Muna mbanz’a Holanda yawutukila, muna mvu wa 1948. Muna mvu walanda, twayaluka kumosi yo mase mame yo kwenda zingila kuna São Paulo, Brasil. Mase mame ke bakondwanga mu nzo a Nzambi ko ye twatanganga e Bibila kumosi kuna mfoko a madia ma fuku. Muna mvu wa 1959, twayaluka diaka yo kwenda zingila kuna mbanz’a Massachusetts, Estados Unidos.

O se diame wasalanga kwayingi muna kutulunga-lunga wau vo nana dia wantu twakala mu nzo. Mu makompani mayingi kasadila. Wavanganga nkangalu miayingi mu vanga kinkita, wasadila mu kompani dia tunga e nzil’a makalu ye muna kompani dia makumbi mazulu. Yeto awonso muna nzo twayangalala vava papa kayantika sadila mu kompani dia makumbi mazulu, kadi twakala ye lau dia kwenda kangalela mu nsi zayingi.

Ekolo yatanganga sikola, nkumbu miayingi yakiyuvulanga: ‘Nki ivanga muna zingu vava ikituka se mbuta?’ Akaka muna akundi ame basola kota sikola zandá, vo i akaka bakota mu salu kia kisoladi. Kansi kuna kwa mono, kiayindulanga nkutu kota mu salu kia kisoladi ko, kadi kiazolanga zonza ko ngatu nuana. Muna kuma kiaki, yabaka e nzengo za kota sikola zandá. Kansi muna ntim’ame, tima diasadisa akaka  yakala diau. Kadi yayindulanga vo e salu kiaki, i kiau kivana e nsasa muna zingu kiame.

Ekolo yatanganga sikola zandá, yatoma yangalelanga e longi dia antropologia kadi divovelanga oma ma tuku dia zingu kia muntu. Alongi eto batulonganga e longi dia lunungunuku ye bazola vo twakwikila vo e longi diadi dialudi. Kansi kuna kwa mono, e maka mambu basasilanga ke mankwikidisanga ko, kadi diavavanga vo o muntu kakwikila lembi kala ye ziku kia diambu.

Kuna sikola, ke batulonganga oma ma wete yo bi ko. Kansi, edi kaka batukasakesanga i vanga mawonso kimana twasunda akaka kuna sikola. Kiese kiayingi yamonanga vava yayendanga ye akundi ame muna nkinzi yo nua fomo zangolo, kansi e kiese kiaki ke kiazingilanga ko. Yakiyuvulanga: ‘Nga e zingu kina kikilu ye nsasa?’

Muna kolo kiaki, yayaluka yo kwenda zingila kuna mbanz’a Boston yo kwamanana tanga sikola zandá kwakuna. Muna kala ye nzimbu za futa kuna sikola, yasalanga muna lumbu ya vundu. Muna salu kiaki, yazayana ye Mbangi za Yave. Nkundi ame a salu wansasila ungunza wa “kolo nsambwadi” wasonama muna nkand’a Daniele kapu kia 4 yo kunsasila vo mu lumbu yambaninu tuzingilanga. (Dan. 4:13-17) Vana vau, yabakula vo avo nkwamanene mokena yo nkundi ame ndioyo a salu yo sadila mana twamokenanga, diadi vava vo yavanga e nsobani muna zingu kiame. Muna kuma kiaki, yavanganga mawonso muna lembi mokena yandi.

Kuna sikola, malongi mankaka yalongoka mankubika mu kukivana muna salu kia sadisa o wantu kuna América do Sul, lembi futwa e nzimbu. Edi yayindulanga vo osadisa awana babwilanga e sumbula diadi kunsadisa mu zaya e nsas’a zingu. Kana una vo i wau, yabakula vo e zingu kiame ke kiakala ye nsasa ko. Yatoma kendalala yo bembola e sikola zandá vava vavioka ngonde tatu.

Muna ngonde ya Mayu, 1970, yayaluka yo kwenda zingila kuna Holanda, muna mbanz’a Amsterdã. Yayantika sadila muna kompani dia makumbi mazulu kuna se diame kasadila. Mu kuma kia salu kiaki, yayendanga mu nsi zayingi za África, za Américas, za Mputu ye za Ásia. Kansi, yabakula vo muna nsi zawonso yayendanga, mambu mau mamosi banuananga mau ye ke vakala muntu ko walendanga mo singika. E diambu diadi, diawokesa diaka e tima diame diavanga diambu diamfunu muna zingu kiame. Muna kuma kiaki, yavutuka kuna Estados Unidos yo vutukila tanga sikola zandá kuna mbanz’a Boston.

Kana una vo i wau, yabakula vo otanga sikola zandá, ke zavananga mvutu ko za yuvu yame mu kuma kia zingu. Wau vo kiazaya dina yadi vanga ko, yalomba lusadisu kwa nlongi ame wa antropologia. Wangiuvula yuvu kiayindulanga ko: “Ekuma ozolele kwamanena tangila sikola? Nga ke diambote ko owau wayambula tanga sikola?” Yasadila e longi diadi vana vau. Muna kuma kiaki, yayambula tanga sikola zandá yo lembi zo vutukila diaka.

Kansi, yamonanga kaka vo e zingu kiame ke kiakala ye nsasa ko. Muna kuma kiaki, yakota mu buka kia awana betatidilanga e fu ya kisi nsi yo siamisa luvuvamu yo zola vana vena o wantu. Omono ye akundi ame twakangalanga kuna Estados Unidos yawonso yo lwaka nkutu kuna mbanz’a Acapulco, México. Twayantika zinga vamosi yo wantu bayikamanga e buka kiaki, ana bamonekenanga vo  ke bakala ye ntokani ko muna zingu. Ke vavioka kolo ko, yabakula vo e mpila zingu kiau ke kiatwasanga kiese ko. Kadi ndonga muna wantu awaya ke bakala akwa ziku ko ngatu akwa kwikizi.

Muna kolo kiaki, yayantika yindula diaka diambu dimosi yatoma yangalelanga vava yakala kindende. Yazola kangalela muna mbu ke nze nsadi ko muna nzaza, kansi nze mfidi a nzaza. Muna lenda lungisa e kani diadi, diavava vo yakala ye nzaza ya mono kibeni. O Tom wa nkundi ame, kani diadi mpe kakala diau. Muna kuma kiaki, twabaka e nzengo za kangala e ntwadi muna mbu. Yazola solola e sanga kiakala nze paradiso kimana yavavuka wantu awonso.

Mono yo Tom, twakangalela muna mbu yo lwaka kuna Arenys de Mar, lukufi ye mbanz’a Barcelona, Espanha. Okwakuna, twasumba nzaza mosi yayikilwanga vo Llygra, yakala yo lambuka kwa tezo kia meta 9. Twayantika vangulula e nzaza eto kimana yakala yambote muna kangalela muna mbu. Wau vo ke twakala ye nzaki za lwaka va konso fulu ko, twakatula e motor ya nzaza yo sadila e fulu kiakina muna lunda e maza ma nua. Muna lenda ningamesa e nzaza eto vana kumu, twakala ye nkafi miole mia meta 5. I bosi, twayantika o nkangalu eto yo lwaka yakuna sanga kia Seychelles, kuna Oceano Índico. Twakala ye kani dia kangala kuna weste yawonso ya África yo kondoloka yakuna Cabo da Boa Esperança, kuna África do Sul. Muna lembi vila e nzila, twasadila ntetembwa, mapa, nkanda ye salanganu yankaka. Yatoma sivikanga e mpila twazayilanga e nzila yasikididi ina tufwete kangalela muna mbu.

Ke vavioka kolo ko, twabakula vo e nzaza eto ke yakala yambote ko. Muna ola mosi, tezo kia 22 ma litro za maza makotanga muna nzaza! Nze una ngikidi kuna lubantiku, vava kiayantika e tembwa, yabakamwa kwa wonga yo yantika samba, kana una vo kiasambanga diaka ko mu mvu miayingi. Yasia o nsilu kwa Nzambi vo avo tuvulukidi, ivanga mawonso muna kunzaya. E tembwa kiafokoka, eyayi i nkumbu antete yalungisa o nsilu ame.

Yayantika tanga e Bibila ekolo twakangalanga muna mbu. Olenda yindula e kiese kiakala wavuanda muna nzaza, muna Mbu a Mediterrâneo yo mona e mbizi za maza za mpila mu mpila ye mbu wakondwa e nsuka. Muna fuku, yasivikanga ulolo wa ntetembwa yamonanga, ediadi diankwikidisa vo vena yo Nzambi ona okutuvuanga o mfunu.

Ekolo twavaviokesa tumingu twakete muna mbu, twalwaka kuna Alicante, fulu kiningamenanga e nzaza kuna Espanha. Twayantika teka e nzaza eto kimana twasumba yankaka. Kansi, ke diakala diasazu ko mu solola o nsumbi. Kadi nani wadi zola sumba e nzaza yankulu ke yakala ye motor ko ye yakotanga maza mayingi? Kuna diak’e sambu, kolo kiambote kikilu kiakala muna tanga e Bibila.

Konso ntangwa yatanganga e Bibila, yabakulanga vo o nkanda wau ulenda kutusadisa mu kala ye zingu kia kiese. Yasivika kikilu muna mpila ina e Bibila kikieseselanga vo tufwete kala twavelela muna nitu ye muna fu. Yakiyuvulanga ekuma wantu ayingi kumosi yo mono kibeni tuvovelanga vo tu Akristu, kansi ke tusadilanga ko mana e Bibila kivovanga?

Yabaka e nzengo zakala ye zingu kiavelela, kana nkutu divava vo yavanga nsobani zampwena muna zingu kiame. Muna kuma kiaki, yayambula o nua fomo zangolo. Yayindula vo vena ye wantu besianga e ngolo za zingila e ngwizani ye nkanikinu  mia Bibila, yazola solola wantu awaya. Eyayi i nkumbu anzole yasamba yo lomba kwa Nzambi vo kansadisa yasolola wantu awaya.

Kuna kwa mono, e mpila yambote yasololwela e nsambil’aludi i fimpa dibundu dimosi-dimosi. Ekolo yakangalanga muna mabala-bala ma mbanz’a Alicante, yamona mabundu mayingi. Kansi, wau vo mayingi muna mabundu mama teke basadilanga, yabakula vo ke basambilanga Nzambi aludi ko.

Lumbu kimosi, kia Lumingu mu nkokela, va fulu kiazanguka yakala mantalani ye fulu kiningamenanga e nzaza. Sono kia Yakobo 2:1-5 yatanganga, kivovanga vo diambi mu sia e mpambula vana vena asukami ye mvuama. Vava yavutukanga kuna kwakala e nzaza eto, yamona nzo mosi yakala nze fulu kia vangila lukutakanu. Vana ntandu a mwelo vakala ye babu kiasonama vo: “Seka dia Kintinu dia Mbangi za Yave.”

Vana vau yayindula: ‘Mfwete tonta wantu awaya yamona una bekuntambulwila.’ Muna kuma kiaki, yakota muna Seka dia Kintinu kondwa nsampatu, nzevo zandá yo mbati watiazuka. O nsongi a fulu wansonga e kunda vana ndambu a mpangi mosi ankento wa nunu. Kuna ngemba zawonso wansadisa mu solola e sono yawonso kayikanga o mpovi. Kuna mfoko a lukutakanu, yatoma sivika e ngemba yasongwa kwa awonso bayiza kunkayisa. Mosi muna yau wampovesa vo ngienda kuna nzo andi kimana twamokena oma ma Bibila, kansi wau vo kiayifokolwela tanga e Bibila ko, yamvutula vo: “Vava ikala yakubama bosi ikuzayisa.” Muna kolo kiaki, yayantika kwenda mu tukutakanu twawonso.

Vioka tumingu twayingi, yayenda kuna nzo a muntu ndioyo ye wampana e mvutu za yuvu yame mu kuma kia Bibila. Una vavioka lumingu lumosi, wampana nsaku yazala ye mvuatu miambote-mbote. Wampovesa vo o mfumu a mvuatu miami mu pelezo kakala kadi walemvokela e nkanikinu a Bibila wa zola muntu yo nkwandi yo lembi nuana e vita. (Yes. 2:4; Yoa. 13:34, 35) Owau yakala kikilu ye ziku vo yasolola dina yavavanga, i sia vo, wantu bezingilanga e ngwizani ye nkanikinu mia Bibila yo kala bavelela muna nitu ye muna fu! Muna kuma kiaki, kiakala diaka ye kani dia vava e sanga kiakala nze paradiso ko, kansi kani dia toma longoka e Bibila. Dianu vo, yavutuka kuna Holanda.

Lumbu yá yakangala yo lwaka kuna mbanz’a Groningen, Holanda. Diavava vo yasolola e salu muna kuyilunga-lunga. Yayenda kuna kompani dia valanga e nti, oyau bampana e papela muna vana e mvutu za yuvu yakala mo. Kimosi muna kiuvu kiakala mo i zaya kana mu nkia dibundu isambilanga.  Yasoneka vo i “Mbangi a Yave.” Vava o mfumu a kompani katanga e mvutu zame, vana vau e mpw’andi yasoba. Wampovesa vo: “Se yabokela.” Kansi, kasala kumbokela ko.

Yayenda diaka mu kompani diankaka dia vadila e nti yo yuvula o mfumu a kompani kana vo nsadi bavavanga. Wangiuvula e nkanda mia sikola yovo mia salu yasala kala. Yansasila vo salu kimosi kaka yasala, kia vangulula nzaz’a mabaya. Yasivika vava kampovesa vo: “Olenda yantika o unu mu masika, kansi diambu dimosi nzolele kulomba. Kizolele ko vo watwasa mvuanga mu kompani diame kadi i Mbangi a Yave ye nsiku mia Bibila ilemvokelanga.” Yasivika kikilu yo kumvovesa vo: “Mono mpe i Mbangi a Yave!” Kansi, wau vo nsuki ye nzevo zandá yakala zau, wabakula vo ke dialudi ko. Wampovesa vo: “Nzolele longoka yaku e Bibila!” Yatambulwila ye kiese kiawonso. Muna kolo kiokio, yabakula e kuma e kompani diantete ke diantambulwila ko. Kadi Yave wazola lungisa e zolela ya ntim’ame. (Nku. 37:4) Yasadila muna kompani dia mpangi ndioyo mu mvu mosi. Muna kolo kiaki, walongoka yame e Bibila. I bosi, yavubwa muna ngonde ya Yanuali ya mvu wa 1974.

Vioka ngonde mosi, yayantika e salu kia kimviti a nzila a ngonde ke ngonde. E salu kiaki kiese kiayingi kiantwasila. Muna ngonde yalanda, yayaluka yo kwenda yikama e buka kiampa kia nding’a Espanhol, kuna mbanz’a Amsterdã. Ekwe kiese yamonanga mu longoka e Bibila yo wantu muna nding’a Espanhol ye Kimputu! Muna ngonde ya Mayu, 1975, yavewa e lau dia sala se mviti a nzil’a espesiale.

Lumbu kimosi, mpangi mosi ankento una ye nkumbu Ineke, wa mviti a nzil’a espesiale wayiza fila nlongoki andi a Bibila wa mwisi Bolívia muna lukutakanu lweto. Omono yo mpangi Ineke, twabaka e nzengo zatwikaziana e nkanda muna toma zayana, kadi makani mamosi ma mwanda twakala mau. Twakazala muna mvu wa 1976 yo kwamanana sala se aviti a nzil’a espesiale yamuna mvu wa 1982 vava twabokeleswa mu kota e kalasi kia 73, kia Sikola ya Ngiladi. Twasivika yo toma yangalala vava twafilwa kuna África. Mvu tanu twasadila kuna mbanz’a Mombaça, Quênia. Muna mvu wa 1987, twafilwa kuna Tanzânia. Muna kolo kiaki, luyalu wakatula o nkaku muna salu kieto. Mvu 26 twasadila ko, i bosi twavutuka kuna Quênia.

Olongoka e Bibila ye akwa ntima miansongi, diavana nsasa muna zingu kieto. Kasikil’owu, muntu antete yalongoka yandi e Bibila kuna mbanz’a Mombaça, muna salu kia umbangi va fulu kia ndonga twawananena. Vava yamvana zulunalu zole, wangiuvula vo: “Vava ifokola otanga, adieyi mfwete vanga?” Muna lumingu lwalanda, twayantika longoka yandi e Bibila muna nkanda, Poderá Viver Para Sempre no Paraíso na Terra, wavaikiswa muna nding’a Suaíli. Muna mvu walanda, wavubwa yo kituka se mviti a nzil’a ngonde ke ngonde. Yamu wau, o nlongoki ndioyo yo nkaz’andi tezo kia wantu 100 basadisi kala mu yekola e zingu kiau kwa Yave yo vubwa.

Vava yabakula e nsas’a zingu, yamona una nkiti kamona ona wavavanga e pelola yantalu ye kazola yo vidisa ko. (Mat. 13:45, 46) Yabaka e nzengo za sadila e zingu kiame muna sadisa wantu ankaka mpe bazaya e nsas’a zingu. Owau, kumosi yo nkaz’ame, imonanga una Yave kesambulwilanga e selo yandi wau bazeye e nsas’a zingu.