Nehˬtaˬlehˬ mvuhˇ miˬ lo 1948 hkʼawꞈ htaˇ ngaꞈ paw leh peuˬ hkʼawꞈ nawˉ teˇ hkʼawꞈ ngaˬ hui ve yehˬ kʼa Baˬraˬziˇ mvuhˇ miˬ Sa˗po˗lo venˇ lo hpaw˗e ve yoˬ. Ngaˬ pa ngaˬ e bon yehˬ lo kʼai ve dawˇ cawˇ leh ngaˬ hui ve yehˬ kʼa mvuhˇ hpeuꞈ awˍ caˇ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ hkʼaˬ htaˆ kaꞈ Liꞈ hpu gʼaw ve dawˇ cawˇ ve yoˬ. Hkʼe te leh, 1959 hkʼawꞈ gaˬ leh ngaˬ hui ve yehˬ kʼa Aˬmaˍliˆkaˍ mvuhˇ miˬ Meh˗si˗so˗sa venˇ lo kʼawꞈ hpaw˗e ve yoˬ.

Ngaˬ hui ve yehˬ kʼa hkʼaw 8 gʼaˇ cawˬ leh ngaˬ pa gʼa nyi haꞈ shaˉ ve yoˬ. Hkʼe te leh, ngaˬ pa kanˉ te hkeuꞈ jaˇ. Yawˇ kanˉ te paˍ, yaꞈ kʼaw te paˍ, leh caꞈ poˬ hkʼaw kaꞈ kanˉ te jaw ve yoˬ. Ngaˬ pa caꞈ poˬ hkʼaw kanˉ te htaˇ, ngaˬ hui laiˉ kaˬ lo gʼa kʼai ve pa taw ha lehˬ jaˇ.

Ngaˬ liꞈ 12 tanˇ henˇ chehˇ htaˇ, ngaˬ henˇ peuˬ˗oˬ htaˇ ngaˬ aˬ htoꞈ ma te cawˇ ve htaꞈ dawˇ nyi ve yoˬ. Awˬ chawˇ teˇ hpaˍ kʼo liꞈ tanˇ mvuh ve hkʼaw ca henˇ˗e leh teˇ hpaˍ kʼo maꞈ yaˇ ca te˗e ve yoˬ. Ngaˬ maꞈ bawˆ ve htaꞈ maˇ dawˇ cawˇ ve pa taw, ngaˬ awˬ pon kʼo, maꞈ yaˇ maˇ te gaˇ. Ngaˬ maꞈ yaˇ maˇ gʼa te tuˬ liꞈ kʼawꞈ henˇ˗e tuˬ dawˇ cheˆ ve yoˬ. Awˬ tehˬ ve a shaꞈ teꞈ hkʼaˇ htaꞈ gʼaꞈ ca ve lehˬ ngaˬ shu htaꞈ ga piˇ ve kanˉ te gaˇ ve yoˬ.

A shaꞈ teꞈ hkʼaˇ hkʼaˬ hkʼe te ve htaꞈ ngaˬ shiˍ gaˇ ve pa taw, liꞈ tanˇ mvuh ve hkʼaw henˇ htaˇ chaw yaˇ htaꞈ caˉ daꞈ ve hpawˇ henˇ ve yoˬ. A shaꞈ teꞈ hkʼaˇ yawˇ hkʼaˇ yawˇ cawˬ la ve htaꞈ ngaˬ henˇ leh saˍ laꞈ chi ve ngaˬ htaꞈ yonˍ tcuh gaˇ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, ngaˬ awˬ pon kʼo, chi kʼoˆ maˍ laˇ ve awˬ bon maˇ cawˬ. Leh chaˬ nyi tehˆ nyi hpawˇ kʼoˆ ve htaꞈ kaꞈ maˇ cawˇ daꞈ.

Liꞈ henˇ kuiˬ hkʼaw awˬ liˇ awˬ hkʼaˇ daꞈ ve hpawˇ kaꞈ maˇ gʼa henˇ. Liꞈ na ve hkʼa dehꞈ gʼa tuˬ htaꞈ ceh tiˉ maˍ laˇ ve yoˬ. Ngaˬ awˬ chawˇ geh teˇ geh guiˇ˗e ve dawˇ cawˇ leh naˆ tsuhˇ awˬ yeꞈ caˉ puiˉ ve kaꞈ tanˬ dawˬ ve yoˬ. Chi ngaˬ ha lehˬ jaˇ tehꞈ dawˇ ve htawˇ, teˇ hkui ceh tiˉ ha lehˬ gʼa ve yoˬ. Hkʼe te leh, ngaˬ htawˇ dawˇ nawˬ dawˇ tanˬ cawˬ la ve, ‘a shaꞈ teꞈ hkʼaˇ chi ve lehˬ awˬ tehˬ awˬ na hpehꞈ˗aw laˇ?’

Ngaˬ hui Bawˆsuh˗toˬ venˇ lo kʼawꞈ hpaw˗e leh oˇ kaˬ lo liꞈ tanˇ mvuh ve hkʼaw kʼawꞈ henˇ ve yoˬ. Liꞈ hpehˇ ve awˬ yanˇ htaˇ, liꞈ kʼawꞈ henˇ tuˬ awˬ pon ngaˬ hpu ca ve yoˬ. Leh oˇ ve teˇ yanˇ Yaˬhoˉvaˬ ve Shaˉhkiˆhkanˍ ve chaw kanˉ teˇ geh te chehˇ ve htaꞈ mawˬ daꞈ ve yoˬ. Yaˬhoˉvaˬ ve Shaˉhkiˆhkanˍ ve chaw htaꞈ mawˬ daꞈ ve awˉ lawˉ teˇ gʼaˇ hpehꞈ ve yoˬ. Awˬ chawˇ chi ve teˇ gʼaˇ tcuh kaˍ paˍ ve tawˇ hkawˇ Daˍyeˍlaˆ liꞈ kaˇ nanˉ uiˍ 4 hkʼaw “7 hkʼawꞈ” ve awˬ yanˇ ngaˬ htaꞈ kʼoˆ maˍ laˇ leh chi teˇ hkui ngaˬ hui lehˬ awˬ leh meuˇ ve awˬ yanˇ hkʼaw chehˇ ve tehꞈ kʼoˆ laˇ ve yoˬ. (Daˍyeˍlaˆ 4:13-17) Ngaˬ awˬ chawˇ chi ve teˇ gʼaˇ geh chehˇ sheˍ ve kʼo, yawˇ kʼoˆ ve tawˇ hkawˇ htaꞈ yonˍ leh ngaˬ ve te hkʼaˇ dawˇ hkʼaˇ htaꞈ pa tuˬ yoˬ tehꞈ ngaˬ shiˍ ve yoˬ. Hkʼe te leh, ngaˬ yawˇ htaꞈ tawˇ hkʼa dehꞈ maˇ yaw daꞈ.

Ngaˬ liꞈ tanˇ mvuh ve hkʼaw henˇ chehˇ htaˇ, Aˍmeˬriˆkaꞈ miˬ guiˬ awˬ hawˉ hpawˇ shu htaꞈ ga piˇ tuˬ, ga piˇ ve hpawˇ liꞈ henˇ ve yoˬ. Chi hkʼe te ve lehˬ ngaˬ shu htaꞈ ga piˇ gʼa leh awˬ bon cawˬ ve tehꞈ dawˇ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, oˇ kaˬ lo ngaˬ ve a shaꞈ teꞈ hkʼaˇ ha lehˬ kuiˬ maˇ cawˬ ve pa taw ngaˬ nyi ma luˬ jaˇ. Hkʼe te leh, liꞈ tanˇ mvuh ve hkʼaw ngaˬ maˇ kʼawꞈ henˇ˗o.

Ha pa 5 maˬ 1970 hkʼawꞈ htaˇ, Nehˬtaˬlehˬ mvuhˇ miˬ Anˬsaꞈteuˬdanˬ venˇ lo ngaˬ kʼawꞈ hpaw˗e leh ngaˬ pa caꞈ poˬ hkʼaw kanˉ te jaw ve hkʼa shuˍ ngaˬ kaꞈ te ve yoˬ. Kanˉ chi ve lehˬ Aˍfaˍriˆkaˆ miˬ guiˬ, Uˉyawˉpaˆ miˬ guiˬ leh Aˍshaˆ miˬ guiˬ lo kaꞈ gʼa kʼai ve yoˬ. Ngaˬ hkʼaˬ kaˬ kʼai ve htawˇ oˇ kaˬ lo ve chaw kaꞈ shoꞈ shaꞈ ve hkʼa shuˍ gʼa hpuˇ leh yawˇ hui shoꞈ shaꞈ ve htaꞈ gu piˇ gʼa ve chaw maˇ cawˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, ngaˬ a shaꞈ teꞈ kuiˬ hkʼaw a yeˇ uiˍ jaˇ ve awˬ ceuˬ htaꞈ te gʼa gaˇ ve yoˬ. Hkʼe te leh, ngaˬ Aˍmaˍreˆkaˍ mvuhˇ miˬ lo kʼoꞈ kʼawꞈ˗e tuˬ dawˇ cheˆ leh Bawˆsuh˗toˬ venˇ lo liꞈ tanˇ mvuh ve ngaˬ henˇ jaw kuiˬ lo teˇ pawˆ kʼawꞈ henˇ ve yoˬ.

Liꞈ tanˇ mvuh ve henˇ kuiˬ lo ngaˬ henˇ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ maˇ maw, a shaꞈ teꞈ kuiˬ hkʼaw hkʼawꞈ laˇ hkawˇ ca maˇ gʼa ve tehꞈ ngaˬ shiˍ la ve yoˬ. Ngaˬ hkʼaˬ hkʼe te tuˬ maˇ shiˍ leh saˍ laꞈ geh kʼai ve yoˬ. Saˍ laꞈ kʼoˆ laˇ ve htaꞈ ngaˬ anˇ jaˇ. Yawˇ kʼoˆ ve, “aˬ htoꞈ ma te caˉ leh kʼawꞈ henˇ ve le? Maˇ henˇ gaˇ kʼo taˇ henˇ˗oˆ.” Saˍ laꞈ ngaˬ htaꞈ maˇ kʼawꞈ kʼoˆ laˇ tcuh gaˇ leh liꞈ tanˇ mvuh ve henˇ kuiˬ lo laꞈ haˆ lawˬ tawˆ leh oˇ kaˬ lo maˇ kʼawꞈ kʼai˗o.

Yaꞈ hkʼaˇ, ngaˬ ve a shaꞈ teꞈ hkʼaˇ dawˇ law kuiˬ maˇ cawˬ sheˍ. Hkʼe te leh, Boꞈhpanˉcho awˬ moˍ chaw liˇ vaˇ liˇ htaꞈ tawˍ ve leh dawˇ sha gawˬ lehˍ ve leh haꞈ ve htaꞈ ga piˇ ve awˬ moˍ htaꞈ shuˍ ve geh ngaˬ ca chehˇ˗e ve yoˬ. Ngaˬ leh awˬ chawˇ kaˇ tawˍ ciˇ leh Aˍmeˬriˆkaꞈ mvuhˇ miˬ teˇ kaˬ le le lo kʼai leh Mehˆsiˬkoˬ mvuhˇ miˬ A˗ka˗po˗ko venˇ lo kaꞈ kʼai ve yoˬ. Hiˆpiˇ awˬ moˍ awˬ liˇ awˬ hkʼaˇ maˇ cawˬ ve geh ngaˬ chehˇ leh teꞈ chiˉ kaꞈ maˇ dawˇ haˍ ve htaꞈ shuˍ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, yawˇ hui geh chehˇ ve teˇ tcuhˉ teˇ yanˇ gaˬ leh yawˇ hui ve a shaꞈ teꞈ hkʼaˇ htaꞈ dawˇ law kuiˬ leh ha lehˬ kuiˬ kaꞈ maˇ cawˬ tehꞈ ngaˬ dawˇ ve yoˬ. Laiˉ gʼaˇ maˇ daꞈ ve chaw hpehꞈ leh maˇ hteˇ maˇ cawˇ.

Peuˬ leh ngaˬ yaˇ ehˉ htaˇ dawˇ taˍ ve hkʼe gʼaꞈ te ve yoˬ. Oˇ ve lehˬ laˇ tsuhˇ gʼuiˬ hkʼaw heuˇ caˉ gʼaꞈ toˇ paˍ hpehꞈ ve yoˬ. Te gʼa ve teˇ hkʼaˇ lehˬ a shu yawˇ ve heuˇ caˉ gʼa cawˬ ve yoˬ. Ngaˬ ve awˬ chawˇ Htawn meh ve teˇ gʼaˇ cawˬ ve yoˬ. Yawˇ kaꞈ ngaˬ hkʼa shuˍ dawˇ ve yoˬ. Hkʼe te leh, miˬ guiˬ chi hkʼoˆ teˇ kaˬ le le lo heuˇ caˉ gʼaꞈ kʼai tuˬ dawˇ cheˆ ve yoˬ. Hkʼe te leh, conˇ daꞈ daꞈ ve htaꞈ ca leh yawˇ huiˉ maˬ tiˉ chehˇ gaˇ ve yoˬ.

Saˬpenˬ mvuhˇ miˬ Ba˗se˗lo˗naˆ venˇ awˬ paˇ lo A˗ra˗deh˗maˆ lo ngaˬ hui kʼai ve yoˬ. Oˇ kaˬ lo gaˬ htaˇ heuˇ caˉ zuhˬ hpawˇ 10 meˆ cawˬ ve teˇ hkeh vuiˬ ve yoˬ. Laˇ tsuhˇ laˉ shaˆ gʼuiˬ hkʼaw te toˇ gʼa tuˬ heuˇ caˉ chi ve teˇ hkeh ngaˬ hui kʼawꞈ gu te ve yoˬ. Ngaˬ hui dawˇ taˍ ve awˬ ti lo haˆ maˇ kʼai ve htawˇ, heuˇ caˉ hkʼaw iˉ kaˆ dawˬ tuˬ chi ma ma keu gʼa tuˬ awˬ hkʼeun teˇ hpaˍ yuˬ tawˆ ve yoˬ. Chi hkʼoˆ kaꞈ, conˇ ehˉ lo kʼai tuˬ haw loꞈ kʼoˍ 5 meˆ ve 2 hkeh vuiˬ ve yoˬ. Peuˬ leh ngaˬ hui kʼai ve yoˬ. Ngaˬ hui kʼai tuˬ ve awˬ ti leh I˗biˉyaˆ mvuhˇ miˬ laˇ tsuhˇ laˉ shaˆ gʼuiˬ Seˇshehˇ conˇ lo yoˬ. Ngaˬ hui gu taˍ ve lehˬ Aˍfaˍriˆkaˆ miˬ guiˬ mvuhˇ nyi kʼehˬ hpawˇ lo kʼai leh Aˍfaˍriˆkaˆ miˬ guiˬ awˬ hawˉ hpawˇ lo kʼawꞈ caw kʼawꞈ la ve yoˬ. Ngaˬ hui hkʼaˬ kaˬ lo chehˇ ve shiˍ tuˬ meuꞈ keu shiˍ, miˬ guiˬ awˬ han liꞈ, liꞈ kʼoˆ, hkʼa sha sha˗ehˬ kʼai gaˬ tuˬ chi ve teˇ hpaˍ htaꞈ yehˇ ve yoˬ. Chi ve teˇ hpaˍ ngaˬ hui hkʼaˬ kaˬ lo chehˇ ve htaꞈ shiˍ tuˬ hkʼa dehꞈ ga laˇ ve anˇ jaˇ.

Heuˇ caˉ pawˬ˗e leh iˉ kaˆ loꞈ la vaiˇ jaˇ ve pa taw, kʼai maˇ gaˬ˗o tehꞈ ngaˬ hui shiˍ ve yoˬ. Heuˆ caˉ hkʼaw 1 naˍ riˍ ve hkʼaw aˬ laˬ hkʼe 22 liˆ iˉ kaˆ loꞈ la ve yoˬ. Awˉ lawˉ htaˇ ngaˬ kʼoˆ kʼai peuˬ ve hkʼa shuˍ mvuhˇ haw laˬ htaˇ ngaˬ kawˆ jaˇ. Laiˉ hkʼawꞈ ve hkʼaw ngaˬ bon lawˬ ve awˉ lawˉ teˇ pawˆ hpehꞈ ve yoˬ. Ngaˬ gʼa ponˬ ve kʼo, Gʼuiˬ sha geh gʼaˇ hteꞈ shiˍ daꞈ maˇ la tuˬ te tuˬ yoˬ tehꞈ Gʼuiˬ sha geh ka tiꞈ te ve yoˬ. Leh mvuhˇ haw kaꞈ jehˇ sheˍ ve yoˬ. Hkʼe te leh, ngaˬ ka tiꞈ te taˍ ve hkʼe leˇ laꞈ haˉ gʼaꞈ te ve yoˬ.

Heuˇ caˉ hkʼaw chehˇ htaˇ kaꞈ ngaˬ Liꞈ hpu tanˬ gʼaw ve yoˬ. Laˇ tsuhˇ laˉ shaˆ gʼuiˬ hkʼaw ngaˇ lonˉ ma pawˆ puiˉ ve leh vuiˇ jaˇ kuiˬ lo ngaˬ teˇ gʼaˇ tiˉ mui taˍ ve htaꞈ dawˇ nyi sheˍ. Mvuhˇ hpeuꞈ htaˇ meuꞈ keu shiˍ daꞈ jaˇ ve htaꞈ gʼa mawˬ ve dawˇ cawˇ jaˇ. Gʼuiˬ sha chaw yaˇ htaꞈ awˬ tehˬ awˬ na a yeˇ yuˬ laˇ ve tehꞈ ngaˬ shiˍ ve yoˬ.

Heuˇ caˉ laiˉ shinˉ gʼaꞈ toˇ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, Saˬpenˬ mvuhˇ miˬ A˗li˗ka˗te venˇ heuˇ caˉ tan lo ngaˬ hui gaˬ la ve yoˬ. Heuˇ caˉ awˬ suhˉ vuiˬ tuˬ, heuˇ caˉ awˬ piˬ hawˇ tuˬ ngaˬ hui dawˇ cheˆ ve yoˬ. Ngaˬ hui ve heuˇ caˉ piˬ jaˇ leh awˬ hkʼeun maˇ cawˬ ve awˬ hkʼoˆ kaꞈ pawˬ˗aˬ ve pa taw, vuiˬ paˍ ca maˇ gʼa ve anˇ tuˬ maˇ loˍ. Yaꞈ hkʼaˇ, Liꞈ hpu gʼaw tuˬ awˬ yanˇ cawˬ maˇ ve tehꞈ ngaˬ dawˇ ve yoˬ.

Ngaˬ Liꞈ hpu gʼaˇ hteꞈ gʼaw ve kʼo, a shaꞈ teꞈ kuiˬ hkʼaw ha lehˬ tuˬ te laˇ ve yoˬ. Ngaˬ hui daꞈ ve chaw leh awˬ liˇ awˬ hkʼaˇ cawˬ ve chaw hpehꞈ gaˇ ve kʼo, hkʼaˬ hkʼe te cawˇ ve Liꞈ hpu hkʼaw hkʼa tawˍ lehˆ kʼoˆ maˍ laˇ ve pa taw ngaˬ ha lehˬ jaˇ. Laiˉ gʼaˇ leh ngaˬ kaꞈ Hkriꞈ yaˇ tehꞈ kʼoˆ ve htawˇ, Liꞈ hpu hkʼaw ve kʼoˆ taˍ ve htaꞈ maˇ gʼaꞈ te ve ngaˬ htawˇ dawˇ nawˬ dawˇ cawˬ ve yoˬ.

Ngaˬ ve dawˇ hkʼaˇ pa gʼa tuˬ ngaˬ dawˇ teh taˍ ve yoˬ. Ngaˬ naˆ tsuhˇ awˬ yeꞈ caˉ puiˉ ve maˇ dawˬ˗o. Liꞈ hpu hkʼaw ve awˬ liˇ awˬ hkʼaˇ htaꞈ gʼaꞈ te ve chaw cawˬ ve tehꞈ ngaˬ dawˇ leh ngaˬ yawˇ hui htaꞈ shiˍ daꞈ gaˇ ve yoˬ. Ngaˬ yawˇ hui htaꞈ shiˍ daꞈ tuˬ Gʼuiˬ sha ga laˇ tuˬ bon 2 pawˆ teˇ pawˆ lawˬ ve yoˬ.

Awˬ tehˬ ve bon htaꞈ ca gʼa tuˬ bon hkʼa peu˗eˬ htaꞈ chaˬ nyi cawˇ ve tehꞈ ngaˬ dawˇ ve yoˬ. A˗li˗ka˗te venˇ lo ngaˬ kʼai htaˇ, bon yehˬ laiˉ maˬ htaꞈ mawˬ ve yoˬ. Maˇ˗awˍ ve kʼo, awˬ han nehˉ taˍ ve htaꞈ gʼa mawˬ ve yoˬ. Chi htaꞈ mawˬ htaˇ awˬ tehˬ ve bon maˇ heˆ tehꞈ ngaˬ laꞈ haˉ shiˍ ve yoˬ.

 Shinˉ nyi sha gʼuˇ hkʼawꞈ nawˉ htaˇ, ngaˬ hkʼaw hkʼoˆ lo chehˇ leh heuˇ caˉ tan lo nyi peu ve yoˬ. Ngaˬ Yaˍkoˆ liꞈ 2:1-5 hkʼaw gʼaw nyi leh oˇ kaˬ lo kʼoˆ ve, paw sha ve chaw hpawˇ taˇ chehˇ. Heuˇ caˉ tan lo ngaˬ kʼawꞈ kʼawꞈ la htaˇ, hpawnˬ daꞈ kuiˬ yehˬ teˇ maˬ awˬ meh bvuhꞈ nehˉ taˍ ve htaꞈ ngaˬ gʼa mawˬ ve yoˬ. Oˇ kaˬ lo bvuhꞈ nehˉ taˍ ve awˬ meh lehˬ, “Yaˬhoˉvaˬ ve Shaˉhkiˆhkanˍ ve chaw ve hpawnˬ daꞈ kuiˬ yehˬ” hpehꞈ ve yoˬ.

Ngaˬ hkʼe ve chaw htaꞈ haꞈ yuˬ laˇ ve chaw cawˬ˗aw laˇ? A ciˉ ca loꞈ nyi sha tehꞈ dawˇ ve yoˬ. Ngaˬ hpawnˬ daꞈ kuiˬ yehˬ hkʼaw loꞈ˗e htaˇ hkuiˉ nuˆ maˇ tcuhˉ. Paˇ tcuhˆ buiˇ˗ehˍ haˍ htaw kaꞈ tzuhꞈ˗a ve veuꞈ˗a ve yoˬ. Hpawnˬ daꞈ kuiˬ oˇ ve hkʼaw haꞈ yuˬ laˇ shehˍ paˇ lehˬ ngaˬ a pi teˇ gʼaˇ nyi ma daꞈ jaˇ ve geh ca shiˍ muiˬ laˇ leh bon maˍ paˍ bon maˍ ve awˬ hkʼaˇ suh Liꞈ hpu awˬ tawn hpeuꞈ maˍ laˇ ve yoˬ. Laiˉ gʼaˇ hpawnˬ daꞈ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, ngaˬ htaꞈ tawˇ yaw laˇ leh ha lehˬ ha kʼa haꞈ yuˬ laˇ ve yoˬ. Leh hawˉ hkʼaˆ teˇ gʼaˇ yawˇ ve aˉ hkʼaw lo kʼai leh Liꞈ hpu awˬ lawn yaw daꞈ tuˬ jehˬ laˇ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, oˇ ve teˇ yanˇ ngaˬ Liꞈ hpu hkʼa peu˗eˬ maˇ gʼaw peuˬ sheˍ. Hkʼe te leh, ngaˬ kʼoˆ piˇ ve, “ngaˬ Liꞈ hpu hkʼa peu˗eˬ gʼaw peuˬ˗oˬ htaˇ kʼoˆ laˇ a mehˍ. Peuˬ leh ngaˬ teˇ pawˆ le le hpawnˬ daꞈ˗e ve yoˬ.”

Laiˉ shinˉ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, awˬ viˉ awˬ nyi oˇ ve teˇ gʼaˇ aˉ hkʼaw lo ngaˬ kʼai ve yoˬ. Ngaˬ na piˇ ve teˇ hkawˇ le le yawˇ Liꞈ hpu htaꞈ cuˇ leh hkʼawꞈ laˇ ve yoˬ. Teˇ shinˉ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, yawˇ ngaˬ htaꞈ aˉ poˆ veuꞈ kʼaˇ peꞈ laˇ maˇ jaˇ. Leh aˉ poꞈ veuꞈ kʼaˇ kaꞈ daꞈ jaˇ. Yawˇ ngaˬ htaꞈ kʼoˆ laˇ ve, veuꞈ kʼaˇ shehˍ hpaˇ Liꞈ hpu hkʼaw ve awˬ liˇ awˬ hkʼaˇ teˇ gʼaˇ leh teˇ gʼaˇ haꞈ daꞈ leh maꞈ maˇ te tehꞈ kʼoˆ ve htaꞈ na yuˬ ve pa taw, htawnˍ hkʼaw lo chehˇ taˍ ve yoˬ. (Iˉsaˍyaˆ 2:4; Yoˇhanˬ 13:34, 35) Liꞈ hpu hkʼaw maˍ ve awˬ liˇ awˬ hkʼaˇ a shaꞈ teꞈ kuiˬ hkʼaw yuˬ yehˇ ve chaw htaꞈ ngaˬ gʼaꞈ ca maw jaˇ˗oˬ ve htaꞈ chi teˇ hkui ngaˬ mawˬ ve tehꞈ yonˍ gʼa ve yoˬ. Ngaˬ dawˇ teh taˍ ve lehˬ conˇ daꞈ daꞈ ve htaꞈ ca ve maˇ heˆ˗o. Yaꞈ hkʼaˇ, Liꞈ hpu hkʼaw awˬ tehˬ na gʼa ve htaꞈ yoˬ. Hkʼe te leh, ngaˬ Nehˬtaˬlehˬ mvuhˇ miˬ lo kʼoꞈ˗e tuˬ dawˇ cheˆ ve yoˬ.

Nehˬtaˬlehˬ mvuhˇ miˬ lo gaˬ˗e tuˬ ngaˬ kaˇ tawˍ ciˇ kʼai ve yoˬ. Oˇ kaˬ lo gaˬ˗e tuˬ kaˇ 4 nyi gʼa ciˇ ve yoˬ. Oˇ kaˬ lo gaˬ˗oˬ htaˇ ngaˬ kanˉ ca ve yoˬ. Suhˆ kanˉ te kuiˬ lo ngaˬ kanˉ ca na te ve yoˬ. Kanˉ gʼa te tuˬ liꞈ bvuhꞈ piˇ htaˇ, aˬ htoꞈ ma ve bon htaꞈ yonˍ ve le tehꞈ na laˇ ve yoˬ. Ngaˬ kʼoˆ piˇ ve, “Yaˬhoˉvaˬ ve Shaˉhkiˆhkanˍ ve chaw” hpehꞈ ve yoˬ. Suhˆ kanˉ te kuiˬ lo ve awˬ shehˍ hpaˇ liꞈ oˇ ve htaꞈ gʼaw nyi˗o htaˇ, yawˇ ve mehˆ hpfuhˇ teˇ ceuˬ kʼai ve htaꞈ ngaˬ gʼa mawˬ ve yoˬ. Yawˇ ngaˬ htaꞈ kʼoˆ laˇ ve, “teˇ pawˆ kʼawꞈ kʼoˆ laˇ a mehˍ.” Yaꞈ hkʼaˇ, yawˇ ngaˬ htaꞈ maˇ kʼawꞈ kʼoˆ laˇ?

Suhˆ kanˉ te kuiˬ teˇ lo kʼawꞈ kʼai leh ngaˬ na piˇ ve chaw loˍ aˬ sheˍ laˇ? Kanˉ te kuiˬ awˬ piˬ lo ve liꞈ maꞈ cawˬ˗aw laˇ tehꞈ na laˇ ve yoˬ. Suhˆ te taˍ ve heuˇ caˉ htaꞈ gu jaw ve tehꞈ ngaˬ kʼoˆ piˇ ve yoˬ. Yawˇ kʼoˆ ve, “hkʼe kʼo, sha gʼuˇ hkʼawꞈ nawˉ kanˉ te la loˬ. Ngaˬ Yaˬhoˉvaˬ ve  Shaˉhkiˆhkanˍ ve chaw hpehꞈ ve pa taw, nawˬ shu geh awˬ lawn taˇ cawˬ daꞈ tehꞈ kʼoˆ laˇ ve yoˬ. Hkʼe te leh, ngaˬ Liꞈ hpu hkʼaw ve awˬ liˇ awˬ hkʼaˇ htaꞈ gʼaꞈ te ve yoˬ.” Ngaˬ cheˆ˗e kʼai leh yawˇ ve mehˆ hpfuhˇ htaꞈ nyi leh kʼoˆ piˇ ve, “ngaˬ kaꞈ Yaˬhoˉvaˬ ve Shaˉhkiˆhkanˍ ve chaw hpehꞈ ve yoˬ.” Paˇ tcuhˆ buiˇ˗ehˍ te leh uˉ hkeh mvuh zuhˬ ve pa taw, kanˉ te kuiˬ lo ve awˬ shehˍ hpaˇ kʼoˆ laˇ ve, “hkʼe kʼo, nawˬ htaꞈ Liꞈ hpu maˍ laˇ˗a mehˍ.” Ngaˬ ha lehˬ jaˇ. Suhˆ kanˉ te kuiˬ lo ve awˉ lawˉ teˇ kaˬ lo ve aˬ htoˬ ma te ngaˬ htaꞈ kanˉ maˇ te tcuh laˇ ve ngaˬ shiˍ˗oˬ. Awˬ lawn kʼo, Yaˬhoˉvaˬ ngaˬ htaꞈ choˬ kaˬ lo kanˉ te tcuh gaˇ ve yoˬ. Gʼuiˬ sha ngaˬ ve bon lawˬ hkawˇ htaꞈ awˬ tehˬ awˬ na hkʼawꞈ laˇ ve yoˬ. (Chiˇ mvuh ve 37:4) Ngaˬ awˬ viˉ awˬ nyi oˇ ve teˇ gʼaˇ geh kanˉ teˇ hkʼawꞈ te leh awˬ yanˇ oˇ ve teˇ yanˇ yawˇ ngaˬ htaꞈ Liꞈ hpu maˍ laˇ ve yoˬ. Peuˬ leh Ha pa 1 maˬ 1974 hkʼawꞈ gaˬ leh ngaˬ Baˆtiˆsaˬ haꞈ yuˬ ve yoˬ.

Baˆtiˆsaˬ haꞈ yuˬ ve teˇ ha pa peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, ngaˬ gʼuˇ suhˍ peuˍ ve te leh ha lehˬ jaˇ. Peuˬ hkʼawꞈ nawˉ teˇ ha pa ngaˬ Anˬsaꞈteuˬdanˬ venˇ lo jiˆ kʼai leh Saˬpenˬ tawˇ hkawˇ yehˇ ve Hkriꞈ yaˇ awˬ moˍ ehˉ awˬ suhˉ teh gehˇ sheˍ ve geh ca ga˗e ve yoˬ. Saˬpenˬ tawˇ hkawˇ leh Pawˬtuˬgiˬ ve tawˇ hkawˇ yaw ve laiˉ gʼaˇ htaꞈ Liꞈ hpu gʼa maˍ piˇ ve ha lehˬ jaˇ. Leh Ha pa 5 maˬ 1975 hkʼawꞈ htaˇ, ngaˬ tcuh peu ve gʼuˇ suhˍ peuˍ ve te ve yoˬ.

Teˇ nyi htaˇ awˬ viˉ awˬ nyi yaˇ miˇ O˗mi˗kanˇ tcuh peu ve gʼuˇ suhˍ peuˍ ve te chehˇ ve, yawˇ geh Liꞈ hpu henˇ chehˇ ve Boˬliˇviˇ˗aˇ chaw hpehꞈ ve Saˬpenˬ awˬ moˍ ehˉ hpawnꞈ daꞈ kuiˬ lo shiˍ laˬ ve yoˬ. Ngaˬ hui hkʼa dehꞈ shiˍ daꞈ gaˇ ve pa taw, liꞈ bvuhꞈ daꞈ ve yoˬ. Ngaˬ hui dawˇ teh taˍ ve hkʼa shuˍ cawˬ ve tehꞈ gʼa shiˍ la ve yoˬ. Ngaˬ hui 1976 hkʼawꞈ htaˇ heuˆ daꞈ leh tcuh peu ve gʼuˇ suhˍ peuˍ ve teˇ geh te ve yoˬ. 1982 hkʼawꞈ gaˬ leh ngaˬ hui Giˉlaˆ Liꞈ henˇ yehˬ hkʼaw 73 pawˆ hkʼaw ve teˇ pawˆ gʼa kʼai ve yoˬ. Leh ngaˬ hui Aˍfaˍriˆkaˆ miˬ guiˬ mvuhˇ nyi tawˆ hpawˇ lo awˬ vuiˬ awˬ suhˉ gʼa ve ha lehˬ jaˇ. Ngaˬ hui Kenˬnyaˬ mvuhˇ miˬ Maw˗ba˗sa lo 5 hkʼawꞈ Gʼuiˬ sha ve kanˉ te ve yoˬ. 1987 hkʼawꞈ gaˬ leh ngaˬ hui htaꞈ Taˬzaˇniˇ˗aˇ mvuhˇ miˬ lo Gʼuiˬ sha ve kanˉ te ve htaꞈ maˇ tawˍ piˇ˗o ve pa taw, oˇ kaˬ kʼawꞈ kʼai tcuh laˇ ve yoˬ. Kenˬnyaˬ lo maˇ kʼoꞈ˗e sheˍ htaˇ ngaˬ hui Taˬzaˇniˇ˗aˇ mvuhˇ miˬ lo 26 hkʼawꞈ chehˇ ve yoˬ.

Nyi ma nuˇ nehˬ ve chaw Liꞈ hpu hkʼaw awˬ tehˬ ve htaꞈ henˇ la tuˬ ga piˇ ve lehˬ, ngaˬ hui ve a shaꞈ teꞈ hkʼaˇ dawˇ law kuiˬ cawˬ tuˬ te laˇ ve yoˬ. Tawˇ pa haˉ te kʼo, Maw˗ba˗sa lo hto toˇ chehˇ htaˇ mawˬ daꞈ ve hawˉ hkʼaˆ teˇ gʼaˇ lehˬ, ngaˬ geh Liꞈ hpu henˇ ve awˉ lawˉ teˇ gʼaˇ hpehꞈ ve yoˬ. Ngaˬ yawˇ htaꞈ liꞈ kʼoˆ 2 kʼoˆ piˇ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, yawˇ ngaˬ htaꞈ na laˇ ve, “ngaˬ gʼaw peuˬ kʼo hkʼaˬ hkʼe gʼa te cawˇ ve le?” Teˇ shinˉ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ ngaˬ yawˇ htaꞈ Liꞈ hpu maˍ piˇ leh liꞈ kʼoˆ Nawˬ miˬ guiˬ chi hkʼoˆ Paˍraˍdiˇsuˆ hkʼaw co co taiˍ taiˍ chehˇ gʼa tuˬ yoˬ tehꞈ kʼoˆ ve liꞈ htaꞈ yehˇ ve yoˬ. Chi ve lehˬ Saꞈwa˗hiˇliˆ tawˇ hkawˇ kaꞈ liꞈ kʼoˆ cawˬ jehˇ sheˍ. Teˇ hkʼawꞈ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ yawˇ Baˆtiˆsaˬ haꞈ yuˬ leh hkʼaˬ htaˆ kaꞈ gʼuˇ suhˍ peuˍ ve te ve yoˬ. Oˇ htaˇ tanˬ leh yawˇ leh awˬ miˇ ma aˬ laˬ hkʼe 100 gʼaˇ awˬ to chiˇ aꞈ leh Baˆtiˆsaˬ haꞈ yuˬ tuˬ ve chaw htaꞈ ga piˇ ve yoˬ.

Awˬ tehˬ ve a shaꞈ teꞈ hkʼaˇ dawˇ law kuiˬ cawˬ ve tehꞈ ngaˬ na gʼa la ve awˉ lawˉ teˇ pawˆ htaˇ lehˬ, taˇ kanˬ paˍ awˬ hpfuhˇ hkʼaˆ jaˇ ve piˉ ko˗eˍ shehnˉ htaꞈ ca gʼa ve hkʼe hpehꞈ ve tehꞈ ngaˬ dawˇ ve yoˬ. Gʼa˗oˬ htaˇ yawˇ piˉ ko˗eˍ shehnˉ oˇ ve htaꞈ hkʼa dehꞈ nyi haꞈ shaˉ ve yoˬ. (Maꞈhtehˍ 13:45, 46) Awˬ nu ve chaw kaꞈ awˬ tehˬ ve a shaꞈ teꞈ hkʼaˇ htaꞈ ca mawˬ tuˬ ngaˬ ga piˇ gaˇ ve yoˬ. Yaˬhoˉvaˬ yawˇ ve chaw htaꞈ awˬ tehˬ ve a shaꞈ teꞈ hkʼaˇ ca mawˬ tcuh gaˇ ve tehꞈ ngaˬ huiˉ maˬ yonˍ ve yoˬ.