N’ wolola saan 1948, Peyiba jamana na. Saan kelen o kɔ, n’ somɔgɔw yɛlɛmana Sao Polo dugu la, Berezil jamana na. N’ bangebagaw tun tɛ fɔn legilizi la ani an tun be Bibulu kalan ɲɔgɔn fɛ tuma o tuma surafana kɔ. Saan 1959 an yɛlɛmana Etazini, Masasusɛt mara la.

N’ facɛ tun be baara gwɛlɛ kɛ k’a ka denbaya mako wasa. An tun ye mɔgɔ 8 ye. A ye baara sifa caaman kɛ. Ɲɛyirali fɛ, a tagara feereli kɛ duguw ni duguw la, a ye baara kɛ sira dilanyɔrɔ la ani awiyɔnsoba dɔ la fana. An bɛɛ ninsɔn diyara tuma min na a ye baara sɔrɔ awiyɔnso la sabu o kɛra sababu ye an ye voyazi caaman kɛ.

Ka n’ to lise la, n’ tun ka teli ka n’ yɛrɛ ɲininga ko: “N’ bena mun lo kɛ ni n’ kɔrɔbayara?” N’ teri dɔw y’a latigɛ ka taga inivɛrisite la ani dɔ wɛrɛw kɛra sɔrɔdasiw ye. Nka, ne tun t’a fɛ ka kɛ sɔrɔdasi ye sabu sɔsɔli tun man di n’ ye, kuma tɛ kɛlɛ ma. N’ y’a latigɛ ka taga inivɛrisite la sabu n’ tun t’a fɛ ka sɔrɔdasiya kɛ. Nka n’ tun be min fɛ ka tɛmɛ fɛɛn bɛɛ kan, o ye ka tɔɔw dɛmɛ sabu n’ tun b’a miiri ko o bena a to n’ be kuun sɔrɔ n’ ka ɲɛnamaya la.

N’ tun b’a fɛ ka ɲɛnamaya daminɛcogo lɔn. O kama, kalan min ɲɛsinna adamadenya koo ma (Anthropologie), n’ y’a latigɛ k’o kɛ. U tun b’an kalan ko bɛgɛnw lo yɛlɛma yɛlɛmana ka kɛ mɔgɔw ye ani kalanfaw tun b’a fɛ an ka sɔn o kalan ma. Nka ne fɛ, ɲɛfɔli dɔw tun bɛnnin tɛ ani n’ tun ka ɲi ka la u la ten dɔrɔn k’a sɔrɔ dalilu foyi t’o yira.

U tun t’an kalan ɲuman ni juguman koo la klasi kɔnɔ. Nka u tun be sinsin min kan, o ye ko an k’an seko bɛɛ kɛ walisa an ka kalan ka ɲɛ an bolo. A tun ka di n’ ye ka wagati kɛ ni n’ teriw ye. N’ tun mana dɔrɔgi dɔw ta fana, o tun be n’ ninsɔndiya. Nka, o ninsɔndiya tun tɛ mɛɛn. N’ tun be n’ yɛrɛ ɲininga ko: “N’ be ɲɛnamaya kɛra cogo min na, yala kuun b’o la tiɲɛn na wa?”

O kɔ, n’ yɛlɛmana Bɔstɔn dugu la ani n’ y’a daminɛ ka taga inivɛrisite la yen. Walisa ka n’ ka lakɔli sara, n’ tun be baara kɛ vakansi tuma na. O baarakɛyɔrɔ lo la, n’ ye Jehova Seere dɔ kunbɛn n’ siɲɛ fɔlɔ la. Kiraya kuma min be kuma wagati wolonfila koo la Daniyɛli sapitiri 4nan kɔnɔ, n’ baarakɛɲɔgɔn dɔ y’o kofɔ n’ ye. A y’a ɲɛfɔ n’ ye ko an be laban wagati lo la (Dan. 4:10-14). N’ y’a faamu joona ko ni n’ tora ka baro kɛ n’a ye Bibulu koo la ani ka o barow ta sɔbɛ la, n’ ka ɲi ka n’ ka ɲɛnamaya kɛcogo yɛlɛma. O kama, n’ ye n’ seko bɛɛ kɛ ka n’ mabɔ o baarakɛɲɔgɔn na.

N’ ye kalan min kɛ inivɛrisite la, o tun bena kɛ sababu ye n’ be n’ yɛrɛ di ka baara kɛ gwansan Ameriki worodugu fan fɛ. N’ tun b’a miiri ko mɔgɔ minw mako be dɛmɛ na, n’ kɛtɔ ka koo ɲuman kɛ olu ye, o tun bena a to n’ be kuun sɔrɔ n’ ka ɲɛnamaya la. Nka, a ma kɛ o ye. N’ jigi tigɛra ani n’ ye kalan dabila inivɛrisite la.

Saan 1970 mɛkalo la, n’ yɛlɛmana Amstɛrdam dugu la, Peyiba jamana na. N’ facɛ tun be baara kɛ awiyɔnso min na, n’ tagara baara kɛ yen. O baara kɛra sababu ye, n’ tagara jamana caaman na Afiriki, Ameriki, Erɔpu ani Azi mara la. A ma mɛɛn, n’ y’a faamu ko n’ mana taga jamana o jamana na, gwɛlɛya kelen kelen nunu lo be mɔgɔw kan yɔrɔ bɛɛ ani a be komi mɔgɔ si tɛ se k’u ɲɛnabɔ. N’ bele tun b’a fɛ ka koo nafaman dɔ kɛ n’ ka ɲɛnamaya kɔnɔ. O kama, n’ y’a latigɛ ka kɔsegi Bɔstɔn ka inivɛrisite la Etazini.

A ma mɛɛn, n’ y’a faamu ko n’ be kalan min kɛra inivɛrisite la, o tɛ n’ dɛmɛna ka n’ ka ɲiningaliw jaabiliw sɔrɔ ɲɛnamaya koo la. N’ tun m’a lɔn n’ bena min kɛ. O kama, n’ ye ladili ɲini n’ ka profesɛri dɔ fɛ. A y’a fɔ n’ ye ko: “Mun na i bele be kalan kɛra? Mun na i tɛ inivɛrisite dabila sisan yɛrɛ?” O barila n’ na. N’ sinna k’a ka ladili sira tagama. N’ ye inivɛrisite dabila pewu!

N’ bele tun ma kuun sɔrɔ n’ ka ɲɛnamaya la. O kama, n’ donna jɛnkulu dɔ la, o min mɔgɔw be ban adamadenw ka kokɛcogo dɔw la ani a be komi u be kanuya ni hɛɛrɛ lafasa. Ne ni n’ teri dɔw ye voyaziw kɛ Etazini kuru bɛɛ la, fɔɔ ka taga se Akapulko dugu la, Mɛkisiki jamana na. O yɔrɔ la, an tun siginin be ni mɔgɔ dɔw ye minw tun be ban tɔɔw ka kokɛcogow la (hippies). A tun be komi gwɛlɛyaw ni haminankow tɛ u kan. N’ sigira n’u ye ani dɔɔni o kɔ, n’ y’a faamu ko u tɛ ninsɔndiya sɔbɛ sɔrɔla u ka ɲɛnamaya kɛcogo la. N’ y’a kɔrɔsi fana ko u caaman tɛ hɔɔrɔnw ni kantigiw ye.

O wagati la, n’ y’a daminɛ ka miiri koo dɔ la, n’ tun b’a fɛ ka min kɛ n’ denmisɛn tuma. N’ tun b’a fɛ ka kɛ bato dɔ ka kapitɛni ye. Walisa k’o laɲinita dafa, fɔɔ n’ tun ka kɛ ni n’ yɛrɛla bato ye. N’ tericɛ dɔ tɔgɔ tun ko Tom ani ale fana tun be n’o laɲinita ye. O la, an y’a latigɛ ka bato boli ɲɔgɔn fɛ walisa ka duniɲa yaala. N’ tun b’a fɛ ka guun cɛɲumanin dɔ sɔrɔ, yɔrɔ min na, u tun tɛna n’ waajibiya ka adamadenw ka sariyaw labato.

Ne ni Tom tagara Arenys de Mar, Barselɔni mara gɛrɛfɛ, Ɛsipaɲi. O yɔrɔ la, an ye bato dɔ san min tɔgɔ ko Llygra. A tun dilanna ni lɔgɔ ye ani a bonya tun be mɛtɛrɛ 9 ni tilan bɔ. An y’a daminɛ k’o bato dennin lalaga walisa a ka se ka boli jii kan ani farati si kana sɔrɔ a la. Komi an tun kɔrɔtɔnin tɛ ka se an seyɔrɔ la, an ye bato ka mɔtɛri bɔ walisa ka yɔrɔ sɔrɔ ka jii minta caaman mara. Walisa ka se ka don n’an ka bato ye batolɔyɔrɔ denninw na, an ye kurunbolinan fila san. U kelen kelen bɛɛ janya tun be mɛtɛrɛ 5 bɔ. A laban, an y’an ka voyazi daminɛ. An tagara Seysɛli guunw kan, Ɛndi kɔgɔji yɔrɔ la. An ka laɲinita tun ye ka taga tɛmɛ Afiriki tileben fan fɛ ani ka munumunu ka taga cap de Bonne-Espérance, o min be Afirikidisidi. An tun be tɛmɛ lolow, karti dɔw, gafew ani fɛɛn nɔgɔman dɔw fɛ walisa k’an ka sira lɔn. O fɛɛnw sababu la, an tun be sera k’a lɔn tigitigi an be yɔrɔ min na. O ye n’ kabakoya yɛrɛ le!

Dɔɔni o kɔ, an y’a faamu ko an ka bato kɔrɔ tɛna se ka boli tugun baji kan. Lɛri o lɛri, jii tun be don a kɔnɔ fɔɔ ka se litiri 22 ɲɔgɔn ma. I ko n’ y’a fɔ cogo min na daminɛ na, fɔɲɔba dɔ wulila ani n’ siranna kosɔbɛ. N’ ye delili kɛ k’a sɔrɔ a saan caaman ye nin ye n’ tun m’o kɛ. N’ y’a fɔ Ala ye ko n’an kisira, n’ bena n’ jija k’a ɲini k’a lɔn. Fɔɲɔba lɔra ani n’ y’a ɲini ka n’ ka layidu dafa.

K’an to baji kan, n’ y’a daminɛ ka Bibulu kalan. Miiri k’a filɛ, n’ be n’ ka bato kɔnɔ, Mediterane kɔgɔji cɛmancɛ la. N’ ɲɛɛ be jɛgɛ sifa caaman na ani n’ be kɔgɔji filɛra fɔɔ daan t’a la. Sufɛ, n’ mana lolokuluw filɛ, n’ be kabakoya yɛrɛ le! O y’a to n’ lara a la kosɔbɛ ko Ala be yen ani a b’a janto adamadenw na.

An ye lɔgɔkun damanin kɛ kɔgɔji kan ani o kɔ, an sera Alikante batolɔyɔrɔ la, Ɛsipaɲi jamana na. O yɔrɔ la, an y’a ɲini k’an ka bato feere walisa ka ɲanaman dɔ san. An ka bato tun kɔrɔla, mɔtɛri tun t’a la ani jii tun be don a kɔnɔ. O kama, a tun man nɔgɔ ka sanbaga sɔrɔ a la. Nka, o y’a to n’ ye wagati sɔrɔ ka Bibulu kalan.

N’ tora ka Bibulu kalan kosɔbɛ. O y’a to n’ y’a daminɛ k’a faamu bɛrɛbɛrɛ ko ladili caaman be sɔrɔ a kɔnɔ minw be se k’an dɛmɛ ka ninsɔndiya sɔrɔ an ka ɲɛnamaya la. N’ kabakoyara k’a ye ko Bibulu be min fɔ tagamacogo ɲuman koo la, o gwɛnin lo. N’ ye n’ yɛrɛ ɲininga fana fɛɛn min kama ne ni mɔgɔ caaman b’an yɛrɛ jati kerecɛnw ye, k’a sɔrɔ an t’an janto Bibulu ka fɔta la.

N’ tun cɛsirinin lo ka yɛlɛmanibaw kɛ walisa ka kɛ ni tagamacogo ɲuman ye. O kama, n’ ye dɔrɔgita dabila. N’ y’a fɔ n’ yɛrɛ ye ko mɔgɔ dɔw ka ɲi ka sɔrɔ minw be ɲɛnamaya kɛ ka kɛɲɛ ni Bibulu ka sariyakolow ye. N’ tun b’a fɛ k’o mɔgɔw lɔn. N’ ye Ala deli n’ siɲɛ filanan na walisa a ka n’ dɛmɛ n’ ka o mɔgɔw kunbɛn.

Ne fɛ, tiɲɛn diinan sɔrɔcogo ɲuman ye k’a filɛ  diinan minw ka kɛtaw bɛnnin tɛ ni Bibulu ka fɔta ye. N’ tagamatɔ Alikante siraw kan, n’ ye diinan caaman ka batoli kɛyɔrɔw ye. Komi u fanba tun be batoli kɛ ni jaaw ye, n’ y’a faamu ko u si tɛ se ka kɛ tiɲɛn diinan ye.

Dimansilon dɔ wulafɛ, n’ tun be kulu dɔ kan batolɔyɔrɔ gɛrɛfɛ ani n’ ye Zaki 2:1-5 kalan. O vɛrisew b’a yira ko a daganin tɛ ka nafolotigiw fisaya fantanw ye. Tuma min na n’ tun be kɔsegira ka taga an ka bato kɔnɔ, n’ tɛmɛna boon dɔ gɛrɛfɛ min tun bɔnin lo batolikɛyɔrɔ ma. A tun sɛbɛnin be a sanfɛ ko: “Jehova Seerew ka Masaya Boon.”

N’ y’a fɔ n’ yɛrɛ ye ko: “N’ bena a filɛ o mɔgɔw bena n’ minɛ cogo min na.” O la, n’ donna Masaya Boon kɔnɔ. Sanbara tun tɛ n’ seen na, n’ ka pantalɔn jini tun sɔgɔ sɔgɔnin lo ani n’ tun ma n’ bonbosi li. Mɔgɔ kunbɛnbaga ye sigiyɔrɔ di n’ ma musokɔrɔba dɔ gɛrɛfɛ. Kalankɛla tun be vɛrise minw kofɔra, o musokɔrɔba ye n’ dɛmɛ k’u sɔrɔ n’ ka Bibulu kɔnɔ. Lajɛn bannin kɔ, n’ kabakoyara kosɔbɛ k’a ye ko minw bɛɛ nana n’ fo, u y’o kɛ ni ɲumanya ye. Cɛɛ dɔ ko n’ ka na a ka soo walisa an ka baro kɛ Bibulu kan. Nka, komi n’ tun ma Bibulu bɛɛ kalan ka ban fɔlɔ, n’ y’a jaabi ko: “Ni n’ labɛnna tuma min na, n’ bena kaan bɔ i ma.” Yanni o cɛ, n’ tora ka na lajɛnw bɛɛ la.

Lɔgɔkun damanin o kɔ, n’ tagara bɔ o cɛɛ ye a ka soo ani ɲiningali minw tun be n’ fɛ Bibulu koo la, a y’u jaabi. Lɔgɔkun kelen o kɔ, a ye sakɔsi dɔ di n’ ma fani ɲumanw tun fanin be min kɔnɔ. A y’a fɔ n’ ye ko o faniw tigi be kaso la. U y’a datugu sabu Bibulu ka sariya minw ko an ka ɲɔgɔn kanu ani an kana kɛlɛ kɛ, a b’u sira tagama (Ezayi 2:4; Zan 13:34, 35). Sisan kɔni, n’ lara a la ko n’ tun be mɔgɔ minw ɲinina, n’ y’u sɔrɔ. O ye mɔgɔ minw be Bibulu ka fɔtaw labato tagamacogo ɲuman koo la! N’ ka laɲinita tun tɛ tugun ka guun cɛɲumanin dɔ sɔrɔ. Nka, n’ tun b’a fɛ ka Bibulu sɛgɛsɛgɛ walisa k’a faamu bɛrɛbɛrɛ. O kama, n’ kɔsegira Peyiba.

N’ ye tile naani kɛ ka sɔrɔ ka se Peyiba, Gronɛng dugu la. N’ mako tun b’a la ka baara sɔrɔ yen walisa ka lɔ ni n’ yɛrɛ ye. N’ tagara baara ɲini miniziye dɔ fɛ. A ye sɛbɛ dɔ di n’ ma ɲiningaliw tun be min kan. O ɲiningaliw dɔ tun ye ko n’ be diinan juman lo la? N’ y’a sɛbɛ ko: “Jehova Seere.” Tuma min na o cɛɛ y’o sɛbɛ kalan, n’ y’a kɔrɔsi ko a ɲɛda cogoya yɛlɛmana. A y’a fɔ ko: “N’ bena i weele.” Nka, a ma n’ weele ka ye.

N’ tagara miniziye wɛrɛ fɛ k’a ɲininga n’a mako be dɛmɛbaga la. A ko n’ ka na ni n’ ka  diplomuw ye ani lɛtɛrɛ minw b’a yira ko n’ y’o baara ɲɔgɔn kɛ ka ye. N’ y’a fɔ a ye ko n’ ye bato lɔgɔlaman dɔ lalaga ka ye. A ko: “I be se ka baara daminɛ bi wulafɛ. Nka, fɔɔ i ka sɔn koo kelen ma. N’ tɛ kunko fɛ n’ ka ateliye la sabu n’ ye Jehova Seere ye ani n’ be Bibulu ka sariyaw labato.” O ye n’ kabakoya kosɔbɛ ani n’ y’a jaabi ko: “Ne fana ye Jehova Seere ye.” Komi n’ kunsigiw tun ka jan ani n’ tun ma n’ bonbosi li, a y’a faamu ko n’ tɛ u dɔ ye. A ko: “N’o lo, n’ bena bibulukalan kɛ n’i ye!” N’ sɔnna o la ni ninsɔndiya ye. Sisan, n’ y’a faamu fɛɛn min kama miniziye fɔlɔ ma segi ka n’ weele. Jehova tun be n’ ka deliliw lo jaabira (Zab. 37:4). N’ ye baara kɛ o balimacɛ fɛ saan kelen kɔnɔ. O wagati la, a ye bibulukalan kɛ ni n’ ye ani o kɔ, n’ batizera saan 1974, zanwiyekalo la.

Kalo kelen o kɔ, n’ ye piyɔniye baara daminɛ, o min y’a to n’ ye ninsɔndiyaba sɔrɔ. Kalo min tugura o kɔ, n’ yɛlɛmana Amstɛrdam walisa ka dɛmɛ don jɛnkulu dennin dɔ la ɛsipaɲɔlikan na. O jɛnkulu tun sigira kura ye. Ka se ka bibulukalanw kɛ ɛsipaɲɔlikan ni pɔrtigɛkan na, o tun be n’ ninsɔndiya yɛrɛ le! Saan 1975, mɛkalo la, n’ ye nɛɛma sɔrɔ ka kɛ dan na piyɔniye ye.

Loon dɔ, balimamuso dɔ nana lajɛn kɛ n’an ye ɛsipaɲɔlikan na. A tɔgɔ ko Catharina ani dan na piyɔniye tun lo. A tun nana n’a ka Bibulu kalanden dɔ lo ye min be bɔ Bolivi jamana na walisa a ka balimaw lɔn minw be ɛsipaɲɔlikan fɔ. Ne ni Catharina y’a latigɛ ka ɲɔgɔn lɔn lɛtɛrɛw sababu fɛ. O y’an dɛmɛ k’a faamu ko an ka laɲinitaw ye kelen ye. Saan 1976, n’ y’a furu. An tora dan na piyɔniyeya la fɔɔ saan 1982. O saan na, u y’an weele Gilead lakɔli 73nan na. A kɛra barinanko ni ninsɔndiya ye an fɛ k’a ye ko u y’an ci ka taga Afiriki kɔrɔn fan fɛ. An y’an ka cidenya baara kɛ saan duuru Keniya, Mɔnbasa dugu la! Saan 1987, u y’an ci ka taga Tanzani jamana na. O wagati la, faamanw tun ye bali wuli an ka waajuli baara kan o yɔrɔ la. An ye saan 26 kɛ Tanzani ka sɔrɔ ka kɔsegi Keniya jamana na.

An ye kuun sɔrɔ an ka ɲɛnamaya la, an kɛtɔ ka makodonmɔgɔw dɛmɛ u ka Bibulu ka tiɲɛnkalanw faamu. Misali la, n’ ye bibulukalan kɛ ni mɔgɔ fɔlɔ min ye Mɔnbasa dugu la, n’ y’a kunbɛn tuma min na n’ tun be waajuli kɛra jamayɔrɔ la. N’ ye zurunali den fila di o cɛɛ ma ani a ko: “Ni n’ y’o kalan ka ban, n’ be mun kɛ o kɔ?” Lɔgɔkun kelen o kɔ, n’ ye bibulukalan daminɛ n’a ye gafe nin kɔnɔ: Vous pouvez vivre éternellement sur une terre qui deviendra un paradis. O gafe tun bɔra kura ye Swahilikan na. Saan kelen o kɔ, a batizera ani a kɛra kudayi piyɔniye ye. Kabi o wagati, ale n’a muso ye mɔgɔ hakɛ minw dɛmɛ u y’u yɛrɛkun di Jehova ma ani ka batize, bɛrɛ m’u jɛn mɔgɔ kɛmɛ na.

N’ siɲɛ fɔlɔ k’a faamu ɲɛnamaya kuun ye min ye, n’ kɛra komi jagokɛla min ye kɔnɔkisɛ sɔngɔ gwɛlɛ sɔrɔ ani a tun t’a fɛ ka bɔnɛ o la (Mat. 13:45, 46). N’ y’a latigɛ ka n’ ka ɲɛnamaya kuru bɛɛ kɛ ka tɔɔw dɛmɛ u ka kuun bɛrɛ sɔrɔ u ka ɲɛnamaya la. Ne ni n’ muso kanulen y’a ye an ka ɲɛnamaya kɔnɔ ko Jehova b’a ka mɔgɔw dɛmɛ u ka kuun bɛrɛ sɔrɔ u ka ɲɛnamaya la.