M beè mèà gbẹá Netherland mm̀ gbáá 1948. Gbáá ea bẽene, pá beélè tọ beè nyaaná tõ̀ò kil São Paulo, ea di Brazil. Ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà beè olòó tú gè sí tọ Bàrì kolmá nu, vaá è ólò gbá bugi Kpá Káí kọ̀láá dee tṍó e ni dé gyã́á èlà lọ̀l. Tṍó e tṍó tení, e beè kpáá nyaaná tõ̀ò kil Massachusetts ea di United State mm̀ gbáá 1959.

Ńdáà tẹ̀ beè sí tóm agẹlẹ bá kọbé à láá ẹ̀b nú ea kil ló pá bẹẹ tọ e gbáà toolá aatáà nen. A beè sí kele-kele tóm dì belí gè oo nu, nen ea ólò sí tóm ló èèlè, nè ge sí tóm kiẽ́e e bà ólò ẹ̀b nú ea kil ló ńkìlà. Nyíè dénè bẹ̀ì beè ẹẹ tṍó ea bã́ ló tóm tọọ̀ tóm e bà ólò ẹ̀b nú ea kil ló ńkìlà boo béè kọ à náa kọọ̀ é olòó sí kpã́á deè kyẽè.

Tṍó em beè di sẹ̀kóndílí skúùl, m beè olòó bugi togó kọọ̀, ‘Éé ní em é náa tṍó em é bọọẹ́?’ Sìgà pá nà kóò beè sà ge sí pọ̀b tọọ̀ kpá, boo tṍó e sìgà ọ̀và beè bã ló tóm bé. Sõò ge bã ló tóm bé náa beè leemá nda boo béè kọọ̀ náa ólò leemám gè zọ nen kaná, àbẽ̀ènà ní em é bé-bé. M beè gbóó beeláfùl ge sí pọ̀b tọọ̀ kpá kọbé ním bãà ló tóm bé. Sõò nú ea beè palàge tànim beè dú gè nveè bá nè dõòna  gbò, boo béè kọ m beè bugi togó kọọ̀ ge naa vó é náa kọ ḿ ié ẹ́ẹ́ nyíe.

Tṍó em beè di pọ̀b tọọ̀ kpá, a beè leemám gè nó nú ea kil ló nen. Ba beè noòmài kọ é zìgà kọọ̀ nu beè fùùa bã kẽ. Sõò bé e bà baatẽ́ naa náa beè kùùà ḿ dẽe, a beè bĩiná kọ ḿ dõogẽ zìgà naa vó boo béè kọọ̀ náa íe nú ea zógè kọ à dú kà kà, vaá à dú kele ló nòòmànù sã́ìns.

Gbò nú em géè nò náa beè noòmàm nú ea kil ló nú ea dú lé nè pọ́lọ́. Tãa vó, ba beè ká bùlà gbẹẹ́ boo gè noòmài áá bé e nen é náa vaá tení aa pọ̀b tọọ̀ kpá. Ge sí kè pàtí nè ge ṍ pọ́lọ́ biè beè naa kọọ̀ nyíém á ẹẹ, sõò náa beè nèm ẹ́ẹ́ nyíe lee. M beè bugi togó kọọ̀, ‘É kọọ̀ níì nú ea ólò naa kọọ̀ nen á ié ẹ́ẹ́ nyíé mm̀ dùm ẽ?’

Tṍó em beè di-dí tọọ̀ kpáá, m beè àà kil Boston gé sí dõòna kà pọ̀b tọọ̀ kpá. Kọbé m̀ láá sí tọọ̀ kpáá lọl dẽe, m beè bã ló tóm gbò ẽ́ e íè bõ̀séi gbẹá tọọ̀ kpáá, vaá níà túá tṍó em beè mòn Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà ẹ. Enè nen e ólò gbá siá tóm ea dṹùnà Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà beè kọ́ nú ea kil ló kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea kil ló “àlàbà tṍó,” ea di mm̀ kpá Dányẹ̀l 4 togó, vaá baatẽ́ nèm kọọ̀ è di mm̀ dee deè nvéè tṍó. (Dán. 4:13-17) M beè gbóó nyimá kọọ̀ be m̀ kilsĩ́ gè zọ̀ẹ loá bel boo Kpá Káí vaá tú kolmá nu, àé dú bíi kọ ḿ nyaaná nà sĩ́deè tõò dùm. Vó beè naa kọ ḿ pììgà bé e nà kpóó sim tùlà naa ge kpòòlà lóó lọ̀líẹ́ ló.

Gbẹá pọ̀b tọọ̀ kpáá, m beè nó nú ea é náa kọ ḿ láá nè lóó gè nvèè bá nè gbò e bà di South America. M beè bugi togó kọọ̀ ge nvèè bá nè gbò e bíi di ló é náa kọ ḿ ié ẹ́ẹ́ nyíe mm̀ dùm. Sõò m beè mòn nàgé kọọ̀ nakà tóm náa ném ẹ́ẹ́ nyíe. Tṍó e tṍó téní, ním beè siná tọọ̀ kpáá.

Ló May 1970, m beè nyaaná tõ̀ò kil Amsterdam, ea di Netherland, ló gè sí tóm tọọ̀ tóm gè ẹ̀b nú ea kil ló ńkìlà, ea dú íb tóm e ńdáà tẹ̀ géè sìa. Tómá beè naa kọ ḿ ié nèà deè ge sí gã́bug dó ea di Africa, America, Europe, nè Asia. M beè mòn kọọ̀ kọ̀láá kà dó em ínà gé kpeesĩ́ ló gã́bug tã̀àgã̀, vaá à belí kọọ̀ náa íe nen ea é láá kpoogè dee ló. A beè di dím bùlà ge naa nú ea palàge dì bíi mm̀ nà dùm, vó beè naa kọ ḿ kpáá òòa kil United State gé si nágé áá kà pọ̀b tọọ̀ kpá ea di Boston.

Tṍó e tṍó téní gbẹá tọọ̀ kpáá, m beè gbóó vàlẹ̀bá nyimá kọọ̀ gbò nú em gé nó gbẹá tọọ̀ kpáá náa áálá nà bíb. Ním beè nyimá nu gè naa, vó beè naa kọ ḿ bĩiná dùùlà bá deè tṍ lọl bá enè nen ea ólò noòmài nu. A beè bọọḿ ló tṍó ea kọ́ nèm kọọ̀: “Éé ní ea náa vaá ò kpáá kilsĩ́ gè sí tọọ̀ kpáẹ́? À bọ́ló kọ ó gbóó sẹ̀ẹ̀à!” M beè naa gbõ̀ònà bé ea kọ́ naa. M beè aa pọ̀b tọọ̀ kpáá, vaá ním beè kpáá siná.

Boo béè kọ a beè tõoḿ ló kọọ̀ m̀ gáà ie ẹ́ẹ́ nyíe mm̀ dùm, m beè gbóó gbaaá ló bõ̀ònaló gbò e bà ólò gbĩ́ gè naa kọọ̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló nè vulà á dì. Sìgà pá nà kóò nè m̀m̀ beè bìlà kyẽè aa United State dọ Acapulco, ea di Mexico. E beè olòó zọ̀ gbò e bà náa íe gbele tõ̀ò nu gè bugi togó boo naaá nu kilsĩ́ nè nvée. Sõò tṍó em gé zọ́ va naaá nu, m beè mòn kọọ̀ ba sĩ́deè tõò dùm náa é náa kọọ̀ nen á ié ẹ́ẹ́ nyíe ea dì lee. Tãa vó, m beè mòn kọọ̀ gã́bug ọ̀và dú gbò  e bà náa ló kà kà bel vaá nen náa é láá dẹlẹ́ va nyíé boo.

M beè dààmà togó gè kpáá bugi togó boo nú em beè gbĩ́ gè naa tṍó em beè di-dí pá nvín. M beè gbĩ́ gè kyã̀à kyẽè sĩ́ múú dì belí nen ea é dó bá bé e faà sĩ́ múú é kyãà naa, níì nen ea gé ọ́ví nì. Áá nú ea é láá naa kọ ḿ naa vó dú gè ié nà faà sĩ́ múú. Tã́gíní bé e níà nú ea beè tàn nàgé ńdáà kóò ea kọlà Tom ge naaá, pálaa bẹ̀ì beè gbóó gbá beeláfùl ge naa vó. M beè gbĩ́ gè àà kil kiẽ́e ea dú dĩ̀ìnè ló e múú bééá tení ló kọbé m̀ láá di pọ́ì vaá tõo kọ̀láá bé ea léémám naa.

Tom nè nda beè àà kil Arenys de Mar, ea di kuló Barcelona, mm̀ dó Spain. Gbẹá kĩé, e beè zalí ene kà faà sĩ́ múú ea begè sĩ́ tóólá 31-foot (9.4 m) ea bée kọlà Llygra. E beè sí tóm ló ńkem̀ faà sĩ́ múúá naa ní eé lá ọví tenmá sĩ́ pène. Tã́gíní bé e née beè di boo gbala-gbalaá, e beè tú ńzì lọl tẽ́ faàa vaá tú múú gè õ̀ sẹlẹ́ kĩé. Kọbé è láá ọví faà sĩ́ múúá kilma kiẽ́e e gé kil, e beè ié bàà kà loò ea begè sĩ́ tóólá 16-foot (5 m). Deè deè nvée, e beè gbóó bã faà sĩ́ múúá kil Seychelles e Pène India bééá tení ló. A beè dú bẹẹ bùlà ge tení deè dọ̀ọ̀mà tẽ́ nàànì ea di Africa nè Cape of Good Hope, ea di South Africa. È ólò ẹ̀b gbò gyã́à káála, máàp, kpá, nè dõòna kà gbò nú ea é nveè bá nèi kọ é gá dagí. A beè bọọḿ ló bé ea náa vaá è láá nyimá kà lèlà kiẽ́e e ni íná.

E beè nyimá kọọ̀ faà sĩ́ múú e beè tú báàté kaamáá náa é láá faalá nái tenmá sĩ́ pène. È ólò òb nú ea é dú 22 lítà múú lọl m mm̀ buù kà ávà! Dì belí bé e em beè kọ́ dààmà togóá naaá, pọ̀ beè siím vaá m beè tã̀àgã ló Bàrì túá tóm mm̀ gã́bug gbáá, m beè zìgà nè Bàrì kọọ̀ be m̀ duuà, m̀ é nó nú ea kilíé ló. Ìlìsẽ́á beè gbóó ọ̀b, vaá m beè mm-mè nú em beè zìgà.

M beè gbóó dààmà togó gè bugi Kpá Káí gbẹá sĩ́ pèneá. Ni doomà dẽe ló bé ea beè dú lé naa tṍó em di ĩ́ìtẽ́ mm̀ nà faà sĩ́ múú gbẹá sĩ́ Pène Mediterranea, vaá gbóó mòn kele-kele íb gyã́à nè kọ̀l ea di kpã́á. Tṍó e dee bílá, a beè kpèḿ ló gè mòn gbò gùlù gyã́à káála ea di sĩ́dee, vaá a beè naa kọ ḿ àgala boo kọọ̀ Bàrì dì vaá à íe lèèmá mm̀ gbò nen.

Tṍó e ni tú sìgà sè tõ̀òma sĩ́ pène, e beè gbóó kọ̀ọ̀là faà kẽ gbẹá Alicante, ea di Spain. E beè gbĩ́ gè oo bẹẹ faà gbẹá kĩá vaá zalí ḿ ãa. E beè nyimá kọ náa é válí gè mòn nen ea zálí nómá faà sĩ́ múú ea kólí vaá ńzì á gé tẽ́! Sõò, aẹ̀ bèè kà lé tṍó gè bugmà Kpá Káí.

Bé em bugì kpá Káí naa, níà bé em monì kọ à dú kpá ea fáálá gbò dùùlà bá deè tṍ ea é láá nvèè bá kọ ḿ ié ẹ́ẹ́ nyíe mm̀ dùm naa ẽ́. A beè palàge leemám bé e Kpá Káí kọ́ nú ea kil ló gè tõó dùm ea õoà naa, vaá a beè bọọḿ ló nú ea náa vaá sìgà gbò—kọbèè nda—è kọ è gé nyoone nvéè Kráìst vaá née náà gbò nú e Kpá Káí kọ́.

M beè beeláfùl ge nyaaná nà láb, vó beè naa kọ ḿ kùb ge ṍ pọ́lọ́ biè. M beè bugi togó kọọ̀ à íe gbò e bà ólò tú gbò nú e Kpá Káí nóòmà siimá tóm, vaá m̀ gbĩ́ gè zọ̀va naaá nu. M beè gbóó kpáá tã̀àgã ló Bàrì ní ea égè bàà tóm mm̀ nà dùm, kọ á nvèè bá kọ ḿ mòn va.

A beè tõoḿ ló kọ àé dú lé kọọ̀ ḿ zẹ́ẹ́ sí buù kà bõ̀ònaló fã̀ dọ̀ọ̀mà tṍó em é mon ní ea dú  kà kà. Boo tṍó em géè kyã̀à tení gbò èèlè ea di Alicante, m beè mòn gã́bug tọ bõ̀ònaló fã̀. M beè vàlẹ̀bá nyimá kọ níì kà kà bõ̀ònaló fã̀ nì, boo béè kọọ̀ bà tú ńneǹ té sẹlẹ́ ló.

Enè deè fèèbe deè Sunday, m beè di boo ene kà gù ea di gã́ múú, em géè bugi kpá Jém̀z 2:1-5, ea ló bel uú boo gè tú lé bá sẹ̀ẹ̀mà nen boo béè kọọ̀ à dú neǹ méné. Tṍó em di èèlè em gé oòa kẽ nyoone bẹẹ faà sĩ́ múú, m beè tení ló ene kà tọ ea bélí tọọ̀ ene kà bõ̀ònaló fã̀, vaá ba beè emí lèlà sĩ́ kọọ̀: “Kingdom Hall of Jehovah’s Witnesses.”

M beè bugi togó kọọ̀, ‘À bọ́ló kọ ḿ zẹ́ẹ́ dò va ẹ̀b bé e bàé sẹlẹ́m naa.’ Vó beè naa kọ ḿ kyã̀àmà kóló kpóó tọ, kọ̀l gyáà kègã́ nè bàga-bàga kàkí bã̀àma Kíńdòm Họ́ọ̀la. Nen ea ólò bugi nen beè faalám ĩimà tẽ́ kpàn ene kà pábia ea ni dú kànen mm̀ dee, vaá pábiaá beè nvèè bá nèm kọ ḿ láá ẹ̀ẹ̀là gbò dọ̀ Kpá Káí e bà kólí. A beè palàge leemám ló bá e bà kãamàm mon tṍó e nònù ni íná kùbmà. Ene kà gbálà beè kolím kọ ḿ dúè a be ló gè zọ̀m loá sọ́l, sõò boo béè kọọ̀ m̀ gáà beè bugi Kpá Káí lọ̀l, m beè kọ́ nèe kọọ̀, “M̀ é náa kọ ó nyimá tṍó em é dú.” M beè gbóó dààmà togó gè sí kọ̀láá kà nònù.

Sìgà sè aa ló tṍóá, m beè gbóó kãa gbálàa gbẹá a be, vaá a beè tú Kpá Káí aamá dénè nà bíb. Enè sè aa ló tṍóá, a beè tú bẹ̀lẹ̀ e gã́bug kọ̀là ló di m nèm. A beè kọ́ nèm kọọ̀ tẹ̀ íè gbò kọ̀là lóá di tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ boo béè ge gbàntṍ ló log e Kpá Káí ne, ea kọ́ é vùlè ene vaá é gá nó bé. (Àìz. 2:4; Jọ́ọ̀n 13:34, 35) M beè gbóó àgala boo kọọ̀ m mon gbò em géè gbĩ̀, ea dú gbò e bà gbantṍ ló gbò nú e Kpá Káí kọ́ ea kil ló gè tõó dùm ea lelà! Nà nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́ náa beè du ná gè gbĩ́ kiẽ́e ea dú dĩ̀ìnè ló e múú bééá tení ló e nen é láá tõo, sõò ge kpáá palàge ge nó Kpá Káí kọbé m̀ dã́tẽ́ ló. Vó beè naa kọ ḿ òòa kẽ kil Netherland.

A beè túm ténì dee bá gè iná boǹ Groningen, ea di Netherland. M beè gbĩ́ gè sí tóm em é láá ẹ̀bmà nú ea kil ló nà bá. M beè iná ene kà tọọ̀ tóm e bà ólò sí tóm gè ká nu, mm̀ kpá ge bã̀àma ló, ba beè bĩiná bõ̀ònaló fã̀ em ólò sì. M beè emí kọọ̀, “M̀m̀ Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà.” Tṍó e tẹ̀ íè tọọ̀ tómá bugi, m beè mòn kọọ̀ sĩ́e nyááá. A beè kọ́ nèm kọọ̀, “M̀ḿ beè kol ni.” Sõò náa beè kolí nám.

M beè sí dõòna kà tọọ̀ tóm e bà ólò ká nu, vaá bĩiná tẹ̀ íè tọá be à íe bíi ló nvèè bá. A beè bĩinám gbò kpá ea zogè kọ m̀ ólò láá sí tómá. M beè baatẽ́ nèe kọọ̀ m beè tú báà té kaamá faà sĩ́ múú. A beè bọọ ḿ ló tṍó ea kọ́ nèm  kọọ̀, ‘Òó láá dààmà togó gè sí tóm boo fèèbeí, é be m̀ zigà ge naa nú ea kọ́ẹ̀. Ním gbĩ́ì kọ ó nvèè tã̀àgã̀ mm̀ nà tọọ̀ tóm, boo béè kọọ̀ ndaà enè Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà vaá m̀ ólò tú gbò nú e Ká Káí nóòmà siimá tóm.’ M beè ẹ̀bvẹẹ́ mm̀ bọ̀ọ̀ ló vaá kọ́ nèe kọọ̀, “Ndaà enè ọ̀và nagé!” Boo béè kọọ̀ ká gyáa beè dìḿ ból nè kègã́, a beè kọ́ nèm kọọ̀, “Beè vó, m̀ é zọ́ ni noá Kpá Káí!” M beè zìgà kọ m̀ḿ zọ́ẹ noá. Kátogóí, m beè gbóó nyimá nú ea náa vaá tẹ̀ íè túá kà tọọ̀ tómá náa bee kolí nám. Jìhóvà géè gbĩ́ gè aalá nà tã̀àgã ló. (Ps. 37:4) M beè tú enè gbáá siimá tóm gbẹá tọọ̀ tóm vígàa. A beè zọ̀m noá Kpá Káí gbò tṍóá, vaá m beè gbóó dììa múú ló January 1974.

Enè ẽ́ aa ló tṍóá, m beè dààmà togó gè sí tóm gyà deèsĩ́ tóm, ea náa kọọ̀ nyíém á palàge ẹẹ. Ẽ́ ea bẽene, m beè kil Amsterdam gé nvèè bá nè ene kà ãa grúùp e bà gáà tùlà ge dú bõ̀ònatõ̀ò, e bà ólò ló dém bel Spain. Nyíém beè palàge ẹẹ ge noòmà Kpá Káí gbò nen mm̀ dém bel Spain nè Portugal! Ba beè ím bá ló naamá neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a ea di kele, ló May 1975.

Enè dee, ene kà vígà pábia ea dú neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a ea di kele, ea bée kọlà Ineke beè dú beélè nònù e ólò ló dém bel Spain gé dò bá nen ea ólò noòmà Kpá Káí ea dú Bolivia nèi. Ineke nè nda beè gbĩ́ gè nyimá ló ene, vó beè naa kọ é emí kpá lẹ̀ẹ̀la tóm má ene, e beè gbóó nyimá kọ è íè tẽ̀ènè kà nu sẹ̀ẹ̀a sĩ́. E beè ilá mm̀ gbáá 1976 vaá kilsĩ́ gè sí tóm gyà deèsĩ́ tóm ea di kele dọ̀ọ̀mà mm̀ gbáá 1982, tṍó e bà kólíi kọ é dù gé sí ní ea égè 73 kà tọọ̀ kpá Gílẹẹ̀d. A beè palàge bọọí ló vaá ẹẹlẹ̀i nyíe tṍó e bà lẹẹlài tẹlẹ deè dọ̀ọ̀mà tẽ́ nàànì ea di Africa, vaá e beè tú vòò gbáá siimá tóm gbẹá Mombasa ea di Kenya! Mm̀ gbáá 1987, ba beè lẹ̀ẹ̀lài tẹlẹ Tanzania, tṍó e bà sọtọ́ deè kọọ̀ pá vígà á kpáá kọ́ kpẹ̀a. E beè tú 26 gbáá tõ̀òma kĩé besĩ́ è kalá òòa kẽ kil Kenya.

Ge nvèè bá noòmà Kpá Káí gbò e bà íe lèèma a náa kọ é ié ẹ́ẹ́ nyíe mm̀ dùm. Dì belí nu dòòmà bá, túá nen em beè noòmà Kpá Káí gbẹá Mombasa dú nen em beè zọ̀ẹ nyòònà tṍó em géè kọ́ kpẹ̀a. Tṍó em neèe bàà kà màgàzíìn, a beè bĩiná kọọ̀, “Be m̀ bugi lọ̀l, éé ní em é gbóó naa ẽ́?” Sè ea bẽene, e beè gbóó dààmà togó gè noá kpá ea kọlà You Can Live Forever in Paradise on Earth, e bà ã́àa tẹlẹ bàlà kẽ́ mm̀ dém bel Swahili. A beè dììa múú tṍó e enè gbáa téní vaá dú neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a dénè tṍó. Lọl tṍóá ààmà, a va nè ẹ̀ẹ̀ a nveè bá nè nú ea é láá toolá 100 nen naa ní e bà kin lóó nè Bàrì vaá dììa múú.

Túá tṍó em dã́à ból ló tóm̀ bùlà ea di nvéè dùm, a beè tõoḿ ló belí neǹ ùlà ki ea beè dọ boo ból lọ́ọ̀ e gbele tõ̀ò úlù di ló vaá náa zigà ge sọ̀báá. (Máát. 13:45, 46) M beè gbĩ́ gè tú dénè deé mm̀ nà dùm nvèèmà bá nè dõòna gbò kọ bàá nyimá tóm̀ bùlà ea di nvéè dùm. Ńdáà va nè nda e mon bé e Jìhóvà ólò tãanè dee bá pá a gbò kọ bàá ié ẹ́ẹ́ nyíe mm̀ dùm naa.