Ma gøni ngʉe Pays-Bas na cho 1948 nǎ. Føri goti kʉ ná cho nǎ, kodhó familia tsɨngʉe São Paulo na, Brésil na. Madzá gødhi nrŭ ngʉ adi ra nzi dra dza na ndirigoti kodhó familia ngʉ adi Biblia zø nzi ngasdjo nga dhi nyǒ goti. Føri goti 1959 na ko tsingʉe Brésil nǎ ro ndirigoti ko rangʉe États-Unis na, Massachusetts na.

Baba ngʉ adi njínji bbo ndiro ndi kó kodhó familia nǎ 8 kʉ nǎ nrŭ tsotso d’e. Ke ngʉ adi njonjo kʉ ná njínji, ke ngʉ adi bbi dho le bbí ná turusa ma nji, chu thɨdha dhi njí ma nji ndirigoti ke ngʉ adi njínji avion dhi kopanyi nǎ. Familia nǎ nrŭ krʉ nanga jingʉeni ji fø turusa djonga njadha dho le lingʉe ke ná saa na dhonalo føri ka ndi lieri ko bbí bbo.

Bbo darasa ma ngʉ nji ná saa na, ma ngʉ adi riddi bí ina i, ‘dhi ma si dhi ná saa na ká ma si addu nji?’ Madhó bbakau kana nja kpa vʉngʉeri ndima rá iniversite na, ndirigoti nja kpa vʉngʉeri ndima rá sødda dzá njí djo. Ro ma nzá jingʉeri ma rá sødda djo ri dhonalo ma nzá jingʉeri ma ro gʉni gʉ ndirigoti ma nji vita ri. Ma vʉngʉeri ma rá iniversite na ndiro ma nyi sødda dzá njí tso d’e. Ro krʉ lo djolu, ma jingʉeri ma kó nja nrŭ tsotso dhonalo ma jingʉeri madhó maisha e mana na.

Iniversite nǎ, ma nyo ngʉ adi tho nari ngʉe nrŭ djo le loddi nari (Athropologie), dhonalo ma jingʉeri ma chu ngbaribbai ma shinga tso ngani nari. Ko dho le ddingʉe lo mageuzi djo ndirigoti kodhó walimu ngʉ adi riji ko uri nari kʉ føri kʉ bbʉbbʉlo. Ko dho kpa ngʉ ddi ná nja lo nga ngʉe bbʉbbʉ ri ndirigoti ma nzɨ ngʉ adi fø lo uri dhonalo kpa nzɨ ngʉ adi ridzá bbʉbbʉnga ro dho ri.

Ma dho le ddingʉe darasa nǎ nalo krʉ nǎ, le nzá ddingʉe bblo kʉ ná yadha ro ko dho bblo lo djo ndirigoti che lo djo ri. Fønga ringana, le ngʉ adi riddi ko dho ko nji ngba ko ka ko nji nalo krʉ ndiro ko dada d’e. Ma ngʉ adi ma mbu hwè na kʉ naribbai fete ma ko ngʉ adi nji ndirigoti droge ma ko ngʉ adi jø madhó kau ma na ná saa na, ro fø hwè ngʉe sese saa dho. Ma ngʉ adi ridhu ma tso, ‘Iri ká kʉ ni nǎ mana kʉ ná maisha bbʉbbʉ?’

Fø saa na, ma tsɨngʉe Boston na ndirigoti ma rangʉe darasa tso ki nga fø lu iniversite na. Ndiro ma bbʉ madhó darasa tso d’e, ma ngʉ adi njinjí konje dhi saa na, ndirigoti fø njí dhi ngana ma njungʉe Yova dzá Dimu kana ddike na. Fø ke d’rangʉe lo ma dho “nyakati saba djo” Danieli sura 4 nǎ ndi bani ro ndirigoti ke d’rangʉeri nari kʉ ko di nga sini ná saa nǎ. (Dan. 4:13-17) Fø saa na, ma rangʉe rinja nari kʉ njati ma di loti Yova dzá Dimu na Biblia nǎ lo djo ndirigoti ma u fø lo u ró, madhó maisha thika ka ndi leni le. Føri dho ma ngʉ adi ke tso nyínyi ndiro nzɨ ma tilo ke na ró.

Iniversite nǎ, ma ngʉ zø nalo ka ndi lieri ma rá volotere dzá njínji Amérique du Sud na. Ma ngʉ adi riddi nari kʉ njati ma nji bblo lo ko tsotso le ka le kó ná nrŭ dho ró, føri ka ndi liri madhó maisha e mana na. Ro fø lo ma nzaddi lingʉeri madhó maisha e mana na ri. Ma thí bʉngʉeni bʉ ndirigoti ma bbangʉe iniversite nǎ ma darasa nji nari bba nzá cho tso d’e dyani ro.

Bi 5 nǎ cho 1970 na, ma rangʉe ra Amsterdam nǎ ro Pays-Bas na ndiro ma nga avion nǎ njínjidha tso madzá baba ma na d’e. Fø njí dzá lo dho, ma ngʉ adi bbí bbo ndirigoti ma ngʉ adi ra Afrique na ma, Amérique na ma, Europe na ma, ndirigoti Asie na ma. Luti ma rangʉe ri utso d’i nari kʉ, fø ngø krʉ kʉ ndi nǎ kpakpalo na ndirigoti ddikpa le ma nzá ddi ka ndi kó fø kpakpalo tsotso ro ri. Ma ngʉ rine godhé ma nji bbo na mana kʉ nalo madhó maisha nǎ. Føri dho ma vʉngʉeri ma ngʉ États-Unis na ndirigoti ma nga darasa tso ki vi Boston nǎ iniversite na.

Ro luti ma rangʉe ri utso d’i nari kʉ iniversite na darasa nzɨ madhó logoti ro ngʉ maisha nǎ ma ngʉ adi dhu ma tso nalo djo ri. Ma nzá chungʉe addu ma ma ka ma nji nari ri, føri dho ma kongʉe shauri madhó ddikpa profeser tsó. Ke pongʉe nalo kengʉe ma nanga ke i ke pongʉeri ná saa na: “Ni ká darasa nji addudho? Abba ri kpadjo thei.” Ma nanga jingʉeni ji fø shauri dho. Føri dho, ma bbangʉe iniversite nǎ darasa théi ndirigoti ma ki nzá ngʉngʉe ri na ri.

Ma ngʉ rinja ma nzá d’e ni na mana kʉ ná maisha ba ri nari dho, ma gbangʉe ma tso nzɨ ngʉ adi ndima tso tsu ji nrŭ ji ná desturi na ná nrŭ dhó kikundi na, fø kikundi ngʉ adi njani ni kʉ ngoi na ndirigoti jidha na naribbai. Madhó nja kʉ ná kau ma na ko dangʉe États-Unis lú ndirigoti ko rangʉe Acapulco nǎ Mexico na. Ko ngʉ adi di na nari ngʉe tsatsa ngʉe ná jadda kpa uhuru ndima jingʉe ro. Ro kpa ma na ko di nari kana, ma rangʉe ri utso d’i nari kʉ kpadhó maisha ro nga kʉ mana na ri ndirigoti kpa ro nga ngʉe bbʉbbʉ  kʉ ná hwè na ri. Fø nga ringa na, fø kpa kana bí kʉ ná kpa nga ngʉe chí ri ndirigoti kpa nzɨ ngʉ adi chø kʉ nalo ro nji ri.

Fø saa na, ma ngangʉe ngaddidha tso ki vi go ma ngʉe sese ro ma jingʉe ma nji nalo djo. Ma jingʉeri ma di bbí bbú na dda djó, nga bbú nǎ bbí ná ke bbai ri, ro bbú nǎ dereva bbai. Fø lo ma ka ma njie madhó bbú nganga nǎ dhé. Tom ró dho kʉ ná ke ma ngʉ riji ndi njiri føi nari dho, ko vʉngʉeri ko di bbí ke ma na dda djó ndiro ko nja ngø djolu njonjo kʉ ná nga d’e. Ma jingʉeri ma rá di island nǎ bblo kʉ ná ngana nzá pikpa ka ndima ngbʉe ma djonga ná ngana.

Tom ma na ko rangʉe Arenys de Mar na, Espagne nǎ chøchø kʉ Barcelona kuso ná ngana. Fø lu ko dzingʉe 9,4 m kʉ ná bbú Llygra le ngʉ ndi nzi ro. Ko thɨngʉe ddikpa sese kʉ ná bbú ki ndiri na ko di bbí bbobbo dda djó d’e. Njati rie nzá ko jiri ko si lelé ko e ra ná ngana ri ró, ko ngʉ adi motere tutu ndiro ko li jødha dhi dda bbo ri na d’e. Kodhó re bbú ka ndi sie dda tsoro nari ngʉe kpakpa nari dho, ko dzingʉe bbú tsotso adi kó ndi bbí dda djolu ná 5 m dhi tsu aro. Føri goti ko rangʉe Océan Indien nǎ Seychelles dhi bbagʉ. Ko jingʉeri ko rá Afrique de l’Ouest na ndirigoti ko rá Cape de bonne Espérance tso ro lú Afrique du Sud na. Ko ngʉ adi dyødyø ma nja, karte ma nja ndirigoti nja ritsi ma nja ndiri kó ko tsotso ko ra ná ngana mbrø d’e. Ko ngʉ adi ko ra ná nga utso d’i d’ʉ, føri ngʉ adi ma nanga ke bbo.

Ko rangʉe ri utso d’i nari kʉ kodhó bbú ngʉ ngó nari dho ri nzá ka ndi bbíe bblo bbo dda djó ri. Saa 1 kana dda ngʉ adi tsu ri nǎ 22 litre! Anziro ma poeri naribbai, vʉvʉ ngangʉe ndi tso ná saa na, ma do ngʉ nji bbo ndirigoti føri ngʉe ya kwanza go ma sala ro nji cho bí goti ri, ma njingʉe tsodha Mungu dho njati ko gøgø ró, ma si rine ma chu ke. Vʉvʉ tso gongʉe go ndirigoti ma njingʉe ma tsoni djo nalo nji.

Ma ngangʉe Biblia zødha tso go ma kʉ dda djó ro. Addinga ngbabbø ma ri thongʉe nga nari djo, Mediteranea dhi bbo dda djó ma ngʉe bbú nǎ ná saa na, ma ngʉ njonjo kʉ ná bbe ma, dyi si nari ma, ndirigoti ri tsu nanga ma na nja. Kuna ma nanga ngʉ adi keni bbo dyødyø kpari ma nja nari dho ndirigoti føri ngʉ adi rili ma uri nari kʉ, nrŭ djo ngaddi ná Mungu ro kʉ ni.

Nzá ko d’e yenga nji bí dda djó ro, ko singʉe Espagne nǎ Alicante dhi dda tso ró bbú adi tøni ná ngana, fø ga ko jingʉeri ko dzí kodhó bbú nanga dzi ndirigoti ko dzí bblo pli kʉ nari. Nzá ka ndi ke le nanga nalo kʉ, ri nga ngʉe sʉsʉ le ba nrŭ ndima dzi drdr fø bbú ri dhonalo ri ngʉe ngó ndi ngʉ ro, ri ró nga ngʉe motere ro ri ndirigoti ri na dda ngʉ tsu! Ro føri ngʉe bblo ma ka ma zø madhó Biblia ná saa.

Biblia ma ngʉ zø ná saa na, ma rangʉe ri utso d’i nari kʉ, ri kʉ bblo kʉ longa ddidha dho ná buku ndirigoti ri ka ndi kó le tsotso lé e hwè na maisha nǎ. Ma nanga kengʉeni dhonalo kʉ, Biblia loti pʉlʉpʉlʉ bblo kʉ ná nyi djo, bblo ledhó maisha ka ndie nari djo ndirigoti ma ngʉ adi ridhu ma tso, ká addudho ko adi ko nzi bí kʉ ná nrŭ ma na Wakristo nzá ko chu ri na mana ro.

Ma vʉngʉeri ma é bblo kʉ ná nyi na madhó maisha nǎ, føri dho ma bbangʉe droge na ma njínji nari tso. Ma ka riddi nari kʉ Biblia nǎ yadha dho ngarr ná nrŭ ro ka ndima e ni ndirigoti ma jingʉeri ma njunju kpa na. Ya pili ma njingʉe ná sala nǎ, ma nzingʉeri Mungu kó ma tsotso ndiro ma nju fø kpa na d’e.

Ma jingʉeri ma ne krʉ dini ddi nalo nga kpø ma ra bbʉbbʉ dini ba ná nga djo. Alicante lu ma ngʉ bbí ro, ma njangʉe bí kʉ ná dini dza le chi nari. Ro bí kʉ nari nǎ ngʉe sanamu nalo dho ma njangʉeri føri nga kʉ bbʉbbʉ dini ri.

Ddikpa cha yenga na, saa sita goti ma ngʉe djó ná glu ngʉe chøchø bbú ngʉ adi tøni ná ngana ro. Fø ga ma ngʉ Yakobo 2:1-5 zø, nari ridho ri nga kʉ bblo le di mbø dhi nrŭ i nja mana na pli nja nrŭ djolu ri. Fø lu ro ma ngʉngʉe ná saa na, ma dangʉe ddikpa dini dza bbai di ná dza kuso lu, fø dza ró dzaitso djo tsina le ndingʉeri: “Yova dzá Dimu dhó Pidhinga dzá dza.”

Ma ddingʉeri, ‘Ma dho ringani ma mbu i dini nǎ nrŭ. Abba ma nja ngbaribbai ma kpa ka ndima kó ma nari.’ Ma tsungʉe Pidhinga dzá dza na, nga kó ró ss ro, ma tso kaka ngʉe dadá, ndirigoti ma ró ru nanga thangʉeni tha. Didha dhi nga ngʉ bbʉ nrŭ dho ná ke mbangʉe ma, ma di ddikpa ngó ngʉ ná le kuso, fø le kongʉe ma tsotso hwè na ndiro ma ba hotuba ngʉ bbʉ ná ke d’ra ná maandiko d’e. Njudha goti, ma nanga kengʉeni bbo nrŭ krʉ singʉe ma ronga zʉ hwè na nari dho. Ddikpa ke nzingʉe ma ndiro ko ra loti ndima na ndibba d’e, ro ma nzá d’engʉe Biblia zødha tso ro dya go ri nari dho, ma pongʉeri ke dho, “Ma si tayari ma kʉ ná saa d’ra ni dho ni.” Fø nga djoro ma ngangʉe krʉ ddoro ma si njudha dhi ngana nari tso.

B’lo yenga da bí nari goti, ma rangʉe ke dhi ngana ke bba ndirigoti ke ngʉngʉe madhó Biblia nǎ logoti krʉ. Yenga ddi goti, ke bbʉngʉe sakoshe ma dho d’ad’ani ná ru kʉ ndi nǎ pɨ ro. Ke pongʉeri ma dho, fø ru dhi ke kʉ prizo nǎ dhonalo ke ngarr Biblia nǎ i yadha dho, le jini ji le kana ndirigoti nzɨ le jifunza vita. (Isa. 2:4; Yoh. 13:34, 35) Fø ro ma chungʉeri nari kʉ ma ba ne ma e ne nalo, føri kʉ Bilbia ddi bblo kʉ ná nyi djo ná yadha dho ngarr ná nrŭ! Madhó muradi ki ngangʉe ma ba bblo kʉ ná nga island na ri, ro ma jifunza Biblia ndirigoti ma famu ri bblo. Føri dho ma ngʉngʉe Pays-Bas na.

Ri dzingʉe ddo tho ndiro ma si Pays-Bas nǎ Groningen dhi bbagʉ d’e. Fø lu ringangʉeni ma ba njí ndiri na ma kó ma tsotso d’e. Ma singʉe mbawa na njínji ná ddikpa ke dhó njí dhi ngana, ma dhungʉe njí, ro ke bbʉngʉe ddikpa dokima ma dho na, ndi nǎ njonjo kʉ ná ngadhudha na, ndirigoti ri kana ddikpa ngadhudha ngʉe madhó dini djo. Ma ndingʉeri, “Yova dzá Dimu.” Ri patro zø ná saa na, ke nyo njonga thika lengʉeni le. Ke pongʉeri, “Ma si ni nzi ni.” Ro ke nzá nzingʉe ma ro ri.

Mbawa dhi njínji ná ddi ke dhi ngana ma singʉe ná saa na, ma dhungʉe kedhó lo ká ji njí dhi nrŭ ddi ma nari ke tso. Ke dhungʉe ma ká ba diplomu ngba ma nari ndirigoti ke jingʉeri ndi chulo anziro ma e nji  ná njí djo. Ma pongʉeri ma ngʉ adi sasani ná tsú dhi bbú ronga thɨ. Ma nanga kengʉe nari kʉ, ke pongʉeri, “ni ka ni nga njí tso njʉ saa sita goti, ro nidho ringani ni nji ná ddikpa lo kʉ théi. Ma nzá jiri ni ba ddikpa kpakpalo ro maddi madhó njí dhi ngana ri dhonalo ma kʉ Yova dzá Dimu kana ddike ndirigoti ma adi njínji Biblia nǎ nzɨ thika leni ná yadha na.” Ma ngʉ ke nja bbo ma nanga keni ro ndirigoti ma ngʉngʉe logoti, “Ma maddi kʉ Yova dzá Dimu!” Ma djoka ma, ma tso kaka ma ngʉe dada nari dho ke ngʉ richu ma nga kʉ Yova dzá Dimu ri. Fø ro ke pongʉeri, “ko si Biblia jifunza ni ma na!” Ma ungʉe fø lo tso hwè na. Fø ro ma chungʉe addudho ma anziro ngʉe ná patro nzingʉe ma nzá nari. Yova ngʉngʉe madhó sala goti ngʉ. (Zb. 37:4) Ma nji ngʉe njí fø ke bbá mbawa le thɨ ná ngana cho ddi. Fø saa na ke ngʉ Biblia nǎ longa ddi ma dho, føri goti ma bangʉe batiso Bi 1 nǎ, cho 1974 na.

Bi ddi goti, ma ngangʉe painia dzá njí tso, føri ngʉ hwè bbʉ bbo ma dho. Føri goti kʉ ná bi nǎ, ma rangʉe Amsterdam na ngatsotso ko Espagnole nrŭ ngʉ ti ná ø kikundi nǎ. Ma ngʉe hwè na bbo Biblia nǎ longa ma ngʉ ddi Espagnole na ndirigoti Portugaise dhi luga na nari dho! Bi 5 na 1975 nǎ, ma bangʉe pendeleo ma njinjí painia wa pekee bbai.

Ddikpa cha painia wa pekee kʉ ná le-ve Ineke ma singʉe Biblia nǎ lo ndi ngʉ ddi dho ná Bolivie nǎ le na Espagnole nǎ da ná njudha dhi ngana ndiro fø le chu kodhó kikundi nǎ nrŭ d’e. Ineke ma na ko vʉngʉeri ko chu ko barua chulu ndirigoti karrnga goti ko rangʉe ri utso d’i nari kʉ kodhó miradi kʉ ddiddi. Ko chingʉe ndoa 1976 nǎ ndirigoti ko njingʉe painia wa pekee dzá njí kpø cho 1982 djo, fø ro le nzingʉe ko Gileadi na darasa ya 73 dho. Ko nanga kengʉeni bbo ndirigoti ko nanga jingʉeni bbo ko le chongʉe Afrique de l’Est na nari dho, fø lu ko njingʉe cho 5 Kenya nǎ Mombasa dhi bbagʉ! Cho 1987 na, ko le chongʉe Tanzania na, kodhó lod’radha dhi njí tso ki ungʉeni vi. Fø lu ko njingʉe cho 26 Kenya na ko ngʉ nari nji.

Nyenyenga dhi nrŭ tsotso ko kongʉe ndima jifunza Biblia nari lingʉeri kodhó maisha e mana na. Loroji na, Mombasa nǎ ma ngʉe ná saa na ya kwanza ma bangʉe na mwanafunzi wa Biblia ngʉe kpetsike ndirigoti fø ke na ma njʉngʉe lo ma ngʉ d’ra ná saa na. B’lo ma bbʉ gazeti aro ke dho nari goti, ke pongʉeri, “Njati ma dya ri zødha tso b’lo ró, ká ma si rinji ngba?” Føri goti kʉ ná yenga ddo kana ko ngangʉe Biblia ko jifunza nari tso buku Unaweza Kuishi Milele Katika Paradiso Duniani chulu ø ndi vʉngʉe fø saa na ro. Cho ddi goti ke bangʉe batiso føri goti ke ngangʉe upania wa kawaida tso. Fø nga djoro, ke ma ndibbá le ma na dhó wanafunzi kana ro chøchø 100 kʉ ná nrŭ bbʉ ndima Yova dho ndirigoti kpa ba batiso.

Maisha dhó kusudi ma famu ngʉe ya kwanza ná saa na, ma mbungʉe ma bbi ngʉ bbí ná turasa dhi ke bbai, bbo na ma na kʉ ná mali ndi bangʉe ro ndirigoti nzá ndi jingʉe ndi vi ri ro. (Mt. 13:45, 46) Ma jingʉe ma kó nja nrŭ tsotso madhó maisha nǎ ndiro kpa ma ba ni na mana kʉ ná maisha ddi d’e. Mabbá le ma na ko nja ngbaribbai ma Yova ndidzá nrŭ ronga le ni na mana kʉ ná maisha ndi bbʉ kpa dho nari chulu nari.