Tö fötnyu chu-ö öich i Netörlen ik 1948. Im unôichrit e samyeūheu ngam mikūönö ih nö chuh Sā-o Pōlō ngam panam i Prāsil. Ngaich ik 1959 hēk öi chuh Amerika, iyöng Mesāchuset īhö öi in e. Chamuh el keurcha nak yöng chu, töyal inrē nö vë-ekūö Paipöl lökten īhö öi holṙô re yěi vë-ekūöm Paipöl el hatööm kinheūṅt kūö ih yěi nya.

Hevhöre tumtak īhö el ngam mikūönöre. Lökten ngam yöng ih kikōnyö nö rëtnyi elmat nö ha-aṅkö nômö ih. Hēru anga-aṅ nö havötköre nö havahkö chehen, hēru inrē nö in më lēpöör vamī talöktu. Teūngen pöri ngaich anga-aṅ tö kinmānö re nö im chūök kinteūtö chōng. Ṙamlōn ihöö töm kinmānö ò pöi mihôiṅ öi holröön ò keuheūt chūök chahuhu re tö panam.

Ik sā chu ṙòmöng iskul, ngölōn chū-ö ‘Asūp vöh min la-en chu yěich kiröng?’ Pōyen yik hol chu chamuh el Kôlēch, ōt inrē yik chamuh el militrī. Sōḵ pöri chū-ö chuh el militri. Pöich öt yal öich kiyung, ötrēhěn chin töng kën öich la-alkūö holre inrē. Lökten öich atöllö ngam inlahöre  öich chuh el Kôlēch. Hòṅ hayööken holre pöri chū-ö, pöich akahakūö tö e nöng angū-ö löktö ṙanamlōn chu min.

Töyal chū-ö öich mikahtökūöre tö inlahen lökngörit hī öi tarik lökten öich haköp ngam science inlahen tarik (anthropology) Haköptu ihöö tö ngam vikasvāt, ngaich hōtu öi ṙātö-ellōnre in e pòrô öi höng öt akah elnang tö u.

Öt haköptu ihöö el kôlēch öi akahakūö tö nup tö löng hēk töp tö vaich. Pöi höng hōtu öi kūöurěh öi in minë la-en re. Örheūheu chū-ö chuh el parti òk drugs inrē. Teūngen chū-ö tö ṙanamlōn re höng rahëichtakūö pöri. Ngaich fē-a chū-ö: ‘Angū-ö ang kan ngih chö-öiny chu öich aṅ?’

Chuh Pòstön hēk chū-ö ngaich in e hēk öich haköp el kôlēch. Hē el chutri chū-ö öich kamānlö ṙāi fīs re. Im chūök chu kamān, in e öich meukkūö öp töhěng tak Vamënyen Yāvē. Vë-eny nang chu anga-aṅ tö manah ngam pròfěsī imat ngam līpöre Tanīěl 4 mirūlö ngam tö “sat ṙētak”. (Tan. 4:13-17) Akahakūö chū-ö tö minë ṙô ò nö tölöng, ngaich yě chu min öich hangö u ngaich hòṅ halöktitre chū-ö. Sōḵ pöri chū-ö öich ngatī inlahen. Lökten öich rūöhöngre tö ò.

Haköp nup course hēk chū-ö tahëng, nup mahayööken chu min öich sömāch sēvā i Saòt Amerika. Pöich ngö lōn, teūngen chin min tö ṙanamlōn re yěich ngatī inlahen. Ötrēhěn pöri chū-ö teūngen tö ṙanamlōn re. Lökten chū hēk ṙangenre öich haköp.

Chuh Emstörtem ngaich chū-ö ik Mē 1970 i Nëtörlën. Kamān chū-ö öich in e el chūök kinteūḵti chōng, ök chūök ök yöng chu sin nö kamān. Kūö ngam kinmānö re chū-ö öich mihôiṅ keuheūt chahuhu re tö panam. Chuh Afrika, Amerika, Yurop hēk in nup tahëng pumnamö i Asia. Pōyen minë kanihngen ikūö minë panam, öt hěngtak pöri tö mihôiṅ nö halöktit u. Lökten ngaich chū-ö öich havan öich chuh Amerika öich i Postön öich havantenre öich haköp öich el ngam univörsiti.

Ōt tit pöri nup intöönö el kuilōn chu i alaha ngam nômö, öl chū-ö teūngen tö sanapṙô u. Öt akah elmat chū-ö tö inlaha re. Lökten öich hatöntöre in öp pròfěsör re. Ngaich ngö ṙô öp pròfěsör nö in chu: “Kūö yòh öm kan irūöhöṙen öm haköp? Ṙangenre man yěh ngaich haköp.” Ilöö hang ṙô ò ngaich chū-ö ngaich ṙāngenre öich el kôlēch.

Öt ṙanamulōn pöri chū-ö. Lökten chu hēk hanôl yik tarik yik töt ma asīnkö kui panam, töng chamöh lanāmö pöri. Ngaich holröön yik hol re ngaich chū-ö chuh Meksiko öich i Akāpulko. Ngaich iyööng in yip aṅ hippī ngaich chū-ö, yip töng öt hěngö mufē öp töng kuilōn cha kahëken cha. Ngaich ik sā chu pöri in cha, öt teūngen chū-ö tö ṙanamlōn re. Pöich meukö cha nö töng michūṙen hēk mahachīl inrē.

Ngö lōn hēk chū-ö, töich hateung ngam kuilōn re ik sā chu nyīö. Tö hòṅ keuheūt  maheūṅk re chū-ö tö panam ik sā chu nyīö öich havöt lök el ngam mai. Sā lōn chu inrē öp hol chu ang Tôm. Lökten ai öi ngö lōn öi nët tak öi havöt öi keūheutngöre chūök ikūö ngih panam, chöh öp tö vai kun panam ai, chūök re öi marôvat tö nup chööngö nup tahëng panam.

Chuh Eriny Te Môr ngaich āi Tôm ngam panam lök lā i Parsilònā, Ispēn. In e āi öi havah ngam kun kupòk re ang Laikrā ngam tö 9.4 mītör rôta. Vīken ò ngaich ai, kënyu ngam Inchin ò, ngaich in e tī öi chaphöt minë òk re mak. Kē ngam tö 5 mītör ṙôta ai kinchūtöre aṅti āi min yěi kēk kaha chötri. Rěhlöröön re ngaich āi öi lökngö el ngam Indian Ocean öi chuh im kun panam Sesēl. Lökngö lā chuhöt ai öi chuh Saòt Afrika, öi chuh in öp kep òf kut hop, ngaich hēk öi irūöhö röön öi kūö ureh. Ngëichken minë taneusömat ai hēk minë mëp inrē, tö minë līpöre hēk minë tahëng chehetī ai öi chöh talöököre. Ngaich pingangṅkūö chū-u öich löktö in u öi löngö chahuhu öi chuh in öp lōn re talöökö.

Im sā āi pöri ngaich ellōn ngam mai, meuk ngam kupòk re ngaich āi nö tööḵlö aṅ tö mak. Löklö el ngam manëngnyi el ngam kupòk, ngam mak nö yôkhöt nö 22 litör ṙôken itö hěng kanta. Ngaich sā ṙô chu taheui im raneh, vöö hēk chū-ö tökūö ök tökiröng chanôchö lökten öich vë-elkui re, ngöṙô chū-ö im Tēv, yēḵ meh min laklen chu ngaich kilēḵngôre chū-ö in meh töre min öich mikahtökūö re tö meh. Hateung ngam ṙô re ngaich chū-ö.

Vë-ekūö ngam Paipöl ngaich chū-ö im sā āi ṙòngmö el kahôiṙen el ngam mai. Ūichhakṙen chū-ö elkatòh ngam halīöngö, i taseūḵ chu nö tisôköre minë kāḵ el mai. Meuk minë taneūsömat chū-ö mahavīlen āi el hatööm, ngönlöre ngam ṙinātö-ellōn chu tö ngam Tēv nö ōt, ngam tö chumkūöṙen tö tarik.

Afta vö rô-òten āi el ngam mai, unôichrit e ngaich öi teung öi ikui ngam tökiröng chötri Alīkantē, Ispēn. Hòṅ havahngö ngam kupôk re lang āi öi in e. Öthěng tak pöri töhōḵ nö havah ngam kupòk tö ngatī hanöṙehe. Lökten chū-ö öich ngö mufē, hanöng sā āi öl teūngen töp tö hòṅ havah, iṙūöhen chin chū-ö sin haköp mat ngam Paipöl.

Ik sā chu ngaich öich iṙūöhen öich haköp mat ngam Paipöl, akahöiṙen chū-ö tö minë tö kuichi ṙô imat u öi kô-en öi ṙamlōn. Lökten ngaich öich pingangṅkūö nö vayö ṙô ngam paipöl tö hī hòṅ hōtu het töich elkuilōn hòṅ het inrē minë tinrīken hī. ngaich ōtre pöri yip töng vamënyre nö Kristīön, hö-ö pöri nö kēkö kaha minë haköpre. Töhěngtak chin chū-ö inrē öich tö ngatī inlahen.

Fē-ere pöri ngaich chū-ö töre öich hòṅ halöktitre. Lökten ngaich chū-ö öt kē tröks. ṙatö-ellōnre chū-ö nö ōt löhten yip ma-asīnkö ṙô ngam Paipöl hēk lamöng in u inrē, ngaich hòṅ meuk kūö cha chū-ö. Innët heuh chu ngih öich vë-ekūö ngam Tēv öich havëkö inyööken re öich chöhö cha.

Ngö lōn chū-ö yěich hòṅ chöh öp tökô-en tinlööken, ngaich hòṅ urěh chū-ö ngëichkö minë tinlööken nö ṙòkhöre. Ik sā chu havötköre i Alīkantē meuk nuk chūök vamë-ekūötēv chū-ö. Ṙòkhöre pöri anū-ö nö aṅhavkūö tö  nuk insā, lökten öich lööṙen akahakūö tö u nö öt tökô-en nö tinlööken.

Ik Sunday tö lā sakamö, ūichhak chū-ö öich ikui ök töhěng rung öich vë-ekūö ngam līpöre Yāköp 2:1-5, ngam vamëken hī öi harōkluṙen tö tökòlô. Im sā āi havantöre chuh in ök kupòk re, ngaich el talöökö chū-ö öich meuk öp tö hěng patī chūök vinë-ekūötēv. Ngö kinūichö ök lātulöng im inkūp, “Patī-Pūlngö më Vamënyen Yāvē.”

Ngö lōn ngaich chū-ö, ‘töich kalah yôk hötre, öich ngëichkö inlahen vē tarik yěn vayö inlahen nö i chu.’ Yôkhöt ngaich chū-ö el ngam Patī-Pūlngö öich höng tikeung, sanôi töheich kūö, pachumuvö töm tö takaich chīns re. Hěngtak ngaich ök tarik mahu-uichten chu öich i taseū ök tököiny yöngnyīö. Ngaich yěn vënyö öp töhěng miröökö ngam mumkahten, ngaich hayööken chu ngam mā kikanö öich fehnyö mat ngam Paipöl re. Ik sā kinheuten ngam mīting, ṙòkhöre cha-a nö chuh in chu. Pingangkūö chū-ö öich meuk inlahen cha. Hěngtak ök tarik mahavëten chu nö i patī re öich kakkö ṙô ngam Paipöl. Sōḵ pöri chū-ö, pöich öl hē e öich keuheūtlöre ṙô öich vë-ekūöm Paipöl. Lökten chū-ö ngö ṙô, “Öthō chin min öt vë-eny nang meh töp ṙētak hāṅ vë-ekūöre.” Örheūheu pöri chū-ö öich chuh el mīting.

Unôichrit e ngaich chū-ö chuh in öp tarik öp mahavëten chu nö chuh patī ò. Löknyö mat ngam Paipöl ṙô anga-aṅ nö kētö sanapṙô minë hatön chu intöönö. Ngaich unôichrit tö hěng afta ngaich anga-aṅ nö chaplö aṅ ök töhěng pëk tö nuk chehen, ngaich kē-ěkūö chu. Vë-eny nang chu anga-aṅ tö nuk chehen nö chehen ök prötör tö hachēlhötvö tö kūö re nö hang chööngö aṅmat ngam Paipöl. Ngaich sōḵ nö kiyung. (Isa. 2:4; Yôh. 13:34, 35) Akahakūö ngaich chū-ö tö më Vamënyen Yāvē nöng acha-a chahöh chu. Pön kamëkö kaha ṙô ngam Paipöl cha-a. Havan ngaich chū-ö chuh Netörlën pöich kôtökūö töm tökô-en chūök ṙanamlōn re ngam inköp mat ngam Paipöl.

Fën sumkam rò-òtī röön chū-ö öich teung in öp panam Krōninkěn i Netörlën. Lōnu chū-ö tö kinmānöre pöich hòṅ ha-aṅ nômöre. Lökten ngaich chū-ö chuh el öp tukan vamī chōn öich kēhöt minë-enyre. Hěng öp intöönö imat öp fôm mahatön chūök ngam ṙinatö-ellōn ò. Ngö ṙô tī chū-ö, “Vamënyen Yāvē.”  Haṙīkngöre ngaich ök arëkūö ök yöng kūö tukan ik sā ò nö vë-ekūö ngam fôm. Ngö ṙô anga-aṅ, “hòṅ yěh, ngëicha chin min.” Höng öt hěngvan pöri anga-aṅ nö havëken chu.

Fën sumkam rò-òtī röön chū-ö öich teung in öp panam Krōninkěn i Netörlën. Lōnu chū-ö tö kinmānöre pöich hòṅ ha-aṅ nômöre. Lökten ngaich chū-ö chuh el öp tukan vamī chōn öich kēhöt minë-enyre. Hěng öp intöönö imat öp fôm mahatön chūök ngam ṙinatö-ellōn ò. (Sal. 37:4) Ngö ṙô tī chū-ö, “Vamënyen Yāvē.” Haṙīkngöre ngaich ök arëkūö ök yöng kūö tukan ik sā ò nö vë-ekūö ngam fôm. Ngö ṙô anga-aṅ, “hòṅ yěh, ngëicha chin min.” Höng öt hěngvan pöri anga-aṅ nö havëken chu. Vōkö ngaich chū-ö ik Chönvörī 1974.

Unôichrit tö hěng chumngëtö ngaich chū-ö öich ruöltenre Painīör. Ṙamölōn chū-ö öich in ngih la-en. Chuh Emstörtëm ngaich chū-ö im tahëng chingëṅt öich hayööken yip ṙamô Ispenis. Ṙamölōn öi kēḵ paipöl istötī yip mi-i ëlô Ispenis tö Portukis. Vīlöng ngaich chū-ö Ispësöl Painīör ik Mē 1975.

Hěng heuh nö yih ök sistör Inikē minë-eny nö el ngam māṅ ih, pön hòṅ hameuktökūö öp Paipöl istötīre anga-aṅ nö in yip hol maneuk ih mi-i ëlô Ispenis. Kūich chitri höö ngaich ai pöi hòṅ mikahtökūöre tö höö. Im hē e ngaich ai akahalōn tö minë kuilōn ai nöng hěng. Hapīhö ngaich ai ik 1976 ngaich nët tak ai im ispesöl Painīör söl im 1982. Unôichngöre ngaich ai havëtu in ngam Kiliöt klas 73. Tiniyö ngaich ai unôichrit ngam klas ai chuh Kenya i Afrika. Ṙamlōn ai hēk pingangkūö inrē. Taneui samyeūheu rò-òten ai öi la-evṙen in ngam Mōmpasa i kēnya. Ngaich söömi hēk ai chuh tönchaniya ik 1987. 26 samyeūheu rô-òten āi öi in e. Asöökiṙen minë la-en ih sin ahānga, ngaich kē-ěyö ngaich angū-ö. Havan hēk ai chuh Kēnya.

Kô-en ai öi ṙamlōn haköpten yip tarik tö ṙô ngam Paipöl. Ik sā ai öi ahānga i Mōmpasa ngaich meuk kūö öp kikōnyö chu-ö. Ktö nup tö nët līpöre chū-ö in ò. Ngö ṙô anga-aṅ nö kēḵ öp līpöre, “Asūp min inlahen chu unôichrit chu haköp?” Ip tahëng afta ngaich öi istötī in ngam līpöre Mihôiṅ Man Örheūheu Aṅ Ikūö Ngih Panam Peretāis. Tö urěhngöre sin ngih līpöre nö katanö nö i ëlô Suahīli. Urěh sin anga-aṅ nö istötī i Mōmpasa, unôichrit tö hěng samyeūheu ngaich anga-aṅ nö vôkö hēk Painīör inrē. Im tö 100 ròken yip tö hayöökaṙen tö minā pamihöre nö haköp ngam kanô-en.

Ik sā chu ngaich öich teūngen tö ṙanamlōn re öich in minë la-enre, sā inlahen öp min-inyihkö chehen chū-ö, öp tökôti tö ngam tö pōiṙāi humlum ngaich sōḵ anga-aṅ nö ṙāngen e. (Mët. 13:45, 46) Lōnu chin töre öich iṙūöhen öich hayööken yip tahëng, hòṅ cha inrē nö teūngen tö ngatī ṙanamlōn. Kôtö mat ai tö pīhöre öi meuk inlahen tī Yāvē nö hayööken yip tahëng nö havai minë tinrīken re hēk kētö tö pōyen ṙanamlōn cha inrē.