Ddibaliwe elabo ya Holanda yaka ya 1948. Yaka efwareli miyo na amudhaga, nahimwalela o São Paulo, o Brazil. Amambali aga ali anakapela, miyo na amudhaga nanimwengesa Bibilia vamodha nigamala ojantar. Yaka ya 1959 nahimwala, dila eji nadhowile elabo ya Estados Unidos, banigakala kwatti yo Massachusetts.

Babani wanlaba venjene wi anisapele, vowi nahinjiva nali attu atanu na araru. Iye wanttidda mabasa menjene vyaka dhina wankosa marondda a odhowa dhilabo dholapela, mabasa a osasanya rampa vina ohilaba ninga musogorheli wa mabasa a mparha a aeroporto. Amudhaga ahiziveliwa venjene muromile babani olaba o aeroporto sabwani dila dhinjene nankana gari ya okosa oleddo.

Mudhidhi wasunza miyo, dila dhinjene ddanivivuza, ‘txini enakose miyo ddigonuwa?’ Akwaga ena ahisakula odhowa okosa universidade, ena ahidhowa okoddoni. Mbwenye miyo odhowa okoddoni kaddafunile, sabwani kaddaziveliwa opambihana na muttu nne vina owana na muttu mwina. Nona wi ddirabele odhowa okoddoni ddahisakula vina okosa universidade. Mbwenye yafunetximi yali wakamihedha attu ena, miyo ddobuwela wi kokosa ejuwene, egahivaha ttima egumi yaga.

Miyo ddanfuna venjene oziwa witeya wa egumi, nona ddikosaga universidade ddanziveliwa masunzo ankuweliwa antropologia. Anamasunzihaya anisunziha wi egumi yitehile woka. Vina anjedhela wi iyo nirumele esodha ninga ebaribari, oku bali masunziho ahina matibelo.

Masunzo akanehu kanasunzihiwa magano apama a weddana mwilaboni. Mottiyana-mwene, nakokomeziwa okana dhilobo dhomaningoni, oja mattanga na mirobwe dhinnonga ogogo yanddivaha wagalala, mbwenye wagalalawa kuwagonela. Miyo ddannivivuza, ‘koddi egumi ehikana ttima?’

Mudhidhene obo, ddahimwalela sidadi yo Boston vina ddahimatrikulari universidade ya wenewale. Wi ddiwodhege opitxela masunzo aga, mudhidhi wa feriya ddanlaba. Mabasa abo akosimi ahiddittukulela waziwa Anamoona a Yehova dila yoroma. Mukwaga womabasani wahiloga na miyo sabwa ya nivuhulo na mBibiliani na “vyaka tanu na bili” ninfwanyeya nivuru na Daniyel kapitulu 4 vina wahidditapulelamo wi iyo ninkalawo masaka omariha. (Dan. 4:13-17) Venevo ddahinonelamo wi miyo kokalela ntidi ovuruwana makani abale, nanda baddigadhowanavi vasogorho agahiddittukulela otxinja mukalelo waga wokalawo. Nona, ddahikosa muli mwetemwene wi ddirabelege okala na mukwaga oddule womabasani.

Masunzo akelilemi o universidade, ahiddisasanyedha wi ddilabe ninga namavivelela wa Ogusuni wa America. Miyo ddobuwela wi okosa mabasa okamihedha agahivaha ttima egumi yaga. Mbwenye efunelo yaga yoziwa akala egumi ehikana ttima yahiddidhugudha bigonuwa. Okodda ofwanya yowakulaya, yahiddizugudha baddifiyedha ohigomiha masunzo akosimi o universidade.

Mayu wa yaka ya 1970, ddahimwalela o Amsterdam, elabo ya Olanda, wenewo ddahiroma olaba mabasa akakene alaba papayaga o aeroporto. Sabwa ya mabasa akosimi, yanddittukulela okosa oleddo dila dhinjene, nona ddihedda dhilabo dha o Afrika, wa America, o Europa, na elabo ya Estremo Oriente. Mbwenye ddahinonelamo wi mwa dhilaboni dhotene dhavirilemi, attu otene angumanana makattamiho akakene vina kaliwo wawodha ofwanya elobo wi agomihe makattamihoya. Ejo yahiyelihedha mmirimani mwaga efunelo ya okosa elobo egawodhile oddikamihedha, nona ddahiyelela wili o Estados Unidos vina ddahivimatrikulari universidade ejile yakakene yo Boston.

Mbwenye mwiyelelimi osunza wili, ddahinonelamo wi kaddawodha ofwanya dhowakula dha mavuzo aga sabwa ya egumi nona ddahituwiwa zelu ddihiziwaga egakosilimi. Venevo ddahimukumbirha malago namasunziha waga wa antropologia. Edhile odditikiniha iyene wahifiyedha oddaddela dhahi: “Onkanela nni ntidi osunza? Onkoddela nni ottiya masunziho ankosiwe?” Miyo kaddijedhile wi addaddele dila yanawili. Ddahittiya kakamwe masunzo akosimi o universidade.

Miyo ddannonavi wi egumi yaga kiyana ttima sabwa ya ejuwene ddahisakula okalaga vamodha na nlogo dhahi na attu nakuweliwa hippies. Miyo na akwaga nahittukula karodhehu banikosa oleddo ozugunuwa elabo ejile yotene ya Estados Unidos banifiha o Acapulco, elabo yo Mexico. Baniroma okala murudda dhahi wa nlogo na attu akuweliwa hippies. Attu a wenewale akala ninga kana makani vina kana mazuzumo mwigumini mwawa mbwenye ovira wa mudhidhi ddahidha ononelamo wi mweddelo wawa kuwadhana wagalala mwigumini. Mottiyana-mwene, wali murudda wadhalile attu ohiroromeleya vina oheddeyana.

Mudhidhene obo, ddantanalela venjene wakwaniyedha efunelo ejile yana miyo baddili mwana. Miyo ddanfuna venjene weddaga mbara, ninga mwinya wa barkuya, ottiya ninga namalaba. Mukalelo mmodha wa okosa ejuwene wali wa okana barku wagene. Mukwaga dhahi wakuweliwa Tom  wahikana efunelo yakakene, nona nahigana wedda mbara ozugunuwa elabo yotene. Miyo ddahikana efunelo yofwanya suwa yokoddela yakala ninga paraizo vego-vegovi wi ddikale wolapelana na attu ena.

Miyo na Tom nahikosa oleddo wa wedda mbara banifiya muruddu wa Arenys de Mar, onkala vakovi na Barcelona, elabo ya Espanha. Wenewale nahimugula barku wana meturu ottamagela 9.4 wakuweliwa Llygra. Venevo nahiroma omusasanyedha wili barku oddule wi akane ewodhelo ya okosa oleddo. Vowi kanana maruru a okosa oleddo wi nifiye mburo woziweya, iyo nahikutxa mutoriya banilabihedha mburoya wi nikegemo manje omwa. Nahikana ngombo bili dha meturu 5 dhawodhihuna omuzugunutxana barkuya va gombe. Mmalelihu omusasanyedha barkuya, nahikosa oleddo wa odhowa o Seychelles epaddi ya Oceano Índico. Efunelo yehu yali ya wedda bara yotene ya omadhelo wa nzuwa ya o Afrika wi nifiye o Cabo da Boa Esperança o África do Sul. Wila niwodhe wedda sohipupuruwa nanlabihedha epano enkuweliwa sextante, vineneri, mapa vina manivuru. Miyo ddantikina sabwa ya oziwa mburo valihu s’opupuruwa.

Kuwagonelile mudhidhi mwinjene nahidha ononelamo wi barku wehu kana ewodhelo yokosa oleddo. Epaddi modha ya barku yatorowile wora modha yanvolowa malituru 22 a manje! Ninga mulogilimi omaromo, mudhidhi watatamuwile otagala wa mbara pevo na manebe miyo ddahova venjene baddikosa nlobelo dila yoroma mwigumini mwaga, ddahimpikirhela Mulugu wi iyo kohikwa miyo ddigahitamela omuziwa. Venevo otagalawa wahigoma, eji yali dila yoroma yakwanihedhile miyo nipikirhelo naga.

Mudhidhi weddihu mbara na barku ddahiroma omwengesa Bibilia. Karoma otananela okala vari va bara yo Mediterrâneo bugilatile mbarkuni burugunuweliwe na oba dhottiyana-ttiyana dhina dhovava, agolfinyu vina ogang’anaga dhipaddi dhotene wonaga manjevi bahi. Na mattiyu miyo ddanttikina venjene mudhidhi wang’ana miyo odhulu baddigang’ana makuru a dhineneri ankuweliwa Via Láctea, ddankana ebaribari wi txibarene Mulugu ohikalawo vina onotanala nlogo na attu.

Muvirile sumana dhing’onovi banili mbara, nihifiya gombe ya Alicante elabo ya Espanha, wenewale nahiroma omuguliha barkuya wi niwodhe omugula mwina waderetu mbwenye kaguliwe. Ejoya nanjedhela wi egahipadduwa vina bani agamugulile barku oddule wawale wahana mutori vina mwavolowa manje! Mwa mpaddi mwina wali mudhidhi wamakamaka wagilatilemi wi ddimwengese Bibilia.

Mudhidhi wadhowimi baddigamwengesa Bibilia, ddahiroma ononelamo wi Bibilia nivuru ninwodha onikamihedha okana egumi yowagalala. Ddahittikina venjene na ejile enloga Bibilia kakamwe wi ninofwanyela ottukula mweddelo wotxena vina woligana. Miyo ddanivivuza sabwaya jani attu enjene—otaganyiha na miyo—nigalogaga wi nili Akristu oku mweddelo wehu ohiwananaga nne vang’ono na ejile enloga Bibilia.

Venevo miyo ddahigana okoddeliha egumi yaga, mbwenye wi ejo epadduwe ddanfwanyela okosa matxinjo manddimuwene mwigumini mwaga. Nona ddahivilibihedha ottiya oja mirobwe dhinnonga ogogo. Ddahiroma otanalela wi txino ahikalawo attu enjene anvilibihedha weddiha egumi yawa mowiwanana na magano oligana a Bibilia vina ddantamela wafwanya attuya abo. Nona ddahikosa nlobelo dila yanawili,  ddimulobaga Mulugu wi addikamihedhe wafwanya attuya abo.

Malago anemi wi ddifwanye religiau yebaribari ali aba ddipepesege modhamodha mpaka ofwanya yebaribari. Mudhidhi wedda miyo kwatti ya o Alicante, ddawona maperediyu menjene ali makapela. Mbwenye vowila menjiya alabihedha maladdaniho na dhosemiwa ddawona wi dhali dhotambi vina ddahifudhamo mulistani mwaga.

Ddimingu dhahi na txiguwo, ddali vattukuwani dhahi yali vakuvi na vagombe ddengesaga nlebo na Tiago 2:1-5, enloga sabwa ya wopiha oliwo ya wakwela areli vina wapwaza ahawi. Ddiyelelaga okule wali barku yehu ddahivira prediyu dhahi ddahizinddiyela wi wali mburo wakosiwa matugumano vadhulu va musuwoya vahilebiwa mazu aba: “Numba ya Omwene ya Anamoona a Yehova.”

Miyo wubuwela, ‘ddinfuna ddawehe. Ddone makalelo anfunani oddakela.’ Venevo miyo ovolowa Munumbani Yomwene s’e sapatto, s’e wiga nddevu vina ddabalile kalsa ya jinisi wotaya. Indikadoriya wahidditonyihedha mburu wogilati, vakuvi na muyana dhahi wowunuwelavo. Muyana ole wali wapama iyene wahiddikamihedha ofwanya malebo mBibiliani alogiwa na mbali wakosa diskursu. Mmaleli matugumanoya, ddahitikina venjene na opama wa attu otene vowi anda oddilejela. Mulobwana dhahi wahiddikuwelela vanivaye wi naloge sabwa ya Bibilia, vowi ddali ddihinatti ompuliha omwengesa Bibilia ddahimwaddela dhahi, “ddigakala omala-nawale ddinele wuwaddela.” Mudhidhene obo, ddandowavi ddonaga matugumano sumana dhotedhene.

Muvirile sunama dhing’onovi, ddahidhowa vatakulu va mulobwana oddule iyene wahakula mavuzo aga otene sabwa ya Bibilia. Mvirile sumana modha, iyene wahiddivaha pasta dhalimo guwo dhinjidhene dhamakamaka. Vina wahiddaddela dhahi mwinya wa guwo esi oli mukamburha sabwa yowiwelela magano a mBibiliani anloga sabwa ya okwelana muttu na mukwaye vina a ohidhowa mukoddoni. (Iza. 2:4; Jo. 13:34, 35) Ovano ddahikana ebaribari wi ddahifwanya ejile yatamelimi—ddahafwanya attu anvirihamo malago oligana a Bibilia vina anvilibihedha okoddeliha egumi yawa! Efunelo ejile yana miyo ya ofwanya mburo wokoddela ninga paraizu ddahitxinja ovano ddana efunelo ya omusunza Bibilia vina omunonelamo. Nona ddahiyelela elabo ya Holanda.

Muvirile malabo manayi ddigali mukaroni ddikosaga oleddo ddihifiya kwatti ya Groningen, elabo ya Holanda. Wenewale ddawona wi ddanfwanyela otamela ganyo wi ddivisapelena. Ddahitamela ganyo va karpintariya mwinyaya wahiddivaha njangarha wi ddittikitte nivuzo nimodha nafwanyeya munjangaranimwa naloga mwaha wa kapela yaga. Miyo ddihileba, “Munamoona wa Yehova.” Mudhidhi ottiddile mwinya wa karpitariya njangarana bengesa, saddu kove yaye  yahitxinja. Iyene wahiloga, “miyo ddinele wuligarela.” Mbwenye iyene txipo kaddiligareli.

Miyo ddahidhowa karpitariya yina, baddinvuza mwinyaya akala waninfuna muttu wi amukamihedhe. Iyene wahiddivuza akala miyo ddahikana diploma obe makarta a referência. Miyo ddahimutapulelamo wi elobo ekosilimi yali ovenyihedha barku ya tabwa. Motikiniha-mwene, Iyene ohiloga, “Ogafuna orome mutanabano. Mbwenye kudditotele makattamiho va karpintariyani vaga vowi miyo ddili Munamoona wa Yehova vina ddinofwara magano a mBibiliani.” Ddimwang’ana ottikinene vina ddimwakula: “Miyo vina ddili Munamoona wa Yehova!” Vowila miyo ddahikana nttitti nolapa, nddevu dholapa iyene wahifiyedha ozinddiyela wi miyo kaddali Munamoona wa Yehova, iyene ohiloga, “Miyo ddinele wusunziha Bibilia!” Miyo ddirumela omusunza Bibilia na iyene. Mudhidhene obule ddahinonelamo sabwaya ehiddikuwelile mwinya wa karpintariya ejile yoroma. Yehova welowakula dhokumbirha dha murima waga. (Masal. 37:4) Miyo ddihilaba va karpintariya ya mbali oddule mwari mwa yaka modha. Mudhidhine obule, ddihimusunza Bibilia na iyene vasogorova ddihibatiziwa mweri wa Janeru wa yaka ya 1974.

Vavirile mweri mmodha, ddahiroma olaba ninga—namalaleya wa mudhidhi wotene—mabasa abo anddivaha wagalala onddimuwa. Mweri mwina, ddahimwalela elabo ya Amsterdã wila ddikamihedhe nikuru naloga elogelo ya Espanhol namalile ofuguliwa-wene. Miyo ddannagalala venjene sabwa ya weddiha nsunzo na Bibilia na elogelo ya Espanhol vina Ezugu! Mweri wa Mayu wa yaka ya 1975, ddihittomeliwa olaba ninga namalaleya wa vawoka.

Labo dhahi, pionera wa vawoka onkuweliwa Ineke wahidha va matugumano vehu na elogelo ya Espanhol wadhana namasunza waye wa Bibilia wa Muboliviyana. Ineke na miyo nihigana oziwana modhela makarta, mohigonela nihizinddiyela wi nahikana dhogana dhakene. Iyo nihitelana yaka ya 1976 vina nihidhowavi nilabaga ninga apionero a mudhidhi wotene mpaka yaka ya 1982 venevo nawobeliwa wi nikose eskola ya Gileyadi turma 73. Nahitikina venjene vina nahagalala vattomeliwehu olaba elabo ya África Oriental, nilaba vyaka tanu o Mombaça, elabo ya Quênia! Yaka ya 1987, nahimwalihiwawo banidhowa o Tanzânia wenewo warumeliyiwe mabasa ehu olaleya sabwani ankoddihiwa. Nikala wenewale vyaka 26 vasogorova nahiyelela o Quênia.

Wakamihedha attu ana efunelo yosunza ebaribari enfwanyeya mBibiliani evaha ttima egumi yehu. Motagiha, namasunza waga woroma wa Bibilia wo Mombaça wali mulobwana omuziwile miyo mudhidhi wakosa miyo mabasa olaleya wa vattaddo. Miyo ddahinvahedha marevista meli nanda iyene wahivuza: “Ddigamala wengesa marevista aba txini enfwanyela miyo okosa?” Sumana efwarelile nahiroma omusunza Bibilia na nivuru Poderá Viver Para Sempre no Paraíso na Terra, nali na elogelo ya Esuwayili. Iyene wahifiyedha obatiziwa vavirile yaka modha vina wahikala namalaleya wa mudhidhi wotene. Oromana venevale, iyene na mwadhiye ahakamihedha attu owakwana 100 ofiyedha ovipereka vina obatiziwa.

Mufiyedhile miyo ononelamo ttima ya egumi, ddahifiyedha oviwona ninga munyamarondda oddule ofwanyile perola ya muttengo munddimuwa nanda kattiyile-wene. (Mt. 13:45, 46) Miyo ddahigana olabihedha egumi yaga wila ddakamihedhe attu ena ofwanya ttima ya egumi. Miyo vamodha na mwadhaga wokweleya, nahifiyedha ononelamo wi Yehova onowaruriha emeleli aye na egumi ena ttima.