Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

NSEKUNUNI YA MU BŪMI

Nadi Nkimba Būmi bwa Nsangaji

Nadi Nkimba Būmi bwa Nsangaji

POTWADI pa bukata bwa Dijiba dya Meditelanea, natulumuka’tu kakyombo kekatweja mema bininge, kadi katweja mema mavule. Kupwa kwaiya kivula. Nazakala ne kulombela musunsa wami mubajinji mu myaka mivule. Le nafikile namani kuno? Leka’tu nemusekunwine tamba ku ngalwilo.

Ponadi na myaka isamba-ibidi, ami ne kisaka kyetu twadi tushikata mu Brezile

Nabutwidilwe mu Pays-Bas mu 1948. Mu mwaka walondele’po, kisaka kyetu kyavilukila ku São Paulo, mu Brezile. Bambutwile bami badi bepāne bininge mu myanda ya kipwilo, kadi batwe bonso mu kisaka twadi tutañanga Bible pa kupwa kudya bidibwa bya kyolwa. Kadi kufika mu 1959, twatundila mu États-Unis ku kipindi kya ntanda kya Massachusetts.

Tata wadi wingila bininge mwanda wa kudisha kisaka kya bantu mwānda. Waingile twaji twishileshile, kaji ka kusumbija bintu, ka kulongolola mashinda, ne ka ku kompani imo ya amviyo bu muntu wimanine myanda itala bya kupotoloja. Batwe bonso mu kisaka twasangedile kaji kandi ka ku kompani ya amviyo mwanda kadi ketupa muswelo wa kunanga koku ne koku.

Ponadi mfunda ku masomo, nadi neipangula kyaba kyonso amba, ‘I bika byonkalonga shi natama?’ Balunda nami bamo batongele kufunda Iniveleshite, ino bakwabo nabo batonga kwenda busola. Ino ami bya busola nkyadipo nebisaka mwanda nadi mpelele bya kwipotomeja, kadi kulwa, ko kwine konadi nshikilwe. Natongele kwenda ku Iniveleshite mwanda wa kunyema mingilo ya busola. Inoko mu mutyima wami, nadi nkimba kukwasha bakwabo, na’mba padi kyo kikandetela nsangaji mu būmi.

BŪMI BWA KU INIVELESHITE

Nakimbile būmi bwa nsangaji mu bula bwa myaka mivule

Ponadi ku Iniveleshite, kwifunda būmi ne ngikadila ya bantu (anthropologie) ko kwansangeje bininge, mwanda nadi na kipyupyu kya kuyuka mwāshilwidile būmi. Betufundije’ko lufundijo lwa kwialamuna ne kwitunena twitabije’lo amba i lwa bine. Inoko bintu bimo byobadi betushintulwila kebyadipo biluji kondi kadi byadi bilomba bu kitabija-vidingi, kine kishīdile kulampe na byobya bilombwa mu sianse.

Ku masomo kebadipo betufundija’ko misoñanya ya biyampe ne bibi. Ino badi betufundija’nka kulonga byonso mwanda wa kubinga. Mafetyi ne kutoma dyamba byampēle nsangaji, inoko yadi ya lupito. Nadi keneipangula’mba, ‘Le buno bo būmi bwa nsangaji bonkimba?’

Mu kine kitatyi’kya, navilukila mu kibundi kya Boston ne kukelembeja ku Inivelesite ya kokwa. Pa kumona ka kufuta ku masomo, nashilwile kwingila twaji tumo twa mu bushipo ye ponetene musunsa mubajinji na Batumoni ba Yehova. Mwingidi nami umo wansapwidile bupolofeto bwisambila pa “bitatyi bisamba-bibidi” bitelelwe mu Danyele shapita 4 kadi wanshitulwila amba tudi mu kitatyi kya ku mfulo. (Dan. 4:13-17) Bukidibukidi najingulula’mba shi ñendelele kwisamba na uno muntu ne kuta’ko mutyima, nabya bisa kunomba kushinta būmi bwami. O mwanda nadi kengepa uno mwingidi nami.

Ku Iniveleshite, natongele kulonda masomo anteakanya ku mwingilo wa kwituma mu Amerika wa Kunshi. Nalangile amba kukwasha bantu mu mingilo ya kupāna bukwashi kusa kundetela nsangaji mu būmi. Ino kutatana kwami kwa mwa kusokwela būmi bwa nsangaji kwavudile’ko. Ami pa kutyumukwa mutyima, naleka Iniveleshite pa bukata bwa mwaka.

NAENDELELA KUKIMBA BŪMI BWA NSANGAJI NE KULAKULA KWINE KWA NTANDA

Mu Kweji 5, 1970, naenda ku Amsterdam, mu Pays-Bas, kukengila ku kompani ya amviyo kwadi kwingila tata. Kano kaji, kanengeje mbwanye kunanga bininge, mu matanda palapala, mu Afrika, Amerika, Bulaya, ne ku Azia. Najingulwile bukidi bonka’mba, matanda onso onaendele’mo adi na makambakano amo onka kadi i kutupu ntanda yadi ibwanya kupwa’o. Byonaikele monka na mutyima wa kukimba kulonga bintu bya mvubu mu būmi, natonga kadi kujokela ku Iniveleshite ya mu Boston, mu États-Unis.

Ami pa kujokela ku masomo, ne kwija mpika, najingulula’mba nkyatene kilondololwa ku bipangujo byami bitala pa būmi. Ami pa kutunya kya kulonga, nalomba madingi kudi mwadimu wadi witufundija anthropologie. Wantulumuja pa kunondolola’mba: “Kyoendelela na kufunda i kika? Kukibileka’tu?” Kitolo kyebelēle mu busuku. Ne kuleka nalekelela Iniveleshite.

Ino kadi nkyasokwelepo nsangaji mu būmi, o mwanda nakatwelele mu kisumpi kya bantu ba būmi bungibungi. Ami ne balunda nami twadi tujokoloka mu États-Unis kufika ne ku Acapulco, mu Meksike. Twashikete pamo na bana ba mu mashinda, badi bamweka bu badi na būmi bwa bwanapabo. Kitatyi kityetye kadi namona’mba ne būmi bwabo bwine kebudipo na kitungo kadi kebuletapo nsangaji ya nyeke. Ino bwadi būmi bwa buzazangi ne bwa kwalamukaalamuka.

NAENDELELA KUKIMBA BŪMI BWA NSANGAJI NE MU KYOMBO

Ami ne mulunda nami, tukimba kisanga kilumbuluke mpata

Mu kino kitatyi, byobya byonadi nanga kulonga pa bwanuke byangiya’mo monka. Nadi nsakanga ñendo ya pa mema, ke kwingilapo bu mwingidi, ino i bu kapitene. Pa kwikala kapitene byadi binomba kwikala na kyombo kyami. Tom, mulunda nami umo nandi byaadi na kino kitungo, twakwata butyibi bwa kunanga ntanda lwa mema. Nadi nkimba kisanga kiyampe kya mu tropike pombwanya kwikala mu bwanapabo.

Ko kwenda twaenda na Tom ku Arenys de Mar, kubwipi na Barcelone, mu Eshipanye. Kwine’kwa ye kotwapotele kakyombo ka mametele 9,4 ketwa bu Llygra. Twashilula kwikalongolola mwa kwendela nako senene pa dijiba. Byoketwadipo twipangila kufika kotwenda, o mwanda twatalwile bidi motele mwanda wa kumona kyaba kya kutūla’po mema makwabo a kutoma. Pa kushīka kyombo mu tubyabu tutyetutye, twapotele misupi ibidi ya mametele atano. Ku mfulo, twashīkula ketwenda ku Seychelles, mu Dijiba dya India. Kitungo kyetu kyadi kya kupita kushika kwa Afrika ne byotukafika ku Cap de Bonne Espérance idi mu Afrika wa Kunshi. Twadi twingidija kamashini ketwa bu sextant kadi ketukwasha kujingulula ntunga, na kulonda ñenyenye, tulata, ne bitabo. Natulumukile ne motwadi tutadidila enka kotwadi tufwaninwe kwenda.

Na pano kala twajingulula’mba kyendwa nakyo kekyadipo kifwaninwe pa dijiba dikatampe. Kivula pa kupukuma, kyadi kekitweja mema mavule, kintu kya malitele 22 ku nsá! Monka monanenenanga ku ngalwilo, nazakele ne kulombela musunsa wami umbajinji kupwa kya myaka mivule, nalaya Leza amba shi tupande, nkakimba kukuyuka. Kivula kyatalala, enka papo nami naanza kufikidija byonamulaile.

Nashilula kutanga Bible’nka potukidi pa dijiba. Fwatakanya’po udi pa Dijiba dya Meditelanea, ujokolokelwe na mwita ukila, ba dauphins, ne dya kulampe nabya umona mema bwa metenge na diulu. Kadi bufuku nabo nadi ntulumunwa na Mukambakamba, kadi ye ponamweninine binebine amba kudi Leza utele bantu mutyima.

Pa kupwa kwa mayenga kampanda, twafika ku kyabu kya Alicante mu Eshipanye, kwine kotwashilwile kusumbija kakyombo kotwadi nako mwanda wa kupota’ko kyombo kiyampe mpata. Ke kya kutulumukapo shi byadi bikomo kusokola mpotyi wa kupota kyombo kya kala kyampikwa motele, kadi kitweja mema! Pakwabo kadi, kino kyaikele bu kitatyi kiyampe kondi kya kutanga Bible.

Ponadi ñendelela na kutanga Bible, po pene ponajingulwidile’ko amba i kitabo kitukwasha tutane nsangaji mu būmi. Natulumwinwe na binenwa bya patōkelela bya mu Bible bisoñanya kwikala na mwiendelejo muyampe ne wampikwa disubi, keneipangula mwanda waka bantu bavule—kubadila’mo ne ami mwine—twitelanga bu bene Kidishitu ino kuyuka byobya binena Bible mpika.

Nasumininwe kutōkeja bwami būmi, o mwanda nalekele kutoma dyamba. Nalanga’mba kufwaninwe kwikala bantu balonda misoñanya ya mu mwikadilo idi mu Bible, kadi nadi kenkimbe kusokola bantu ba uno muswelo. O mwanda nalombele Leza musunsa wa bubidi amba ankwashe nebasokole.

KENKIMBE KIPWILO KYA BINE

Kondi, namwene amba i kyendele’mo mandaule kipwilo ne kipwilo kufika’nka ne byontana kipwilo kya bine. Ponadi nanga mu bipito bya mu Alicante, natene’mo bobake bipwilo bivule. Bino bipwilo byonso byadi’mo bankishi, o mwanda byampēlele kwibitalula ku mulongo.

Ino Dya Yenga dimo kyolwa, nadi pa mukuna mwene kyabu dya kulampe, koku ntanga Yakoba 2:1-5, mwine utopeka kulēmeka’ko bampeta. Ponadi njokela ku kyombo, namona kifuko kimo kidi bwa kipwilo, padi ne kiyukeno peulu pa kibelo kyandike amba: “Njibo ya Bulopwe ya Batumoni ba Yehova.”

Nanena’mba, ‘Leka bidi ntompe bano bantu. Nsa kutala mobasa kuntambwila.’ Ko kutwela natwela mu Njibo ya Bulopwe ku maulu pululu, myevu bā, kadi mvwele’nka kidjine kisanike. Muntu wadi utundaila bāya wakanshikatyija pabwipi na lolo umo mununu, mwine wankweshe ntane bisonekwa byadi bitela muneni. Pa kupwa kupwila, natulumukile bininge pa kanye kalombwele bonso baile kundubula. Mwana-mulume umo wangita kwandi amba tukesambe nandi, ino byonadi nkyapwile kutanga Bible, namusapwila’mba, “Nsa kukulombola shi namone kyaba.” Papo nashilula kutanwa ku kupwila konso.

Mayenga pa kupita’po, nakanangila uno muntu kwandi, nandi wanondolola bipangujo byami bya mu Bible. Yenga umo pa kupita’po, wampa sakoshi muyule bisandi biyampe. Wanombola’mba mwinē bino bisandi i mukutwe mu buloko mwanda wa kukōkela kwaadi ukōkele musoñanya wa mu Bible wa kwisanswa batwe bene na bene ne kupela kwifunda divita. (Isa. 2:4; Yoa. 13:34, 35) Pano ye ponamwene amba nasokola bine byonadi nkimba—ke bantu kadi, balonda byobya binenenwe mu Bible bya mwa kwikadila! Kitungo kyami kyashinta, kekyakidipo kya kusokola kisanga kilumbuluke, ino ke kya kwifunda Bible na mushike. O mwanda mwine najokēle ku Pays-Bas.

KENKIMBE KAJI

Byanombele mafuku aná pa kufika ku Groningen, mu Pays-Bas. Kwine’kwa nandi kenkimbe kaji mwa kwikwatakenya. Kyapu kimo kya basendwe ba mbao konaendele, bampa papye wa kuyuja pene padi ne kipangujo kya kuyuka kipwilo kyondi’mo. Nalemba’mba ne, “Kamoni wa Yehova.” Mukulu wa kaji utala’po’tu, namona kala’mba mpala yandi ibashinta. Waunena’mba, “Nsa kukwita.” Ino tamba papo i kitolo katale mudibu.

Naenda pakwabo, naipangula mukulu wa kaji shi basakilwa wa kwingila. Wanomba dipolome ne mukanda ulombola kuntu ko nkendi mwingile. Namulombola’mba nadi nongololanga mabotyi a mbao. Natulumuka’tu wanena’mba, “Ubwanya kushilula kino kyolwa’nka shi ubwenye kino kijila. Nkisakilepo ulenge mwanda nansha umo ku kano kaji mwanda ami ne Kamoni wa Yehova kadi nondanga mu būmi misoñanya idi mu Bible.” Namutala sō, kupwa nalondolola’mba, “Nami ne Kamoni wa Yehova!” Padi pa mwanda wa nywene yami milampe ne bimyemvu, wanombola’mba, “Nanshi, nsa kwanza kwifunda nobe Bible!” Nami naitabija na nsangaji. Ebiya najingulula nanshi kine kekyangityilepo yewa mukwabo’wa. Yehova washilwile kumpa bisakasaka mutyima wami. (Ñim. 37:4) Naingile kwa uno tutu mu bula bwa mwaka umo. Mu kino kitatyi’ki, wamfundija Bible, kupwa nabatyijibwa mu Kweji 1, 1974.

MFULO MFULŌ, NASOKOLA BŪMI BWA NSANGAJI!

Kupwa kwa kweji umo, nashilula kaji kapya—ka bupania—kene kampēle nsangaji mivule. Kweji walondele’po, navilukila ku Amsterdam kukakwatakanya kisumpi kipya kya ludimi lwa Kieshipanyole. Bine yadi nsangaji kondi pa kwendeja bifundwa mu ludimi lwa Kieshipanyole ne mu Kipolotige! Mu Kweji 5, 1975, natambula dyese dya kwingila bu pania wa pa bula.

Difuku dimo, kaka umo pania wa pa bula witwa bu Ineke waiya kupwila netu mu Kieshipanyole mwanda wa kuleta mwana-mukaji wa mu Bolivi waadi ufundija Bible amba eyuke netu. Ami ne Ineke twakwata butyibi bwa kwinangila kupityila ku mikanda amba twiyuke, ino ne kwija mpika, twajingulula’mba twadi na bitungo bimo byonka. Twesongele mu 1976 kadi twaendelela kwingila bu bapania ba pa bula kufika ne byotwaityilwe ku kalasa ka 73 ka Ngileade mu 1982. Twatulumukile pa kutumwa mu Afrika wa Kutunduka, mwine motwaingile myaka itano ku Mombasa, mu Kenya! Mu 1987, betutuma mu Tanzania papwile’mo kukankajibwa. Twaingile’mo myaka 26, kupwa twajokela mu Kenya.

Kukwasha bantu mu Afrika wa Kutunduka befunde bubine bwa mu Bible kwetuletēle ami ne mukajami nsangaji mivule

Kukwasha bantu bansagela musapu befunde bubine bwa mu Bible kwetuletele nsangaji mu būmi. Kimfwa, muntu umbajinji onefundile nandi Bible mu Mombasa i mwana-mulume otwetene nandi mu busapudi bwa mu bantu bavule. Ponamupēle mapela abidi, wangipangula’mba, “Shi napu kwiatanga, le nsa kulonga bika bikwabo?” Yenga walondele’po twashilula kwifunda nandi Bible mu dibuku Ukokeja Kwikala ne Būmi Bwanyeke mu Paladisa Pano Pantanda, papo dyadi dikitambatamba mu Swahili. Kupwa kwa mwaka umo wabatyijibwa, washilula ne bu pania wa lonso. Tamba papo, aye ne mukajandi i bakwashe bantu kubwipi kwa 100 bafike ku kwipāna ne ku kubatyijibwa.

Ami ne Ineke twi bemwene muswelo wesela Yehova bantu bandi amba bekale na būmi bwa nsangaji

Musunsa umbajinji onayukile mwa kutanina nsangaji mu būmi, neivwene pamo’nka bwa nsunga wendakana wāsokwele dilungo dya bulēme nakampata ne kākidipo usaka kwidijimija. (Mat. 13:45, 46) Nadi nsaka kupityija būmi bwami mu kukwasha bantu basokole būmi bwa nsangaji ya bine. Ami ne mukajami twi bemwene muswelo wesela Yehova bantu bandi amba bekale na būmi bwa nsangaji.