Ti därebare kä 1948 yete Países Bajos yekänti. Kä rikaba kwati ta ye bitikäre, nun rikaba nüne São Paulo (Brasil). Ti rün aune ti meye nämä niken käre iglesiate aune nun nämä mröre dere ye bitikäre käre nun nämä ñäke Bibliabätä. Kä 1959 yete, nun rikaba nüne juta Estados Unidos, kä Massachusetts yete.

Nun ni kwä nämä nüne jabe, ti rün nämä sribire krubäte nun ngübakäre. Ti rünkwe sribiba sribi keta kabrebätä: ñodre, jondron rürübäine ji ngrabare, carretera sribebätä aune compañía nämä sribire avionbätä ye kräke niara nämä jondron rürübäine. Niara nämä sribire compañía yete ye käi nämä juto nunbätä ñobätä ñan aune ye köböire nun nämä dikekä kwäräkwärä.

Ti rabadre ünä ngwane, tikwe dre nuaindi ye ti nämä ngwentari jai ti nämä bati ye ngwane. Ja ketamukotre ruäre tikwe rikaba universidate mada abokän rikaba rübätä. Akwa ti ñan töta nemen ja metai aune ja kwetai, yebätä ti rikadre rübätä ye ñan nämä tuin kwin tie. Aisete ti rikaba universidate. Akwa metrere ti tö rababa nitre dimikai, ne kwe ti tädre kukwe ütiäte nuainne rabadre ruin tie yekäre.

Ti nämä universidate ngwane, antropología ye nämä nemen tuin kwin krubäte tie, ñobätä ñan  aune jondron namani ño nire ye ti tö nämä nemen gai. Jondron kite nikwite jatäri ye kukwe keta kabre tä mike gare ye profesor tö nämä mikamana era jai nunye. Akwa kukwe ruäre drie nämä kwetre ye ñan nämä tuin ai dikaro aune ni rabadre tödeke okwä kware kukwe ye mikakäre era jai. Ne madakäre, kukwe drie nämä kwetre ye erere nitre científico ñaka nämä nuainne.

Ja ngwandre kwin ye ñan ai drie nämä clase känti ti nämä näin yete, ñakare aune nünandre kwin yekäre kukwe ñokwä nuaindre ye drie nämä nunye. Ti nämä niken ja ketamukotre tikwe ben fiestabätä aune droga duen ye nämä kä mike juto tibätä, akwa kä juto ye nämä niken jötrö ta. Ye medenbätä ti nämä kukwe ütiäte nuainne ja nire tikwe yebiti ya ye ti nämä ngwentari jai.

Kä ye näire, ti rikaba nüne Boston aune ti rikaba universidate. Universidad ye ütiä biankäre ti nämä sribire vacacionte aune yete ni testiko Jehovakwe rababa gare kena tie. Niara ye nämä sribire tibe aune profecía tä Daniel kapitulo 4 yete, känti blitata “kä kükü” yebätä ye mikaba gare kwe tie aune nita nüne kä krüte näire ye mikaba gare kwe tie arato (Dan. 4:13-17). Ti rikadre blite jankunu Bibliabätä ben aune dre nie nämä kwe tie ye tikwe mikadre ütiäte jai ngwane, ti rabadre ja töi kwite ye rükaba gare jabätä tie. Ye medenbätä käre ti nämä mikebiti ta.

Ti nämä universidate ngwane, ti clase ruäre dianba jai ja mikakäre juto rikakäre sribire América del Sur yete ja töi jeñebiti. Tikwe sribidre ja töi jeñebiti nitre mada dimikakäre ye köböire tikwe kukwe ütiäte nuain ja nire tikwe yebiti rababa ruin tie. Akwa kukwe keta kabre ñaka rababa nükebiti tie. Ye medenbätä, ti brukwä gedaba aune tikwe universidad ye tuametreba.

Mayo kä 1970 ye ngwane, ti rikabata nüne Ámsterdam (Países Bajo) sribikäre compañía känti ti rün nämä sribire avionbätä ye känti. Sribi ye köböire, ti rikaba juta keta kabre känti ñodre, África, América del Norte aune América del Sur, Asia aune Europa. Juta ketare ketare yekänti kukwe taretare nämä nemen bare aune nitre ñaka raba ükete jire chi ye rababa tuin tie. Aune ti tö rababa kukwe ütiäte nuaindi, aisete ti rikabata Estados Unidos aune ti rikabata ja tötike universidad Boston ye arabe känti.

Ti rükabara yete ngwane, ti nämä dre känene ye ñaka kwandi universidate tie ye rükaba gare tie. Tikwe ja nuaindre ye ñaka rababa gare tie, aisete tikwe ja di käräba profesor dirikä Antropologiabätä ye ie. Akwa kukwe ne nieba kwe tie: “¿Nan drekäre mä ja tötike jankunu? ¿Ñobätä mä ñan universidad tuenmetre?”. Kukwe ye nieba batibe kwe tie ngwane: tikwe mikaba täte, aisete tikwe universidad ye tuanmetreba aune ti ñaka rikabata jire chi yete.

Ngwarbekäre ti nämä nüne ye nämä nemen ruin jankunu tie, aisete nitre jökrä tä dre dre nuainne ye erere nitre ruäre ñaka nämä nuainne ye ngätäite ti nämä siba, nitre ye kädeka nämäne hippie, nünandre jäme aune ja taredre ye niaratre nämä mike gare. Ja ketamukotre ruäre tikwe ben nun rikaba ja ngwamana ji ngrabare karo ie, nun rikaba Estados Unidos nememe Acapulco (México). Nun rükaba yete ngwane, nun nämä nüne nitre hippies mada ben, niaratre ñaka nämä kä töibikaire, nämä nüne ngwarbekäre, ñaka nämä nüne kä jutobiti, ñan  nämä ja ngwen metre aune ñaka nämä ja ngwen kwin ye rükaba gare tie.

Kä ye ngwane ti tö nämä dre nuainbätä ti nämä chi ye ngwane, yebätä ti jataba töbike: ti tö rababa näin mrenbiti, akwa ni ru mrente ji ngwanka erere. Ye rabadre bare tie yekäre ru mrente rabadre jeñe tikwe. Tom töi nämä kukwe ye erere nuainbätä arato, yebe nun ja töi mikaba gwairebe niken kä jökräbiti tibien. Ti tö rababa kä butu mrenbiti mente känäin nünankäre ngwarbe kore aune kä jutobiti.

Ti aune Tom nun rikaba Arenys de Mar, Barcelona (España) ye ken aune yete nunkwe ru mrenbiti kökaba jai 9 metro (31 pie) kädeka nämäne Llygra. Nunkwe jondron kiakia ükateba ne kwe nun rabadre ngwen kwin mrenbiti. Nun ñan nämä näin jötrö nun tö rababa nuain medente yekänti, ye medenbätä nunkwe motor diankaba aune nunkwe ñö ñakrä ükakröba te. Ne madakäre jondron ñö sökara krobu kökaba nunkwe 5 metro (16 pie) ne kwe nun rabadre ru mrenbiti ye ngwen kwin puerto kiakia ye känti. Aune biti nun rikaba Seychelles, ye kokwäre océano Índico yebiti. Nun töi nämä rikabätä costa occidental de África aune cabo Buena Esperanza (Sudáfrica) yekänti ta. Nun rikadre medente ta ye mikakäre gare jai, nun nämä sextante yebiti muke mike ñärärä, mapa mike ñärärä aune almanaque yebiti nun nämä ja jie ngwen. Nun nämä medente metrere ye nämä nemen gare tie ye nämä tuin kwin tie.

Ru mrenbiti ngututure ngwan nämä nunkwe ye ñaka raba niken océano yebiti rababa gare nunye. Ñobätä ñan aune ñö rababa nen ere ru yete bäsi 22 litro (6 galón) ora kratire kratire te. Tikwe miri gare käne erere, ñü jobe muriebe minimini mata rükaba ye jürä rababa krubäte tibätä. Ye medenbätä, yete tikwe oraba kena mekerabe ti ñaka nuainbare erere. Aune nun rabaite kwäre ngwane, tikwe ja di ngwain Ngöbö mikakäre gare jai ye tikwe käbämikaba ie. Kä jatabata jäme aune kukwe meden käbämikaba tikwe ye tikwe mikaba täte.

Yete känime ti rikaba ñäke Bibliabätä, ti nämä mren te ruäre. Ru mrente tikwe ye bäre delfín, gwa bätäkä ngwarbe aune mren niken niä, ye aibe nämä ye kwin krubäte bämike ja töite. Kä nämä nemen deu ngwane, muke kwati krubäte kwinta ye ti tö nämä mikai ñärärä, Ngöbö tärä aune töita ni kä tibien yebätä ye jataba nemen bäri era ti kräke.

Nun rikaba ñö sökö ye bitikäre, bämä rikaba ruäre ta ngwane nun rükaba puerto Alicante (España) yekänti, yete nunkwe ru mrente nunkwe ye mikaba rürübäinkäre mada kwin kökakäre jai. Akwa ru mrente nunkwe ye nämä ngututure, motor ñaka kwe aune ñö nämä niken ere te yebätä, ñan rababa nuäre nun kräke rürübäinkäre. Akwa kä rabateba bäri tie ñäkäkäre Bibliabätä ye rababa bäri kwin.

Biblia yebätä kukwe keta kabre tä ükaninte, ne kwe nikwe nünandre kä jutobiti ye rababa nüke gare bäri kwin tie ti nämä ñäke Bibliabätä ngwane. Ne madakäre, kukwe keta kabre kämekäme ñäkäita Bibliakwe metre ta ne kwe nikwe nünandre kwin, ye rababa ti töi mike niä. Yebätä, ti erere nitre kwati tä ja bien kristiano akwa, ¿ñobätä ñaka tä ja jie ngwamana Biblia ie? Ye ti rababa ngwentari jai.

Kukwe keta kabrebätä tikwe ja töi mikaba ja töi kwite ja ngwankäre kwin, yebätä ti ñaka rababara droga duin mada. Kukwe meden ribeta Bibliabätä mikakäre täte ye nitre nämänena mike täte rababa ruin tie. Yebätä ti orabata bobukäre aune Ngöbökwe ti jie ngwandre niaratre kokwäre ye tikwe ribeba ie.

Nire nämä kukwe metre mike täte ye rabadre gare tie yekäre, ti rikadre mike ñärärä kwin aune meden ñaka nämäne Ngöbö mike täte metre ye tikwe mikadre gare jai rababa ruin tie. Aune ti rikaba ji ngrabare Alicante yekänti ngwane, iglesia keta kabre nämä ji ngrabare. Akwa kabre yekänti jondron üai nämäne mikani, yebätä rababa bäri nuäre ti kräke ñan metre mikakäre gare jai.

Bati bämänte dere, ti nämä täkäni ngutuä ngürebätä okwä puerto kokwäre ngwane, ti nämä ñäke Santiago 2:1-5 yebätä, yete nitre jondron bäkäne ye ñaka mikadre bäri ütiäte jai yebätä blitata. Aune ti rikabata ru mrente jakwe kokwäre ngwane, ju keteiti känti nitre kristiano nämä ja ükekrö kwrere rababa tuin tie aune jukwebätä: “Ju Ja Ükarakrö Nitre Testiko Jehovakwe ie” ye nämä tikanibätä.

Aisete: “Niaratre ne käkwe ti kain ngäbiti ño ye ti bike mike gare jai” tikwe nütüba. Ye medenbätä, ti rikaba ngoto butiere, klo jube aune pantalón mäkämäkä te Ju Ja Ükarakrö yete gwä. Ni kä ükatekä ye käkwe ti mikaba täkäni meri umbre ken. Meri ye käkwe ja töi mikaba jäme tikrä aune ni kukwe kädriekä nämä texto meden niere ye niarakwe ti dimikaba känene. Gätä krütaba ye bitikäre, nitre jataba blite tibe ye käkwe ja töi mikaba jäme tikrä, ye käkwe ti töi mikaba niä. Ni iti käkwe ti nübaiba ja gwirete blitakäre Bibliabätä jabe. Akwa ti jämi ñäke jökrä Bibliabätä ye medenbätä tikwe nieba ie: “Ti rabaira juto ngwane tikwe mikaita gare mäi”. Akwa käre ti nämä kwen gätäbätä.

Bämän rikaba kabre ta ye bitikäre, ti rikaba ni ye känti aune kukwe keta kabre ti nämä ngwentari Bibliabätä jai ye niarakwe mikaba gare tie. Bämän rikaba krati ta ye bitikäre, dän bä nuäre bianba bolsa krati kwe tie. Aune dän ye ni itikwe abokän kitani ngite ñobätä ñan aune nämäne ja tare bämike aune ñaka tö namani näin rübätä yebätä nieba kwe tie (Is. 2:4; Juan 13:34, 35). Nitre nämä kukwe Bibliabätä mike täte ti nämä känene ye kwanba tie. Ti ñan tö rababara kä butu mrenbiti bä nuäre ye känäin, ñakare aune ti tö rababa ja tötikai nguseta Bibliabätä. Ye medenbätä, tikwe ja töi mikabata nikenta Países Bajos yekänti.

Ti nämä ja ngwamana karo ie köbö köböbokä te nememe Groninga (Países Bajos). Yete ti rababa sribi känene jakrä ja ngübakäre. Nitre nämä sribire kribätä yekänti, tikwe sribi ribeba ja kräke aune täräkwata keteiti bianba tie känti kukwe keta kabre ngwantari nämä tie, keteiti ye abokän ti nämä kukwe meden mike täte: “Ti testiko Jehovakwe” tikwe mikaba. Ni sribi ye bökänkä käkwe ñäkäbabätä ngwane, kä rababa jene ngwärebätä. Aune nieba kwe tie: “Biti tikwe mä käräi”. Akwa biti kä rikaba ulire kwe.

 Nitre sribikä kri yebiti kä mada känti, yete tikwe sribi ribeba ja kräke ni sribi bökänkä ye ie. Aune diploma tärä tikwe o ti tärä sribire kä mada känti ya, ye ti raba mike gare ie ye ngwantariba kwe tie. Ru mrenbiti ye aibe tikwe ükateba tikwe nieba ie. “Mä raba kömike matare dere, akwa ti tö kukwe keteiti aibe ribere mäi: mä ñan jata kukwe mike ti kisete, ñobätä ñan aune ti abokän testiko Jehovakwe aune kukwe nieta Bibliabätä ye tita mike ütiäte jai” nieba kwe tie. Ti töi rababa niä aune tikwe nieba ie: “¡Ti arato!”. Aune ti dokwä nga, ti klo jube jutuaba ie ngwane, nieba kwe tie: “Ye erere akräke, ti rabadre mä tötike Bibliabätä”. Tikwe ka ngäbitiba kä jutobiti. Aune yete ñobätä ñaka ti ka ngäbitiba sribi käne yete ye rükaba gare jabätä tie: Ti tö rababa dre ie ye Jehová jataba mike nemen bare ti kräke (Sal. 37:4). Tikwe sribiba ja mräkä yebe kä kwatibe te. Kä yete ti tötikaba kwe Bibliabätä aune enero kä 1974 yete tikwe ja ngökaba ñöte.

Sö rikaba krati ta ye bitikäre, tikwe ja töi mikaba sribi ütiäte mrä nuainne abokän tä kä mike juto tibätä: ye abokän prekursor. Sö rikaba krati ta ye bitikäre, ti rikaba Ámsterdam grupo suliare krire kömikaba ye dimikakäre. Ti nämä nitre tötike suliare aune portugués yebiti ye käi nämä juto tibätä. Ye bitikäre mayo kä 1975 yete, ti kädekaba prekursor especial. ¡Sribi ütiäte krubäte bianba tie!

Bati, prekursora especial iti kädeka nämäne Catharina rikaba konkrekasion suliare nunkwebätä, meri nämä ja tötike Bibliabätä ben nünanka Bolivia ye mikakäre gare nunye. Ti aune Catharina nunkwe ja töi mikaba tärä tike jai ja mikakäre gare bäri kwin jai. Yete nun töi nämä ja erebe ye rababa gare nunye. Kä 1976 ye ngwane, nunkwe ja mäkäteba, nunkwe sribiba prekursor especial erere nememe 1982, yete nun nübaiba kwela Galaad clase 73 yebätä. Nun juanba África Oriental yete ye käi rababa juto nunbätä, akwa nun ngwanba nikenkäbiti. Kä kwärike näre te, nunkwe sribiba Mombasa (Kenia). Kä 1987 ye ngwane, nun juanba Tanzania, yete kukwe drie ñäkäi ñaka rababara. Kä 26 näre te nunkwe sribiba yete aune biti nun rikabata Kenia.

Nitre töi bobre ye nunta dimike kukwe Bibliabätä mike nüke gare jai, yebiti nunta kukwe ütiäte nuainne ja nire nunkwe yebiti tä nemen ruin nunye. Ñodre, ni ja tötikaka Bibliabätä rababa kena tikwe Mombasa. Ti nämä kukwe driere ju ju te ngwane kwanba tie, tikwe täräkwata kobu drieba ie aune ngwantariba kwe tie: “Ne krütai tikän ngwane, ¿drebätä tikwe ja tötikai mada?”. Kä rikaba bämän kratibe ta ye bitikäre, nunkwe ja tötika kömikaba tärä Usted puede vivir para siempre en el paraíso en la Tierra, sribeba krire kukwe suajili yebiti yebe. Kä rikaba kwati ta ye bitikäre niarakwe ja ngökaba ñöte aune ja mikaba prekursor regular kwe. Yete ja käne, niara aune muko kwe käkwe nitre 100 jire dimikanina ja denkä mento Jehová kräke aune ja ngökö ñöte.

Drekäre nita nüne ye rükaba gare tie ngwane, ni iti jondron rürübäinkä nämäne näin kä jene jene känti ye ie perla ütiäte kwani ngwane, ñaka kä juani ngwarbe ta kwe rabadre kwe yekäre ye erere ja rababa ruin tie (Mat. 13:45, 46). Kukwe ütiäte kräke nita nüne ye ti tö rababa nitre dimikai mike nüke gare jai. Nitre Jehová mikaka täte tä nüne kukwe ütiäte kräke ye Jehovata mike nemen bare kräketre, ye ti aune ti muko tare tikwe käkwe tuanina ja okwä jeñebiti.