Oninemiko ipan 1948 ne ipan Países Bajos. Se xiuitl sakin, iuan nochanejkauan otochantitoj São Paulo (Brasil). Notajuan miyekpa yayaj teopan niman ika teotlak, ijkuak yotontlakuajkaj, nochipa tikpouayaj Biblia. Ipan 1959, oksejpa otochanpatlakej ipan okse país niman otochantitoj Massachusetts (Estados Unidos).

Tichikueyimej katkaj, niman notaj chikauak tekitiya para techmakas tlen techpolouaya. Miyek tlen ipan otekit: san tlajtlanemakatinemiya, otlapaleui kampa kinchijchiuaj carreteras niman kampa kisaj aviones. Ijkuak tekitiya kampa kisayaj aviones, melak tikuelitayaj pampa ueliya miyekan tonpaxalouayaj.

Ijkuak onitelpochtiak, ninotlajtoltiaya tlenon niknekiya nikchiuas ijkuak yoniueyiyaka. Sekimej noamigos opeuj nomachtiaj ipan universidad niman oksekimej oyajkej kampa kinmajmachtiaj soldados. San ika, nejua xnikuelitaya nitlaixnamikis nion niteajuas. Pampa xniknekiya nias kampa kinmajmachtiaj akin teixnamikij, opeuj ninomachtia ipan universidad. Nejua melak niknekiya nikinpaleuis oksekimej, pampa niknemiliaya ika yejon nechyolpaktiskia.

Ipan universidad, melak nikuelitaya ninomachtis antropología, pampa niknekiya nikmatis kenon otinemikoj. Nomaestros techmachtiayaj itech evolución niman kinekiyaj matikneltokakan tlen kijtouayaj. Maski seki xnotlajtolnamikiya iuan tlen kijtoua ciencia, kinekiyaj matikneltokakan.

Kampa ninomachtiaya, xtemachtiayaj kenon noneki tikitaskej tlen kuajli niman tlen xkuajli, yej san techijlitoyaj ika nonekiya tokojtiliskej para tikinkixtiskej kuajli calificaciones ipan universidad. Ijkuak niiluipanouaya iuan noamigos niman nikinkuiya drogas nechyolpaktiaya, san ika, yejon san panouaya. Niman ninotlajtoltiaya tla yejon tlen yemelak niknekiya.

Sakin oniaj Boston, niman ompa oksejpa opeuj ninomachtia universidad. Oniktejtemo se tekitl para uelis niktlaxtlauas noescuela, niman ompa kampa kachtopa onikixmat se iteixpantijkauj Jehová. Pampa san sekan titekitiyaj, yejua onechtomili on teotlajtojli tlen uajlauj ipan Daniel 4:13-17, niman onechijli ika itinemiyaj ipan sa ika tlami tonaltin. Onikitak ika tla nochipa nitlajtlatouaya iuan itech Biblia nonekiskia ninopatlas. Ika yejon, nochipa nikcholouiliaya.

Ipan universidad, oniktlapejpeni ninomachtis tlen nechpaleuiskia manikinpaleui oksekimej ne América del Sur. Niknemiliaya ika tla nikinpaleuiaya oksekimej nechpaleuiskia maniyolpaki. San ika, noijki xonechpaleui. Pampa universidad xonechpaleui maniyolpaki, onikajkauj.

Ipan mayo de 1970, oniaj Ámsterdam (Países Bajos) para nitekitis kampa kisayaj aviones, kampa notaj otekitka. Pampa ompa onitekit, ouel oniaj África, América del Norte niman del Sur, Asia niman Europa. San ika, onikitak ika ipan nochi países nochiua tlen xkuajli niman ika xakaj ueliya kiyektlaliaya. Maski ijkon, ok niknekiya nikchiuas itlaj tlen ika nitepaleuis, yejua ika, oninokuep Estados Unidos niman oksejpa opeuj ninomachtia ipan universidad de Boston.

Ijkuak ininomachtijtoya ipan universidad, onikitak ika xniknextiskia tlen niktejtemojtoya. Pampa xnikmatiya tlenon nikchiuas, oniktlajtlanili nomaestro de Antropología manechpaleui. Onechmojkatlachialti ijkuak onechijli: “¿Niman tleka ok timomachtijtika? ¿Tleka xtijkaua universidad?”. Nimantsin onikis de universidad niman xok keman oniaj.

Maski ijkon xniyolpakiya, yejua ika, opeuj ninosentlalia imiuan hippies, noso akin xnoyekanayaj ika incostumbres oksekimej niman nesiya ika kinekiyaj maonia yolseuilistli niman tlasojtlalistli. Nejua niman seki noamigos otikpanauijkej nochi Estados Unidos hasta otajsikej Acapulco (México). Tichantiyaj ipan seki grupitos imiuan oksekimej hippies, akin nesiya kentla xtlaj kimajmanaya. San ika, sakin onikitak ika ken nemiyaj noijki xteyolpaktia. Noijki, onikitak ika miyekej xyolmelajkanemij niman san tekajkayauaj.

Ijkuakon, oksejpa opeuj nikneki nikchiuas tlen desde ijkuak nikonetl katka niknekiya. Niknekiya nipaxalojtinemis ipan mar ken akin kiyekana se  barco. San ueliskia ijkon nikchiuaskia tla nijkouaskia nobarco. Pampa se noamigo akin itoka Tom noijki ijkon kinekiya kichiuas, opeuj san sekan tipaxalouaj ipan mar ipan nochi tlaltikpaktli. Niknekiya niknextis se isla kampa melak tlakualtsinkan niman kampa xakaj tlayekana.

Tom niman nejua otiajkej hasta Arenys de Mar, nisiuj Barcelona (España), niman ompa otijkoujkej se barco tlen kipiaya 9 metros ika ueyak niman itoka katka Llygra. Achijtsin otikyejyektlalijkej para ueliskia ipan tiaskiaj. Pampa xnonekiya nimantsin tajsiskej kampa tiknekiyaj, otikixtilijkej imotor on barco para ueliskia tikitkiskej más ueyi atl tlen tikoniskiaj. Noijki, otikinkoujkej ome remos tlen kipiayaj 5 metros ika ueueyakej para ueliskia tikuikaskej tobarco kampa xmás tlaueyi katka. Sakin, otiajkej Seychelles ne océano Índico. Tejuamej tiknekiyaj tipanoskiaj África occidental niman tikyeualoskiaj Buena Esperanza (Sudáfrica). Para tikmatiskej kanon ika tiayaj, toyekanayaj ika sitlalimej, seki mapas, libros niman okseki tlemach. Nechmojkatlachialtiaya ijkuak nikitaya ika ueliya tikmatiyaj kanon tinemiyaj.

Sakin, otikitakej ika tobarco tlen tlachijchiujtli katka ika kojtli, xmás uejka techajxitiskia. Ipan se hora kalakiya hasta 22 litros de atl. Ijkon ken onimechijli ijkuak kemach otipeujkej, ijkuak opeuj ajakakiyaui melak oninomojti niman maski melak youejkaujka ika xok nikchiuaya teoyotl, ipan yejon tonajli onikchiuj. Onikijli toTajtsin ika tla timakisayaj, ninokojtiliskia nikixmatis. Onotelti ajakakiyaujtli niman onikchiuj tlen onikijli toTajtsin.

Ijkuak tinemiyaj ipan mar, opeuj nikamapoua noBiblia. San xkonnemili kenon melak kualtsin nikpouaya noBiblia itlajkotian mar Mediterráneo, kampa nemiyaj michimej akin patlanij, delfines niman melak tlakualtsin katka. Ika tlayoua, melak nikuelitaya nikimitas sitlalimej, yejon onechpaleui manikita ika yemelak nemi se toTajtsin akin najmana topampa.

Otiuejkaujkej seki semanas hasta ijkuak otajsikej ne Alicante (España), kampa otiknemakakej tobarco pampa tiknekiyaj tijkouaskej okse uan más kuajli. Melak ouijtika otikitakej tiknemakaskej tobarco pampa yososoliujka, xkipiaya motor niman kalakiya atl. San ika, melak onikuelitak yejon tiempo pampa ueliya ninomachtiaya Biblia.

Ijkuak más nikpouaya Biblia, nikitaya ika tlen ompa kijtoua techpaleuiya matiyolpakikan. Melak onechmojkatlachialti ijkuak onikitak ika Biblia temachtia matichipaujkanemikan, niman ninotlajtoltiaya tleka miyekej akin kijtouaj ika kichiuaj ken Cristo, hasta nejua, xtikchiuaj ijkon ken Biblia kijtoua.

Onikijto ika ninopatlas, niman onikajkauj ika nikinkui drogas. Oniknemili ika nonekiya nemiskej akin noyekanaj ijkon ken kijtoua Biblia, niman niknekiya nikinnextis. Oksejpa onikchiuj teoyotl niman oniktlajtlanili toTajtsin manechpaleui manikinnexti.

Pampa niknekiya niknextis religión tlen melauak, opeuj kuajli nikita tlenon kichiuaj nochi religiones. Ne Alicante, ijkuak ninejnentiaya ipan ojtli, onikimitak miyekej kaltin kampa nosentlaliaj religiones. San ika, pampa miyekej yejon religiones  kintekitiltiayaj tlamachijchiualtin noso tajtsitsintin nimantsin onikitak ika yejon religiones xmelajkej.

Se domingo ika teotlak ninemiya ipan tepetl niman nikamapoujtoya tlen kijtoua Santiago 2:1-5. Kampa kijtoua ika xnoneki más tikintlasojtlaskej akin kipiyaj tomin. Ijkuak ninokueptoya kampa barco, onipanok ixpan se kajli kampa nosentlaliaya se religión. Ipan ipuerta kijtouaya: “Kajli kampa nosentlaliaj iTeixpantijkauan Jehová”.

Kuakon oniknemili: “Manikomontlatlata, manikita kenon nechseliaj”. Ijkuak ompa ononkalak xnikimitkiya nokakuan, yonitentsonueueyakiyaka niman nopantalón hasta yotsajtsayanka noso yotsojtsomonka. Akin teseuijtoya onechijli maninoseui inakastlan se lamajtsin, yejua, ika iyojlo onechpaleui manikinnexti on textos tlen kinteneujtoya akin kipanoltijtoya tlamachtijli. Ijkuak otlan tlanechikojli, onechmojkatlachialti pampa nochimej kuajli onechtlajpalojkej. Se tlakatl onechijli maniuiya ichan para ompa titlajtlajtoskiaj itech Biblia. San ika, pampa nejua xinitlamiya nochi nikpouaya, onikijli: “Nimitsijlis ijkuak niuelis”. Desde ijkuakon, opeuj niauj nochi tlanechikoltin.

Seki semanas sakin, oniaj ichan yejon tlakatl niman ika Biblia onechnankili nochi tlen niknekiya nikmatis. Se semana sakin, onechinmakak seki tlakentin tlen melak kualtsitsintin katkaj. Yejon tlakatl onechijli ika on tlakentin katkaj de se tlakatl akin tsauktoya pampa xkinekiya yas guerra niman kinekiya kiteititis ika tetlasojtla, ijkon ken Biblia kijtoua (Is. 2:4; Juan 13:34, 35). Aman kema yonikinnextijka akin nikintejtemouaya: tlaltikpakchanejkej akin noyekanaj ijkon ken kijtoua Biblia. Xok niknekiya niknextis se kualtsin isla, aman niknekiya kuajli ninomachtis Biblia. Ika yejon, oninokuep Países Bajos.

Oniuejkauj naui tonajli para onajsik Groninga (Países Bajos). Opeuj niktejtemoua se tekitl para nikpiyas tlen noneki. Ipan se carpintería, oniktlajtlan tekitl niman ompa onechmakakej se amatl tlen nonekiya niktemiltis niman ompa nechtlajtoltiaya tlen religión nikpiaya. Onikijkuilo ika niiteixpantijkauj Jehová katka. Ijkuak akin onechmakak on amatl okipouj, onopatlak ixayak. Onechijli: “Sakin nimitsonnotsas”. San ika, xkeman okichiuj.

Ipan okse carpintería onitetlajtolti tla kinekiyaj yakaj akin makinpaleui. Akin itlatki yejon carpintería onechtlajtolti tla nikinpiaya noamauan tlen kiteititiayaj tlenon oninomachti noso itlaj tlen makiteititi tla oksekan yonitekitka. Onikijli ika yonikyektlalijka se barco tlachichiujtli ika kojtli. Onechmojkatlachialti ijkuak onechijli: “Uelis tipeuas  yejuin teotlak, san ika, xnikneki xchiua itlaj tlen xkuajli nikan, pampa nejua niiteixpantijkauj Jehová niman nikchiua tlen kijtoua Biblia”. Kuakon, oniknankili: “¡Nejua noijki!”. San ika, ijkuak on tlakatl okitak ika nitsonueueyak niman nitentsonueueyak, onechijli: “Kuakon nimitsmachtis itech Biblia”. Ika noyojlo, onikijli ika kema. Ijkuakon, onikasikamat tleka xonechuajnotskej para manitekiti ipan okse carpintería: Jehová nechmakatoya tlen kinekiya noyojlo (Sal. 37:4). Onitekit se xiuitl ipan icarpintería yejon tokniuj. Yejua onechmachti itech Biblia, niman ipan enero de 1974 oninoapolakti.

Se metstli sakin, opeuj nikchiua se tekitl tlen melak nechyolpaktia: oninochiuj precursor. Niman ipan okse metstli, oniaj Ámsterdam para nitlapaleuis ipan se grupo ika español tlen kemach yonotlalijka. Melak nechyolpaktiaya nitemachtis ika español niman portugués. Ipan mayo de 1975, onechtlalijkej ken precursor especial. ¡Se ueyi tlateochiualistli!

Se tonajli, se precursora especial itoka Catharina, okuikak ipan totlanechikol se inomachtijkauj akin ualeuaya Bolivia niman tlajtouaya español. Pampa tiknekiyaj más kuajli toixmatiskej, Catharina niman nejua, opeuj toijkuilouiliaj cartas niman otikitakej ika san noijki ken tiknekiyaj tiktekichiuiliskej toTajtsin. Otonamiktijkej ipan 1976, niman otitlapaleuijkej ken precursores especiales hasta ipan 1982, ijkuak otechnotskej ipan tlamachtijli 73 de Galaad. Melak otechmojkatlachialti niman otechyolpakti ijkuak otechijlikej ika tiaskiaj África Oriental. Otitlapaleuijkej makuijli xiuitl ne Mombasa (Kenia). Ipan 1987, otechtitlankej Tanzania kampa yonotekauilijka manotenojnotsa. Ompa otinenkej 26 xiuitl niman sakin otokuepkej Kenia.

Melak techyolpaktia pampa ueli tikinpaleuiyaj akin yolyemankej makixmatikan tlen melauak itech Biblia. Akin kachtopa onikmachti itech Biblia ne Mombasa, katka se tlakatl akin oniknexti ijkuak nitenojnotstinemiya. Onikinmakak ome revistas, niman yejua onechijli: “Niman, ¿tlenon nikchiuas tla yonitlan nikinpoua?”. Se semana sakin, opeuj nikmachtia Biblia ika libro Usted puede vivir para siempre en el paraíso en la Tierra, tlen kemach yokiska ika tlajtojli suajili. Se xiuitl sakin, yejuin tlakatl onoapolakti niman onochiuj precursor regular. Desde ijkuakon, yejua niman isiuauj yokinpaleuijkej kanaj 100 tlaltikpakchanejkej manosentemakakan itech Jehová niman manoapolaktikan.

Ijkuak onikasikamat tlenon nonekiya nikchiuas para niyolpakis, oninomachili ken on tlakatl akin okinexti se perla tlen melak patioj niman onokojtili kikouas (Mat. 13:45, 46). Niknekiya nikinpaleuis oksekimej noijki makitakan kenon uelis yolpakiskej. Nejua niman nosiuatsin yotikitakej ika Jehová kinteochiua itekipanojkauan pampa kinpaleuiya mayolpakikan.