Njasemukilile mu Netherlands mu mwaka wa 1948. Mwaka wateleko, naanga yetu yajalukilile ku São Paulo mu Brazil. Bisemi bange bakele na kuya ku ceci simbu yoshe. Co lalo, naanga yetu yakele na kutanda Mbimbiliya simbu yoshe munima ya cakulya ca mangwezi. Mu 1959 twajalukile lalo. Twajalukilile ku United States, co twakatungile mu provinsi ya Massachusetts.

Batate bapangele na nzili mangana banyunge naanga yetu muje mwakele banu ba kupwa 8. Batate bapangele bipangi bya kuliseza-seza. Bakele na kwendangana oku balandesa bitenga. Co lalo, bapangele ku kampani ije ikapanga mikwakwa na ku kampani ya bifulai bije bikendangana mu mafuti a kuliseza-seza. Tubaboshe mu naanga twabwahelele omwo batate bawanene cipangi ku kampani ya bifulai mwafwa twakele na kuya hamo nabo mu mafuti a kuliseza-seza.

Munjakele ku sikola ya sekondali, njakele na kulihula ngwange, ‘Bika binjikalinga munjikola?’ Babusamba bange bamo baile ku yuniveziti, bakwaboco bakobelele buswalale. Oloni yange kunjashakele kukobela buswalale mwafwa kunjashakele bya kulicokota nambe kulwa. Ngeci, njalyangwilile kuya ku yuniveziti mangana keti njikobele buswalale. Oloni njashakele manene kukwasa bakwetu mwafwa njazibukile  ngwange kulinga ngoco kunjilingisa njipwe wa kubwahelela.

Munjakele ha yuniveziti, njashakele manene cilongesa ca bikota bya banu mwafwa njashakele manene kuzibuka mubwashangumukilile buyoye. Batulongesele ngwabo byuma byalizilile, co bashakele ngwabo tukulahele eci cilongesa. Oloni kwanjikaluwilile kuzibisisa byuma bimo mwafwa kubyakele na bukaleho.

Balongesi betu kubakele na kutulongesa binangulo bije bitukwasa tuzibuke byuma byabibwa nebi byabibi. Oloni bakele na kutushongangeya lika ngwabo tupange na nzili mangana tupase. Njakele na kubwahelela munjakele na kukala ku bilika na babusamba bange na kupangesa bumbanda bwa kupendesa, oloni kunjapwile wa kubwahelela mu busunga. Ngeci, njalihwile ngwange: ‘Kuma obu bukebwo buyoye bunjishaka ndi?’

Mu kwita kwa simbu, njajalukilile ku nganda ya Boston, co njakakobelela ha yuniveziti yeka. Njakele na kupanga ha simbu ya kuhwima mangana njiwaneko bimbongo bya kufweta ku sikola, co kuje ku cipangi njakaliwaneneko na Mukaleho wa Yehova lwa kulibanga. Uje Mukaleho itwakele na kupanga nendi wanjilumbunwinine bupolofweto bwa “bisimbu 7” bubanendeka ku mukanda wa Ndanyele capita 4, co wanjilekele ngwendi tuli na kuyoya mu matangwa a kukotoka. (Ndanye 4:13-17) Njanangukile ngwange nga njitwalelelaho kusimutwiya nendi ha biñanda bya mu Mbimbiliya na kukulahela byanjileka, co njitengulula futisi yange. Ngeci, njakele na kulinga mwoshe munjasela mangana keti njisimutwiye nendi ha biñanda bya mu Mbimbiliya.

Haje ha yuniveziti, njakele na kulilongesa mwa kukalingila bipangi bya kukwasa banu ku South America. Njasinganyekele ngwange kulinga bipangi bya kukwasa bakwetu kunjilingisa njipwe wa kubwahelela mu kuyoya. Oloni njanangukile ngwange eci cipangi naco kucinjilingisa njipwe wa kubwahelela. Ngeci, njazeyele, co njatundile ha yuniveziti munima ya bingonde 6.

Mu May 1970, njajalukilile ku Amsterdam mu Netherlands mangana njikapange ku kampani ya bifulai kubakele na kupanga batate. Eci cipangi canjilingisile njendele mafuti amangi a mu Africa, mu America, mu Europe na mu Asia. Oloni njanangukile ngwange mu mafuti oshe anjendelele, banu bakele na kuliwana na bukalu bwakama, co naumo wahi wasele kubumanesa. Nameme ngoco, anga njashakele kulingako cuma cimo ca seho mu kuyoya. Ngeci, njelukile ku United States na ku kakobela lalo ha yuniveziti hanjakele na kukobela ije yakala mu nganda ya Boston.

Oloni njanangukile ngwange bilongesa bya ha yuniveziti kubyanjikwasele kuwana bikumbululo ku bihula binjakele nabyo. Kunjazibukile bya kulinga. Ngeci, njalombele umo wa balongesi betu ngwange anjinangule. Wanjikomokesele omwo wanjilekele ngwendi: “Likele lika! Bikajo ulisinina?” Ngeci, njalingile byanjilekele. Njatundile ha yuniveziti, co kunjelukilileho lalo.

Oloni njanangukile ngwange anga kunjapwile wa kubwahelela. Ngeci, njalikwatasanene na cibunga cije kucakele na kukabangeya cisemwa. Co lalo, casholokele ngwe cakele na kushongangeya banu bakale mu kwoloka na kulizema umo na mukwabo. Yange na babusamba bange twatundile mu United States kuya ku Acapulco mu Mexico. Twakele na kuyoya na banu baje kubakele na kwononoka mashiko, co basholokele ngwe bapwile ba kubwahelela. Nameme ngoco, munjatwaleleleho kuyoya nabo, njanagukile ngwange  yoyesi yabo kuyabalingisile bapwe ba kubwahelela. Co lalo, njanangukile ngwange bwingi bwabo kubapwile ba kulongwa.

Ha simbu ije, njayongwele kulinga byuma binjashakele kulinga te njicili nji mwanike. Njashakele kupwa mukulunu wa baka-kujabula bwato mangana njende mangenzi a mu tulunga ndonga. Oloni njanangukile ngwange nga njishaka kupwa mukulunu wa baka-kujabula bwato, co njinapande kulilandela bwato bwange. Kabusamba kange Tom wakele na biyongola bya kulifwa, co twalizibasanene ngwetu twende hamo mangenzi a mu tulunga-ndonga mangana twendele mitambela ya kuliseza-seza ya mu kaye. Njashakele kuwana liñanda lyalibwa mangana njikakaleho likalyenge kwa kujeneka munu anjipakesa.

Tom nange twaile ku mbongi ya Arenys de Mar ije yakala kuyehi na nganda ya Barcelona mu Spain. Co twakalandele bwato bwa mamita a kweta ku 9.4. Twabwahesele mwamubwa obu bwato mangana tujabuke-jabuke mwamubwa mu kalunga-ndonga. Kutwakele mu bwasi, ngeci twatundisile injini mu bwato mangana tuwane mutamba wakama wa kwaka bitenga byabingi bya mema a kunwa. Co twalandele bikasi bibali bya mamita a kweta ku 5 bitwakele na kupangesa ha kututika bwato. Kutundaho, twashangumukile bungenzi bwa kuya ku Seychelles kwita mu Indian Ocean. Twayongwele kwita ku ngenge ya Africa kuketa na ku Cape of Good Hope mu South Africa. Twapangesele bingongonosi, bimapu, mabulu na tumakina twatundondo mangana keti tuzimbale. Njalikomokelele manene mutwaketele mwamubwa ku mutambela kutwakele na kuya.

Bwasi-bwasi twanangukile ngwetu bwato bwetu bwatubikile, co kubwasele lalo kwita mu kalunga-ndonga. Bwakele na kukobelesa mema a kweta ku malita 22 ha ola. Ngwe munjinendeka ku maputukulo, omwo lihunzi lyakama lyakatukile, njalishoshomwenene manene, co njalombelele kuli Njambi lwa kulibanga mu kuyoya kwange. Njamukulahesele ngwange nga twoboka, co njilinga mwoshe munjasela kumuzibuka. Lije lihunzi mulyahwile, njalingile binjakulahesele Njambi.

Mutwakele na kujabuka kalunga-ndonga, njakele na kutanda Mbimbiliya mu bwato. Acisinganyekeni mukuzibikila kukala mu bwato hakati ka kalunga-ndonga wa Mediterranea oku uli na kumona lika bisi ba kuliseza-seza na kulikuwa kukenga kuje kusholoka ngwe kukekwo kulinakahwila lifuti-libu. Butsiki njakele na kulikomokela munjakele na kumona tungongonosi twatwingi, co njakulahelele ngwange Njambi kwakala, co lalo watwaka mbunge.

Munima ya kujabula ha byalumingo byabindondo, twakatutikile ha mutambela habakatutikila mato mu Alicante ku Spain, co twakalandesele bwato bwetu mangana tulandeko bweka buje buli mwamubwa. Oloni kwatukaluwilile kuwana munu alanda buje bwato mwafwa bwapwile bwalaja, kubwakele na injini, co bwatubikile. Oloni njapangesele ije simbu itwakele na kubandamena munu alanda bwato ku kutanda Mbimbiliya.

Kutanda Mbimbiliya simbu yoshe kwanjikwasele njiimone ngwange yasa kututwamenena mu kuyoya na kutukwasa tupwe ba kubwahelela. Njabwahelelele manene kuzibuka binangulo bya mu Mbimbiliya bije bitukwasa tukale na futisi yaibwa. Oloni njakele na kulihula ngwange, ‘Mwafwa bika banu babangi baje bakendeka ngwabo bapwa baka-Kilistu kubesi na kukabangeya ebi binangulo?’

Njalyangwilile kutengulula futisi yange, co njalikelele kupangesa bumbanda bwa kupendesa. Njazibukile ngwange kuli banu bamo baje bakayoyo mu kulitombola na binangulo bya mu Mbimbiliya, co njashakele  kulikwatasana nabo. Ngeci, njalombelele lalo kuli Njambi mangana anjikwase kubawana.

Njalyakelele cilengo ca kwilula bulombelo bumo na bumo kweta noho hanjikawanena bulombelo bwa busunga. Munjakele na kwenda mu bitapalo bya mu Alicante, njakele na kuwana mitungo yaingi ya bulombelo. Oloni ha mitungo yaingi injawanene hakele bikupulo bya tumponya, co kwapwile kwakwasi kunanguka ngwange kubwapwile bulombelo bwa busunga.

Litangwa limo, lya Calumingo mutanya njakele ha munkinda uje uli kuyehi na kuje kubakatutika mato, co njakele na kutanda mukanda wa Yakomba 2:1-5. Ou mukanda umwesa ngwawo kutwapandele kulinga lika mwamubwa banu ba kufuka. Munjakele na kwiluka ku bwato bwetu, njawanene mutungo wa bulombelo, co halutwe basonekeleho ngwabo: “Njubo ya Bumwene ya Bakaleho ba Yehova.”

Njasinganyekele ngwange, ‘Tahi njeseke aba banu mangana njimone mubanjitambwilamo.’ Ngeci, njakobelele mu Njubo ya Bumwene mendi-mendi oku njazala bulukwe bwa kutabozoka na minjezi fwakuu. Muka-kunyunga wanjitwalele ha citwamo haje hakele kakulukazi wa munakazi uje wanjikwasele kuwana bisoneka byakele na kutumbula muka-kwendeka ñanda. Munima ya ciwano, banu babangi bezile na kunjimeneka, co njabwahelelele manene. Munalume umo wanjilanyele ku njibo yendi mangana tukasimutwiye biñanda bya mu Mbimbiliya. Oloni te kanda njimanese kutanda Mbimbiliya yoshe. Ngeci, njamulekele ngwange, “Njikuleka nga njilibwahesela.” Nameme ngoco, njatwaleleleho kukunguluka simbu yoshe.

Munima ya byalumingo byabindondo, njaile ku njibo ya uje munalume, co wakumbulwile bihula byange byoshe kupangesa Mbimbiliya. Munima ya calumingo cimo, wanjanene ngonga ya kushula ya bizalo byabibwa. Wanjilekele ngwendi babenya ngonga bamwakele mu kamenga mwafwa ya kwononoka lishiko lya mu Mbimbiliya lya kuzema bakwetu na kujeneka kulikobelesa mu binzita. (Isaya 2:4; Yowa 13:34, 35) Njakulahelele ngwange njawana banu banjinakele na kutonda baje bali na kukabangeya binangulo bya mu Mbimbiliya bije bitukwasa tukale na futisi yaibwa. Cilengo cange capwile oni ca kulilongesa Mbimbiliya mangana njiizibisise mwamubwa keti ca kuwana liñanda lyalibwa embwe. Ngeci, njelukile ku Netherlands.

Njendele matangwa awana asina njikete mu nganda ya Groningen ku Netherlands. Munjaketele, njatondele cipangi mangana njiwaneko bimbongo bya kulikwasesa. Munjaketele ha mutungo umo wa kushongela, njakalombele cipangi, co banjanene lipapelo haje hakele bihula. Cihula cimo catondekele njisonekeho bulombelo bwange, co njasonekeleho ngwange nji “Mukaleho wa Yehova.” Babenya bipangi mwanangukile ngwendi nji Mukaleho wa Yehova, washolokele kulubala. Co wendekele ngwendi, “Njikakusana tangwa lyeka.” Oloni kanjisanene.

 Njakatondele cipangi ha mutungo weka wa kushongela. Babenya cipangi wanjilekele ngwendi njimwane mapapelo ange a ku sikola na aje amwesa bipangi binjapangele kunima. Njamulekele ngwange njazikile bwato buje bwatubikile. Njakasamene mwanjilekele ngwendi, “Wasa kushangumuka mutanya, oloni kunjishaka ngwange unjinenele bukalu mwafwa njapwa Mukaleho wa Yehova, co njikakabangeya binangulo bya mu Mbimbiliya.” Njamutalele oku njalikomokela, co njamukumbulwile ngwange, “Nange nji Mukaleho.” Oloni omwo wamwene biñambu byange byabilaha na munjezi wange, wanjilekele ngwendi, “Kumani njililongesa nobe Mbimbiliya.” Co njatabele. Njanangukile oni byalingisile uje muka-kushonga wa kulibanga onowe kunjisana. Yehova wakele na kukumbulula malombelo ange. (Myaso 37:4) Njapangele na uje ndolome ha mwaka umo. Ha simbu ije, wakele na kunjilongesa Mbimbiliya, co mu January 1974 banjimbwitikile.

Munima ya ngonde imo, njashangumukile bupainiya, co eci cipangi canjilingisa njipwe wa kubwahelela manene. Mu ngonde yateleko, njajalukilile ku Amsterdam mangana njikalikwatasane na cibunga caciha cije cakele na kupangesa ndaka ya Sipanishi. Njalikuwile manene kutwamenenena bilongesa mu ndaka ya Sipanishi na Ciputukesi. Mu May 1975, banjangwile kupwa painiya wa kulitila.

Litangwa limo, ndokazi Ineke uje wapwile painiya wa kulitila, wakukungulukile netu ku ciwano citwalingile mu ndaka ya Sipanishi mangana akuzimbule munu yakele na kulilongesa nendi Mbimbiliya uje watundile ku Bolivia. Nange na Ineke twatwaleleleho kulisonekela mikanda mangana tulizibuke mwamubwa, co twanangukile ngwetu twakele na bilengo bya kulifwa. Twalyambatele mu mwaka wa 1976, co twatwaleleleho kulinga bupainiya bwa kulitila kweta mu mwaka wa 1982 omwo batulanyele ku sikola ya Ngilyande mu kilasi ya bu 73. Twabwahelelele manene mubatutumine kukapangela ku Mombasa mu lifuti lya Kenya lije lyakala ku Mwijatangwa wa Africa, co twakapangeleleko myaka itanu. Mu 1987, batutumine kukapangela ku Tanzania kuje kubashokolwele cipangi cetu ca kwambulula. Twakapangeleleko ha myaka 26, co batwilwisile lalo ku Kenya.

Kukwasa banu ba bimbunge byabibwa bazibuke busunga, kunatulingisa tupwe ba kubwahelela. Cakumwenako, munu wa kulibanga injalilongesele nendi Mbimbiliya ku Mombasa wapwile munalume injawanene omwo njakele na kwambulwila ku mbunga. Munima ya kumwana magazini abali wanjihwile ngwendi: “Nga njimanesa kutanda awa magazini, co njilinga bika?” Calumingo cateleko, njashangumukile kulilongesa nendi Mbimbiliya kupangesa libulu lya Wa Kona Ku Pila Ku Ya Ku Ile mwa Paradaisi fa Lifasi-mubu lije lyatuhukile mu ndaka ya Swahili. Munima ya mwaka umo bamumbwitikile. Co wapwile painiya. Kushwa bene haje ikeye na munakazi wendi banakwasa banu ba kweta ku 100, balikundike kuli Yehova na kubambwitika.

Munjazibukile byuma bije byasa kunjilingisa njipwe wa kubwahelela mu kuyoya, njalizibile ngwe mwalizibile muka-kulandulula uje wawanene likwalale lya seho, co kashakele ngwendi lizimbale. (Mateo 13:45, 46) Ngeci, mu kuyoya kwange kwoshe njashakele kutwalelelaho kukwasa bakwetu bapwe ba kubwahelela. Nange na mwebwange, twalimwena omwo Yehova akakwasela banu bapwe ba kubwahelela mu kuyoya.