Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

SANGO JA KU MWONO

Napwile ni Kufupa Mwono Upema

Napwile ni Kufupa Mwono Upema

TANGWA limwe te ngunendesa wato ha Kalunga-lwiji Mediterrâneo. Chocho, yingwivwa woma muze namwene chituwa ku wato haze te hananjilila meya. Kusulaho, kangonga yaputuka. Yingwivwa woma ni kulemba ha chisuho chitangu. Kuchi chapwile mba ngupalike mu kapinda wacho? Manenu nguputuke lusango wami ku uputukilo.

Muze napwile ni miaka 7, yami ni yisemi jami te twatwama mu Brasil

Nasemukine mu Holanda ha mwaka 1948. Ha mwaka wasulileho, yisemi jami yaya ni kutwama mu São Paulo, ku Brasil. Yisemi jami te kakuyaya chinji ku yingeleja, nawa ha ufuku, yetweswe te twakutanga Mbimbiliya hanyima lia kulia. Ha mwaka 1959, yituya ni kutwama mu Estados Unidos, chocho yitutwama mu mbonge ya Massachusetts.

Twapwile nake mu usoko, kashika tata te kakukalakala chinji hanga atufunge. Iye kakalakalile milimo yinji ngwe vendedor viajante, yakulinga matapalo nawa yakalakala ku chipalo cha ndeke yize yakuya hashi heswe. Yetweswe mu usoko, twapwile ni kuwahilila muze tata apwile ni kukalakala ku chipalo cha ndeke, mumu twapwile ni kuyaya mu wenyi.

Muze te nguli ku shikola yikehe, kanji-kanji napwile ni kulihula ngwami, ‘Yika mungulinga muze mungukola?’ Masepa jami amwe yaya ku shikola yinene, eka yapwa maswalale. Alioze, yami chakazangile kupwa swalale, mumu te chishi kuzanga kuzwela chipwe kulilamba ni akwetu. Hachino, mba nguhone kupwa swalale yinguya ku shikola yinene. Alioze mu mbunge yami, nazangile chinji kukwasa atu. Nanyongene ngwami chino te muchingunehena uwahililo ku mwono.

MUZE NAPWILE KU SHIKOLA YINENE

Nafupile mwono wamwenemwene ha miaka yinji

Ku shikola yinene, yingusakula kulilongesa hakutwala ku mwono wa atu, (antropologia) mumu te nakuzanga kunyingika chize mwono waputukile. Alongeshi yatulongesa ngwo yuma yalitangile yene, nawa te kakuzanga hanga tutayize ngwo longeso liacho lili liamwenemwene. Alioze kuli yami, malongeso amwe te keshi ni shindakenyo, te kakwatayiza wika chamutayijila, yino te yalisa ni yize ciencia yakulongesa.

Ku shikola, te keshi kutulongesa hakutwala ku chipi ni chipema. Alioze kapwile wika ni kushindakenya ha kusa tachi hanga tupwe ni mwono upema. Kuyaya ha yiwanyino ni kunwa droga, chapwile ni kusoloka ngwe chakungwaha uwahililo, alioze uwahilo wacho te kuushi kushimbula. Te nakulihula ngwami: ‘Shina mwono uli lume ni ulemu?’

Ha mashimbu jacho, yinguya mu mbonge ya Boston, koko yingulisonekesa ku shikola yinene. Mba ngufwete mbongo ku shikola, yinguputuka kukalakala ha matangwa waze te kutushi kulilongesa. Ku mulimo wacho kwe ngunakanyingikina Yela ja Yehova ha chisuho chitangu. Mukwa-mulimo-ni-mukwetu, yangulweza uprofeto wa “tungonde shimbiali” uze uli ha Daniele kapitulu 4 ni kungulumbunwina ngwenyi, tuli ha matangwa akusula. (Danie. 4:13-17) Yingumona ngwami, nyi munguzanga kununga ni kwivwa malongeso wano ni kwakaula, natamba kwalumuna mwono wami. Chocho, yingusa tachi hanga ngwehuke kuhanjeka ni mukwa-mulimo-ni-mukwetu yoze te wakungulweza sango jacho.

Ku shikola yinene, nalilongesele chize mungulinga milimo ya kukwasa atu waze anafupiwa ukwaso ku América do Sul. Namwene ngwe kulinga mulimo wacho te muchingukwasa kumona ulemu wa mwono. Alioze, nihindu yingununga ni kuyambashana hakutwala ku ulemu wa mwono. Hachino, yingwecha kulilongesa shikola yinene hakachi ka mwaka.

YINGUFUPA MWONO UPEMA MU YIFUCHI YA KUSUKU

Ha Maio ya mwaka 1970, yingwalukila ku Amsterdã, ku Holanda. Yinguya ni kukalakala ku chipalo cha ndeke kuze tata apwile ni kukalakala. Mumu lia mulimo wacho, yingulinga wenyi mu yifuchi ya mu África, América, Europa ni ya mu Ásia. Alioze yingumona ngwami, mu yifuchi yeswayi atu te kakupinda ni yipikalo yimuwika, nawa kwakapwile niumwe yoze te unahase kuhwisa yipikalo yacho. Yino yiyingutwala hanga ngulinge chuma chize muchingunehena uwahililo. Chocho, yinguhiluka nawa ku Estados Unidos ni kulisonekesa cheka ku shikola yizeyene mu Boston.

Chipwe muze naputukile kulilongesa cheka, nihindu yingumona ngwami te chishi kuwana makumbululo a yihula yami hakutwala ku mwono. Hachino, chakamwene yize mungulinga, chocho yingwita chiyulo kuli longeshi yami wa antropologia. Iye yanguhula ngwenyi: “Mumu liaka unanungu ni kulilongesa? Muhasa kwecha kwe.” Yinguzanga chiyulo chenyi. Hazehene, yingulitwamina lume kulilongesa shikola.

Chipwe chocho, te chishi kumona ulemu wa mwono, hachino, yingunjila mu chizavu chize te chakufupa kuneha sambukila mukachi ka atu, (hippies). Yami ni amwe akuli masepa jami, yitukwata mashinyi yitwenda mu Estados Unidos yeswe, yituheta ndo ku Acapulco, ku México. Yituya ni kutwama mu yihunda ya akwa-chizavu chacho, mu yihunda yacho, atu eswe apwilemo te kakusoloka ngwe keshi kulipikala ni yuma ya ku mwono. Alioze, hazehene yingunyingika ngwami, mwono uze apwile ni kumbata, te kuushi kuneha uwahililo. Chikwo nawa, mu chizavu chacho mwapwile kalimbalimba munji.

KUFUPA MWONO UPEMA HA KWENDA MU WATO

Yami ni umwe sepa, tunafupu paraisu ku yimwe tungu

Hazehene, yinguputuka kunyonga ha yuma nazangile kulinga muze te nguchili kanuke. Nazangile kulinga wenyi kupalikila mu kalunga-lwiji, hi ngwe tahwili ko, alioze ngwe kapitau ka wato. Chino te munguhasa kuchilinga wika nyi mungupwa ni wato wami. Sepa liami Tom, neye te kakuzanga kulinga wenyi wacho. Chocho yetweswe yituputuka kulinga wenyi wacho hamuwika. Nazangile kuwana paraisu ku yimwe tungu kusuku kuze te kukushi atu hanga asase shimbi.

Yami ni Tom, yituya ndo ku Arenys de Mar, hakamwihi ni Barcelona, ku Espanha. Koko, yitulanda wato wa tando 9, avuluka ngwo, Llygra. Yituputuka kululieka wato wacho hanga upeme tuhase kuya nawo mu wenyi. Amu te kutushi kufupiwa kuya ku chimwe chihela ni kawashi, yituchiza mutoli wa wato, chocho yituzachisa chihela chacho hanga tusemo meya a kunwa. Mba tuhase kuya ku amwe mazuzu a hakamwihi, twapwile ni kuzachisa minanga yaali ya tanto 5. Muze twahwishile kululieka wato, chocho yituya ku Seychelles, ku oceano Índico. Nyonga lietu liapwile kujinga ku costa oeste ya África yeswe, ni kuheta ndo ku Cabo ya Boa Esperança, ku África do Sul. Mba tunyingike chize mutuhasa kulinga wenyi wacho, yituzachisa mapa, tutongonoshi ni yimwe mikanda hanga yitusongwele. Napwile ni kukomoka muze twapwile ni kunyingika haze tuli ni kuze tunayi.

Ha kupalika cha amwe mashimbu, yitunyingika ngwetu wato wacho te kutushi kuhasa kulinga nawo wenyi. Mu wato mwapwile ni kunjila meya anji ha ola yimuwika! Ngwe chize nambanga ku uputukilo, muze kangonga aputukile nevwile woma unji, hachino, yingulemba ha chisuho chitangu ku mwono wami. Yingulakenya kuli Zambi ngwami, nyi mangulamwina mungusa tachi hanga ngumunyingike. Kangonga yahwa, chocho yingumanununa chilakenyo chami.

Yinguputuka kutanga Mbimbiliya muze te tunalingi wenyi mu kalunga-lwiji. Achinyonga ngwe uli ha wato, unatwame hakachi ka kalunga-lwiji Mediterrâneo muze muli yishi waze anatumbuka-tumbuka, ni yishi anene-anene ni kutala mu malilu. Ha ufuku, te nakuwahilila chinji ha kumona tutongonoshi anji, nawa chino te chakungwaha shindakenyo ngwami, Zambi katwamako nawa kakutuzanga.

Hanyima lia jimwe poso mu kalunga-lwiji, yituheta ku zuzu ya Alicante, mu Espanha; kuzekwene, yitufupa kulanjisa wato wacho hanga tulande waha. Kuchakapwile chashi kuwana mutu yoze maulanda. Mumu wato wacho te hiwapwa ukulu, kuushi mutoli nawa te wakunjila meya! Alioze, kapwile mashimbu apema a kutanga Mbimbiliya.

Muze te nakununga ni kutanga Mbimbiliya, te nakupwa ni shindakenyo ngwami, kumana uli mukanda uze wakutukwasa kupwa ni uwahililo ku mwono. Nakomokene ha kunyingika yize Mbimbiliya yinambe ngwo, twatamba kulinanga ni kupwa ni yitanga yipema. Napwile ni kulihula ngwami, mumu liaka atu eswe, kuchingako ni yami, twakuliamba ngwetu tuli akwa-Kristu, alioze kutushi kulinga yize Mbimbiliya yakwamba?

Yinguzanga kupwa ni mwono walinanga chipwe ngwe chino te muchifupiwa kwalumuna yitanga yami, chocho, yingwecha kunwa droga. Yami te nakunyonga ngwami, kwatwama atu akwo waze akukaula shimbi ja mu Mbimbiliya, nawa nazangile chinji kwawana. Yingulemba ha chisuho chamuchiali hanga Zambi angukwase kwawana.

KUFUPA UWAYILO WAMWENEMWENE

Kuli yami, jila yipema ya kuwanyinamo uwayilo wamwenemwene, yapwile kuya ni kuhengwola malongeso a hita yingeleja. Muze te ngunende mu matapalo a mu Alicante, yingupalika mu mayingeleja anji. Alioze, amu mayingeleja jacho apwile ni tuponya, yichipwa chashi kwachiza ha katalilo wami.

Ha chingoloshi chimwe Liayenga, te ngunatwame hamwe ku zuzu ni kutanga mukanda wa Tiangu 2:1-5, unasolola ponde yize yakwiza ha kusolola katonde hali pichi ni yiswale. Muze te ngunahiluka ku wato wetu, yingupalikila ku limwe zuwo lize te akukungulukila. Ku zuwo liacho, kwapwile kwakusoneka maliji anambe ngwo: “Zuwo lia Wanangana lia Yela ja Yehova.”

Yingwamba ngwami: ‘Mana ngucheseke kuyamo. Ngunazange kumona chize atu jacho mangutambula.’ Chocho yingunjila mu Zuwo lia Wanangana chakuhona sapato, nawa napwile ni wevu ni mupano wasuwika. Kavumbi yoze te uli ku chikolo, yangulweza hanga ngutwame sali lia umwe mama kashinakaji. Ni zango lieswe, mama wacho, yangukwasa kuwana yisoneko yize te anatongola kuli mukwa-kuhanjika pande. Hanyima lia kukunguluka, nakomokene chinji ha zango lize asolwele eswe waze ejile ni kungumeneka. Umwe lunga yangulweza hanga nguye ku zuwo lienyi angulongese Mbimbiliya, alioze, amu te kanda nguchihwisa kutanga Mbimbiliya, yingumulweza ngwami: “Muze mungululieka-lulieka yimwe, mba mungukulweza.” Ha mashimbu jacho, yinguputuka kukunguluka mashimbu eswe.

Ha kupalika cha jimwe poso, yinguya ku zuwo lia lunga wacho, nawa iye yakumbulula yihula yami yeswe hakutwala ku Mbimbiliya. Hanyima lia poso yimuwika, iye yangwaha mahina anji apema. Yangulweza ngwenyi, mukwa-mahina jacho kamusele mu zuwo lia ususu mu lia kwononokena shimbi ya Mbimbiliya ya kulizanga umwe ni mukwo ni kwecha kuya mu jita. (Iza. 2:4; Yoa. 13:34, 35) Haliapwila te hinapwa ni shindakenyo ngwami, hinawana yize te ngunafupu, atu waze akukaula shimbi ja mu Mbimbiliya hakutwala ku kulinanga ni kupwa ni yitanga yipema! Nyonga liami haliapwila te lili kunyingika kanawa Mbimbiliya, hi kufupa nawa paraisu ko. Hachino, yingufuna ku Holanda.

KUFUPA MULIMO

Hanyima lia kulinga wenyi wa matangwa awana, yinguheta ku Groningen, mu Holanda. Koko, yingufupa mulimo uze te muungukwasa. Yinguwana chihela ku mulimo wa karpinteru, chocho ayo yangwaha limwe lifwo hanga ngukumbulule yihula yize yapwileho. Chimwe cha ku yihula yacho te chinatale ha yingeleja. Yami yingusa ngwo: “Chela cha Yehova.” Muze mwenya-mulimo atangile lifwo liacho, hazehene chifwa chenyi yichalumuka. Yangulweza ngwenyi: “Mba mungukusanyika.” Alioze ndo musono keshi kungusanyika.

Yinguya ku mulimo ukwo wa karpinteru, chocho yinguhula nyi mwenya-mulimo te kanafupiwa ukwaso. Iye yangwita mikanda ya shikola, yami yingumulweza ngwami chuma ngunanyingika kulinga chili wika kululieka wato. Nakomokene muze angulwezele ngwenyi: “Muhasa kuputuka chingoloshi, alioze watamba kunyingika chino: kanda ungunehena milonga ku mulimo wami, mumu nguli Chela cha Yehova nawa nakukaula shimbi ja mu Mbimbiliya.” Yingukomoka ni kumukumbulula ngwami: “Ni yami nguli Chela!” Alioze, amu napwile ni kambu ni wevu unji, iye yanyingika ngwo chishi Chela cha Yehova. Yamba ngwenyi: “Nyi chocho, mungukulongesa Mbimbiliya!” Yingutayiza ni mbunge yeswe. Ha mashimbu jacho, yingunyingika mumu liaka mwenya-mulimo mutangu kakangusanyikine. Yehova te kanakumbulula yilemba yami. (Samu 37:4) Yingukalakala ku mulimo wa ndumbu wacho ha mwaka umuwika. Ha mashimbu jacho, te kakungulongesa Mbimbiliya, chocho yangupapachisa ha Janeiro ya 1974.

YINGUWANA MWONO UZE NAPWILE NI KUFUPA!

Hanyima lia kakweji umuwika, yinguputuka mulimo waha, mulimo wa upionelu. Mulimo wacho wanguhele uwahililo unji. Ha kakweji wasulileho, yinguya ku Amsterdã hanga ngukwase chizavu chaha cha limi lia espanhol. Napwile ni kuwahilila chinji hakusongwela malongeso a Mbimbiliya mu espanhol ni mu Putu! Ha Maio ya 1975, yingupwa pionelu walipwila.

Tangwa limwe, Ineke umwe pionelu walipwila, yeza ku kukunguluka chetu ni longi yenyi wa ku Bolívia yoze wa kuhanjika espanhol. Yami ni Ineke yitufupa kulinyingika kanawa kupalikila mu mikanda; chocho yitumona ngwetu twakuzanga kulinga yuma yimuwika. Yitulimbata ha mwaka 1976 ni kununga mu mulimo wa pionelu walipwila ndo ha mwaka 1982. Kulutwe, yatusanyika ku shikola ya Ngiliate kalasa 73. Tunakawahilila chinji muze twatambwile chiteli cha kuya mu África Oriental. Yitulinga miaka 5 mu Mombaça, Quênia! Ha mwaka 1987, yatutuma ku Tanzânia kuze atayijile mulimo wetu uze wapwile wakukanjisa. Yitulingako miaka 26, hanyima yitufuna ku Quênia.

Kukwasa atu ku África Oriental kunyingika umwenemwene, chatunehenene uwahililo unji

Kukwasa atu a mbunge yipema hanga anyingike umwenemwene, chatuhele uwahililo wamwenemwene. Chakutalilaho, longi wami mutangu ku Mombaça, kapwile lunga yoze nanyingikine muze te ngunambujola ha mbunga. Namuhele mikanda yaali, iye yanguhula ngwenyi: “Yika mungulinga muze munguhwisa kutanga mikanda yino?” Ha poso yahachileko, yinguputuka kumulongesa Mbimbiliya ni mukanda, Poderá Viver Para Sempre no Paraíso na Terra, uze te machiutuhwisa mu Suaíli. Ha kupalika cha mwaka, yamupapachisa, chocho yapwa pionelu wa shimbu lieswe. Chize haze ndo musono, iye ni mukwo-pwo hakwasa atu kuheta ku 100 kulihana kuli Zambi ni kwapapachisa.

Yami ni Ineke tunamono chize Yehova akuwahisa atu jenyi kupwa ni uwahililo wamwenemwene ku mwono

Muze nanyingikine ulemu wa mwono, yingulivwa ngwe chize evwile mukwa-chitanda yoze wawanyine kakanga mupema ni kusa tachi hanga apwe nenyi. (Mateu 13:45, 46) Yinguzanga kuzachisa mwono wami hanga ngukwase atu akwo no anyingike ulemu wa mwono. Yami ni mukwetu-pwo, tunamono chize Yehova anawahisa tuvumbi twenyi kupwa ni uwahililo wamwenemwene ku mwono.