N’yin jiji to 1948 to Pays-Bas. To owhe he bọdego mẹ, whẹndo ṣie sẹtẹn yì São Paulo to Brésil. Mẹjitọ ṣie lẹ hunzo taun to ṣọṣi mítọn mẹ, podọ taidi whẹndo de, mí nọ hia Biblu whẹwhẹ to núdùdù whèjai tọn godo. To 1959, mí sọ sẹtẹn whladopo dogọ, amọ́ to gae, États-Unis wẹ mí yì bo sawhé do ayimatẹn Massachusetts tọn mẹ.

Papa nọ wazọ́n sinsinyẹn nado penukundo mímẹ ṣinatọ̀n he to whẹndo lọ mẹ lẹ go. To owhe lẹ gblamẹ, e wazọ́n voovo lẹ taidi nusàtọ tomẹyitọ, ali-bayitọ, podọ taidi afọzedaitọ nusisà tọn to azọ́nwhé agahundido tọn de. E vivi na whẹndo lọ taun whenue e mọ azọ́n do azọ́nwhé agahundido tọn lọ, na enẹ hùn dotẹnmẹ dote na mí nado zingbejizọnlin yì fisusu wutu.

To whenue n’to wehọmẹ daho, n’nọ saba kanse dee dọ, ‘Etẹwẹ n’na wà eyin n’whẹ́n?’ Họntọn ṣie delẹ de nado yì wehọmẹ alavọ tọn, bọ mẹdevo lẹ basi dide nado biọ awhàn mẹ. Amọ́ na yẹn tọn, awhàn-zọ́n ma nọ jlo mi paali, na n’ma nọ yiwanna whẹgbè kaka bọ yè na wá dọ avùnhiho. N’basi dide nado yì wehọmẹ alavọ tọn nado dapana awhàn-zọ́n. Amọ́ to ohò ṣie mẹ dọ́n, n’nọ jlo na  gọalọna mẹdevo lẹ, na n’nọ dọna dee dọ enẹ na zọ́n bọ gbẹzan ṣie na do zẹẹmẹ.

To wehọmẹ alavọ tọn, n’de nado plọnnu gando gbẹtọvi lẹ go, na n’jlo vẹkuvẹku nado yọ́n fie ogbẹ̀ wá sọn wutu. Yè nọ plọn mí dọ nulẹ wá aimẹ na yede wẹ, podọ yè sọ nọ donukun dọ mí ni kẹalọyi i domọ. Amọ́ to nukun ṣie mẹ, zẹẹmẹ delẹ nọ pò pẹẹde nido pé, bosọ nọ biọ dọ yè ni kẹalọyi yé matin kunnudenu, ehe ka jẹagọdo aliho he mẹ lẹnunnuyọnẹntọ lẹ nọ wazọ́n te.

To klasi, yè ma nọ plọn mí nujinọtedo walọ dagbe tọn he yiaga lẹ. Kakatimọ, yè nọ zinnudo lehe mí gán do kọdetọn dagbe to aliho egblemaku tọn mẹ do ji. N’nọ do ayajẹ eyin n’yì nuwiwa pọmẹ tọn lẹ tẹnmẹ hẹ họntọn lẹ bosọ tẹ́n amasin adinọ delẹ pọ́n, amọ́ ayajẹ enẹ ma nọ dẹn-to-aimẹ. N’nọ kanse dee dọ, ‘Be gbẹzan he do zẹẹmẹ lọ ján die ya?’

To ojlẹ lọ mẹ, n’sẹtẹn yì tòdaho Boston tọn mẹ bo bẹ wehọmẹ alavọ tọn de to finẹ. Nado sú wehọmẹ-kuẹ ṣie, n’wazọ́n ojlẹ gli tọn de to gbọjẹwhenu, podọ finẹ wẹ n’dukosọna Kunnudetọ Jehovah tọn de te whla tintan. Azọ́nwatọ-gbẹ́ de dọhona mi gando dọdai “ojlẹ ṣinawe” tọn he to Daniẹli weta 4tọ mẹ go, bo basi zẹẹmẹ na mi dọ azán godo tọn lẹ mẹ wẹ mí to gbẹnọ te. (Dan. 4:13-17) N’yawu doayi e go dọ eyin n’zindonukọn to hodọdopọ ehelẹ mẹ bosọ ylọ yé dọ nujọnu, e na wá biọ dọ ma diọ aliho gbẹninọ tọn ṣie. Enẹwutu, n’wà nuhe go n’pé lẹpo nado dapana azọ́nwatọ-gbẹ́ enẹ.

To wehọmẹ alavọ tọn, n’plọn nudelẹ he na wá gọalọna mi nado wazọ́n mẹdezejotọ tọn to Hùwaji Amelika tọn. N’lẹndọ alọgigọna mẹdevo lẹ to azọ́n kọgbọ tọn mẹ na zọ́n bọ gbẹzan ṣie na do zẹẹmẹ. Amọ́, n’gbẹ́ mọdọ enẹ lọsu ma na jla nude do. Na n’jẹflumẹ wutu, n’jo wehọmẹ alavọ tọn do to osun ṣidopo godo.

To mai 1970, n’sẹtẹn yì Amsterdam to Pays- Bas nado wazọ́n to azọ́nwhé agahundido tọn dopolọ he otọ́ ṣie ko wazọ́n te wayi. Azọ́n ehe zọ́n bọ n’penugo bo zingbejizọnlin sọyi fisusu, yèdọ yì otò Aflika tọn lẹ, Amelika tọn lẹ, Europe po Asie po tọn lẹ mẹ. E madẹn bọ n’doayi e go dọ mahopọnna otò he mẹ n’yì, mẹlẹpo wẹ to pipehẹ nuhahun sinsinyẹn lẹ, podọ e taidi dọ mẹdepope ma do pọngbọ nujọnu tọn de na yé. Na n’gbẹ́ jlo nado wà nudagbe de wutu, n’basi dide nado lẹkọyi États-Unis bo gọ̀ wehọmẹ alavọ tọn dopolọ bẹ to Boston.

Dile etlẹ yindọ n’gọ̀ wehọmẹ bẹ, e madẹn bọ n’doayi e go dọ n’ma to gblọndo depope mọ na kanbiọ ṣie lẹ gando ogbẹ̀ go janwẹ. Na n’biọ bẹwlu mẹ bo ma yọ́n nuhe n’na wà wutu, n’dín ayinamẹ sọn mẹplọntọ ṣie de dè. E paṣa mi taun whenue e gblọn dọmọ: “Naegbọn a gbẹ́ to wehọmẹ yì? A ma na gbọ bo jodo hadopo a?” E ma tlẹ biọ dọ ni dọ whla awetọ. Enẹwutu, n’jo wehọmẹ alavọ tọn do petepete.

Na n’gbẹ́ to zẹẹmẹ ogbẹ̀ tọn dín wutu, n’basi dide nado biọ pipli de mẹ he nọ gbẹ́ aṣa lẹ dai bo nọ dọ dọ emi nọ ze jijọho po owanyi po daga. Yẹn po họntọn ṣie delẹ po nọ dohún dasá États-Unis, kaka yì Acapulco to Mexique. Mí nọ nọpọ́ hẹ pipli hippies lẹ tọn, mẹhe to nukunta, e nọ taidi dọ gbẹzan yetọn vò sọn nuhahun kavi ayimajai lẹ si wẹ nkọ. Amọ́ whenue n’topọ hẹ yé, n’yawu doayi  e go dọ aliho gbẹninọ tọn yetọn ma do zẹẹmẹ kavi ma nọ hẹn ayajẹ he dẹn-to-aimẹ de wá. Kakatimọ, n’mọdọ gbẹzan yetọn nọ gọ́ na nugbomadọ po mẹbublu po.

To ojlẹ lọ mẹ, ojlo he n’do to vuwhenu de gọ̀ jẹ ayiha mẹ wá na mi ji. N’jlo na zingbejizọnlin gbọn ohù lẹ ji, e ma yin taidi tọjihun-kùntọ de, amọ́ taidi húnkùntọ-gán de. Aliho dopo gee he mẹ e gán pà mi te wẹ nado do tọjihun ṣie titi. Na họntọn ṣie de he nọ yin Tom do ojlo dopolọ hẹ mi wutu, mí basi dide nado kùn tọjihun dopọ lẹdo aihọn pé. N’jlo na mọ lopo whanpẹnọ he to olá de fie n’gán vò sọn nuzedai gbẹtọvi tọn lẹ si te.

Yẹn po Tom po dohún yì Arenys de Mar, sẹpọ Barcelone to Espagne. To finẹ, mí họ̀ tọjihun de he dite na mẹtlu 9,4 bo nọ yin Llygra. Mí jẹ ohún lọ jlado ji na e nido dọ́jì to tọji. Na mí ma to whlẹndo ji nado jẹ fie mí jei wutu, mí de maṣinu ohún lọ tọn sẹ̀ bo bẹ osin nùnù do filọ. Na mí nido penugo bo deanana ohún lọ sọyi húnglintẹn pẹvipẹvi lẹ, mí họ̀ azẹ̀ awe bọ dopodopo yetọn dite na mẹtlu 5. To godo mẹ, mí súnhún dedo Seychelles, to ohù Inde tọn ji. Yanwle mítọn wẹ nado kùnhún gbọn huto whèyihọ-waji Aflika tọn pá bo yì lilẹ́ to Cap de Bonne-Espérance to Afrique du Sud. Mí yí alidohiamẹnu de zan nado sọgan yọ́n fie gbọn mí te na taun tọn, mí nọ hodo sunwhlẹvu lẹ bosọ nọ yí yẹdide sunwhlẹvu lẹ tọn zan, gọna owe he nọ na linlin gando tẹnsisẹ planẹti lẹ tọn go. E paṣa mi taun dọ mí penugo nado yọ́n fie mí te po gbesisọ po.

E madẹn bọ mí doayi e go dọ tọjihun owhlẹnọ hoho ehe ko jẹ gbigble ji. Osin susu jẹ víví biọ e mẹ ji, yèdọ nudi litli 22 to gànhiho dopo mẹ! Dile n’dọ do to bẹjẹeji, to yujẹhọn de whenu, ahun ṣie gbàdo sọmọ bọ n’hodẹ̀ whla tintan to owhe susu lẹ godo, bo dopà na Jiwheyẹwhe dọ eyin mí gán, n’na dovivẹnu nado yọ́n ewọ. Yujẹhọn lọ doalọte, podọ to enẹgodo tlolo, n’depà ṣie.

N’jẹ Biblu hia ji to whenue mí pò to otọ̀ lọ ji. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n dile mí to Ohù Meditelane tọn ṣẹnṣẹn, bọ whèvi wunmẹwunmẹ lẹ nọ to linlọ́n lẹdo mí pé to gblolo enẹ mẹ. To zánmẹ, bẹplidopọ sunwhlẹvu lẹ tọn he nọ yin Voie Lactée nọ jiawu na mi taun, podọ n’wá kudeji hugan gbede pọ́n dọ Jiwheyẹwhe de tin he nọ hò gbẹtọvi lẹ tọn pọ́n.

To whenue mí ko nọ ohù ji na osẹ delẹ godo, mí glinhún do Alicante to Espagne, fie mí jẹ ajọjijla basi ji te nado sà tọjihun mítọn bo họ̀ devo he pọnte humọ. E ma paṣa mí dọ e vẹawu nado mọ ahisinọ de na tọjihun hoho mítọn he ko tọ́n bọ maṣinu masọ demẹ lọ! To alọ devo mẹ, ojlẹ dagbe taun wẹ e yin na mi nado hia Biblu.

Dile n’to Biblu hia sọ, mọ wẹ n’jẹ mimọ ji dogọ dọ owe de wẹ he gán gọalọna mí nado do kọdetọn dagbe to gbẹ̀mẹ. Aliho tlọlọ he mẹ Biblu dọho gando gbẹzan he wé bosọ sọgbe de go te jiawu na mi taun bọ n’kanse dee nuhewutu gbẹtọ susu etlẹ yin yẹnlọsu, nọ ylọ míde dọ Klistiani ṣogan bo nọ gbẹkọ nuplọnmẹ etọn lẹ go.

Na n’magbe nado ze afọdide titengbe lẹ nado zan gbẹzan he wé de wutu, n’doalọtena amasin adinọ zinzan. N’lẹndọ gbẹtọ delẹ dona tin he nọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo walọ dagbe tọn Biblu tọn he yiaga lẹ, podọ n’sọ jlo na mọ yé. N’hodẹ̀ whla awetọ bo biọ Jiwheyẹwhe dọ ni gọalọna mi nado mọ yé.

To nukun ṣie mẹ, nuhe sọgbe hugan nado wà wẹ nado gbeje sinsẹ̀n dopodopo pọ́n kakajẹ whenue  n’mọ sinsẹ̀n nugbo lọ. Dile n’to zọnlinzin gbọn ali Alicante tọn lẹ ji, n’mọ sinsẹ̀nhọ susu lẹ. Amọ́ na suhugan yetọn lẹ do yẹdide lẹ wutu, e bọawuna mi nado mọdọ yé ma yin sinsẹ̀n nugbo.

To sẹgbe whèmẹ de, n’to osó pẹvi de ji bo to tọjihun-glintẹn lọ pọnhlan dile n’to Jakọbu 2:1-5 hia, ehe na avase sọta mẹnukuntahihopọn didohia adọkunnọ lẹ. To whenue n’lẹkọ jei tọjihun mítọn kọ̀n, n’gbọn ohọ̀ he taidi sinsẹ̀nhọ de nukọn bọ yè kàn do họntonu lọ dọ: “Plitẹnhọ Ahọluduta tọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn.”

N’dọna dee dọ, ‘N’dona whlé omẹ ehelẹ pọ́n. N’na pọ́n lehe yé na yí mi do.’ Enẹwutu, n’zọ̀n afọ vọ́ biọ Plitẹnhọ lọ mẹ po ogbì po to agbakọ bosọ do ṣokoto klipaklipa vúnvún de. Aisinnunamẹtọ lọ dotẹnna mi do nawe mẹhomẹ de pá he yí homẹdagbe do gọalọna mi nado mọ wefọ he go hodọtọ lọ donù lẹ. To opli lọ godo, homẹdagbe he mẹhe wá dọnudo mi lẹpo dohia mi yinuwado ji e sisosiso. Dawe de basi oylọna mi wá owhé etọn gbè na mí nido dọhodopọ, amọ́ na n’ma ko fó Biblu hihia wutu, n’dọna ẹn dọ, “N’na dọna mì eyin e ya.” To ojlẹ lọ mẹ, n’jẹ opli lẹpo yì ji.

To osẹ susu lẹ godo, n’yì dla dawe lọ pọ́n to owhé etọn gbè bọ e na gblọndo na kanbiọ he n’do gando Biblu go lẹ. To osẹ dopo godo, e na mi saki de he mẹ avọ̀ dagbedagbe lẹ gọ́. E dọna mi dọ dawe he tọn avọ̀ lọ lẹ yin to gànpamẹ, na e setonuna gbedide Biblu tọn nado yiwanna ode awetọ podọ ma nado plọn awhàn wutu. (Isa. 2:4; Joh. 13:34, 35) Todin, n’kudeji dọ n’ko mọ nuhe dín n’te lọ, yèdọ mẹhe nọ yí nuplọnmẹ tlọlọ Biblu tọn gando walọyizan dagbe go lẹ do yizan mẹ! Yanwle ṣie masọ yin nado yì dín lopo whanpẹnọ de ba, amọ́ nado plọn Biblu sisosiso. Enẹwutu, n’lẹkọyi Pays-Bas.

Azán ẹnẹ wẹ n’dohún na whẹpo do jẹ tòdaho Groningue tọn mẹ to Pays-Bas. To finẹ, n’dona dín azọ́n de nado penukundo dee go. N’yì dín azọ́n to azọ́nwatẹn whlẹpipa tọn de bọ yè kàn sinsẹ̀n he n’nọ yì sè to wema he n’dona kanwe gọ́ lọ mẹ. N’kàn, “Kunnudetọ Jehovah tọn.” To whenue azọ́ngán lọ hia, n’doayi e go dọ nukunta etọn diọ. E dọ dọ, “N’na ylọ we.” Amọ́, e ma ylọ mi pọ́n.

To azọ́nwatẹn whlẹpipa tọn devo, n’kanse ogán lọ eyin e do hudo alọgọ tọn. E biọ mi gbedewema po wekanhlanmẹ mẹdohia tọn lẹ po. N’basi zẹẹmẹ na ẹn dọ azọ́n nujladotọ tọn wẹ n’wà to tọjihun owhlẹnọ de mẹ. E paṣa mi taun to whenue e dọmọ, “A gán bẹ to egbé whèmẹ, amọ́ osẹ́n dopo wẹ n’jlo na do na we. N’ma jlo dọ a ni hẹn tukla depope wá azọ́nwatẹn ṣie, na Kunnudetọ Jehovah  tọn de wẹ n’yin bosọ nọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ.” E paṣa mi taun bọ n’gblọn dọ, “Kunnudetọ wẹ yẹnlọsu!” Amọ́, na oda gaa po ogbì ṣie lẹ po wutu, e ma yí enẹ sè, bo dọ dọ, “Eyọn, n’na plọn Biblu hẹ we!” Po homẹhunhun po wẹ n’kẹalọyi nuzedonukọnnamẹ etọn. Todin, e wá họnwun na mi nuhewutu azọ́ngán diẹ lọ masọ ylọ mi pọ́n gbede ba. Jehovah wẹ to gblọndo na na odẹ̀ ṣie lẹ. (Salm. 37:4) N’wazọ́n to azọ́nwatẹn mẹmẹsunnu enẹ tọn na owhe dopo. To ojlẹ enẹ gblamẹ, e plọn Biblu hẹ mi, bọ to enẹgodo n’yí baptẹm to janvier 1974.

To osun dopo godo, n’bẹ azọ́n yọyọ de jẹeji, enẹ wẹ gbehosọnalitọ whepoponu tọn, podọ ehe nọ na mi ayajẹ mayọnjlẹ. To osun he bọdego mẹ, n’sẹtẹn yì Amsterdam nado gọalọna kándo Espagne-gbè tọn he ṣẹṣẹ yin didoai de. Ayajẹ nankọ die nado nọ deanana plọnmẹ Biblu susu to Espagne-gbè po Portugal-gbè po mẹ! To mai 1975, n’do lẹblanulọkẹyi lọ nado yin pipà di gbehosọnalitọ titengbe.

To gbèdopo, mẹmẹyọnnu gbehosọnalitọ titengbe de he nọ yin Catharina plan nuplọntọ etọn Bolivie-nu de wá opli Espagne-gbè tọn mítọn. Yẹn po Catharina po basi dide nado yọ́n míde gbọn wekanhlanmẹ lẹ gblamẹ, podọ e madẹn bọ mí mọdọ yanwle dopolọ lẹ wẹ mí do. Mí wlealọ to 1976 bo zindonukọn taidi gbehosọnalitọ titengbe kakajẹ whenue mí yin oylọ-basina to 1982 sọyi klasi 73tọ Giliadi tọn. E paṣa mí, bọ homẹ mítọn sọ hùn whenue mí yin azọ́ndena do Whèzẹtẹn-waji Aflika tọn, fie mí sẹ̀n te na owhe atọ́n to Mombasa to Kenya! To 1987, mí vọ́ yin azọ́ndena do Tanzanie, fie alọhẹndotenamẹ yin didesẹ sọn azọ́n mítọn ji te. Mí nọ dọ́n na owhe 26 whẹpo do lẹkọwa Kenya.

Alọgigọna gbẹtọ pinpẹn-nutọn-yọnẹntọ lẹ nado plọn nugbo Biblu tọn ko hẹn gbẹzan mítọn gọ́ na zẹẹmẹ nujọnu tọn. Di apajlẹ, nuplọntọ ṣie tintan to Mombasa yin dawe de he n’dukosọna to kunnudide gbangba tọn mẹ. To whenue n’ze alọnuwe awe delẹ donukọnna ẹn godo, e dọmọ, “Bọ eyin n’hia yé fó, etẹ n’na wà?” To osẹ he bọdego mẹ, mí jẹ Biblu plọn ji to owe Hiẹ Sọgan Nọgbẹ̀ Kakadoi to Paladisi mẹ to Aigba Ji mẹ, ehe ṣẹṣẹ yin didetọn to Swahili-gbè mẹ. E yí baptẹm to owhe dopo godo bo lẹzun gbehosọnalitọ whepoponu tọn. Sọn whenẹnu, ewọ po asi etọn po ko gọalọna nudi gbẹtọ 100 nado klan yede do wiwe bo yí baptẹm.

Whla tintan he n’wá mọnukunnujẹ lẹndai ogbẹ̀ tọn mẹ, n’do numọtolanmẹ ajọwatọ tomẹyitọ lọ tọn nkọ, mẹhe mọ peali vonọtaun de bo masọ jlo na hẹn ẹn bu. (Mat. 13:45, 46) N’jlo na yí gbẹzan ṣie do gọalọna mẹdevo lẹ nado mọ zẹẹmẹ nujọnu tọn to gbẹ̀mẹ. To pọmẹ hẹ asi vivẹ́ ṣie, n’ko mọ tlọlọ dọ Jehovah nọ dona omẹ etọn lẹ po gbẹzan he do zẹẹmẹ de po.