N̄kamana ke 1948 ke Netherlands. Ke 1949, ubon nnyịn ẹma ẹwọrọ ẹka São Paulo ke Brazil. Ete ye eka mi ẹma ẹsịn idem etieti ke n̄kpọ ufọkabasi. Ama esidi ima idia udia mbubreyo ima, nnyịn itie ntre ikot Bible. Ke 1959, ima ikpọn̄ Brazil ikodụn̄ ke Massachusetts ke United States.

Ete ye eka mi ẹkenyene nnyịn owo itiaita. Ete mi ama onyụn̄ anam utom etieti man ese aban̄a nnyịn. Enye ama anam nsio nsio utom. Enyene ini emi enye ekesisan̄ade anyam n̄kpọ ọnọ kọmpeni. Enye ama anam utom ke kọmpeni udiọn̄ usụn̄, onyụn̄ anam utom ọnọ kọmpeni ubomofụm. Ini enye ekenyenede utom enye oro, esịt ama enem nnyịn etieti sia ima ikeme ndisika ediwak itie.

Ini n̄kodude ke ufọkn̄wed sekọndri, mma nsiwak ndikere m̀mê nso ke ndinanam mma n̄kpon owo. Ndusụk mme ufan mi ẹkedọhọ ke idika ufọkn̄wed ntaifiọk, ndusụk ẹdọhọ ke ididụk ekọn̄. Edi n̄kaduakke ndidụk ekọn̄, sia okokụt mi do, ndịghe owo utọk nnyụn̄ mmaha en̄wan. N̄kebiere ndika ufọkn̄wed ntaifiọk mbak ndidụk ekọn̄. Edi ke ata isọn̄ esịt mi, n̄koyom ndin̄wam mbon en̄wen sia n̄kekere ke edieke nnamde ntre, uwem eyenem mi.

Sia ekesidọn̄de-dọn̄ mi ndidiọn̄ọ nte uwem ọkọtọn̄ọde, mma mbiere ndikpep n̄kpọ mban̄a oro ke ufọkn̄wed ntaifiọk. Ẹkekpep nnyịn ke idịghe Abasi okobot mme n̄kpọ, ke n̄kpọ kiet okoforo efen, ẹnyụn̄ ẹyom nnyịn inịm se ẹkekpepde oro. Edi ke enyịn mi, ndusụk n̄kpọ emi ẹketịn̄de ikenyeneke ibuot, okonyụn̄ edi se owo enịmde nnan nnan ntre; ke ini edide ukpepn̄kpọ ifiọk ntaifiọk iyomke owo enịm n̄kpọ nnan nnan.

Ke ufọkn̄wed, owo ikekpepke nnyịn ndinyene eti uwem. Ẹkesisụk ẹdọhọ sịn ibuot sịn itọn̄ be n̄wed. Ami ndisika mme usọrọ nnyụn̄ nda n̄kpọsọn̄ ibọk ama esinam n̄kop inemesịt. Edi usọrọ ama okụre, ibọk onyụn̄ atara mi ke enyịn, inemesịt ọnyọn̄. Mma nsikere, ‘Ndi uwem osụk edi emi?’

Ekem mma n̄kpọn̄ do n̄kodụn̄ ke Boston nnyụn̄ ntọn̄ọ ufọkn̄wed ntaifiọk efen do. Ke n̄wed ama eketre, mma nnam utom man nnyene okụk n̄kpe okụk ufọkn̄wed. Akpa ini n̄kokụtde Mme Ntiense Jehovah ekedi ke itieutom oro. Owo itieutom nnyịn kiet ama eneme prọfesi n̄wed Daniel ibuot 4 emi aban̄ade “ini itiaba” ye ami onyụn̄ ọdọhọ mi ke nnyịn idu uwem ke mme akpatre usen. (Dan. 4:13-17) Mma nsọsọp n̄kụt ke edieke n̄kade iso ndineme n̄kpọ ye ufan oro nnyụn̄ nsịn esịt mi ke nneme oro, ke eyedi se n̄kpụhọrede uwem mi. Ntre mma ndomo ofụri ukeme mi n̄kụt nte ke nnemeke nneme ye enye.

N̄kaduak ndida ini mi n̄n̄wam mme owo ke mfọn ke South America, ntre mma n̄kpep mme n̄kpọ ke ufọkn̄wed ntaifiọk emi ẹdin̄wamde mi nnam oro. N̄kekere ke mma n̄n̄wam mbon en̄wen, ke uwem eyenen̄ede enem mi. Edi kpa ye ofụri se n̄kanamde oro, uwem ikosụk inemke mi. Sia eketiede mi nte ke ufọn ndomokiet idụhe, mma ntre n̄wed.

Ke May 1970, mma n̄wọrọ n̄kodụn̄ ke Amsterdam, ke Netherlands man n̄kanam utom ke kọmpeni ubomofụm emi ete mi ekesinamde. Utom oro ama anam n̄keme ndika nsio nsio idụt ke Africa, North America, South America, Europe, ye Asia. Edi ikebịghike, mma ndikụt ke kpukpru idụt emi n̄kakade ẹma ẹnyene ikpọ mfịna, inyụn̄ idụhe se owo ndomokiet ekemede ndinam mban̄a oro. Sia okosụk ọdọn̄de mi ndinam n̄kpọ emi edinyenede ufọn inọ mi, mma mfiak nnyọn̄ United States nnyụn̄ mfiak n̄kọtọn̄ọ n̄wed ke ufọkn̄wed ntaifiọk emi n̄kesikade ke Boston.

Ke mma n̄kafiak ntọn̄ọ n̄wed, ikebịghike mma ndikụt ke se ẹkpepde nnyịn ikan̄wamke mi n̄kụt ibọrọ mbụme ndomokiet emi n̄kenyenede mban̄a uwem. N̄kọdiọn̄ọke se n̄kpanamde aba, ntre mma n̄kobụp prọfesọ emi esikpepde nnyịn n̄kpọ aban̄a nte uwem owo ọkọtọn̄ọde m̀mê nnam didie. Ama akpa mi idem ini ete oro ọkọdọhọde mi ete: “Ufọn n̄wed emi afo osụk akade-e? Ekpetre ndien-e?” N̄kebetke-bet enye afiak etịn̄. Mma ntre ufọkn̄wed ntaifiọk, n̄kaha-ka aba.

Sia okosụk etiede mi nte uwem mi inyeneke ibuot, mma mbiere ndidian idem ye n̄ka emi ẹdude uwem nte mmọ ẹmade. Eketie nte mmọ ẹdụn̄ ke emem ẹnyụn̄ ẹma idemmọ etieti. Ami ye ndusụk ufan mi ima ito United States ika Acapulco, ke Mexico. Ikokodụn̄ ye mbon emi ẹdude uwem mmọ nte mmọ ẹmade. Eketie mi nte mmọ inyeneke mfịna ndomokiet ke uwem. Edi ke mma n̄kodụn̄ ye mmọ ekpri, mma ndikụt ke utọ uwem oro inyeneke ibuot, inyụn̄ inamke owo okop ata inemesịt. Se n̄kakam n̄kụtde ke otu mmọ edi ke ufan itịn̄ke akpanikọ inọ ufan.

Ini nsụk ndụn̄de ye mmọ, mma ntọn̄ọ ndikere mban̄a n̄kpọ emi ọkọdọn̄de-dọn̄ mi ndinam ini n̄kedide eyenọwọn̄. N̄kaduak ndidi etubom nsụn̄ikan̄. Edi n̄kukụre usụn̄ emi n̄kekemede ndidi etubom nsụn̄ikan̄ ekedi ami ndinyene ubom idemmi. Ufan mi kiet emi ekekerede Tom okonyụn̄ aduak ukem n̄kpọ oro, ntre nnyịn mbiba ima ibiere ndiwat n̄kanade ererimbot. N̄kaduak ndisan̄a nyom ata ediye isuo kiet emi ebietde paradise ndụn̄ do ndu uwem mi nte mmade, owo ndomokiet idọhọke mi nam emi kûnam oko.

Ami ye Tom ima ika Arenys de Mar emi odude ekpere Barcelona ke Spain. Ikesịm do, ima idep ubom emi ekebietde nsụn̄ikan̄, okonyụn̄ ọniọn̄de ikpat 31. Ubom oro ekekere Llygra. Ima itọn̄ọ ndidiọn̄ enye man edi se ẹkemede ndida n̄wat inyan̄. Sia nnyịn mîkenịmke usenọfiọn̄ emi idisịmde ebiet emi ikade, ima isio engine ke ubom oro ifep, itan̄ mmọn̄ emi idin̄wọn̄de idọn̄ ke itie emi engine ekesịnede. Ima inam uden̄ iba iyịri ke ubom oro man ima isịm ebiet emi mmọn̄ mînen̄ekede itụn̄ọ, nnyịn ikeme ndida uden̄ oro n̄wat ubom oro. Uden̄ oro ẹkeniọn̄ ikpat 16. Ke ima ikanam kpukpru oro ima, ima iwat ika Seychelles ke Inyan̄ibom India. Ikaduak ndito do n̄wat n̄ka esụk ke edem usoputịn Africa, ito do ndien iwat iwọn̄ọde idụk Cape of Good Hope ke South Africa. Se ikan̄wamde nnyịn idiọn̄ọ usụn̄ ekedi ntantaọfiọn̄, map, mme n̄wed, ye n̄kpri n̄kpri n̄kpọ ntre. Ama akpa mi idem nte mme n̄kpọ oro ẹken̄wamde nnyịn idiọn̄ọ nnennen ebiet emi ikade.

Ikọtọn̄ọ uwat, ibịghike ima idikụt ke akani ubom oro idịghe se ẹmende ẹwat inyan̄. Ubom oro ama enyene ndudu, mmọn̄ onyụn̄ oto do ọdọn̄ọ ke esịt. Kpukpru hour, mmọn̄ emi ikofopde isio ekedi n̄kpọ nte lita 22! Kpa nte mma n̄ketetịn̄ ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ mbụk emi, oyobio ama ọwọrọ, ndịk onyụn̄ anam mi etieti, ami nnam n̄kpọ emi mmen̄kanamke ke ata ediwak isua; mma mbọn̄ akam ndọhọ Abasi nte ke edieke enye an̄wamde mi mbọhọ, ke nyodomo ndidiọn̄ọ enye. Ke oyobio oro ama okodobo, mma nnam se n̄kọn̄wọn̄ọde.

N̄kọtọn̄ọ ndikot Bible ini idude ke ufọt Inyan̄ Mediterranean. Ama enem mi tutu. Kere nte owo okpodude ke ufọt inyan̄ ikwe utịt ndomokiet, n̄kukụre n̄kpọ emi okụtde edi iyak. N̄kpọ efen emi ekesiyede mi ke okoneyo ekedi nte ntantaọfiọn̄ ọyọhọde ikpaenyọn̄. Oro ama anam nnen̄ede nnịm ke odu Abasi emi ekerede aban̄a mme owo.

Ke ima ikodu ke inyan̄ oro n̄kpọ nte urua ifan̄, ima iwat idibehe ke esụk kiet ke Alicante ke Spain. Ima idomo ndinyam ubom oro ndep efen emi ọfọnde akan oro. Okokụt m̀mọ̀n̄ owo eke amade ndidep akani ubom emi enyenede ndudu, engine isịneke? Edi mma nda ufan̄ oro n̄kot Bible mi.

Nte nsụk n̄kotde Bible n̄ka, mma n̄kụt ke n̄wed oro ekeme ndin̄wam owo okop inem uwem. Ama akpa mi idem ndikụt ke Bible etịn̄ nte owo okpodude eti uwem. Ntre mma n̄kere m̀mê nso ikpanam ediwak owo, idem ye ami ke idemmi idọhọ ke idi Christian edi nnyịn inamke se Bible etịn̄de.

Mma mbiere ndinen̄ede n̄kpụhọde, ntre mma ntre ndida n̄kpọsọn̄ ibọk. Mma ndọhọ idemmi ke anaedi enyene mme owo emi ẹdude uwem nte Bible etịn̄de, nnyụn̄ nyom ndikụt utọ mme owo oro. Ntre mma mfiak mbọn̄ akam, isan̄ enye emi n̄kọdọhọ Abasi an̄wam mi n̄kụt mmọ.

Eketie mi nte ke ndidụk ido ukpono kiet kiet nse edin̄wam mi ndiọn̄ọ m̀mê mmọ ẹkpono ata Abasi. Nte nsụk nsan̄ade ke mme efak ke Alicante, mma n̄kụt ediwak ufọkabasi. Edi sia ata ediwak mmọ ẹkenyenede ndisọi mbiet, ikọsọn̄ke mi ndidiọn̄ọ ke mmọ ikponoke ata Abasi.

Uwemeyo Sunday usen kiet, mma ndọk obot obot itie kiet emi ẹkemede ndida do n̄kụt esụk n̄ketie n̄kot James 2:1-5. Itie Bible oro owụt ke ifọnke yak edi owo ama edi imọ owo nnyịn ikpono, ekpedi ubuene nnyịn ikponoke. Nte nsụk nsan̄ade nnyọn̄ ubom nnyịn, mma mbe ufọk kiet emi etiede nte ẹsikpono Abasi do. Ẹma ẹwet: “Ufọkmbono Obio Ubọn̄ Mme Ntiense Jehovah” ẹdian ke ufọk oro.

Mma n̄kere ke esịt mi nte, ‘Akpana ndomo mbon emi nse. Yak nse nte mmọ ẹdinamde n̄kpọ ye ami.’ Mma nsịne n̄waha jeans, nsịneke ikpaukot, nsan̄a ye anyan ntan̄ebek ndụk Ufọkmbono Obio Ubọn̄ oro. Owo kiet do ama ọnọ mi itie. Akanian̄wan kiet emi n̄ketiede n̄kpere ama an̄wam mi n̄kụt mme itie N̄wed Abasi oro etịn̄ikọ akasiakde. Ke mbono esop ama akasuana, kpukpru owo ẹma ẹdi ẹdikọm mi. Ama akpa mi idem etieti. Ete kiet ama ọdọhọ ndi ufọk imọ yak ineme Bible. Mma ndọhọ enye, “Mma mben̄e idem nyọdọhọ fi,” sia n̄koyom ndikot Bible mma kan̄a. Edi mma ntọn̄ọ ndidụk kpukpru mbono esop.

Ke urua ifan̄ ama ekebe, mma n̄kese ete oro ke ufọk esie, enye onyụn̄ ọbọrọ kpukpru mbụme emi n̄kenyenede ke Bible. Urua kiet ekebe, enye ama ọnọ mi ekpat kiet emi ata ndiye ọfọn̄ ọkọyọhọde. Enye ama ọdọhọ mi ke andinyene ọfọn̄ oro odu ke ufọk-n̄kpọkọbi, ke ẹkekọbi enye sia enye mîmaha ndibiat ibet Bible emi ọdọhọde ima kiet eken ikûnyụn̄ un̄wana ekọn̄. (Isa. 2:4; John 13:34, 35) Ikọ esie oro ama anam nnịm ke mmokụt se n̄kasan̄ade nyom, ke mmokụt mbon emi ẹdude uwem nte Bible ọdọhọde! N̄kaduakke aba ndisan̄a nyom isuo emi ebietde paradise, n̄kaduak ndinen̄ede n̄kpep Bible. Ke ntak oro, mma mfiak nnyọn̄ Netherlands.

Akada mi usen inan̄ ndisịm obio Groningen ke Netherlands. Akana nnam utom nse mban̄a idemmi. Mma n̄ka itieutom kapenta kiet n̄kọdọhọ ke nyom utom. Ẹma ẹnọ mi pepa kiet emi ẹwetde nsio nsio mbụme emi anade mbọrọ. Mbụme kiet ekedi m̀mê nso utọ ufọkabasi ke nsika. N̄kewet ke ndi Ntiense Jehovah. Ke ini andinyene itieutom oro okụtde se n̄kewetde, iso esie ama okpụhọde. Enye ama ọdọhọ mi, “Ka ke nyokot fi.” Tutu usen mfịn emi ete oro ikotke mi.

 Mma n̄ka itie kapenta efen n̄kobụp andinyene m̀mê enye oyom owo emi edin̄wamde enye. Enye ama obụp mi n̄wed emi owụtde ke mma n̄ka n̄wed, ke mmonyụn̄ nnam utọ utom oro akpa. Ini ndọhọde enye ke ami n̄kọdiọn̄ ubom eto emi n̄kesiwatde, enye ama anam n̄kpọ emi akakpade mi idem. Enye ọkọdọhọ mi ete, “Emekeme nditọn̄ọ utom uwemeyo emi. Edi nyomke mfịna ndomokiet ke itieutom mi-o, sia ndi Ntiense Jehovah nnyụn̄ ndu uwem nte Bible ọdọhọde.” Mma nse ete oro ke n̄kpaidem nnyụn̄ ndọhọ enye nte, “Ami n̄ko ndi Ntiense Jehovah!” Ete oro ama ọdọhọ mi, “Ọfọn, mmọn̄ n̄kpep fi Bible!” Etie nte anyan idet mi ye ntan̄ebek mi akanam enye ọdọhọ mi ntre. Edi mma nnyịme ndikpep Bible ye enye. Mma n̄kụt ke Jehovah ọbọrọ kpukpru akam emi n̄kọbọn̄de, ke enye oro anam owo akpa itie kapenta oro mîkafiakke ikot mi aba. (Ps. 37:4) Mma nnam utom ye brọda oro ke isua kiet, enye onyụn̄ ada ini oro ekpep mi Bible. Mma nna baptism ke January 1974.

Ke ọfiọn̄ kiet ama ekebe, mma ntọn̄ọ utom usiakusụn̄. Utom oro ama anam esịt enem mi etieti. Ke March isua oro, mma n̄wọrọ n̄ka Amsterdam n̄kan̄wam obufa otu emi ẹsemde usem Spanish. Ama enem mi etieti ndikpep mme owo Bible ke usem Spanish ye Portuguese! Ke May 1975, ẹma ẹmek mi akpan asiakusụn̄.

Usen kiet, akpan asiakusụn̄ kiet emi ekerede Sista Ineke, ama asan̄a ye n̄wan kiet emi otode Bolivia, emi enye ekesikpepde Bible, edi mbono esop usem Spanish nnyịn. Enye ekemen eyenan̄wan oro edi man enye edidiọn̄ọ nditọete emi ẹsemde usem Spanish. Tọn̄ọ ke ini oro, mma nsiwet Ineke leta, enye onyụn̄ ewet mi. Se ikenemede ke mme leta oro ama anam idiọn̄ọ ke nnyịn mbiba iduak ndinam ukem n̄kpọ nnọ Abasi. Ima inam ndọ ke 1976, inyụn̄ ika iso idi mme akpan asiakusụn̄ tutu 1982 emi ẹkekotde nnyịn idika Ufọkn̄wed Gilead. Ikodu ke ọyọhọ klas 73. Ama akpa nnyịn idem ini ẹkenọde nnyịn ika Mombasa ke Kenya ke East Africa, edi ama enem nnyịn ndikọkwọrọ ikọ do! Ikodu do isua ition. Ke 1987, ke ẹma ẹkefiak ẹyak ẹtọn̄ọ ndikwọrọ ikọ ke Tanzania, ẹma ẹnọ nnyịn idika do. Ima idu do isua 26 mbemiso ifiakde inyọn̄ ika Kenya.

Nnyịn ndin̄wam mbon nsụhọdeidem ẹdiọn̄ọ se Bible ekpepde anam uwem enem nnyịn etieti. Ke uwụtn̄kpọ, akpa owo emi n̄kekpepde Bible ke Mombasa ekedi ete kiet emi n̄kokụtde ini n̄kwọrọde ikọ ke ebiet emi mme owo ẹsiwakde. Ke mma n̄kọnọ enye magazine iba, enye ama obụp mi, “Mma n̄kot mma nso ke ndinam?” Urua emi eketienede, ima itọn̄ọ ndikpep n̄wed Afo Emekeme Ndidu Uwem ke Nsinsi ke Paradise ke Isọn̄, emi ẹkesụk ẹsiode ndondo oro ke usem Swahili. Ke isua kiet ama ekebe, ete oro ama ana baptism onyụn̄ edi asiakusụn̄ ofụri ini. Tọn̄ọ oro, mbon emi enye ye n̄wan esie ẹn̄wamde yak ẹyak idem ẹnọ Jehovah ẹnyụn̄ ẹna baptism ẹkpere ndisịm 100.

Akpa ini emi n̄kọdiọn̄ọde se idide ata uwem, eketie mi ke idem nte eketiede owo urua emi okokụtde ata eti pearl, onyụn̄ anam se enye ekekeme man enye enyene pearl oro. (Matt. 13:45, 46) N̄koyom ndida ofụri uwem mi n̄n̄wam mbon en̄wen ẹkop inem uwem. Ami ye edima an̄wan mi imokụt nte Jehovah an̄wamde ikọt esie ẹkop inem uwem.