ٶمىربايان
مەن ٶمىردىڭ ماعىناسىن ىزدەدىم
مەن ەسكى قايىعىممەن جەرورتا تەڭىزى ارقىلى ٴجۇزىپ بارا جاتقاندا، كەنەت قايىعىم تەسىلىپ، ٸشى سۋعا تولا باستادى. ال سوسىن داۋىل تۇردى. سول كەزدە جۇرەگىم تاس توبەمە شىعىپ، قانشاما جىلدان كەيىن ٴبىرىنشى رەت دۇعا ەتتىم. بۇنداي جاعدايعا قالاي تاپ بولعانىمدى باسىنان باستاپ ايتىپ بەرەيىن.
جاسىم جەتىدە. وتباسىممەن برازيليادا تۇرعان كەزىمىز
مەن 1948-جىلى نيدەرلاندتا دۇنيەگە كەلدىم. ال كەلەسى جىلى ٴبىز برازيليانىڭ سان-پاۋلو قالاسىنا كوشىپ كەتتىك. كەيىن 1959-جىلى ٴبىز قۇراما شتاتتارعا كوشىپ بارىپ، ماسساچۋسەتس شتاتىنا قونىستاندىق. اتا-انام جۇيەلى تۇردە شىركەۋگە بارىپ تۇراتىن. ٴبىز كۇندە كەشكى استان كەيىن وتباسىمىزبەن كيەلى كىتاپ وقيتىنبىز.
اكەم 6 بالاسىن اسىراۋ ٷشىن اۋىر ەڭبەك ەتەتىن. ول ٵرتۇرلى جەرلەردە جۇمىس ىستەدى. مىسالى، ساتۋشى، جول قۇرىلىسشىسى بولدى جانە حالىقارالىق اۋەكومپانيادا ىستەدى. ول سول جەرگە جۇمىسقا تۇرعاندا، بارلىعىمىز قاتتى قۋاندىق، ويتكەنى كوپ ساياحاتتاي الاتىن ەدىك.
جوعارعى سىنىپتاردا وقىپ جۇرگەنىمدە وسكەندە نەمەن اينالىسامىن دەپ ويلانا باستادىم. كەيبىر دوستارىم ۋنيۆەرسيتەتكە ٴتۇسۋدى تاڭداسا، وزگەلەرى اسكەرگە بارۋدى شەشىپ جاتتى. ٴبىراق مەن اسكەرگە بارعىم كەلمەدى، ويتكەنى سوعىسۋدى جاقسى كورمەيتىنمىن. سوندىقتان ۋنيۆەرسيتەتتە وقۋدى شەشتىم. مەن ادامدارعا كومەكتەسكىم كەلەتىن، ويتكەنى بۇل ومىرىمە ٴمان-ماعىنا بەرەدى دەپ ويلادىم.
ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا جۇرگەن كەزىم
جىلدار بويى ٶمىردىڭ ٴمانىن ىزدەدىم
ٶمىردىڭ قالاي پايدا بولعانىن بىلگىم كەلگەندىكتەن، مەن ۋنيۆەرسيتەتتە انتروپولوگيا سالاسىن وقي باستادىم. مۇعالىمدەر بىزگە ەۆوليۋسيانى ۇيرەتەتىن جانە سول ىلىمدەرگە سەنۋلەرىڭ كەرەك دەپ ايتاتىن. كەيبىر تۇسىندىرمەلەر اقىلعا قونىمسىز بولسا دا، ٴبىز ولارعا كوز جۇمىپ، سەنە سالۋىمىز كەرەك ەدى. ال بۇل — عىلىمعا قايشى نارسە.
ساباقتا ٴبىزدى مورالدىق تازالىققا ۇيرەتپەيتىن. قايتا، مۇعالىمدەر، قالاي بولماسىن، ۋنيۆەرسيتەتتە جاقسى ناتيجەگە جەتۋگە تالپىندىراتىن. مەن ۆەچەرلەردە كوڭىل كوتەرىپ، ەسىرتكى قابىلدايتىنمىن. بۇلار ماعان ۋاقىتشا عانا قۋانىش سيلايتىن. سول كەزدە مەن «ٶمىردىڭ ٴمانى وسى ما، سوندا؟» دەپ ويلاندىم.
كەيىن بوستون قالاسىنا كوشىپ، وقۋىمدى سول جاققا اۋىستىردىم. وقۋ اقىسىن تولەۋ ٷشىن، كانيكۋل كەزىندە جۇمىس ىستەدىم. سول جەردە العاش رەت ٴبىر ەحوبا كۋاگەرىمەن تانىستىم. ول ماعان دانيالدىڭ 4-تاراۋىنداعى «جەتى ۋاقىت» جايلى ايتىپ، سوڭعى ۋاقىتتا ٶمىر ٴسۇرىپ جاتقانىمىزدى ٴتۇسىندىرىپ بەردى (دان. 4:13—17). ٴبىراق ونىمەن ٵرى قاراي دا ارالاسا بەرسەم، ٶمىرىمدى وزگەرتۋگە تۋرا كەلەتىنىن ٴتۇسىندىم. سوندىقتان ودان بارىنشا اۋلاق جۇرۋگە تىرىستىم.
ۋنيۆەرسيتەتتە جۇرگەنىمدە وڭتۇستىك امەريكادا ۆولونتەر بولۋدى ۇيرەتەتىن كۋرستارعا قاتىستىم. ادامدارعا گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتسەم، ومىرىمە ٴمان-ماعىنا كىرەدى دەپ ويلادىم. ٴبىراق كەيىن بۇل ٸس تە ماعان قاناعات اكەلمەيتىنىن ٴتۇسىندىم. سودان كوڭىلىم قالىپ، سەمەستردىڭ سوڭىندا ۋنيۆەرسيتەتتەن كەتىپ قالدىم.
ٶمىردىڭ ٴمانىن شالعاي ەلدەردەن ىزدەۋىم
1970-جىلى مامىردا امستەردامعا كوشىپ، اكەم ىستەگەن اۋەكومپانيادا جۇمىس ىستەي باستادىم. سول جۇمىستىڭ ارقاسىندا ٵرتۇرلى جەرلەرگە ساياحاتتاي الاتىن بولدىم. مىسالى، افريكاعا، وڭتۇستىك پەن سولتۇستىك امەريكاعا، ەۋروپاعا، ازياعا ساياحاتتادىم. قاي ەلگە بارمايىن، ادامداردىڭ بارلىعى ۇلكەن پروبلەمالارعا كەزىگىپ، ولاردىڭ دۇرىس شەشىمدەرىن تابا الماي جۇرگەندەرىن كوردىم. سوندا ادامدارعا كومەكتەسۋگە ىقىلاسىم قايتادان ويانىپ، قۇراما شتاتتارعا كوشتىم. بوستونداعى ۋنيۆەرسيتەتكە ورالىپ، وقۋىمدى جالعاستىردىم.
بىراق ۋنيۆەرسيتەتتە ومىرگە قاتىستى سۇراقتارىما ٴبارىبىر ەشكىم جاۋاپ بەرە المايتىنىن ٴتۇسىندىم. سول كەزدە نە ىستەرىمدى بىلمەي، انتروپولوگيا پروفەسسورىنان اقىل سۇرادىم. ونىڭ ايتقانى مەنى تاڭعالدىردى. ول: «وقۋىڭدى جالعاستىرىپ قايتەسىڭ، قازىر-اق شىعىپ كەتە سالمايسىڭ با؟»— دەپ ايتتى. سودان مەن وقۋدان ٴبىرجولا كەتىپ قالدىم.
مەن ٵرى قاراي دا ٶمىردىڭ ماعىناسىن ىزدەپ، قوعامنان تىس ٶمىر سۇرەتىن، بەيبىتشىلىك پەن سۇيىسپەنشىلىكتى ناسيحاتتايتىن توپقا قوسىلدىم. كەيبىر دوستارىممەن بىرگە اقش-تان مەكسيكانىڭ اكاپۋلكو قالاسىنا دەيىن ساياحاتتادىم. ٴبىز حيپپيلەرمەن بىرگە تۇردىق. ولار ەش ۋايىمسىز، جايباراقات ٶمىر سۇرەتىندەي كورىنەتىن. ٴبىراق كوپ ۇزاماي ولاردىڭ دا ٶمىرى بوس اۋرەشىلىك ەكەنىن جانە باقىتتارى دا ۋاقىتشا ەكەنىن ٴتۇسىندىم. ولاردىڭ اراسىندا دا ساتقىندىق، ادىلەتسىزدىك، ارامدىق جاسالاتىن.
جەلكەندى قايىقپەن جۇماقتى ىزدەۋىم
دوسىممەن بىرگە جۇماقتاي ارالدى تاپقىم كەلدى
سول كەزدەرى بالا كۇنىمدەگى ارمانىم ەسكە ٴتۇسىپ، سوعان جەتكىم كەلدى. مەن كاپيتان بولىپ، تەڭىزدە ساياحاتتاعىم كەلەتىن. بۇل ٷشىن ماعان جەلكەندى قايىق كەرەك بولدى. دوسىم تومنىڭ دا ارمانى وسى بولعاندىقتان، ەكەۋىمىز الەمدى بىرگە ٴجۇزىپ ٶتۋدى شەشتىك. مەن جۇماققا ۇقسايتىن تروپيكالىق ارالدى تاۋىپ، سوندا ٶمىر ٴسۇرىپ، قوعامنان الشاق بولۋدى قالادىم.
توم ەكەۋىمىز يسپانياداعى بارسەلونانىڭ قاسىنداعى ارەنس-دە-مار قالاسىنا باردىق. سول جەردەن «ليگرا» دەپ اتالاتىن 5،9 مەترلىك جەلكەندى قايىق ساتىپ الدىق. ونى جوندەپ، تەڭىزدە جۇزۋگە جارامدى ەتۋگە تىرىستىق. اسىقپاي ساياحاتتايتىن بولعاندىقتان، ٴبىز موتوردى الىپ تاستاپ، ورنىنا اۋىزسۋ قوياتىن جەر جاسادىق. كىشكەنتاي پورتتاردا قايىعىمىز وڭاي بۇرىلا الۋ ٷشىن، وعان 5 مەترلىك ەكى ەسكەك ورناتتىق. سودان ٴبىز ساياحاتىمىزدى ٷندى مۇحيتىنداعى سەيشەل ارالدارىنان باستادىق. جوسپارىمىز بويىنشا، افريكانىڭ باتىس جاعالاۋىمەن جانە وڭتۇستىك افريكانىڭ «ىزگى ٷمىت» دەپ اتالاتىن ٴمۇيىسى ارقىلى ٶتۋىمىز كەرەك ەدى. دۇرىس باعىتتا ٴجۇزۋ ٷشىن ٴبىز جۇلدىزدار، كارتالار، كىتاپتار سياقتى قاراپايىم قۇرالداردى قولداندىق. بۇلار باعىتىمىزدى تۋرا كورسەتەتىنىنە مەن تاڭعالاتىنمىن.
ٴبىزدىڭ ەسكى اعاش قايىعىمىزدىڭ تەڭىزگە جارالماعانى كوپ ۇزاماي-اق ايقىن بولدى. باسىندا ايتىپ كەتكەنىمدەي، قاتتى داۋىل تۇرىپ، قايىعىمىز ساعات سايىن 22 ليتردەي سۋعا تولىپ وتىردى. مەنىڭ جۇرەگىم تاس توبەمە شىعىپ، قانشاما جىلدان بەرى ٴبىرىنشى رەت دۇعا ەتتىم. قۇدايعا: «وسىدان امان قالسام، سەنى ىزدەپ، تانىپ-بىلەمىن!»— دەپ ٴسوز بەردىم. داۋىل توقتاپ، مەن ٶز ۋادەمدە تۇردىم.
مەن كيەلى كىتاپتى جەرورتا تەڭىزىنىڭ ورتاسىندا جۇرگەندە وقي باستادىم. ەلەستەتىپ كورىڭىزشى، جان-جاعىمنان بالىقتار، دەلفيندەر سەكىرىپ وتەدى، الىستان ۇشى-قيىرى جوق كوكجيەك كورىنەدى! ال تۇندە قۇس جولى گالاكتيكاسى كوز جاۋىن الادى! وسى كەرەمەتتەردىڭ ٴبارى راسىندا دا ادامزاتتىڭ قامىن ويلايتىن قۇداي بار ەكەنىنە كوزىمدى جەتكىزدى.
بىرنەشە اپتادان كەيىن يسپانيانىڭ اليكانتە پروۆينسياسىنىڭ جاعاجايىنا جەتتىك. بۇل جەردە قايىعىمىزدى ساتىپ، جاڭاسىن العىمىز كەلدى. سۋ وتكىزەتىن، موتورى جوق ەسكى قايىعىمىزدى ادامدار بىردەن الا قويمادى. ٴبىراق سول ۋاقىتتى مەن كيەلى كىتاپتى وقۋعا جۇمسادىم.
كيەلى كىتاپتى وقىعان سايىن، ونىڭ ىشىندەگى سوزدەر ادامنىڭ ٶمىرىن جاقسارتا الاتىنىنا كوزىم جەتتى. كيەلى كىتاپتا تازا، ونەگەلى ٶمىر ٴسۇرۋىمىز كەرەكتىگى انىق جازىلسا دا، نەگە «ٴماسىحشىمىز» دەيتىن ادامدار، ونىڭ ىشىندە مەن دە بار، سول سوزدەردى ۇستانبايدى دەپ ويلادىم.
مەن تازا ٶمىر ٴسۇرۋدى شەشىپ، ەسىرتكىنى تاستادىم. «بۇل ومىردە كيەلى كىتاپتىڭ جوعارى تالاپتارىن ۇستاناتىن ونەگەلى ادامدار بولۋ كەرەك قوي» دەپ ويلادىم. ولاردى ىزدەپ تاپقىم كەلگەندىكتەن، قۇدايعا ەكىنشى رەت دۇعا ەتتىم.
شىنايى ٴدىندى ىزدەۋىم
شىنايى ٴدىندى تابۋ ٷشىن، دىندەردىڭ ٵرقايسىسىن تەكسەرىپ كورۋدى شەشتىم. اليكانتە كوشەلەرىمەن كەلە جاتىپ، كوپتەگەن ٴدىني عيماراتتاردى كوردىم. كوپشىلىگىندە يكوندار مەن بەينەلەر بولعاندىقتان، ولاردى تىزىمىمنەن سىزىپ تاستاپ وتىردىم.
ٴبىر جەكسەنبىدە كەمەجاي جاقتاعى قىردا كيەلى كىتاپتان جاقىپ 2:1—5-تارماقتاردى وقىپ وتىردىم. وندا كەدەيلەردى الالاپ، بايلارعا جاعىمپازدانباۋ كەرەكتىگى ايتىلعان ەكەن. قايتار جولدا «ەحوبا كۋاگەرلەرىنىڭ پاتشالىق سارايى» دەگەن عيماراتتى كوردىم. ول ماعان ٴدىني جيىن وتەتىن جەر سياقتى كورىندى.
مەن «بۇلاردى دا تەكسەرىپ كورەيىن، مەنى قالاي قابىلدار ەكەن» دەپ ويلادىم. ٴسۇيتىپ، پاتشالىق سارايىنا جالاڭاياق، ساقالىم ٶسىپ كەتكەن، جىرتىق-جىرتىق دجينسىمەن كىردىم. قاتىسۋشىلاردىڭ ٴبىرى مەنى ۇلكەن جاستاعى ايەل كىسىنىڭ قاسىنا وتىرعىزدى. ول ماعان بايانداماشى ايتىپ جاتقان تارماقتاردى تابۋعا كومەكتەسىپ وتىردى. جينالىس بىتكەن سوڭ، كوبىسى قاسىما كەلىپ، جىلى شىرايمەن امانداسقاندا، تاڭعالىپ قالدىم. ٴبىر ەر كىسى مەنى ۇيىنە كيەلى كىتاپ تۋرالى اڭگىمەلەسۋگە شاقىردى. ٴبىراق ونى ٵلى وقىپ بىتپەگەندىكتەن، «سىزگە كەيىن ٶزىم جولىعامىن» دەپ جاۋاپ بەردىم. سول كەزدەن باستاپ مەن كەزدەسۋلەردەن قالمايتىن بولدىم.
بىرنەشە اپتادان كەيىن الگى ەر كىسىنىڭ ۇيىنە باردىم. ول كيەلى كىتاپقا قاتىستى سۇراقتارىما جاۋاپ بەردى. تاعى ٴبىر اپتادان كەيىن ول ماعان ٴبىر دوربا كيىم-كەشەك بەردى. ول كيىم-كەشەكتىڭ يەسى كيەلى كىتاپتاعى ٴبىر-ٴبىرىڭدى ٴسۇيىپ، سوعىسۋدى ۇيرەنبەڭدەر دەگەن بۇيرىققا قۇلاق اسقاندىقتان تۇرمەدە وتىرعانىن ايتتى (يشايا 2:4؛ جوح. 13:34، 35). سوندا مەن كيەلى كىتاپتىڭ ونەگەلىك تالاپتارىن تۋرا ۇستاناتىن حالىقتى تاپقانىما سەنىمدى بولدىم. ەندى جۇماق سياقتى ارالدى تابۋدى ەمەس، كيەلى كىتاپتى تەرەڭ ٴتۇسىنۋدى ماقسات ەتتىم. سودان نيدەرلاندقا قايتۋدى شەشتىم.
جۇمىس ىزدەۋىم
ٴتورت كۇن دەگەندە نيدەرلاندتىڭ گرونينگەن قالاسىنا كەلىپ جەتتىم. جۇمىس ىزدەپ ٴجۇرىپ، ٴبىر شەبەرحاناعا تاپ بولدىم. دۇكەننىڭ يەسى سۇراقتار جازىلعان قاعازدى تولتىرۋىمدى سۇرادى. «دىنى» دەگەن جەرگە «ەحوبا كۋاگەرى» دەپ جازىپ قويدىم. دۇكەننىڭ يەسى بۇنى كورگەندە ٴتۇرى بۇزىلىپ كەتىپ، «ساعان ٶزىم حابارلاسامىن» دەدى. ٴبىراق سول كۇيى حابارلاسپادى.
تاعى ٴبىر شەبەرحاناعا كىرىپ، جۇمىس سۇراعانىمدا، ول جەردىڭ يەسى ديپلومدارىمدى، بۇعان دەيىن جۇمىس ىستەگەن جەرلەرىم تۋرالى قاعازداردى سۇرادى. مەن وعان بۇرىن اعاش قايىقتى جوندەگەنىمدى ايتتىم. سوندا ول: «جارايدى، تۇستەن كەيىن جۇمىسقا كىرىسە بەرسەڭ بولادى، ٴبىراق ٴبىر شارتىم بار. مەن ەحوبا كۋاگەرى بولعاندىقتان كيەلى كىتاپتىڭ پرينسيپتەرىمەن ٶمىر سۇرەمىن. سوندىقتان مىنا جەردە ەشقانداي پروبلەما تۋدىرۋشى بولما»،— دەدى. مەن تاڭعالىپ، وعان: «مەن دە ەحوبا كۋاگەرىمىن!»— دەدىم. سوندا ول ۇزىن بولىپ ٶسىپ كەتكەن شاشىم مەن ساقالىما قارادى دا: «وندا مەن سەنىمەن كيەلى كىتاپتى زەرتتەيىن»،— دەدى. مەن قۋانا كەلىستىم. الدىڭعى جۇمىس بەرۋشىمنىڭ ماعان نەگە حابارلاسپاعانى سول كەزدە تۇسىنىكتى بولدى. ەحوبا جۇرەك قالاۋىمدى ورىنداعىسى كەلگەن ەكەن عوي! (ٴزاب. 37:4). سول باۋىرلاستىڭ شەبەرحاناسىندا ٴبىر جىلداي جۇمىس ىستەپ، ونىمەن بىرگە زەرتتەپ تە ٴجۇردىم. ال 1974-جىلى قاڭتار ايىندا شومىلدىرۋ راسىمىنەن ٶتتىم.
ٶمىردىڭ ٴمانىن تاپتىم-اۋ اقىرى!
ٴبىر ايدان كەيىن ٸزاشارلىق قىزمەتتى باستادىم. بۇرىنعى ىستەرىممەن سالىستىرعاندا، بۇل ماعان شىن قاناعات سيلادى. ال كەلەسى ايدا امستەردامداعى جاڭادان اشىلعان يسپان ٴتىلدى توپتى قولداۋ ٷشىن سول جاققا كوشىپ باردىم. يسپان جانە پورتۋگال تىلىندە كيەلى كىتاپ زەرتتەۋ ساباقتارىن وتكىزۋ ماعان كوپ قۋانىش سيلايتىن. ال 1975-جىلى مامىردا ارنايى ٸزاشار بولىپ قىزمەت ەتۋ مارتەبەسىنە يە بولدىم.
ٴبىر كۇنى ٴبىزدىڭ يسپان ٴتىلدى قاۋىمعا ينەكە دەگەن ارنايى ٸزاشار قىز كەلدى. ول بوليۆيالىق زەرتتەۋشىسىن باۋىرلاستارمەن تانىستىرعىسى كەلگەن ەكەن. ينەكە ەكەۋىمىز تانىسقان سوڭ، ٴبىر-ٴبىرىمىزدى جاقسىراق ٴبىلۋ ٷشىن حات الماسىپ جۇردىك. العا قويعان ماقساتتارىمىز ٴبىر بولعاندىقتان، 1976-جىلى ۇيلەندىك، ٵرى ارنايى ٸزاشار بولىپ قىزمەت ەتتىك. ال 1982-جىلى عالاقاتتىڭ 73-سىنىبىنا شاقىرىلدىق. ٴبىز شىعىس افريكاعا تاعايىندالعانىمىزدى ەستىگەندە، قاتتى تاڭعالدىق ٵرى قۋانىشىمىزدا شەك بولمادى! ٴبىز كەنيانىڭ مومباسا قالاسىندا 5 جىل قىزمەت ەتتىك. ال 1987-جىلى ٴبىز تانزانياعا تاعايىندالدىق. سول كەزدەرى تانزانياداعى ۋاعىز ىسىنە سالىنعان تيىم الىنىپ تاستالعان ەدى. ول جەردە 26 جىل قىزمەت ەتكەننەن كەيىن قايتادان كەنياعا ورالدىق.
ٵيەلىم ەكەۋىمىزگە شىعىس افريكاداعى ادامدارعا كيەلى كىتاپتاعى شىندىقتاردى ۇيرەتۋ قاتتى ۇنايتىن
مومىن ادامدارعا كيەلى كىتاپتاعى شىندىقتاردى ۇيرەتۋ ومىرىمىزگە شىن ٴمان-ماعىنا بەردى. مەن مومباسادا العاشقى زەرتتەۋشىمدى كوپشىلىك جەردە ۋاعىزداپ ٴجۇرىپ تاپتىم. وعان ەكى جۋرنال بەرگەنىمدە، ول: «بۇنى وقىپ بولعاننان كەيىن نە ىستەۋىم كەرەك؟»— دەپ سۇرادى. ٴبىر اپتادان كەيىن ٴبىز سۋاحيلي تىلىندە جاڭادان شىققان «سەن جەر بەتىندە جۇماقتا ماڭگى ٶمىر سۇرە الاسىڭ» كىتابىمەن زەرتتەۋ ساباعىن باستادىق. ٴبىر جىلدان كەيىن ول شومىلدىرۋ راسىمىنەن ٶتىپ، تۇراقتى ٸزاشار بولدى. ول ايەلى ەكەۋى وسى كەزگە دەيىن 100 گە جۋىق ادامعا شومىلدىرۋ راسىمىنەن وتۋگە كومەكتەستى.
ينەكە ەكەۋىمىزدىڭ ەحوبا ٶز حالقىنا ٴمان-ماعىناعا تولى ٶمىر بەرە الاتىنىنا تالاي رەت كوزىمىز جەتتى
ٶمىردىڭ ٴمانى نەدە ەكەنىن العاش تۇسىنگەنىمدە، ٶزىمدى اسىل مەرۋەرتتى تاۋىپ، ونى جوعالتقىسى كەلمەيتىن جيھانكەز سياقتى سەزىندىم (مات. 13:45، 46). مەن باسقا ادامدارعا دا ٶمىردىڭ ٴمانىن تابۋعا كومەكتەسكىم كەلدى. ايەلىم ەكەۋىمىزدىڭ ەحوبا ٶز حالقىنا ٴمان-ماعىناعا تولى ٶمىر بەرە الاتىنىنا تالاي رەت كوزىمىز جەتتى!
