Ị mam ịị Netherlands la 1948. Ẹka ọ-ba ọọwa ba, alugbiyegu nyahị mwụ́ ka São Paulo, Brazil. Adam bala ịnam kaa ka ịchọọchị yẹẹyẹẹ, ugbiyegu nyahị tị kaa wa ịBayịbụụ lawụlẹ ụka myị́ ụka kahị ri ang nya obyi kpá. Nyọlẹ kahị mwụ́ myịmyị la 1959 ka United States, ahị kụ Massachusetts.

Adam kaa họ ụkụrwọ yẹẹyẹẹ nyọka kpẹhị rịrịịhị ahị alugbiyegu nyamwụ. Ọ kaa họ ụkụrwọ nya angị ka anyị kpa ang kaka ra, ọ kaa họ ụkụrwọ nya angị da ụgbẹyị, bala ọ-kaa họ ụkụrwọ ẹ-ẹga kị kaa ju ụgbọ oluhye bwu ẹpwụma ọhẹ ka ọkịla. Ahị alugbiyegu wuu chị ọkẹkẹnị nyọlẹ kọ yé ụkụrwọ ọlẹga kịị ju ụgbọ oluhye wẹ, chajị ọọwa ya iwe hahị nyọka jẹ́-ẹ ka anyị yẹẹyẹẹ.

Ụka kam juwa u-ube-ụpwụ wẹẹ, m̀ kaa tịlọm wo yẹkẹẹ: ‘Ịyẹ m tị́ ka họ ụka kam ri ọngọgbahị?’ Aligu nyam ịhyẹ chụ nyọka ka ube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ, angịkịla chụ nyọka ri isoja. Ma am tị lẹ, ḿ tịtọ nyọka ri isoja kpong-kpong ka, chajị arụ ọrụrụ á hám ẹnẹhẹ ka kpụla uya ọmama lẹka. Lẹ m̀ chụ nyọka ka ube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ nyọka yẹ abwọ hi ụkụrwọ nya isoja. Ma ẹ-ẹpwụ ọkịlẹtụ nyam, m̀ kaa tịtọ nyọka da angịnyị ụbwọ chajị m̀ me irya nyori ọọwa ka ya ọhịhị ọ-la etu ham.

Ụ-ụwa u-ube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ, ụpa nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ kọ gu ọhịhị, abwẹla bala ego nya angịnyị ehe kaa kpụm ịpyọ, chajị ọ kaa hám nyọka jẹ́ ang u-uhye nya ọmwụ ọdada nya ọhịhị. Ị kaa mẹjẹ́ẹhị nyori ọhịhị nyị hu kpuu wẹ ka ji ịnyị, angịmẹjẹ ịịwa tị kaa tịtọ kahị ka myị nyori ẹlịlẹhị o ri lẹ. Ma ẹ-ẹga nyam am tị lẹ, ẹla ọmẹjẹ nyaa ịhyẹ á kaa la gbagbịla ka, ma ị kaa tịtọ ká ọngịnyị ka ye myị la ọ-yẹ ang ẹjẹẹ ka.

Ụka kahị juwa ị-ịkịlasị, ị́ kaa mẹ ang jẹ́ẹhị nyọka jẹ́ abwẹla ịlẹ kị há bala ịlẹ kị tịpyọ datị ka. Ọkọkọ nya ọọwa lẹ, ụgbẹyị ọnyị myị́ ọnyị ọlẹ kahị ka bwu ká ụpwụ-ibeenu nyahị ka há ị kaa yọnụ rịrị lẹ. M̀ kaa chị ọkẹkẹnị ụka kam bịrị ụka bala aligu nyam ị-ịpati bala ọ-ma egbe nya etiji ịhyẹ bala ịkịla yẹ, ma ọkẹkẹnị ọọwa á kaa tata ka. M̀ kaa tọ ịlọm wo yẹkẹẹ: ‘Ọhịhị ọlẹ la etu ịnyịlẹhị wẹẹ?’

Ọ ka nọ chẹẹ, m̀ mwụ́ rụ ka epweji nya Boston nyọka dọmwụ nya ube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ ụ-ụwa. Nyọka jẹ́-ẹ nwụ uri nya ube-ụpwụ nyam, m̀ kaa họ ụkụrwọ lụka nya ọmwịịnyọ. Ẹ-ẹga nya ọlụkụrwọ ọọwa m tọ Alibeenu nya iJihova họhẹ-họhẹ lẹ. Ọlẹng ọhẹ kahị kaa họ ụkụrwọ lawụlẹ ya ẹla jem u-uhye nya “ẹka irwiye” ọlẹ kọ juwa ụ-ụpwụ nya ịDanẹlụ egbeju 4 bala ọ-wụlẹ ya jem nyori ahị nyị juwa hịhị la ahyẹẹnụ ihyẹẹkpẹ lẹ. (Dan. 4:13-17) M̀ jẹ́ i-ijata nyori kori kam kịnyaa la o-ya ẹla nya ịBayịbụụ balọọ, bala o-myị ju ẹla ọọwa aalẹ, m̀ ka baba nyọka yẹ ọhịhị nyam da. Lẹ m̀ kaa maga yẹẹyẹẹ nyọka chebwo hi ọngọọwa.

Ụ-ụwa u-ube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ, m̀ chụ nyọka jẹ́ ụpwụ ụma ọlẹ kọ ka ya iwe ham nyọka họ ụkụrwọ nya ụbwọ ọdada ịị South America. M̀ me nyori ang ọnyịịla ọ-họ ha angịkịla ka họ ká ọhịhị nyam ka la etu. Ma m̀ tị wẹ ka yẹ nyori ọọwa á dọmwụ du ká ọhịhị nyam la etu ka. Abwọ chịm pyẹpyẹ, lẹ m gba kpehe bwu ube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ lụka ọwẹ lẹlẹ.

La Ọya Ọharụ 1970, m̀ mwụ́ ka Amsterdam, ịị Netherlands, nyọka họ ụkụrwọ ẹ-ẹga o-ju ụgbọ oluhye, jaabwọ ká adam họ ịnyịnyị. Ụkụrwọ ọwẹ dudu kam jẹ́-ẹ ka anyị yẹẹyẹẹ. M̀ jẹ́-ẹ ka ẹpwụma lụmẹ-lụmẹ ụ-ụwa Africa, America, Europe, bala Asia. M̀ wẹ ka yẹ lụka o-kpii nyori ẹpwụma ọnyị myị́ ọnyị kam ka, ịwa wuu kaa la akama ọkpọnchị ọhẹ, ọ tị lala o-ri ọngọngọhẹ nyị́ la ọngịrị nyọka chị akama ịịwa eju ka. Ọ tị hám nyọka họ ịngịhyẹ ọkpọnchị ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị nyam wẹẹ. Lẹ m̀ tịrẹkpẹ ka United States nyọka ka ube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ ọla Boston ọlẹ kam gba kpehe hi.

Ma m̀ yẹ i-ijata nyori ang ọjẹ́jẹ ọla ube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ á dụbwọ nyọka wẹ ịtọ ẹla ọhẹ-lọhẹ ọlẹ kam la u-uhye nya ọhịhị kpong-kpong myị́ ka. Ḿ jẹ́ ang ọlẹ kam ka họ kaka, lẹ m byi ọngọmẹjẹ ọhẹ nyọka jum irya lẹlẹ. Ẹla nyamwụ lam ẹbyẹbyị nyọlẹ kọ yẹkẹẹ: “À tịị kịnyaa la ang ọjẹ́jẹ họ ịyẹ? Hwabwọ lẹẹlẹẹ mẹ.” M̀ wo ẹla ọlẹ kọ ya wẹ. Ọọwa lẹ m rụ hi ube-ụpwụ ọgbẹgbịlẹ gbang-gbang lẹlẹ.

Ọ lam lala o-ri ọhịhị nyam nyị́ la etu lẹka, lẹ m̀ yẹ jula ebwo nya angịlẹ kị kaa pwa ju ịhọhọ nya angịnyị, kọ lala o-ri nyị kaa kpa okpunyi bala ọháha kịlahị. Am bala aligu nyam ịhyẹ kaa ka anyị tụ́ United States da gbee ka pwụ Acapulco, Mexico. Ahị kụ bala angịlẹ kị kaa pwa ju ehile ọ-da ha alụma bala ọ-la ọhịhị ọlẹ kị kaa chuko nya ịngịngịhyẹ ka. Ma nyọlẹ kam kụ balaa, m̀ yẹ i-ijata nyori ụgbẹyị nya ọhịhị nyaa ọwẹ á la etu ka, ọ́ tị kaa ya ọkẹkẹnị ha ọngịnyị tata ka ịnyịnyị. Ọkọkọ nya ọọwa, m̀ yẹ  nyori iru nya angịwẹ á kaa họ ẹla ọnụ-ọnụ bala ẹla ọkpẹẹkpẹẹ ka.

Nyọlẹ kọ nọ chẹẹ, m̀ dọmwụ nyọka kụ irya u-uhye nya ịngịhyẹ ọlẹ kam kaa tịtọ nyọka họ ụka kam ri onjwo. M̀ tịtọ nyọka ju ụmwụ ụ-ụwa ihu lala olegbeju nya angị ju ụmwụ, ma ọọ-ka họ ụkụrwọ nya ụmwụ ojuju e-ekpeleji nya ọngịnyị ka. Ụgbẹyị ọlẹ kem kam kà jẹ́-ẹ họ ịnyị ri ọ-ka la ụmwụ nya ịlọm. Nyọlẹ ká oligu nyam ọhẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Tom la irya ọlịnyị-ịnyị, ahị cheje nyọka ju ụmwụ tụ́ odehe da lawụlẹ. M̀ tịtọ nyọka yé ẹgẹhẹ kụ ọ-ọpyị ọkịlọlọ ọlẹpwụ nya ihu ọlẹ ká ụwa á nyiri lụmẹ ka chajị kam ka chebwo hi ehile nya ẹpwụma.

Am bala Tom hu ang ẹdịyẹ ka Arenys de Mar, ba Barcelona ba, ịị Spain. Ụ-ụwa ahị ra ụmwụ ọlẹ kọ la udiyo lala apatẹ 31. Ẹnyị nyamwụ à ri Llygra lẹ. Ahị dọmwụ nyọka nwọọ họ chajị kọ ka jẹ́-ẹ jẹ ẹ-ẹpwụ nya ihu myị́. Nyọlẹ kahị chị agaga nyọka pwụ ẹga ọlẹ kahị wẹẹ ka ka wẹẹ, ahị gba ijini nyamwụ neeji chajị nyọka yé ẹga ya enyi ọnwanwa ju gụ́ ọọwa. Nyọka jẹ́-ẹ kpa ụmwụ nyahị yẹ abwọ ẹ-ẹgẹhẹ bala ẹga ọkịla, ahị ra ope imiiye ịlẹ kị la udiyo lala apatẹ 16. Ọọwa lẹ ahị hu ang ẹdịyẹ nya Seychelles, bwu Indian Ocean lẹlẹ. Irya nyahị ri ọ-ka jẹ tụ́ ọnụ-ụka nya ihu ọla oye edii nya Africa da bala oye nya Cape of Good Hope, South Africa. Nyọka hụ ahị ẹ-ẹpwụ nya ihu ka, ahị kpa ang-abwọ ụma ịhyẹ lala ịmapụ, apwụ, bala ọ-kaa kpa ẹhị ba ịdịchụ nyọka dahị ụbwọ jẹ́ ẹga ọlẹ kahị wẹẹ jẹ ka. Ọ kaa lam ẹbyẹbyị nya abwọlẹ kahị kaa bwu jẹ́ ẹga ọlẹ kahị ji kpangga.

Ọ ka nọ pyịnyẹng lẹ, ahị wẹ ka yẹ nyori abwọlẹ ká ụmwụ ọwẹ hogo kaka ba wẹẹ, ọ́ ka kpahị jẹ ẹ-ẹpwụ nya ihu myị́ kaka. Enyi lala ịgalọn ịrwọnyẹ kaa nụnụ ju wẹ ụmwụ ẹ-ẹpwụ nya awa ookpokpo! Jaabwọ kam ya bwu ọmwụ ọdada lalẹ, ụka ká igbachịwụ ọtụka wẹẹ da m̀ juhi dudu kam raabwọ. Ụka ọwẹ lẹ, ọ la ẹka lụmẹ-lụmẹ kam raabwọ kaka lẹ. M̀ chị Ohe ehe nyori kori kam chịda aalẹ, m̀ ka maga nyọka jọ́ọ. Igbachịwụ ọọwa kpụba, m̀ tị họ ọnụ ọmyịmyị nyam jịra ịnyịnyị.

M̀ dọmwụ nyọka wa ịBayịbụụ nyọlẹ kahị juwa ẹ-ẹpwụ nya ihu wẹẹ. Kụ irya nya abwọlẹ kọ ka kpịpyọ kaka ba nyọka hụhụ ẹ-ẹpwarịrị nya ihu nya Mediterranean la iyenyi ụma ịhyẹ bala ịkịla ja hwo da ka uhye dagaga jung jaabwọ ka wẹẹ yọyị ka ọ-dabyi wẹẹ. Alodu, ọ kaa kpụm ịpyọ nya iru nya ịdịchụ ịlẹ kam kaa yẹ dudu kam jẹ́ myị̀myị̀ gụ olene nyori Ohe ọhẹ juwa ọlẹ kọ kaa kpahị ju angịnyị ehe.

Nyọlẹ kọ la epwihi ịmanyị-ịmanyị, ahị pwụ ẹga ọlẹ ká ụgbọ nya enyi kaa dayị ọla Alicante, Spain. Ụ-ụwa ahị gba ụmwụ nyahị kpehe bwu ẹpwụ nya enyi nyọka ya ra, chajị kahị ka ra ọlẹ kọ há gụ́ ọọwa lẹlẹ. Ọ́ lahị ẹbyẹbyị nyọlẹ kahị jẹ́ ya ra hyaa ka lẹ ka, chajị o hogo bala o-chiwa lẹ, injin nyamwụ á tị juwa kaka ịnyịnyị! Ma ụka ọwẹ tị ri iwe ọnyịịla ham nyọka wa ịBayịbụụ.

Jaabwọ kam wẹẹ wa ịBayịbụụ gụ́ ọọwa, ịnyịnyị m wẹẹ yẹ nyori o ri ụpwụ ọlẹ kọ ka dahị ụbwọ yé ọkẹkẹnị ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị lẹ. Ọ kpụm ịpyọ nya ẹla ọlẹ ká ịBayịbụụ ya gede-gede u-uhye nya ocheri-cheri ọlala u-ugbinyịrọ bala ẹpwụ nya ọhịhị. Ọ lam ẹbyẹbyị jaabwọ ká iru nya angịnyị​—tụm am lịlọm​—kaa yẹ ịlaa lala angịnyị nya ịKịrayịsị, kị tị kaa họ ẹla ọlẹ ká ịKịrayịsị ya ka.

M̀ cheje nyọka hu ẹta-ẹdịyẹ ọlẹ kọ ka dam ụbwọ la ọhịhị ocheri-cheri, lẹ m̀ hwabwọ hi etiji ịnyịịngịrị. M̀ kụ irya nyori angịhyẹ ka juwa pyii ịlẹ kị kaa ju ihi  nya ẹla ọlẹpwụ nya ịBayịbụụ, lẹ m̀ kaa tịtọ nyọka gbachị angịịwa. Ụka oheeye, m̀ raabwọ bịlẹ Ohe nyọka dam ụbwọ kam ka yẹ angịlịnyị.

Am lẹ, m̀ yọọ nyori ọ ka há nyọka wụla ịgba ọgbagba ọnyọnyọọnyị yẹ nyọka jẹ́ ọlẹ ko ri ịnyịlẹhị. Nyọlẹ kam wẹẹ jẹdịyẹ tụ́ opeje nya Alicante da, m̀ gbachị ebe nya ịgba ọgbagba lụmẹ-lụmẹ. Ma nyọlẹ ká iru nyaa la ekpeku-ù wẹẹ, ọ chịkpẹẹ la ọ-ka jẹ́ i-ijata nyori ị́ ri ịnyịlẹhị kaka.

Ẹnụ nya ịSọndị ọhẹ lẹnụ, m̀ juwa u-uhye nya ikiti ọhẹ wẹẹ kpa ẹhị yẹ ẹga ọlẹ ká ụgbọ nya enyi kaa dayị, juwa wa ụpwụ nya iJemsi 2:1-5, ọlẹ ko ya nyori nyị tịpyọ nyọka la ọháha oye-oye ẹ-ẹga nya alụdụ. Ụka kam wẹẹ tịrẹkpẹ ka ẹga nya ụmwụ nyahị, m̀ chịpwụrụ bwu ẹga nya ube ọhẹ kọ lala ẹga ká angịnyị kaa tọ awụlẹ gbịgba. Ị da ba uhye nya ọnang nyamwụ: “Ube nya Ịpyị-Adịrahụ nya Alibeenu nya IJihova.”

M̀ byi ịlọm nyori, ‘m ma angịwẹ yẹ kam yẹ jaabwọ kị ka họ ẹ-ẹga nyam wẹẹ.’ Lẹ m ju ka ẹpwụ nya Ube nya Ịpyị-Adịrahụ la o-ju ugbẹtẹ ẹ-ẹta ka, la ịchwọ, bala ijinsi ịlẹ kị gu ene lẹlẹ. Ọngọhẹ nya angị dụbwọ kpam kaka hụhụ ba ọnyang ọgbahị ọhẹ ba. Ọ dam ụbwọ nyọka yẹ ụpwụ ịgọgọ ịlẹ ká ọngọ ya ẹla bwu ịlahị wẹẹ wụrụ. Nyọlẹ ká ọjịra-jịra myị́ kpá, ọlam ẹbyẹbyị nya abwọlẹ ká angịlẹ kị wẹ ka dọnụ chịm wuu kpahị jum kaka ba. Ọlẹng ọhẹ wụrụm wẹ ẹpwa nyamwụ nyọka jẹ́ ịBayịbụụ, ma chajị nyọlẹ kam wa ịBayịbụụ kpá lẹka lẹ, m̀ byoo yẹkẹẹ: “M̀ ka họ a ka jẹ́ ụka kam nwụlanọ.” M̀ tị kaa kịnyaa la ọ-ka ọjịra-jịra wuu.

Epwihi ịmanyị-ịmanyị ị-ịlahị nya ọọwa, m̀ ju ọlẹng ọọwa ụga, ọ tị wẹ ịtọ ịlẹ kam la u-uhye nya ịBayịbụụ ịnyịnyị. Epwihi ookpokpo ị-ịlahị nya ọọwa, ọ ya ang ịkụrụ-kụrụ ịnyịịla-ịnyịịla myị ịbang ham. O byim nyori ọngọ la angị ịkụrụ-kụrụ ịwẹ nyị juwa u-ube nya agba ọọlajị nyọlẹ kọ ju ihi nya ehile nya ịBayịbụụ ọlẹ kọ ya ahị nyị la ọháha ẹ-ẹga nya awụlẹ bala o-ri ahị nyị da ẹwụ ka. (Ayị. 2:4; Jọn. 13:34, 35) M̀ jẹ́ ugbẹnyị nyori m̀ yé ang ọlẹ kam wẹẹ pịlahị lẹ​—angịnyị ịlẹ kị kaa ju ihi nya ẹla ọgbagbịla ọlẹ ká ịBayịbụụ ya u-uhye nya abwẹla ocheri-cheri! Ang ọlẹ kam wẹẹ ku ugbẹnyị á ri ọpyị ọnyịịla ọlẹ kọ juwa ẹ-ẹpwarịrị nya enyi kaka, ọ-ka jẹ́ ịBayịbụụ kpori-kpori mẹ ịnyị. Lẹ m̀ rụ tịrẹkpẹ ka Netherlands.

Ọ la ahyẹẹnụ ine ene káam pwụ epweji nya Groningen, ụ-ụwa ịị Netherlands. M̀ baba nyọka yé ụkụrwọ ụ-ụwa nyọka jẹ́-ẹ kpẹhị ju ịlọm. Nyọlẹ kam mwahị nya ụkụrwọ ka ẹga nya ọngọ kọ ekeji ọhẹ, ụpwụ ọlẹ kị ya ham tịtọ ẹla u-uhye nya ịgba ọgbagba nyam. M̀ da bọọ nya: “Alibeenu nya iJihova.” Ụka ká ọngọ lala wọọ, m̀ yẹ nyori ẹhị nyamwụ  yẹda. Ọ yẹkẹẹ: “M̀ ka wụrụng.” Ọ́ tị wụrụm ka pyịyọọ.

Ẹ-ẹga ọ-kọ ekeji ọhẹ, m̀ tọ ọngọ la ụwa wo kori kọ baba nya ụbwọ ọdada. Ọọwa ọ tọm wo nya ụpwụ ibeenu nya ube-ụpwụ bala ụkụrwọ nyam onyogo lẹlẹ. M̀ wọọ nyori m̀ nwụla ụmwụ nya enyi ẹnẹhẹ lẹ. Ọ lam ẹbyẹbyị lụmẹ nyọlẹ kọ byim yẹkẹẹ, “À ka dọmwụ nya ụkụrwọ myị́ alẹ lẹnụ, ma ḿ tịtọ á ka kpa ẹla wam ka chajị m̀ ri Olibeenu nya iJihova, m̀ tị kaa kpa ẹla ọmẹjẹ ọlẹpwụ nya ịBayịbụụ họ ụkụrwọ.” Ẹla ọọwa lam ẹbyẹbyị lụmẹ. Lẹ m̀ wọọ yẹkẹẹ, “Am ịnyịnyị ri Olibeenu nya iJihova!” Ma chajị nyọlẹ kam kpa inyi bala ịchwọ ịtụka-ịtụka, ọ jẹ́ nyori ḿ ri Olibeenu nya iJihova ka, lẹ o byim nyori ọwa nyị ka mẹ ịBayịbụụ jẹ́m. M̀ ye myị la abwiye-abwiye. Ụka ọwẹ ang odudu ká ọngọ kọ ekeji nya ọgbanyẹ ọlaanyị wụrụm ka, à wẹẹ lam gbagbịla wẹẹ lẹ. IJihova wẹẹ wẹ abwọ ọrịrị nyam ịnyị. (Eje. 37:4) M̀ họ ụkụrwọ bala ọọnahị ọọwa ẹ-ẹpwụ nya ẹka ookpokpo. Ụka ọọwa ọ mẹ ịBayịbụụ jẹ́m, ọọwa lẹ m hu enyi Ohe la Ọya Ọhọhẹ nya 1974 lẹlẹ.

Ọya ookpokpo ẹ-ẹkpẹ nya ọọwa, m̀ dọmwụ nya ụkụrwọ onyeewe ọhọhọ, ọlẹ kọ ya ọkẹkẹnị ham yẹẹyẹẹ. Ụkụrwọ ọọwa ri ịlahị nya ụgbẹyị oyeye. Ọya ọ-bọọ ba, m̀ mwụ́ rụ ka Amsterdam nyọka da ebwo onyeewe nya angị ya òja nya Spanish ụbwọ. M̀ kaa chị ọkẹkẹnị lụmẹ nyọka mẹ ịBayịbụụ jẹ angịnyị la òja nya Spanish bala Portuguese! La Ọya Ọharụ nya 1975, m̀ la iwe nyọka ri ọngọ kpa ụka nyamwụ wuu ya ẹrụ ọnyịịla.

Ẹnẹhẹ, ọọnahị ọnyang ọhẹ ọlẹ kọ kpa ụka nyamwụ wuu ya ẹrụ ọnyịịla, ju ọjịra-jịra o-ya òja nya Spanish nyahị ụga. Ẹnyị nyamwụ à ri Ineke lẹ. Ọ kpa ọnyang ọla Bolivia ọhẹ ọlẹ kọ kaa mẹ ịBayịbụụ jẹ warị ka dọnụ chịhị. Am bala Ineke cheje nyọka jẹ́ awụlẹ gụ ọọwa bwula ileta ọdada. Ọ́ tata ene kahị-ị̀ jẹ́ nyori ahị la irya ookpokpo kaka. M̀ yoo la 1976, ahị tị kịnyaa la ọ-kpa ụka nyahị wuu ya ẹrụ ọnyịịla gbee ka pwụ́ 1982, ọọwa ị wụrụụhị ka ịkịlasị 73 nya ube-ụpwụ nya Gilead lẹlẹ. Ọ lahị ẹbyẹbyị bala ọ-kpụhị ịpyọ nyọlẹ kị yahị du ka ọmwụ-ẹnụ ụtụrụ nya Africa. Ahị tị họ ụkụrwọ ụ-ụwa ịị Mombasa, Kenya ẹ-ẹpwụ nya ẹka ịrụ. La 1978, ị yahị du ka Tanzania. Ụ-ụwa, ị hile ụkụrwọ nya ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ nyahị gbale-gbale, ị tị hwabwọ ụka ọwẹ lẹ. Ahị họ ẹka 26 ụ-ụwa ene kahị-ị̀ tịrẹkpẹ rụ ka Kenya.

ỊBayịbụụ ọ-mẹjẹ angị kpịlaa keji du ká ọhịhị nyam la etu. Ọ-chụ pwokwita, ọngọ ọhọhẹ ọlẹ kam kaa mẹ ịBayịbụụ jẹ ịị Mombasa lẹ, m̀ tọọ ụka nya ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ ịnyị. Ụka kam ya apwụ imiiye họọ, ọ tọm wo yẹkẹẹ, “Kori kam wa ịlẹ kpá, ịyẹ m tị́ ka họ mẹ?” Epwihi ọ-ba ọọwa ba, m̀ dọmwụ nyọka mẹ ịBayịbụụ jọ́ọ la ụpwụ ọlẹ ko ri, You Can Live Forever in Paradise on Earth. Ụka ọwẹ lẹ, ị gbọọ kpehe onyeewe la òja nya Swahili wẹẹ. O hu enyi Ohe la ẹka ọ-bọọ ba, lẹ ọ dọmwụ nyọka ye ịlahị nya ụgbẹyị lẹlẹ. Bwu ụka ọọwa gbee daalẹ, angịlẹ ká ọwa bala ahụ nyamwụ dụbwọ nyọka hu ịlaa ju iJihova ụ-ụbwọ bala o-hu enyi Ohe hi pyịnyẹng kị ka la 100 lẹ.

Ụka kam jẹ́ etu nya ọhịhị bwaa, ọ lam lala ọlọhị ọlẹ kọ yé ẹjẹ nya ogbe ọdatị ọhẹ, kọ tị tịtọ kọ ka nyọọ ka. (Mat. 13:45, 46) M̀ tịtọ kam ka kpa ọhịhị nyam da angịkịla ụbwọ kị ka jẹ́ etu nya ọhịhị. Am bala ahụ nyam tị yẹ bwu ọhịhị nyịlọhị nyori iJihova kaa wahị kụrụ angịnyị nyamwụ la ọhịhị ọ-la etu.