Mu butamá na Pays-Bas na 1948. Mvula yina landá, famiye ya munu kwendá na São Paulo, na Brésil. Papa mpe mama ya beto vandá sambilá mingi. Mpe bambala mingi, beto vandá tangá Biblia na famiye na manima ya madya ya nkokila. Na 1959, beto katuká na Brésil mpe beto kwendá vanda na Massachusetts, na États-Unis.

Papa vandá salá mingi samu na kudikisa bana 6 yina beto vandá. Yandi vandá salá bavoyaje samu na kutekisa bima, yandi salá kisalu ya kutunga banzila, mpe na manima, yandi salá na kompani mosi yina vandá natá bantu na avion. Beto nyonso sepelá ntangu yandi kuzwá kisalu na kompani ya avion, samu ya vandá sala ti beto sala bavoyaje mingi.

Ntangu mu vandá na Lycée, mu vandá kanisá bambala mingi: ‘Yinki mu ke sala ntangu mu ke kula?’ Ya ke na bakamarade ya munu yina solá kukwenda na universite, ba ya nkaka kuma basoda. Samu mu vandá zolá ve kuzwa midondo na bantu mpe kunwana, mu kwendá na universite samu na kukuma ve militere. Na nyonso, mu vandá na nsatu ya kusadisa bantu samu mu vandá kanisa ti ya zolá pesa munu kilengi na luzingu.

Samu mu vandá na nsatu ya kuzaba faso luzingu bandá, na universite, mu longoká sianse yina ke sadisá na kuzaba kubanda ya luzingu ya muntu. Ba vandá longa beto ti luzingu basiká kaka yawu mosi (évolution). Ba vandá zonza na beto na kundima yawu. Kasi, mu vandá tala ti bamambu ya nkaka yina ba vandá longa beto vandá ve na nzila, mpe beto zolá ndima yawu kaka meso ya kukangama.

Na universite, ba vandá longa ve beto na kumanga mambu ya yimbi mpe kusala mambu ya mbote, kasi kusala nyonso samu na kuzwa badiplome. Ntangu mu vandá basiká na bakamarade ya munu samu na kusakana mpe kunwa dyamba, ya vandá pesá munu kilengi. Kasi, kilengi yango vandá manisá na mbangu. Mu yufulá: ‘Luzingu yango ke kaka ni yayi?’

Na manima, mu kwendá na universite ya nkaka na Boston. Samu na kufuta universite, mu vandá sala chantier vacances, mpe ni kuna, mu kutaná mbala ya ntete na temwe ya Yehova. Mpangi yina lakisá munu profesi ya “bantangu sambwadi (7)” yina ke na buku ya Danyele chapitre 4 mpe yandi zonzilá munu ti beto vandá zinga na bilumbu ya nsuka. (Dan. 4:13-17) Mu kwizá tala ti si mu nata masolo yinda na yandi, bamambu yina mu ke longoka ke nata munu na kusoba luzingu ya munu. Samu mu vandá ve na nsatu ya kusala yawu, mu vandá sala nyonso samu na kukima yandi.

Mu vandá kanisa ti kusadisa bantu zolá sala ti luzingu ya munu vanda na sanse. Mu vandá na nsatu ya kukwenda sadisa bantu na Amérique du Sud. Ni na yawu, na universite mu vandá longoka faso ya kusala yawu. Kasi, mu kwizá tala ti ata kisalu yayi mpe zolá pesa ve munu kilengi na luzingu. Na yawu, mu katuká na universite.

Na mai 1970, mu kwendá na Amsterdam, na Pays-Bas, samu na kusala na kompani ya avion yina vandá sala papa ya beto. Na kisalu yayi, mu lendá kukwenda na babwala ya Afrique, ya Amérique, ya Europe, mpe ya Asie. Mu kwizá tala ti na babwala nyonso luzingu ke mpasi. Mpe ata muntu zaba kima ya kusala samu na kuyidika bamambu. Samu mu kuzwá ve kuna kima yina ke pesa kilengi na luzingu ya munu, mu vutuká na États-Unis, mpe mu kwendá longoka dyaka na universite ya Boston.

Kasi, ntangu mingi lutá ve samu mu kwiza tala ti universite mpe vandá sadisa ve munu na kuzwa bamvutu na byuvu yina mu vandá yufula samu na luzingu. Mu zabá ve yinki ya kusala. Na yawu, mu yufulá mosi ya baprofesere ya beto konseye. Mpe mu pamuká ntangu yandi zonzá na munu: “Samu na yinki nge na lutisá ntangu ya nge awa? Samu na yinki nge na biká ve universite?” Ni yina mpe mu vandá vingila ba zonza na munu. Na yawu, mu biká universite mpe mu vutuká dyaka ve.

Samu mu vandá sosa kaka faso ya kuzwa kilengi na luzingu ya munu, mu baká desizion ya kukwenda vanda na bantu yina vandá manga ba zonza na bawu faso ya kunata luzingu. Bantu yango vandá lakisá ti ba zola kuvanda na kizunu na bantu nyonso. Munu na bakamarade ya munu, beto kwendá na Acapulco, na Mexique. Beto kwendá vanda na kati ya bantu ya nkaka yina vandá nata luzingu ya bawu faso ba zola. Ata na kati ya bawu, mu vandá tala kaka ti luzingu ya munu vandá ve na sanse, mpe kilengi vandá ve. Mu kwizá tala mpe ti mingi na kati ya bantu yina, vandá bantu ya luvunu.

Na kati ya bantangu yina, mu bandá kukanisa na kima mosi yina mu zolá sala ntangu mu vandá mwana fioti. Mu vandá na nsatu ya kukwenda na bisika ya ntama na zulu ya bwatu. Samu na kulungisa dikanisi yayi, mu zolá vanda na bwatu ya munu mosi. Kamarade ya munu Tom vandá na dikanisi mosi na munu. Na yawu, beto zole wisaná na kukwenda na bisika mingi ya ntama, na bwatu. Na voyaje yina beto zolá sala, mu vandá na nsatu ya kuzwa kisika mosi ya kitoko faso paradi, kote mu lenda nata luzingu ya munu ntama na bantu.

Tom na munu, beto kwendá na Arenys de Mar, pene-pene na Barcelone, na Espagne. Kuna, beto sumbá bwatu mosi ya 9.4 mètres na nkumbu ya Llygra. Samu bwatu yango vandá ya ntama, beto bandá kuyidika yawu samu ya nata beto bisika yina beto vandá na nsatu ya kukwenda. Samu beto vandá ve na nsatu ya kukuma kote yina beto vandá kwenda na mbangu, beto katulá moteur, mpe kote ya vandá, beto bumbá maza ya kunwa. Beto vandá mpe na ba-pagaie zole ya 5 mètres. Kisika yina beto vandá kanisa kukwenda ni Seychelles, bwala mosi yina ke na kati-kati ya maza ya nene yina ba ke bokilá Océan Indien. Samu na kukuma kuna, beto zolá luta Afrique de l’Ouest, mpe kuluta Cap de bonne espérance, na Afrique du Sud. Samu beto zimbana ve, beto vandá tala ba-etoile, kusadila bakarte, babuku mpe bima ya nkaka. Ya vandá pamusa munu na kutala faso bima nyonso yina vandá sadisa beto na kuzaba kisika beto kele.

Mwa ntangu fioti na kubanda ya voyaje, beto kwizá tala ti bwatu ya beto zolá lenda ve kunata beto ntama. Ya vandá kota maza mingi. Faso mu zonzak’ yawu na kubanda, kilumbu mosi mupepe ya ngolo vandá bula mpe mu kumá na boma. Mu sambilá mbala ya ntete na manima ya bamvula mingi. Mu zonzá na Nzambi ti si beto vuuka, mu ke sosa kuzaba yandi. Na manima, mupepe zuná. Mpe mu salá mambu yina mu zonzá.

Mu bandá kutanga Biblia na zulu ya bwatu. Ya vandá kilengi na kuvanda na kati-kati ya lamer Méditerranée, kutala bambisi kuluta mpe kutala na ntama kote zulu na lamer ke bwabaná. Na mpimpa, kitoko ya ba-etoile vandá nata munu na kundima ti ya ke na Nzambi yina ke zolá bantu.

Na manima ya bilumbu, beto kumá na Alicante, na Espagne. Kuna, beto sosá kutekisa bwatu ya beto, samu na kusumba bwatu ya nkaka ya mbote. Ya vandá mpasi na kuzwa muntu ya kusumba yawu samu ya vandá bwatu ya kimbambala, yina vandá dyaka ve na moteur mpe maza vandá kota na kati. Kasi, mu vandá na ntangu samu na kutanga Biblia.

Mu kwizá tala ti Biblia lenda sadisa muntu na kuvanda na kilengi na luzingu. Ya pamusá munu na kutala ti Biblia ke zonzá pwelele ti beto zolá nata ve luzingu ya salite. Mpe mu vandá yufula samu na yinki bantu mingi, na munu mosi mpe vandá zonza ti ba ke bakristo, kasi kumanga kusadila bamambu yina Biblia ke zonzá.

Mu vandá na nsatu ya kubika bifu nyonso ya salite. Na yawu mu biká kunwa dyamba. Mu kanisá ti ya ke na bantu yina ke sadiIá bamambu yina Biblia ke zonzá, mpe mu vandá sosa kukutana na bawu. Mu sambilá mpe mu lombá na Nzambi sadisa munu na kukutana na bantu yango.

Samu na munu, na kuzwa dibuundu ya tsyeleka, mu zolá luta na mabuundu nyonso samu na kutala faso ba ke salá. Na Alicante, mu vandá tala bayinzo  ya kusambila mingi. Samu mingi na kati ya bawu vandá na biteki, mu talá ti ya vandá kaka mabuundu ya luvunu.

Dimanche mosi na manima ya midi, mu vandá ya kuvanda na kisika mosi ya zulu mpe mu vandá tanga Zaki 2:1-5, yina ke niminá na kupesa muntu lukumu samu yandi ke na mbongo mingi mpe kumanga kupesa muntu ya nkaka buzitu samu yandi ke ve na yawu. Na nzila ya kuvutuka na bwatu ya beto, mu lutá na mantwala ya yinzo mosi yina ba soniká: “Salle du Royaume ya Batemwe ya Yehova.”

Mu kanisá: ‘Mu meka ntete bantu yayi. Mu tala faso ba ke bakila munu.’ Mu kotá na Salle du Royaume na ata mapapa, na mandefo mingi mpe na jeans ya kupasuka. Mpangi yina vandá yamba bantu kwendá vandisa munu na kote ya mpangi mosi ya kento yina vandá ya kununa. Mpe mpangi yango ya kento, na ntima ya mbote nyonso, vandá sadisa munu na kuzwa baverse yina vandá pesa mpangi yina vandá sala diskur. Na manima ya lukutakanu, mu pamuká na kutala faso bampangi vandá pesa munu mbote. Mpangi mosi bokilá munu na yinzo ya yandi samu beto solola. Kasi, samu mu manisá ntete ve kutanga Biblia, mu zonzá na yandi: “Mba mu ke kwiza ntangu ntima ya munu ke zola.” Mu bandá kukwiza na balukutakanu nyonso.

Bilumbu mingi na manima, mu kwendá tala mpangi yango na yinzo. Yandi pesá bamvutu na byuvu yina mu vandá yufula na mambu ya Biblia. Mwa bilumbu na manima, yandi pesá munu saki ya kufuluka na bilele ya kitoko. Yandi zonzá na munu ti muntu ya kuzwa bilele yina ke na boloko. Yandi vandá kuna samu yandi landá musiku ya Nzambi ya kuzola bampangi mpe ya kulongoka ve kufwa bantu. (Iza. 2:4; Yoa. 13:34, 35) Na ntangu yayi, mu zabá ti mu kuzwá kima yina mu vandá sosa: bantu yina ke sadilá misiku ya Biblia. Mu vandá dyaka ve na dikanisi ya kukwenda sosa paradi samu na munu. Mu vandá na nsatu ya kulongoka mbote-mbote Biblia. Na yawu, mu vutuká na Pays-Bas.

Ya baká munu bilumbu yiya samu na kukuma na Groningue, na Pays-Bas. Mu vandá na nsatu ya kisalu samu na kukipe nzutu ya munu. Na atelier ya menuiserie mosi yina mu kwendá sosa kisalu, ba yufulá munu na wapi dibuundu mu kele. Mu vutulá: “Mu ke temwe ya Yehova.” Ntangu muntu ya kuzwa kisika yina kuwá yawu, mu talá ti yandi vandá dyaka ve na kilengi ya kutala munu. Yandi zonzá na munu, “Mba mu ke bokila nge.” Kasi, yandi bokilá ve.

Na atelier ya nkaka ya menuiserie, mu yufulá na muntu ya kuzwa yawu si yandi vandá na nsatu ya muntu yina ke sadisa yandi. Yandi lombá na munu wapi diplome vandá na munu mpe si mu salá kisalu yango na ntama. Mu zonzá na yandi ti mu  yidiká bwatu mosi ya mabaya. Mu pamuká kuwa yandi kuzonza: “Nge lenda banda bubu yayi, na manima ya midi. Kasi, mu ke lomba na nge kaka kima mosi. Mu ke ve na nsatu nge natina munu midondo awa, samu mu ke temwe ya Yehova mpe mu ke landá misiku ya Biblia.” Mu pamuká mpe mu vutulá na yandi: “Mu mpe ke yawu!” Samu yandi talá bansuki ya munu ya yinda mpe mandefo ya munu, yandi zabá ti mu vandá ve temwe ya Yehova. Na yawu, yandi zonzá: “Mu ke longoka Biblia na nge.” Na ntima mosi mu ndimá. Mu kwizá zaba samu na yinki muntu ya atelier ya ntete bokilá ve munu. Yehova vandá na nsatu mu vanda na atelier yayi. (Nku. 37:4) Mu salá na mpangi yina mvula mosi. Mpe na kati ya ntangu yina, mu longoká Biblia na yandi. Na manima, mu kuzwá bateme na janvier 1974.

Ngonda mosi na manima, mu bandá kisalu ya pionye. Ya vandá pesa munu kilengi ya mingi. Na ngonda yina landá, mu kwendá na Amsterdam samu na kusadisa bampangi ya grupe mosi ya malu-malu ya ndinga ya espagnol. Mu vandá na kilengi ya mingi na kulongoka Biblia na bantu yina vandá zonza espagnol mpe portuguais! Na mai 1975, mu kumá pionye spesiale.

Kilumbu mosi, mpangi mosi ya kento ya pionye spesiale na nkumbu ya Ineke kwizá na lukutakanu ya beto. Yandi kwizá lakisa beto kento mosi yina katuká na bwala ya Bolivie, mpe vandá longoka Biblia na yandi. Ineke na munu bandá kusonikila bampangi. Beto kwizá tala ti beto vandá na nsatu ya kunata luzingu ya beto faso mosi. Beto kwelaná na 1976 mpe beto vandá sala kisalu ya pionye spesiale tii na 1982, ntangu ba bokilá beto na kusala lekole ya Galaad. Ntangu beto kuwá ti ba zolá filisa beto na Afrique de l’Est, beto pamuká mpe beto fuluká na kilengi. Beto lutisá bamvula 5 na Mombasa, na Kenya. Na 1987, ba filisá beto na Tanzanie. Na bwala yina, guvernema biká kukwamisa Batemwe ya Yehova ntama mingi ve. Beto lutisá bamvula 26 kuna. Na manima, beto vutuká na Kenya.

Kusadisa bantu ya kukuluka na kuzaba matsyeleka ya Biblia me pesa beto kilengi na luzingu. Na kifwani, muntu ya ntete yina longoká Biblia na munu na Mombasa vandá bakala mosi yina mu kutaná na yandi ntangu mu vandá sala predikasion na nzila. Na manima ya kupesa bakala yina mikanda zole, yandi zonzá: “Ntangu mu ke manisa kutanga yawu, yinki mu ke sala?” Lumingu yina landá, beto bandá kulongoka na buku Vous pouvez vivre éternellement sur une terre qui deviendra un paradis, yina basiká ntama mingi ve na ndinga ya Swahili. Mvula mosi lutá, yandi kuzwá bateme mpe yandi kumá pionye ya ntangu nyonso. Banda ntangu yina, yandi na kento ya yandi sadisá bantu pene-pene na 100 na kuzwa bateme.

Mbala ya ntete mu kwizá zaba samu na yinki beto ke awa na ntoto, mu vandá faso muntu ya mumbungu yina vandá sala bavoyaje samu na kusosa kima mosi ya ntalu. Mpe ntangu yandi kuzwak’ yawu, yandi vandá sala nyonso samu na kuzimbisa ve yawu. (Mat. 13:45, 46) Mu vandá na nsatu ya kupesa ntangu ya munu nyonso samu na kusadisa bantu ya nkaka na kuzaba yinki ke pesá kilengi na luzingu. Na kento ya munu, beto me tala faso Yehova ke sakumuná bisadi ya yandi samu ba vanda na luzingu yina ke na sanse.