Jats nmaxuˈunkˈäjty mä jëmëjt 1948 Países Bajos. Ja kyum jëmëjt, tatsë nfamilyë tsyënääytyëgäjtstë ets ojts nyëjkxtë jap São Paulo (Brasil). Ja ndääk ndeetyëty nëgoo ijty yˈoktsäjptëjkmëyeˈeynyëdë ets kots nˈaˈuxˈäjtäˈäytyë, tats ngäjpxtë Biiblyë tuk familyë. Mä jëmëjt 1959, tats jatëgok ntsënääytyëgäjtstë ets japëts ojts nëjkxtë Massachusetts Estados Unidos.

Jatsë nety niwinëˈattë niduktujk, etsë ndeetyëts mëk jantsy tyuuny parëts xymyooytyë tijatyëts nyajtëgoyˈäjttë. Tiiyëm tyuun: toˈk nëˈääy tuˈääy, tuun mä konstruksionk mä jäˈäyë karreteerë dyaˈoyëdë ets nenduˈun tyuuny mä tuˈugë empresë mä aérea internacional. Ko jap tyuuny, niˈamukëtsë nfamilyë tjantsy yˈoyjyäˈäwëdë, yëˈë ko mbäädëtsë nety nëjkxtë kanäk paˈis.

Kots nyaˈkpëtsëëmy kanäkˈokëts nwinmääy tits ndunaampy kots nyaˈkˈabatët. Nääk ja nmëtnaymyaayëbëts ojts tyëkëdë mä unibersidad ets nääk tyëjkëdë soldäädë. Per ëjts kyajtsë nety nsoldäädëˈatäˈäny, mët ko kyajts ntsiptunäˈäny ets kyajts nëgoo tijaty nyajtsiptäˈägäˈäny. Päätyëts ndëjkë mä unibersidad parëts kyaj ndunët soldäädë. Per diˈibëtsë nety ntsojkënyëˈajtypy, yëˈëts nbudëkëyaˈanyë jäˈäy. Mët ko duˈunëtsë nety nwinmay ko yëˈëts diˈib mbäät xyajnayjyawëty agujk jotkujk.

Mä unibersidad, yëˈëts nˈoyˈijxë antropología mä jäˈäy tniˈëxpëkë wiˈix tijaty tsyonëˈky tsyondaky. Ja maˈestrë xytyukniˈˈijxëdëts ko duˈunyë tijaty të yajtukˈijxpäädëˈëky ets xytyukmëbëkandëts ko jantsy tëyˈäjtën. Per extëm tnimaytyaktë, kyaj nety nyëˈëwitsy tyuˈuwitsy ets nëgoots alokë xytyukmëbëkandë, oy kyajamëty diˈib yajtëyˈäjtëndëkëp.

Mä eskuelë, kyajts jap nyajtukniˈˈijxë mä tidën oy ets tidën axëëk. Niˈigyëts jap nyajtukniˈˈijxëdë ko tsojkëp oytyim tiijëty nduˈunëm parë tijaty ndukˈoybyëtsëˈëmëm. Per diˈibëts jotkujk xyajnayjyäˈäwë, yëˈë kots ijty nëjkxtë mëdëtsë nmëtnaymyaayëbyëty mä xëëw tyunyëty ets kots njëˈxyë droogë. Per jeˈeyëts tuk ratëjaty xyajnayjyäˈäwë jotkujk. Xëmëts nnayajtëëwë titsë diˈib mbäät xyjyantsy yajnayjyawëty agujk jotkujk.

Mä taabë tiempë, tats ojts nëjkxy Boston, ets japëts ndëjkë mä tuˈugë unibersidad. Kots ijty nmëdatyë bakasyonk, tats nduny parëts mbäät ngujuy ja nˈeskuelë, ets jaats mä tim ëgäˈäny nˈixyˈajty tuˈugë Testiigë, diˈibëts xytyukmëtmaytyakë Daniel kapitulo 4 mä ojts yajnaskäjpxë ja “jëxtujk tiempë” ets xyˈanmääytyëts ko yëˈë nety ndukjukyˈäjtëm ja tiempë diˈib jëjpkëxanëp (Dan. 4:13-17). Tats nwinmääy, pën duˈunyëmëts nyajtukmëtmaytyaˈagyë Biiblyë ets pën nmëbëjkypyëts, tsojkëbëts nyajtëgatsëdë njukyˈäjtën. Päätyëts mdimnayjyëbëjkë.

Mä unibersidad ojtsëts nwinˈixy nˈëxpëkäˈäny wiˈixëts mbäät nbudëkë jäˈäy diˈib yajtëgoyˈajtypy naybyudëkë jap América del Sur. Nwinmääyëts ko pën nduumbyëtsë duˈumbë tuunk, mbäädëtsë nety njëjpˈixyë jotkujkˈäjtën. Per kyajtsë nety ndimˈity seguurë pën mbäädëts nnayjyawëty agujk jotkujk. Päätyëts ndimpëtsëëmy mä unibersidad.

Mayë poˈo mä jëmëjt 1970, ta ojts nëjkxy Ámsterdam mä (Países Bajos) parëts nenduˈun ndunäˈäny mä ja empresë mätsë netyë ndeety tyuny. Kots jam nduuny, ojtsëts njantsy tyukjëdijtëtyaˈayë it naxwinyëdë ets nˈixyˈajtyëts kanäägë paˈis, extëm África, América del Norte ets del Sur, Asia ets Europa. Per tats nbëjkyë kuentë ko tëgokyë paˈis myëdäjttëbë amay jotmay diˈib kyaj jyawë mbäät pën dyaˈoyë. Duˈunyëmëts nety tijaty ndunäˈäny diˈib mbäät tsyobääty mätsë njukyˈäjtën, päätyëts njëmbijty Estados Unidos etsëts jatëgok ndëjkë mä unibersidad Boston.

Kotsë nety nˈëxpëkyë mä unibersidad, tats nbëjkyë kuentë ko kyajts mbäät xypyudëkë parëts nbäädët diˈibëts nˈëxtaapy. Kom kyajtsë nety nnijawë tits ndunëp, tats nˈanmääyë ja nmaˈestrë diˈibëts xytyukniˈˈijxëbë Antropología parëts xypyudëkët. Ja nmaˈestrëts, tats xyˈanmääy: “¿Ets tiko mˈëxpëjkˈadëˈëtsy? ¿Tiko xykyamastuˈuty?”. Nganamëdoowdääyëts, tats nmastuty ja unibersidad ets kyajts nekyjyëmbijty.

Duˈunyëmëtsë nety nnayjyawëty awäˈäts tukwäˈäts. Tats nduktëjkë tuˈugë grupë hippie, diˈibë nety yajmëjwindëjkëdëbë tuˈugyëˈäjtën etsë tsojkën. Ojtsëts ntsoony mët näägë nmëtnaymyaayëbëty jap Estados Unidos, tats nduknäjxtë ja it lugäär axtë njäjttëts Acapulco (Nëwinm), namayˈäjtënëts nˈamdoowdë jäˈäy parëts xyajpattët kyarroty. Ets ntsënääytyëts mëdë jäˈäyëty diˈib tyukˈijtëdëp ja grupë hippie, duˈunë nety kyëxëˈëktë ko kyaj jyawë ti tmëmay tmëdäjtë. Per netyëts nbëjkyë kuentë ko extëmë nety jyukyˈattë kyaj ti tˈawix tjëjpˈixtë ets ni kyajotkujkˈattë. Pes kyaj nety oy tijaty ttundë ets jeˈeyë jäˈäy twinˈëën twinxäjtë.

Mä taabë tiempë, tats nwinmääy jatëgok ndunäˈäny diˈibëts xëmë ntsojkënyëˈäjt kots nmutskˈäjty: yëˈëtsë nety njëditäˈäny mejnyoty. Per kyaj extëm tuˈugë jäˈäy diˈib yajmënëjkxp barkoty, këˈëmtsën ja nbarkë ndimˈyajˈyeˈeyaˈany, päätyëts njuuy tuˈugë barkë. Tom, diˈibëts nmëtnaymyaayëbëˈäjt, nan yëˈë nety tsyojkënyëˈajtypy. Tats mëët ojts nnaygyajpxyëty ndukjëditëyäˈändë tëgokyë it naxwinyëdë mäjaty ja mejny yajpääty. Yëˈëtsë nety nˈëxtääytyëp tuˈugë lugäär diˈib mejnyˈitkujky diˈib jantsy tsuj këxëˈkp mä kyaj pën yˈaneˈemy.

Tatsë net ntsoˈony mëdë Tom etsëts njäjttë Arenys de Mar, jap Barcelona (España) ets japëts njuuytyë tuˈugë barkë diˈib yeny naa taxtujk metrën, txëwˈäjty Llygra. Tats ojts wanaty nyaˈˈaˈoyëdë parëts mbäät nyajtsoondë. Kom kyajtsë nety tsojk ndimjäˈtäˈändë mäts të nduknibëjtäägëdë, tats ojts nyajpëtsëëmdë ja myotoor parëts jap nbëjtaktë kom nëë. Nan njuuytyëts majtsk diˈibëts mbäät nduknëëgääptë, ja yenyëty mëgoxk metrë parëts yëˈë nyajtundët kots njäˈttët mejnybyëˈääy. Tatsë net njäjttë Seychelles, mä océano Índico. Ojtsëts nduknibëjtäägëdë ko tukëˈëyëts naˈˈawditäˈändë nuˈunë yˈit lyugäärë África axtëts njäˈtäˈändë Buena Esperanza (Sudáfrica). Ets parëts ijty nnijawëdë mätsoowëts nëjkxtët, yëˈëjëts nnaytyuktuˈumooyëdë extëmë mëtsäˈä, liibrë etsë mapë. Xyajmonyˈijx xyajmonyjyäˈäwëdëts wiˈixtsën nˈajawëdë yajxon mätsoowëts nëjkxtët.

Tats nbëjktë kuentë ko ja nbarkëts kyaj tmëmadäˈägany ttuknaxët ja mejny, yëˈë ko nëgoo nëë yˈoktuktëjkënë. Pes mä tuk oorëts jeˈeyë nyajtuˈuyeˈeytyë, ja nëë tyëkë, naa 22 litrën. Duˈun extëmëts të nimaytyaktsoony, ta myiiny ja mëk poj tuu ets nëgooyëts ojts nnayˈatsëˈkënë. Jaanëmëts mäts jatëgok njamyejtsyë Dios ets tats nmënuˈkxtaky. Ndukwandakëts ko pën kyajts nˈooktë, nˈëxtäˈäyaambyëts. Ta ja mëk poj tuu nyajxy ets tats nduuny extëmtsë nety ja Dios të ndukwandaˈaky.

Mientrësë nety nduˈuyeˈeytyë mä ja barkë, tats japyë ngäjpxtsondakyë Biiblyë. Okpawinmay nëjkxyëts barkoty ets nguyˈixëts ja mejny Mediterráneo, mäbäät tibäät jyawë kyugëxë. Ja äjkx ixy kaˈixy kyëxëˈëktë mejnyoty. Ets ux uxëts nbäˈtˈixy ja may myëtsäˈä, yëˈëts diˈib niˈigyë xyaˈijt seguurë ko jantsy tam tuˈugë Dios diˈib myëmaapy myëdajpyë naxwinyëdë jäˈäy.

Kotsë nety të nduˈuyeˈeytyë kanäk sëmään, tats njäjttë España mä mejnybyäˈä diˈib xyëwˈäjtypy Alicante. Jap tats ojts nˈawanëdë ndoogäˈändë ja nbarkë parëts njuyäˈändë mas oybyë. Per kyajts netyë ndoˈktë mët ko ja barkë të nety jyantsy tyujknë, kyaj ti myotoor ets nëduktëjkëp. Per kyajts ja nxëëw ndiempë nyajtëgooy, yëˈëts ojts ngajpxyë Biiblyë.

Kots niˈigyë Biiblyë ojts ngajpxy, tats njaygyujkë ko yëˈë tuˈugë liibrë diˈib mbäät xytyuˈumoˈoyëm ets xypyudëjkëm parë nˈijtëm agujk jotkujk. Mëjˈixy mëjmëdoyëts njäˈäwë ko Biiblyë yajxon tnigajpxy wiˈixën mbäät njukyˈäjtëm wäˈäts, ets xëmëts nnayajtëëwë tiko jyaˈˈatyë mayë jäˈäy diˈib jënandëp ko tpanëjkxtë Kristë, extëm ëjts, per kyaj tkuytyundë extëmë Biiblyë jyënaˈany.

Tats ojts nduknibëjtäägë nyajtëgatsäˈänyëtsë njukyˈäjtën, päätyëts nmastutyë droogë. Winmääyëts ko jantsy ta jäˈäy diˈib duˈun jukyˈäjttëp extëmë Biiblyë tniˈanaˈamë, ets yëˈëtsë nety diˈib nbäädaampy. Tats jatëgokë Dios nmënuˈkxtaky parëts xypyudëkët ets nbäädëdëtsë duˈumbë jäˈäy.

Tuˈuk tuˈugëts ojts nˈëxtäˈäy ja relijyonk axtë kots nbäädäˈäny diˈibën tëyˈäjtën. Mientrësë nety nduˈuyeˈey jap Alicante, tats nˈijxy ja tsäjpjëën tsäjptëjk. Per kots nˈijxy ko tap mayë awinax, tats nwinmääy ko kyaj yëˈëjëty ja relijyongë tëyˈäjtënbë.

Mä tuˈugë domingë xëëw, naa tsuudaˈakynyë, jamëtsë nety jëdungëjxy nguˈijxnaxy ja mejny ets yëˈëtsë nety ngajpxypyë Santya̱ˈa̱gʉ 2:1-5, mä tnimaytyaˈaky ko kyaj yëˈëyë ntsojkëm ja mëkjäˈäytyëjk. Jëmbijnëbëtsë nety mäts ja nbarkë, tats nˈijxy tuˈugë lugäär mä jäˈäy yˈëxpëktë ets tmëdaty tuˈugë letreerë diˈib jënäämp, “Tëjk mä yˈëxpëktë Jyobaa tyestiigëty”.

Tats nwinmääy: “Minëtsë taabë jäˈäy nˈokˈijxmatstë, aber wiˈixëts xyˈokˈagëˈë xyˈokˈaxäjëdë”. Tats jap ndëjk mä yˈëxpëktë, tekywyäˈäts, winwääy awääy ets tëtsë nˈëxmots jyantsy kyëˈtstäˈäy. Ets ja diˈib lugäärmoopy, tats xytyukpuwaˈtsë tuˈugë toxytyëjk diˈib naa mëjjäˈäy mëˈˈënäˈknë, yëˈë jantsy ajiiky amëguˈuk ets ojtsë xypyudëkë parëts nbatääy ja tekstë diˈibë nety yajnigäjpxp. Ko kyijxy ja reunyonk, xyajmonyˈijx xyajmonyjyäˈäwëts ko nimayëts xyjyantsy nyimiindë parëts xykyäjpxpoˈkxäˈändë. Tats tuˈugë yetyëjk xywyooy mä tyëjk parëts jam mëdë Biiblyë nëjkx nˈaknimaytyäˈäktë. Per kom kyajnëmtsë netyë Biiblyë ngäjpxtäˈäy, tats nˈanmääy: “Ta nˈawanët kots nˈokkäjpxtäˈäyët”. Per duˈunyëmëts ojts nˈyeˈeyˈadëˈëtsy reunyonk.

Ok, tats ojts nëjkxy mä ja jäˈäyë tyëjk diˈibëtsë nety të xyˈanëëmë xytyukniˈˈixëyaˈanyë Biiblyë. Ets yˈatsoowëmbijt tijatyëtsë nety nayajtëëwëp. Ko nyajxy tuk sëmään, tats xymyooy tuk bolsë wit diˈib jantsy oyaty. Xyˈanmääyëts ko netyë wyit tuˈugë jäˈäy diˈib jap ijtp pujxndëgoty ets ko päätyë nety të yajtsumy mët ko kyaj tsyiptunäˈäny. Pes yëˈë nety myëmëdoopy extëmë Biiblyë jyënaˈany, nnaytsyojkëm nixim niyam (Is. 2:4; Fwank 13:34, 35). Tats nwinmääy, tëtsë net nbääty ja tëyˈäjtën diˈibëts nˈëxtaapy: tyäˈädë jäˈäyëty yëˈëjën diˈib jantsy jukyˈäjttëp extëmë Biiblyë tniˈanaˈamë. Kyajtsë nety nˈokˈëxtäˈäyanë tuˈugë lugäär mejnyˈitkujky diˈib jantsy tsuj, yëˈëtsë nety këkpäät nˈëxpëkaambyë Biiblyë. Päätyëts jatëgok njëmbijty mä Países Bajos.

Taxk xëëwëts ojts nduˈuyeˈey, xitsoo yatsoowëts nˈaxäjtujkyë karrë parëts namayˈäjtënë jäˈäy xyajnëjkxët, axtë kots njäjty mä Países Bajos jap Groninga. Tats jap nˈëxtääyë nduunk ets japëts nˈamdooy mä jäˈäy tsyats jyëëttë, tats nyamooy tuˈugë neky parëts nyajtuktukët, per tap tuk pëky mä jyënaˈany etsëts nigäjpxët ti relijyongëts ndukˈijtëp. Tats nbëjtaky ko Testiigëts. Ko ja jäˈäy ojts tkajpxy, tim tëgäjtstääy ja wyiin jyëjp, tats xyˈanmääy: “Ta ok nmëgäjpxët”. Per ninäˈäts ojts xykyamëgajpxy.

Tats ojts nëjkxy mä jatuˈugë lugäär mä jäˈäy tsyats jyëëttë, ets tats nˈanmääy ja wintsën pën kyaj nety  dyajtëgoyˈatyë tyuumbë. Tats xyˈanmääy pën nmëdatyë tuˈugë sertifikaadë mä tnigajpxy nuˈunëts të nˈëxpëky o ti tuungëtsë nety të nˈoktuumbë. Ets tats ndukmëtmaytyaky ko yëˈëyëts nety të nyaˈˈaˈoyë tuˈugë kepy byarkë. Tats ja jäˈäy xyˈanmääy: “Pes tyäˈädë tsuu mdëkët tuumbë, per okˈix këdiits tëy nëgoo xyjyotmaymyoˈoyët mä tyäˈädë tayeer, mët ko ëjts Testiigëts ets nmëjˈijxypyëtsë Biiblyë yˈëwij kyäjpxwijën”. Tats netyë nˈatsooy: “¡Ëjts nan Testiigëts!”. Per kots xyˈijxy ko kuwääyenyëts ets winwääy awääyëts, tats xyˈanmääy: “Nik oy mijts nyaˈëxpëkët”. Tats ngupëjky parëts yëˈë xyaˈëxpëkët. Ets tats njaygyujkë ko yëˈëdëmë netyë Jyobaa të tˈatsoowëmbityë nnuˈkxtakënëts, päätytyëmtsë nety kyaj të nyajkupëky mä jatuˈukpë tuunk (Sal. 37:4). Tuk jëmëjtëts nduuny mët ja nmëguˈukˈäjtëm mä ja tyayeer. Mä taabë tiempë jats mä xyaˈëxpëjky ets eneerë mä jëmëjt 1974, tats nnëbejty.

Kots nduundëjkë prekursoor, yëˈëts diˈib xyjantsy yajnayjyäˈäwë agujk jotkujk. Kyumduk poˈo, tats ojts nëjkxy Ámsterdam parëts nbudëkëyaˈany ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib jam tuundëp mä ja grupë diˈib amxan, diˈibë nety näämnëm të nyaxkëdaˈaky. Jantsy agujk jotkujkëts nnayjyäˈäwë kotsë jäˈäy nyaˈëxpëjky amxan ets portugués. Ets mayë poˈo, mä jëmëjt 1975, tats nyaˈˈanmääy parëts ndunët prekursoor espesial. ¡Jantsy agujk jotkujkëts nnayjyäˈäwë!

Tëgok, mäts jap nmëdattë ja reunyonk amxan, ta jyajty tuˈugë prekursoora espesial diˈib xyëwˈäjtypy Catharina. Yëˈë wyoowmiin tuˈugë toxytyëjk diˈib Bolivia diˈibë nety yaˈëxpëjkypy. Ok, tatsë Catharina nˈanmääy pën mbäädëts nijayë parëts niˈigyë nˈixyˈatët, ets ta nbëjktë kuentë ko tuˈugyëbëtsë nety ja nwinmäˈänyëty mä tijatyëts ndunandëp. Tats nbëjktë mä jëmëjt 1976, ets duˈunyëmëts nduundë extëmë prekursoor espesial axtë mä jëmëjt 1982 kots nyajwoowdë Galaad mä klase 73. Njantsy tyukxondaktëts ets kyajts nmëbëkandë kots ojts nyajkaxtë África Oriental. Mëgoxk jëmëjtëts jap nduundë Mombasa (Kenia). Ets mä jëmëjt 1987, tats ojts nyajkaxtë Tanzania, mä nety jap të nyaxkëdaˈaky ja Diosë tyuunk. Jaats jap nduundë 26 jëmëjt, ets ok, tats jatëgok njëmbijttë Kenia.

Diˈibëts xyjantsy yajnayjyäˈäwëdë agujk jotkujk, yëˈë kotsë jäˈäy ndukniˈˈijxëdë tëyˈäjtën. Extëm nˈokpëjtakëm, ëwäˈkx käjpxwäˈkxpëtsë nety jap Mombasa kots nbaty tuˈugë yetyëjk diˈib yˈoymyëdoow ja Diosë yˈayuk. Yëˈëts diˈib tim jawyiin nyaˈëxpëjktsondak etsëts nmooy majtskë rebistë ets tats xyˈanmääy: “Kotsë net nyajkëxët, ¿titsë net ndunëp?”. Tats kyum sëmään mëët nˈëxpëjktsondaktë liibrë Usted puede vivir para siempre en el paraíso en la Tierra, diˈibë nety të pyëtsëmy mä ayuk suajili. Kyum jëmëjt, ta nyëbejty ets tyuundëjkë prekursoor regulaar. Desde ko nyëbejty, ja kujkë jäˈäy tpudëkëdë mëdë kyudëjk, naa 100 parë të nyëbattë.

Kots njaygyujkë tidën ko të nmiˈinëm jukyˈäjtpë yä naxwiiny, duˈunëts nnayjyäˈäwë extëm ja ajuuy adoˈkpë diˈib pyat tuˈuk ja perlë diˈib jantsy tsooxë ets jyuyan (Mat. 13:45, 46). Nbudëkëyaambyëtsë netyë jäˈäy parë tnijawëdët wiˈixën mbäät njantsy pyatëm ja agujkˈäjt jotkujkˈäjtën. Mëdëtsë ngudëjk tëts nˈixtë wiˈixë Jyobaa tkunuˈkxy pënaty mëduunëp ets tmoˈoyë agujkˈäjt jotkujkˈäjtën.