Miyo gibaliwe elabo yo Olanda yaka ya 1948, yaka yoharela amudhaga otamela oSão Paulo, oBrazil. Makolo aaga anyagereja annya nanviha, ohiya eyo muralihu wahikanna elemelelo namala omujha jantari omwileri Bibliya. Yaka ya 1959 iyo otamela elabo emodha mbwenye vano natamele elabo yo Estados Unido iyo odhowa okalaga sidadi dhaala enithaniwa Massachusetts.

Apapa yolaba vanlubale wihina yande onijhiha iyo atanu nammodha nakala vade vamodhave. Aliwa yahikanna mabasa ohiyana-iyana yaparesiwa, ninga waweddana malondda, osasanya dila ni olaba ni empereza ya aviyawu. Emudhihu nunona wihina apapa ehafwanya mabasa oolaba ni empereza ya aviyawu, yahihagalala vanlubale, mwaha neere okanna ofuru wowedda olenddo dhowinjhiva.

Mudhidhi yole gimarihaga osuza, gokala nuwikoha gegi, gunnuwa ginaaparege mabasa baani? Akwaga amodha othoma omukosa universidadi, amodha othoma okala atoropa, mbwenye miyo munya mabasa yala okala mutoropa newene kagahowela. Mwaha miyo kagadhiveliwa okangana naathu newene owana naakwaga. Vano wihina girabele ovolowa mukoddoni miyo odhowa omukosaga universidadi. Mbwenye vati vamurima, efunelo yaaga yaali wakavihera athu amodha, gonelamo wihina gerana ndo dhaaga dherege ogeddela pama.

Ethu yathabwesa ogitikiniha, bimakalelo epaddusiwe egumi. Bumwaha mudhidhi yole gimusuzaga universidadi, disiplina yathabwesa ogidhivela yaali antropologiya. Aporosori yanihudhihesa wihina egumi kayere opaddusiwa yere oruthuwa. Ejheheraga wi nihiyoya nrumedhege wihina ebaribariya siyela. Mbwenye miyo munya makalelo yala ohudhiha newene kiyagidahinya murima, mwaha athu yarumedha mubuwelo yola, kayanda ofwanya ebaribari. Ohiya eyo mubuwelo yola yahudhihiwa, kawiwanana niile siyensiya anawogiye.

Nahudheraga, kanasuza makalelo oweddiha egumihu. Nakongomedhiwa waja okala athu oorela naarive wikale mwamakalelo abure. Ojha festa ni ojha murombwe dhoviriganiha ogogo sathabwa ogidhivela naarive ohagalalawa ohulegelaga mudhidhi wowinjhivene. Malabo mamodha gokala nuwikoha gegi, egumihu ehikanna yolubaya?

Mudhidhi vang’ono miyo otamela sidadi yoBoston, fuwengo gamuhudherimiwo universidade. Wihina ohudhera waaga weeddege pama, gakuma mwana feriya gopatha mudhidhi wihina gimusayele mwana ganyoganyo. Bi mabasa yala yagithukulele wagumanana Anamona a Yehova. Nlabo dhaala, mukwaga ogaddela yovuhulela enafwanyeya va Daniel 4 enasoriha woodhela ‘mudhidhi tanu nabili’ ni ogitapulelamo pamadhene wihina nnakala malabo ookuthula. (Dan. 4:13-17) Vano miyo wonelamo wihina nahere nthapanyagave teto giilibihera, geere wanda osaddula egumaga. Nuwindo miyo wilibihera wihina gihithabwege ojha mudhidhi ni mukwaga ole nalabesihu vamodha.

Omuhudhera universidade ohugegeredha okala namakavihera yapadduwa ngovi elabo yo America do Sul. Miyo gonelamo wihina wapara mabasa ala okavihera yopadduwa ngovi, yere ogithukulela okanna dhooluba mwigumini mwaga. Mbwenye makoho gannimina woodhela makalelo oweddiha egumaga, weraga othabwa. Gahukuwa vanlubale ofiyedha omwihiya universidade naarive ngaali yaka yogomihera.

Yaka ya 1970 mweri wa Maio, miyo otamela sidadi enithaniwa Amsterdam oOlanda, miyo olabaga ni empereza emodhave yaviyawu yalabesamo apapa. Mabasa ala yogeriha weedda olenddo dhowinjhivadhene, ofiyedha onona wAfrika, wAmerica, wEwuropa ni wEstremu Oriyenti. Dhilabo dhatedhene nda ginonnemi, makathamihoya yaali mamodhave enna athu atene ni kaavo anna makalelo apama oweddiha egumi. Mwaha wayeyo obubuhuwa efunelo yaaga gannimina yowerana ethu-sithu mwigumini mwaaga. Nuwindo, miyo otamela wEstadus Unidu ni ohudheragave wuniversidadi yo oBoston.

Naarive ngahogolowele osuza, gowonelamo wihina makoho ale gannimina woodhela egumi gaali gihinafwanye. Mudhidhi yole musolo ogibalaleya, miyo kuukanna yowera, vano miyo odhowa omuloba purusoraga antoropologiya yolaga. Mohujhehera oliye wera: “Weya onasuzela ddi? Onajhela ddi mudhidhidhawo mahalene?” Kagimujhehile wihina agaddele dila bili, miyo omuhiya universidade.

Ofiyedha vala, newene kagoona makalelo oweddiha egumaga, mwaha wayeyo miyo othukula mweddelo wakudda Ipiyes obe mweddelo wohidhuwanyeya. Miyo naakwaga iyo othukula karo omwedda Estados Unidu atene ofiyedha oddemulela sidadi yo Akapulku elabo yo Mexiku. Iyo okalaga mwana murudda dhaala dhakudda Ipiyes nafwanyilihuwo athu yanna mweddelo wakala ninga kinathuwathuwela egumi. Mbwenye miyo woona wihina makalelo yeeddihiwa egumiwa kiyahagalasa, ohiya eyo waali murudda waathu oohiwananeyana ni ohiroromeleya.

Mwana mudhidhi yola, miyo wambela wubuwela dholuba gannimina ngaali muzombwe. Efunelo yaaga yaali weedda muniya, ohiya ninga namalaba abarku mbwenye ninga mwinnyaya. Vano miyo wonelamo wihina gegi eyo yereye gimusayele baruku aagene. Teto mukwaga dhaala ithaniwa Toni efunelo yaye yaali emodhave, bumwahaya iyo omaruwa vamodha wihina neddege elabo yatene. Yogana yaaga yaali ofwanya eliga yaliganege ninga parayizu wihina egilapelihe naathu amodha.

Vano miyo ni Toni omaga olenddo iyo odhowa oddemulela oArenys de Mar waddamela oBarceloniya, elabo yo Espanya. Ofiyawene iyo omugula baruku akwaranya (meturu 9.4) ithaniwa LIygra. Iyo wambela omwegeredha baruku wihina anikaviherege weedda olenddo. Woona wi kananna marulu woofiya mburo nafunihu, iyo ovenyihawo mutoriya, vano mburo navenyilihuvo mutori ole iyo wahelamo manjhe ong’wa. Wihina nandege okuruvari nafiya mburo winimela abarku amodha, iyo waja mmiri minli dholapa dhowakwana 5 meturu kadda mmiri, dhanikavihera omutxapana barkuya needdaga. Nuwindo, nuumala omwegeredha barkwihu, iyo omaruwa oddemulela murudda dhaala onithaniwa Seychelles, niya ya Oseyano Indiku. Efunelo yehu yaali weedda sere-sere yowaAfrika ni Kabo Esperansa atene anakala wAfrika du Suli. Wihina nnone mburo nnadhowihuwo namulabihedha aparelyu dhaala, thendderi, mapa ni malivuru mamodha yanikaviheresa ofiya murudda nnayihuwo. Noona wihina nihiddemulela mburo nafunihuwo, nootikina vanlubale.

Nihinamweddihe malabo owinjhivene iyo woona wihina, baruku ole ahimala odduwa teto needdaga akala vego vaatorowile vavolowa manjhe owinjhivene owakwana 22L kadda mudhidhi. Nga giwogilimi omambelelowene, nlabo gafwanyiwimi nipevo ninlubale gahidheliwa woova, nuwindale ginoolobela dila yobajha naarive dhigavinre yaka dhowinjhivadhene gihilobelaga, mudhidhi yole miyo ompaganya Mulugu wihina anikavihera, ginere oxixa wihina gimunone. Nipevo nne nukurumuwa, kagubuwelevo dila bili, miyo wakwaneliha mpaganyo waaga dila yobajha mwigumini mwaaga.

Miyo obajha omwileri Bibliya wula needdaga muniya. Kubuwela okaratene mbarkuni, vaari va niya Mediteraneyo wula nigarijhiwe ni oba dhovava, agolfinyu teto nduwa nimorelagamo. Nimahiyu gootikina gasugwaga thendderi ni gokanna ebaribari wihina ohukalawo Mulugu anaapwatha athu.

Sumana nuuvira, nigaali muniya iyo oddemulela mburo winimela abarku Walikanti elabo yo Espanya. Nuufiya iyo wambela omuguliha barkwihu, wihina nimugule baruku mmodhaya apama. Mbwenye woona wihina kayari ethu yokweya kanamugumele muthu omugula baruku ninga yole, mwaha ahimala odduwa, kanna mutori ni moovolowa manjhe. Miyo opatha mudhidhi yole wihina giilibihere omwileri Bibliyaga.

Gaamwilerigi Bibliyaga, gowonelamo wihina nna livuru nnanikavihera okala ohagalala. Bibliya awogaga wihina nnohowela okanna egumi yapama ni yoyesa, miyo gootikina vanlubale. Malabo mamodha gokala nuwikoha mwahaya bwaddi athu owinjhiva ni miyoya, egasoriha wihina nili makiristawu wula ehipwathaga Bibliya anawogiye.

Vano miyo othoma othukula mweddelo wapama naarive gihowelaga osaddula dhithu dhowinjhiva mwigumini mwaaga. Miyo oselela ojha murombwe dhoviriganiha ogogo, gubuwelaga wihina enere okalawo athu amodha yaafune okanna mweddelo mmodhave oniwanana ni Bibliya. Teto efunelo yaaga yali waagumana munya athu yayo. Dila yanabili, miyo olobelave wa Mulugu wihina agikavihere wafwanya athu yayo.

Mwigumini mwaaga makalelo apama ofwanya ebaribari, yaali okunga lista adhigereja gahowelimi ovolowa. Geeddaga dila dhaala yowAlikanti, miyo gokwaranya perediyu dhowinjhiva dhanyagereja. Woona wihina dhowinjhiva dhahikanna dhikwamuthu, ogikweyela othimihavo va listani vaaga.

Nlabo dhaala Domingu mutana, miyo wimela mburo dhaala vinimesiwa abarku, wula gimwilerigi Tiago 2:1-5, anawoga woodhela woopiha orivo wothabwa waariha athu ooreela. Gihogolowelaga mburo waali barkwaga, miyo ofwanya perediyo dhaala yakala ninga mburo munatugumana athu. Vamusiwoniva olebiwavo madhu: “Nyumba Yomwene ya Anamona a Yehova.”

Miyo wera, ‘ginafuna gixixe goone makalelo enafuniwa ogaakela athu ala.’ Vano miyo ovolowa naarive gihiwanre xinelu, gahisathile ereru teto jhimisi gamuwarilimi agamanle ootala. Namatonyihedhaya ogithukulela mburo dhaala vakaratilege murogola owuluvala. Nuupama, murogola ole ogikaviheraga ofwanya dholebela dhatedhene, asoriha muliba mwaha wavathaddo wa labo nenne. Mutugumano nuumala, miyo otikina vanlubale mwaha wamakalelo apama athu yaale yadha ogilojhela. Mulobwana dhaala ogithanela owaniwa wihina ndowe nathapanye woodhela Bibliya. Woona wihina gaari gihinathi omariha omwileri Bibliya, miyo wera, “gamala wiwegeredha pama ginowuwaddela.” Obajha labo nenne odhowa osogolo miyo wonaga mutugumano dhatedhene.

Nuuvira mwana sumana, miyo odhowa vaade va mulobwana ole wihina nthapanye muselu dha mbibliyani. Vano oliye wawakula makoho amatene woodhela Bibliya gannimina. Dhihinavire mwana sumana dhowinjhiva, oliye ogivaha pasta mwaari dhowara dhapama. Nuwindo wera, muliba pasta ela ere ovolosihiwa mukambura mwaha wowiwelela nlamulo na mBibliyani woodhela odhivelana mmodha nimukwaye ni mwaha wokoodda odhowa mukoddoni. (Isa. 2:4; João 13:34, 35) Vano miyo okanna ebaribari wihina ethwile gunlelesimi siyela gihifwanya— athu enavirihamo malamulo a mBibliyani enna mweddelo wapama ni wooyesa. Obajha nlabo nenne dholuba dhaaga osadduwa, ohiya osayelaga mburo onaligana ni parayizu, mbwenye efunelo yaaga okala omuhudhera Bibliya pamadhene. Nuwindo miyo ohogolowela oOlanda wihina gaasayele mabasa.

Nuumala malabo mannayi geeddaga ni karo, miyo ofiya Ogronije, elabo yo Olanda, nufiyawo miyo wasayelaga mabasa wihina gandege wijhiha. Miyo wafwanya mwana mabasa dhaala oolaba mukarapintariya, wera orajhihe oprenxer dukumento ela wihina olebevo ndina nawo. Dukumento ele yahikanna nikoho nawoga negi webedha wawo fuuvi? Miyo olebavo, “Namona a Yehova.” Muliba karapintariya ele nuwileri dukumentoya, mohilegela ginoona kovaye osadduwa, nuwindo “oliye wera, gamala ginowuligarela.” Okala ginowuligarela baahi, newene nlabo nimodha kanaligarigi.

 Miyo odhowa karapintariya emodhaya, vano miyo omukoha mwinnyaya akala oomuhowela namalaba. Oliye ogikoha akala gihikanna dipoloma obe dukumento eniwanana ni mabasa yaale. Miyo omwaddela wihina ethu ginonnemi fusasanya mwanddeya baahi. Yotikinihaya oliye wera: “Peeno vevala txiguwo podi wambela olaba, mbwenye ovuruwane ethu ginafunimi wuwaddela, miyo kaginanfuna muthu anafuna ogitotela muladdu vakarapintariyani vaaga, mwaha miyo gili Namona a Yehova, miyo ginowahara malamulo a mBibliyani.” Miyo omusugwa ni motikiniha miyo wera, “nimiyoya giri Namona a Yehova!” mbwenye woona wihina mathithaga newene ereru kagaasanthe, oliye onona wihina miyo kagili Namona a Yehova. Nuwindo oliye wera “miyo ginerege wusuziha Bibliya!” Miyo orumedha ni murimaga wamutene. Mudhidhi yole miyo wonelamo mwahaya bwaddi muliba karapintariya ele yobajha, adhe ahigiligarelege dila bili. Yehova anna wawakula malobelo aaga. (Sal. 37:4) Miyo wambela olaba karapintariya ya ddibila ole wula agisuzihaga Bibliya, yaka yantero. Vano Janeru yaka ya 1974 miyo obaddiziwa.

Mweri mmodha nuuvira, miyo okanna mabasa mamodha​—mabasa opiyonero, mabasa ala odhana ohagalala winlubale mwigumini mwaaga. Vano mweri woharela, miyo otamela oAmsterdam wihina gikavihere nikuru dhaala nawoga Espanyoli gafwanyimi neeraga wambelawene. Gahudhihaga athu Espanyoli ni Ezugu, gohagalala vanlubale! Yaka ya 1975 mweri wa Maio, miyo othomeliwa mabasa oolaba ninga piyonero avayekiwa.

Nlabo nimodha, piyonera dhaala ithaniwa Aneki nnamahudheraye dhaala Oboliviya, odha waredhela mulogwihu wewogelo yEspanyoli. Aneki ni miyo, iyo othoma wihina nnonane pama woodhela olebelana makarta. Nuwindo, iyo woona wihina dholuba dhehu dhimodhave. Yaka ya 1976 iyo otelana ni olabagave ninga apiyonero avayekiwa ofiyera yaka ya 1982. Vano iyo withaniwa oJileyadi wihina nahudhere turma 73. Oneti yola wahinitikiniha teto vadhuluva iyo ohagalala vanlubale mwaha woothomiwa wihina ndowe nalabege elabo yo Afrika Oriyentale, nuwindo iyo olaba yaka tanu Omombansa, elabo yo Keniya. Yaka ya 1987 iyo otamihedhiwa elabo yo Tanzaniya, nafwannyihu elabo yele mabasihu oolaleya yeraga woobowawene mwaha woharahariwa. Iyo omalawo yaka 26, nuwindo ohogolowela Okeniya.

Wakavihera athu enna efunelo yonona ebaribari ya mBibliyani, ohunooniha makalelo apama oweddiha egumihu. Motajhiha, namahudheraga obajha Omombansa, di mulobwana dhaala ganfwannyegimi gilaleyaga mudila. Gerege onvaha mafolyetu menli, nuwindo oliye wera, “gaamala wawileri marevista yala enahoweleya geere ddi?” Sumana yoharela, miyo wambela omuhudhiha livuru nnithaniwa Podera Viver para Sempre no Paraiso na Terra, neeraga okumawene ni ewogelo yeSuwayili. Yaka modha nuuvira oliye obaddiziwa ni othomiwa ninga piyonero amudhidhi wamutene. Peeno oliye ni mwariye ehakavihera athu owakwana 100 ofiyedha obaddiziwa.

Vano nuwonelamo wihina gohafwanya makalelo apama oweddiha egumaga, miyo okalaga ninga muliba malondda ole oweeddedda aafwanye nibwe noojerimela newene ahubuwelavo dila bili. Miyo othoma olabihedha egumaga wihina gaakavihere athu amodha makalelo oweddiha egumiwa. Miyo nimwaraga, nihoona vakukuvi nlada na Yehova makalelo nnaarelihiwa adhaari aye ni egumi yapama.