Navyalilwe uku Netherlands umu 1948. Umwaka uwalondelilepo ulupwa lwane lwakukiile uku São Paulo, umu Brazil. Avyazi yane yayanga lyonsi uku ceici nupya lyonsi twabelengelanga pamwi Baibo pa cisila ca cakulya ca manguzi. Umu 1959 twafumile uku Brazil nu kukuukila uku United States umu Massachusetts.

Ya tata yaombesyanga ukusakamala ulupwa. Pa myaka iingi yaomvileko umulimo wa kukazya iviya, ukupanga imiseo, nu ku kampani ka ndeke. Swensi kwene twatemilwe lino yatandike ukuomba uku kampani ka ndeke pano twali nu kulatandalila impanga izingi.

Lino nali uku sukulu, ilingi nelenganyanga inti, ‘I vyani vino ndacita nga nakula?’ Anji aingi yasoolwilepo ukuya ku yunivesiti, yauze nayo ingile usilika. Nomba nemo nakanyile ukwingila usilika pano ntatemilwe ukulemanila nu kulwa. Nasoolwilepo ukuya uku yunivesiti pakuti ntingila usilika. Nomba icicindamisye i cakuti nalondanga ukwazwa antu pano nalolanga ukuti cali nu kulenga inje nu umi usuma.

Lino nali pa yunivesiti natemilwe masambililo aalandanga pa kutandika kwa muntu, imikalile alino ni ntambi pa mulandu wakuti nalondanga ukumanya vino umi watandike. Yatusambilizyanga pa kusanguka nupya yalondanga tuzumile ukuti umu cumi twasangwike sile. Nomba nemo nalolanga ukuti vimwi vino yalondololanga vitaali ivya cumi nupya calondekwanga sile umuntu ukuzumila ukwaula usininkizyo uli onsi.

Muno nasambililanga yatatusambilizyanga ivingatwazwa ukumanya iviipe ni visuma. Nomba yatusambilizyanga ukucita vyonsi vino tungakwanisya ukucita pakuti twacita ningo umu masambililo ya pa yunivesiti. Nayanga sana ni nsansa nga tuli na ya cuza yane uku mapate na lino naomvya imilembo ikavulunganya uwongo, nomba insansa zizyo zyayanga sile izya pa kasita kanono. Nayuzyanga inti, ‘uzye ukwene aali umi usuma?’

Pa nsita imwi, nakukiile uku Boston nupya natandike nu kusambilila pa yunivesiti ya kuuku kwene. Pakuti nakwatako impiya izya kulipila uku sukulu, naombangako incito ndi cakuti isukulu lyalaala, nupya kuku kwene akuno naloline na Nte Wakwe Yeova umwi pa muku wakutandikilapo. Wino twaombanga nawe wanenyileko pa usesemo uwaya muli Danieli cipande 4 uwalandanga pa “myaka cinimbali,” nupya walondolwile ukuti tukwikala umu manda aakusyalikizya. (Dan. 4:13-17) Zuwa zuwa nizile iniluka ukuti ndi cakuti natwalilila ukulanzyanya nawe nu kuzumila vino nasambililanga, nalinzile ukusenuka. Fwandi nezyanga na maka ukumutaaluka.

Pa yunivesiti, nasambililanga masambililo aali nu kungazwa ukuya umu kuombako umulimo wa kwazwilizya uku South America. Nelenginye ukuti ukwazwa antu aalondekwanga uwazwilizyo kwali nu kulenga umi wane ukuzipa. Nomba nilwike ukuti nanti cakuti nali nu kucita vivyo, umi wane utaali nu kuzipa. Lino papisile imyezi 6 natoovwike nupya natiile ukuya uku sukulu.

Umu Mei 1970, nakuukile uku Amsterdam, ku Netherlands umu kuomba uku kampani ka ndeke kuno ya tata yaombanga. Pa mulandu ni ncito ii, natandalilanga sana impanga izingi izya mu Africa, America, Europe nu ku Asia. Patalengile, nilwike ukuti umu mpanga zyonsi zino natandalilanga mwali sana intazi zino kusi aliwensi angazimala. Natwalilile ukulondesya ukucita icintu icicindamisye umu umi, fwandi napingwilepo ukuswilila uku United States nu kuyatandika ukusambilila nupya pa yunivesiti ya ku Boston.

Nomba lino nali uku sukulu nizile iniluka ukuti vino nasambililanga vitangazwanga ukuzana masuko uku mauzyo yano nakweti pa umi. Ntamanyile ivyakucita, fwandi nuzizyeko mwalimu umwi ukuti angazweko ukumanya vino nali nu kucita. Nazungwike sana lino wanenyile ukuti: “U mulandu ci uno ukutwalilila ukusambilila? Uzye utange ute sile?” Lilyo kwene sile ntalemile nu kwisote. Fwandi natiile ukusambilila nupya ntatazile inswilile nu ku yunivesiti.

Pa mulandu wakuti nayuvwanga ukuti ntaipakizyanga umi, ningile umu kaliumba akakanyanga intambi nupya akalolekanga kwati kaletanga umutende nu kutemwa. Nemo na anji yamwi twafumile uku United States ituya uku  Acapulco uku Mexico. Twikalanga na antu aatalondelanga amasunde nupya alolekanga kwati yatakweti intazi ni vya kuyasakamika. Lino twikalanga nayo, nizile inzana ukuti imikalile yao italenganga yaya ni nsansa. Aingi pa yantu yaya yali acenjezi nupya yatali na ucisinka.

Pa nsita iya, natandike ukwelenganya sana pa cintu cino nalondesyanga ukucita lino nali umwance. Nalondanga ukulaombela pali yemba nomba ntalondanga ukuya kapisya lelo nalondesyanga ukuya umukalamba wa wato. Pakuti incite vivyo nalondekwanga ukuikwatila uwato. Pa mulandu wakuti cuza wane Tom nawe walondanga ukucita ivili vimwi, twapingwilepo ukuombela pamwi. Nalondanga ukuzana icilila icisuma sana kuno nali nu kuyaikala ukwaula ukulondela masunde.

Nemo na Tom twaile uku Arenys de Mar mupipi na Barcelona ku Spain. Twakazile uwato uwali mamita 9.4 uno yamanga ukuti Llygra. Twatandike ukupangamo uwato unono uwali nu kulenga twapita ningo pali yemba. Pa mulandu wakuti tutapamviwe ukufika kuno twayanga twafumizyeko injini nu kuomvya incende iyo ukusendelapo manzi. Pakuti twapisya ningo uwato muno mawato aingi imililanga twakazile inkafi zili izyali mamita 5. Lyene twatandike ulwendo ulwa kuya uku Seychelles, pali yemba wa Indian Ocean. Twalondanga ukuyapita uku ncende izyayela uku uwondaka wa Africa nu kuyafika uku ncende ino yakaama ukuti Cape of Good Hope, uku South Africa. Twaomvyanga intanda, mamapu, mabuku nu tuombelo tumwi ivyatwazwanga ukumanya ningo kuno tukuya. Nazungwike pali vino twamanyanga ningo kuno tukuya.

Zuwa zuwa twizile itwiluka ukuti uwato uu utali nu kupita pali yemba. Wingizyanga manzi malita 22 cila awala lyonga. Wakwe vino inalanda pa kutandika, lino icimuza cizile nuvwile intete nupya napefile ala papita imyaka iingi ukufuma pano napepiile, nupya nalavile Leza ukuti nga napusuka ndezya na maka ukumumanya. Icimuza casizile nupya nalondanga ukufikilizya vino nalavile.

Natandike ukubelenga Baibo ala tuli pa yemba. Elenganyini vino cali ukwikala pakasi kakwe yemba wa Mediterranean, ukuzingulukwa ni viswi ivipusanepusane na makumbi. Nga cafika usiku nalolanga intanda izingi nupya calenganga nsininkizye ukuti Leza akuno waya nupya wika mano uku yantu.

Lino papisile imilungu imwi twafisile uku Alicante, ku Spain kuno twalondanga ukukazya uwato pakuti tukale uze usuma. Nomba citangwike ukuzana uwa kukala uwato witu uwampiti, uutakweti injini nupya uwingizyanga manzi. Nomba yali insita isuma iyakubelenga Baibo.

Lino nabelenganga sana Baibo alino naweni ukuti i buku ilingatwazwa ukuya ni nsansa mu umi. Natemilwe vino Baibo ikalanda ivyuvwike pa kuya ni miyele isuma nupya nelenginye umulandu uno antu aingi aakailola ukuti a ina Klistu ukwikako sile nani kwene yakakanila ukuvwila vino Baibo ikalanda.

Nalondesyanga ukuzifya imiyele yane, fwandi napingwilepo ukuta ukuomvya imilembo ikavulunganya uwongo. Nelenganyanga ukuti kufwile kwaya antu aakauvwila vino Baibo ikasambilizya nupya nalondanga ukulolana nayo. Napefile umuku wakwe ciili ukulenga Leza ukuti angazwe ukuzana antu yaa.

Naweni ukuti cali sile ningo ukwezya ukulola vino yakapepa umu maceici apusanepusane pakuti nzane ukupepa kwa cumi. Lino napitanga umwi tauni lya Alicante nazanyile ivikuulwa vya maceici apusanepusane. Pa mulandu wakuti pa maceici aingi pali ivilubi, cangavwile ukumanya ukuti mutange muye ukupepa kwa cumi.

Wanda umwi pa Mulungu kasanya, nali patumpuke nkulola pano mawato yakaimilila ala nkubelenga Yakobo 2:1-5 ikalanda ukuti caipa ukucindika umukankala ukucila umupina. Lino naswililanga uku wato witu naweni cikuulwa cimwi icalolekanga kwati iceici apalemvilwe ukuti: “Ng’anda ya Wene Yakwe ya Nte Yakwe Yeova.”

Nelenginye ukuti nkanezye indole vino antu yaa yamampokelela. Ningile umu Ng’anda ya Wene ukwaula insapato, ala nateka ivilezu nupya ala ninzwala na tolozi umulepoke. Uwali pa mulyango waile anteka pa cilimba apali umukoloci uwangazwanga ukuzana zuwa malembo nga kalanda walanda. Lino ukulongana kwasizile, nazungwike sana pali vino yonsi aizile umukundamuka yali ni cikuuku. Umonsi umwi wangamile uku ng’anda ukwakwe pakuti tukalanzyanye pali Baibo, nomba namunenyile inti, “Ndakunena nga naipekanya” pano ala ntatala namala ukubelenga Baibo. Lyene natandike ukuzanwa uku kulongana konsi.

Lino papisile imilungu iingi, natandalile umonsi wiya uku ng’anda ukwakwe nupya waswike amauzyo aingi amuli Baibo yano nakweti. Lino papisile umulungu, wampeezile icola umwali ivyakuzwala ivingi ivisuma. Wanenyile ukuti umwineco wa vyakuzwala waya umu cifungo pa mulandu wa kuvwila isunde lya kutemwa antu yauze nu kukanalwako inkondo. (Eza. 2:4; Yoa. 13:34, 35) Lyene nasininkizye ukuti nazana antu aakauvwila vino Baibo ikalanda pa kuya ni miyele isuma. Uyo wane uwa kulonda icilila icisuma wizile iusenuka inalondesya ukusambilila sana Baibo. Naswilile uku Netherlands.

Casendanga amanda 4 pa kuyafika ku Groningen, ku Netherlands. Natandike ukulonda incito ya ukapenta pakuti naisakamala. Pano naile umu kulonda incito pa muku wakutandikilapo yampeezile icipepala, apali amauzyo aingi nupya pali na pa kulemba kuno napepanga. Nalemvilepo ukuti nene “Nte Yakwe Yeova.” Lino umwineco waweni vivyo, naweni ukuti wacinja icinso. Walanzile ati, “Ndakwama.” Nomba atangamile.

 Naile pauze inuzya umwineco ndi cakuti walondanga uwa kumwazwa. Wanguzizye ndi cakuti nakwata ivipepala ivyalangililanga ukuti namanya ukuomba umulimo uwa ni vyalangililanga ukuti naombapo umulimo uwa. Nalondolwile ukuti nalungisyapo uwato wambao. Nazungwike vino walanzile, watiile: “Ungatandika kasanya nomba ulinzile ukulondela icintu conga cino nimakunena. Nsikulonda uwaleta icimvulunganya, pano nene Nte Wakwe Yeova nupya nkalondela amasunde aaya muli Baibo.” Nazungwikwe nupya namunenyile ukuti: “Nani kwene nene Nte Wakwe Yeova.” Pa mulandu wakuti nateesile inyele ni vilezu, wamanyile ukuti ntali Nte Yakwe Yeova, fwandi wanenyile ukuti “Nimatandika ukusambilila Baibo nawe.” Nazumiile. Lyene nilwike umulandu uno uwa kutandikilapo atangamiile. Yeova wasukanga amapepo yane. (Masa. 37:4) Naomvile nu mwina wiya pa mwaka onga. Pa nsita yonsi ii wasambilizyanga Baibo, nupya nizile imbatiziwa umu Januwale 1974.

Lino papisile umwezi onga natandike upainiya, nupya umulimo uu walenga inje sana ni nsansa. Umwezi uwalondelilepo nakukiile uku Amsterdam mu kutungilila iumba ilipya ilyaomvyanga ululimi lwa Cispanish. Nali sana ni nsansa ukutungulula amasambililo umu Cispanish ni Ciportuguese. Umu Mei 1975, nasonsilwe ukuya painiya umuiyele.

Wanda umwi, nkazi Ineke painiya umuiyele wizile umu kulonganako naswe pakuti aazwe umusambi wakwe uwa ku Bolivia ukumanya aina na ya nkazi alandanga Icispanish. Nkazi Ineke nani twapingwilepo ukulalembelana makalata nupya twizile ituzana ukuti twakweti mauyo aali yamwi. Twatwaline umu 1976 nupya twatwalilile ukuomba upainiya uiyele ukufika umu 1982 lino yatwamile ukuyazanwa ukwi sukulu lya Gilyadi ilyalenga 73. Twazungwike sana nupya twatemilwe lino yatutumile uku East Africa kuno twaomvile pa myaka 5 umu Mombasa, ku Kenya. Umu 1987 yatutumile uku Tanzania kuno yatandike nupya umulimo wa kusimikila. Twikazile kuuku pa myaka 26 lyene twaswilile uku Kenya.

Ukwazwa antu afuuke ukumanya icumi ca muli Baibo kwalenga tuye nu umi usuma sana. Wakwe lino twali uku Mombasa isambililo lyane ilya kutandikilapo u monsi wino nakomenkinye lino nasimikilanga ukukazanwa antu aingi. Lino namupeezile ya magazini yaili watiile: “Uzye nga namala ukubelenga ya magazini yaa, i vyani vino ndinzile ukucita lyene?” Umulungu walondelilepo twatandike ukusambilila Baibo umwi buku lyakuti Mungikala Umu Paladaise Pano Nsi Amanda Pe, ala lino lyacifuma sile umu Ciswahili. Lino papisile umwaka onga wabatiziwe nupya wizile atandika upainiya. Ukufuma lili kwene wene na mamakwe yazwa antu ukufika kuli 100 ukuipeela nu kubatiziwa.

Lino namanyile umulandu uno twayelako, nayuvwile wa muculuzi uwazanyile iwe lya mutengo nupya atalondanga ukuliponzya. (Mate. 13:45, 46) Nalondanga ukuomvya umi wane onsi ukukwazwa yauze ukuzana umi usuma. Nemo na mamane twailolela ukuti Yeova akaazwa antu yakwe ukuya nu umi usuma.