Munu butukaka na Pays-Bas na 1948. Mvula yina landaka, dibuta na munu kuendaka zinga na São Paulo, na Brésil. Bibuti na munu vuandaka sepela mingi kukuenda na yinzo ya nzambi, mpe dibuta na munu vuandaka tanga ntangu nionso Biblia kintuadi. Na 1959 beto katukaka na Brézil mpe beto kuendaka zinga na États-Unis, na mbanza ya Massachusetts.

Tata na munu vuandaka sala kisalu ya ngolo samu na kukokisa bansatu ya dibuta yina vuandaka na bantu 8. Yandi vuandaka sala na bisika mingi, yandi vuandaka sala lokola ntekisi na kompani mosi ya bavuayaje, yandi vuandaka sala kisalu ya kutunga banzila, mpe yandi vuandaka sala na kompani ya baavion. Beto nionso na dibuta beto sepelaka ntangu beto zabaka ti yandi mebaka kisalu na kompani ya baavion, samu beto vuandaka na diluaku ya kusala bavuayaje bambala mingi.

Ntangu munu vuandaka tanga, munu vuandaka kukiyuvusa konso ntangu, ‘yinki munu kesala ntangu munu kekuma mbuta?’ Ndambu ya bankundi na munu ponaka kukuenda na iniversite, kasi bayankaka ponaka kukuenda na kisalu ya kisoda. Kasi samu na munu, kisalu ya kisoda vuandaka na makanisi na munu ve, samu munu vuandaka zola ve kuzonza na bantu, ata mpe kunuana. Munu bakaka nzengolo ya kukuenda na iniversite kasi na kisalu ya kisoda ve. Kasi diambu yina vuandaka na mfunu mingi, munu vuandaka na nsatu ya kusadisa bantu yankaka, na  mutindu yina nde munu vuandaka kanisa ti luzingu na munu kevuanda na mfunu.

Na iniversite, munu vuandaka sepela na dilongi yina bakebokidilaka anthropologie, kubanda na ntangu yina, munu kumaka na nsatu ya kuzaba kisika katukaka luzingu. Bavuandaka longa beto ti luzingu mebimaka yau mosi mpe banlongisi vuandaka tinda beto beto ndima ti dilongi yango kele kedika. Kasi samu na munu, bansasulu yankaka vuandaka na nzila ve mpe yalombaka munu ndima yau atako yavuandaka na bidimbu ve.

Na malongi yina bavuandaka longa beto na iniversite, basalaka longa beto ve bansikudukusu yina vuandaka tubila mambu metadila yimbi mpe mbote. Na kisika na yau, bavuandaka longa beto kaka mutindu ya kuvuanda na ba point ya mbote na iniversite. Munu kumaka na kiese ntangu munu bandaka kulutisa ntangu kintuadi na bankundi na bafeti mpe kunua badrogi, kasi kiese yango zingilaka ve. Munu kukiyuvusaka, ‘yayi kele mpenza mfunu ya luzingu?’

Na ntangu yango, munu kuendaka na mbanza ya Boston mpe munu kotaka na iniversite ya mbanza yango. Samu na kufuta mbongo ya iniversite, munu vuandaka na kisalu mosi yina munu vuandaka sala na ntangu ya konje, na kisalu yango nde munu kutanaka na Bambangi ya Yehova samu na mbala ya ntete. Nkundi mosi ya kisalu tubilaka munu mbikudulu ya ‘bantangu nsambuadi’ yina kele na mukanda ya Daniele kikapu 4 mpe yandi sasilaka ti beto kena kuzinga na ntangu ya nsuka. (Dan. 4:13-17) Munu bakusaka mbala mosi ti kana munu metatamana kusolola na yandi samu na mambu yango mpe kundimina yau, munu kesala bansobolo na luzingu na munu. Na yau munu salaka nionso samu munu lemba kusolola na muntu yango.

Na iniversite, munu landaka malongi yina vuandaka bongisa munu samu na kusala kisalu ya volontere na Amérique du Sud. Munu kanisaka ti kusadisa bantu yankaka na kusadilaka bau mambu ya mbote, luzingu na munu kevuanda na mfunu. Kasi bantembe na munu na diambu metadila mutindu ya kuvuanda na luzingu yina kele na mfunu kumaka ngolo. Munu lembaka mpenza nzutu mpe munu lembaka kukuenda na iniversite.

Na ngonda ya Mai 1970, munu kuendaka na yinsi ya Amsterdam, na Pays-Bas, samu na kusala kisalu yina tata na munu vuandaka sala na kompani ya baavion. Na kisalu yango, munu vuandaka na dikoki ya kusala mbala na mbala bavuayaje, kukuenda na babuala ya Afrique, ya Amérique, ya Europe, mpe ya Asie. Munu bakusaka na nsualu ti konso buala yina munu vuandaka kuenda, yavuandaka na bampasi na yau mpe muntu mosi ve vuandaka na dikoki ya kumanisa yau. Munu vuandaka kaka na nsatu ya kukokisa diambu mosi ya mfunu na luzingu na munu, na yau munu bakaka nzengolo ya kuvutuka na États-Unis samu na kukota kaka na iniversite ya mbanza ya Boston.

Kasi, munu bakusaka na nsualu ti malongi yina munu vuandaka landa na iniversite vuandaka sadisa munu ve munu baka bamvutu na biuvu na diambu metadila luzingu. Munu vuandaka zaba ve diambu ya kusala, na yau munu yuvusaka kiuvu na mosi ya banlongisi na munu. Mvutu na yandi kamuisaka munu ntangu yandi tubaka: “Samu na yinki nge kena kutatamana kulonguka? Yakevuanda mbote kana nge melemba kutanga na iniversite.” Mvutu na yandi sepedisaka munu. Na yau, munu lembaka kutanga na iniversite samu na mvimba mvimba.

Lokola munu vuandaka kukimona ti luzingu na munu vuandaka kaka na mfunu ve, mpe munu kotaka na mua kimvuka yina vuandaka telemina mimeseno yankaka ya bantu mpe yina vuandaka sosa kutula kiyenge mpe nzola. Kintuadi na bankundi, beto salaka vuayaje na États-Unis mpe na mbanza ya Acapulco, na Mexique. Beto vuandaka zinga kintuadi na bantu yina vuandaka telemina bansiku, mpe yina vuandaka sosa kuvuanda na luzingu yina  mekondua bampasi to mikakatano. Kasi na kuzingaka kintuadi na bau, munu bakusaka na nsualu ti nzingulu na bau vuandaka na mfunu ve to yavuandaka pesa kiese ya kedika ve. Kutu, mingi kati na bantu yango vuandaka bantu ya luvunu to ya kukuikama ve.

Na ntangu yango, munu bandaka kukanisa na diambu yina munu vuandaka sosa kusala ntangu munu vuandaka muana fioti. Munu vuandaka sepela kusala bavuayaje na masuwa, kasi lokola kapitene. Mutindu mosi kaka yina munu vuandaka na dikoki ya kusala yau kele ya kuvuanda na masuwa ya munu mosi. Lokola munu vuandaka na nkundi mosi na nkumbu ya Tom yina vuandaka kaka na dibanza yango, beto bakaka nzengolo ya kusala bavuayaje mingi na nzila ya maza na bisika mingi na yinza. Beto vuandaka sosa île tropicale mosi ya kitoko kuna beto lendaka vuanda na luzingu mosi yina kele na kimpuanza.

Kintuadi na Tom beto salaka vuayaje na Arenys de Mar, pembeni ya mbanza ya Barcelone, na yinsi ya Espagne. Kuna nde beto sumbaka masuwa mosi yina vuandaka na mezire ya bametre 9,4 mpe bavuandaka bokila yau Llygra. Beto bandaka kusala masuwa mosi ya fioti yina lendaka sadisa beto beto sala bavuayaje na nzadi mungua na luvuvamu nionso. Lokola beto vuandaka wela ve samu beto kuma na kisika yina beto vuandaka kuenda, beto katulaka montere na kisika na yau mpe beto sadilaka kisika yango samu na kutula maza ya kunua. Samu na kukumisa masuwa na ba port ya fioti, beto sadilaka bayinti zole ya bametre 5. Beto salaka vuayaje na beto ya ntete na Seychelles, na nzadi mungua ya Indien. Lukanu na beto vuandaka ya kukuenda pembeni pembeni na ouest ya Afrique mpe nzinga nzinga ya Cap de Bonne Espérance, na Afrique du Sud. Beto sadilaka bambuetete, karte, mikanda mpe bisadulu yankaka samu yasadisa beto beto sala vuayaje na nzila ya mbote. Yakamuisaka munu na mutindu beto vuandaka na dikoki ya kumona kisika beto vuandaka kuenda.

Na nsualu beto bakusaka ti masuwa na beto yina ya mabaya vuandaka diaka na dikoki ve ya kusala bavuayaje na nzadi mungua. Konso ntangu yavuandaka kotisa balitre ya maza kana 22! Mutindu munu tubilaka yau na ebandeli, na ntangu ya mupepe ya ngolo munu kumaka na wonga mpe munu salaka kisambu samu na mbala ya ntete na luzingu na munu, banda bamvula mingi, na kupesaka Nzambi nsilulu ti kana beto mevuka, munu kesala nionso samu na kuzaba yandi. Mupepe lembaka mpe munu kokisaka nsilulu na munu.

Munu bandaka kutanga Biblia ntangu beto vuandaka na nzadi. Kanisa ntete beto kele ya kuvuanda na kati ya masuwa na katikati ya nzadi mungua ya Méditerranéen, mpe beto kena kumona bambizi ya mutindu na mutindu mpe disimu ata mosi ve kena kumonana. Na mpipa, munu vuandaka kamua bambuetete yina munu vuandaka mona mpe munu ndimisamaka ti yakele na Nzambi mosi yina ketudilaka bantu dikebi.

Na manima ya mua basabala ya kutambula na nzadi, beto kumaka na port ya Alicante, na Espagne, kuna beto tekisaka masuwa na beto samu beto sumba yankaka ya mbote kuluta. Yavuandaka pete ve samu na kubaka muntu yina kesumba masuwa yango yina kumaka ya ntama, mpe yavuandaka diaka ya mbote ve! Na ndambu yankaka, yavuandaka ntangu mosi ya mbote samu munu tanga Biblia.

Ntangu munu vuandaka tanga Biblia, munu kumaka kundima ti yakele mukanda yina kele na malako yina lenda sadisa munu munu vuanda na luzingu ya kiese. Munu kamuaka kumona ntubulu ya puelele yina Biblia sadilaka samu na kuvuanda na luzingu ya kuvedila, ya mbote mpe munu kukiyuvusaka samu na yinki bantu mingi—yavuanda munu mosi—yina ketubaka ti bakele Baklisto kasi bazaba ve mambu yayi Biblia metuba?

Munu bakaka nzengolo ya kusala mambu yina mefuana samu na kuvedisa luzingu na munu, na yau, munu bikaka kusadila badrogi. Munu kanisaka ti yafueti vuanda na bantu yina kezingaka na nguizani na bansikudukusu ya Biblia mpe munu vuandaka na nsatu ya kukutana na  bau. Samu na mbala ya zole, munu sambilaka Nzambi, yandi sadisa munu munu mona bau.

Samu na munu, munu monaka ti munu fueti tadila dibundu mosi mosi samu munu mona dibundu ya kedika. Ntangu munu vuandaka tambula na babalabala ya Alicante, munu monaka mabundu mingi. Kasi lokola munu monaka yau na biteke, munu zabaka ti yalenda vuanda mabundu ya kedika ve.

Kilumbu mosi ya lumingu na manima ya midi, munu vuandaka na zulu ya mongo mosi kisika munu lendaka mona port, munu vuandaka tanga Yakobo 2:1-5, yina metuba ti yakele yimbi kuvuanda na kikadulu ya kupona bilungi kaka samu bantu kele bamvuama to bamputu. Ntangu munu vuandaka vutuka na masuwa na beto, na nzila yango munu monaka yinzo mosi yina kokanaka na yinzo-nzambi. Na zulu ya porte na yau basonikaka: “Yinzo ya Kimfumu ya Bambangi ya Yehova.”

Munu kukitubaka ti, ‘Munu fueti kuenda meka bantu yango. Samu na kutala mutindu bakeyamba munu.’ Mukotaka na Yinzo ya Kimfumu makulungulu, na mandevu mingi, mpe patalon ya kutoboka. Muntu yina keyambaka banzenza kuendaka vuandisa munu kisika nkaka mosi ya nketo vuandaka, yina vuandaka sadisa munu samu munu mona baverse ya Biblia yina mpovi vuandaka pesa. Na manima ya lukutakanu, mukamuaka mutindu bantu nionso vuandaka kuiza pesa munu mbote na kimpombo. Bakala mosi bokidisaka munu na yinzo na yandi samu na kusolola masolo ya Biblia, kasi lokola munu manisaka ntete ve kutanga Biblia, munu zabisaka yandi, “Mukezabisa nge ntangu munu kekuma ya kukubama.” Na ntangu yango, mubandaka kukutakana na balukutakanu nionso.

Basabala mingi na manima, mukuendaka tala bakala yango na yinzo na yandi mpe yandi pesaka bamvutu na biuvu na munu ya Biblia. Sabala mosi na manima, yandi pesaka munu saki ya kufuluka na bilele ya kitoko. Yandi zabisaka munu ti bilele yango vuandaka ya mpangi mosi yina vuandaka na buloko samu yandi vuandaka zitisa nsiku ya Biblia yina metuba ti beto zolanaka mpe yandi vuandaka manga kukuenda na bamvita. (Yez. 2:4; Yoa. 13:34, 35) Na ntangu yango munu ndimisamaka ti munu memona kima yina munu vuandaka sosa—bantu yina kezitisaka yina Biblia metuba na diambu metadila kuvuanda na luzingu ya kuvedila mpe bikadulu ya mbote! Lukanu na munu vuandaka diaka ve ya kukuenda sosa île mosi ya kitoko kasi nde ya kulonguka Biblia na mpinda. Na yau munu vutukaka na Pays-Bas.

Munu salaka bilumbu yiya samu na kusala vuayaje samu na kukuenda na Groningen, na Pays-Bas. Kuna munu vuandaka na nsatu ya kubaka kisalu samu na kukokisa bansatu na munu. Munu kuendaka sosa kisalu na atelie ya kisalu ya mabaya, mpe bapesaka munu formilere mosi yina vuandaka na biuvu mingi, mosi na yau tubaka kana mukele na yinki dibundu. Munu sonikaka ti mukele, “Mbangi ya Yehova.” Ntangu mfumu ya kisalu yango tangaka yau, mumonaka yilungi na yandi mesoba. Yandi tubaka, “Munu kebokila nge.” Kasi yandi salaka bokila munu diaka ve.

 Na atelie yankaka ya kisalu ya mabaya, munu yuvusaka mfumu na yau kana yandi kele na nsatu ya lusadusu. Yandi lombaka munu diplome mpe letre yina kena kumonisa bisalu yina munu mezaba. Munu tubaka ti munu vuandaka sala kisalu ya kubongisa bamasuwa ya mabaya. Munu kamuaka ntangu yandi tubaka ti, “Nge lenda banda na manima ya midi ya bubu yayi kasi nge fueti kokisa ntete diambu mosi. Munu memanga nge sosila munu mambu na kisalu na munu samu munu kele Mbangi ya Yehova mpe munu kezitisaka bansikudukusu ya Biblia na luzingu na munu.” Munu talaka yandi na kukamua, mpe munu vutudilaka yandi ti “Munu diaka munu kele Mbangi ya Yehova!” Kondua ntembe, lokola munu vuandaka na nsuki mingi mpe mandevu mingi, yandi bakusaka ti munu vuandaka Mbangi ya Yehova ve, na yau yandi zabisaka munu, “Munu kebanda kulonguka Biblia kintuadi na nge!” Munu ndimaka na kiese nionso. Na ntangu yango munu bakusaka samu na yinki mfumu yina ya ntete bokilaka munu diaka ve. Yehova pesaka mvutu na bisambu na munu. (Nk. 37:4) Munu salaka na atelie ya mpangi yango samu na mvula mosi. Na ntangu yango, munu longukaka Biblia kintuadi na yandi, na manima munu bakaka mbotama na Janvier 1974.

Ngonda mosi na manima, munu bandaka kisalu ya mpasudi nzila—yina pesaka munu kiese mingi. Ngonda yina landaka, munu kuendaka na Amsterdam samu na kupesa maboko na mua kimvuka ya yimpa yina salamaka kuna ya ndinga Espagnol. Yavuandaka diambu ya kiese kutuadisa bandongokolo ya Biblia na ndinga ya Espagnol mpe Portugais! Na Mai 1975, munu bakaka diluaku ya kusala lokola mpasudi nzila ya nene.

Kilumbu mosi, mpasudi nzila mosi ya nene ya nketo na nkumbu ya Ineke kuizaka na lukutakanu na beto ya ndinga Espagnol samu na kukuiza monisa beto nlonguki na yandi ya Biblia yina vuandaka muntu ya Bolivie. Munu mpe Ineke beto bakaka nzengolo ya kusosa kuzabana mbote, yazingilaka ve beto kuizaka bakusa ti beto vuandaka na balukanu mosi. Beto kuelanaka na 1976 mpe beto tatamanaka kusala lokola bampasudi nzila ya nene tii na 1982 ntangu babokilaka beto na kalasi ya Gileade ya mbala ya 73. Beto kamuaka mpe beto sepelaka ntangu batindaka beto na Afrique de l’Est, kuna beto salaka bamvula tanu na Mombasa, na Kenya! Na 1987, batindaka beto na Tanzanie, kisika yina bavutulaka kisalu ya kusamuna yina pekisamaka. Beto salaka kuna bamvula 26 tekila beto vutuka na Kenya.

Kusadisa bantu yina vuandaka sepela samu na kulonguka kedika ya Biblia, yavuandaka sala ti luzingu na beto vuanda na kiese. Na kifuani, muntu ya ntete yina munu longukaka na yandi Biblia na Mombasa vuandaka bakala mosi yina munu kutanaka na yandi ntangu beto vuandaka samuna na kisika ya bantu mingi. Munu pesaka yandi bazulunalo zole, na manima yandi tubaka, “Kana munu memanisa kutanga yau, yinki munu fueti sala diaka?” Sabala yina landaka beto bandaka kulonguka Biblia na nzila ya mukanda Vous pouvez vivre éternellement sur une terre qui deviendra un paradis, yina katukaka kubima na ndinga ya Swahili. Yandi bakaka mbotama mvula mosi na manima mpe yandi kumaka mpasudi nzila ya ngonda na ngonda. Kubanda vana, yandi mpe nketo na yandi sadisaka bantu kana 100 samu na kukipesa mpe kubaka mbotama.

Ntangu munu bakusaka samu na mbala ya ntete mfunu ya luzingu, munu kukimonaka lokola muntu ya mumbongo yina kesalaka bavuayaje yina monaka diyaka ya mfunu mingi mpe yandi mangaka kuzimbisa yau. (Mat. 13:45, 46) Munu vuandaka na nsatu ya kulutisa luzingu na munu na kusadisa bantu yankaka bamona mpenza mfunu ya luzingu. Munu mpe nketo na munu, beto monaka mutindu Yehova kesakumunaka bisadi na yandi samu bavuanda na luzingu mosi ya kiese.