Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

ƐBƐLABƆLƐ NU EDWƐKƐ

Ɛnee Melɛkpondɛ Ɛbɛlabɔlɛ Mɔɔ Gyi Bodane Zo

Ɛnee Melɛkpondɛ Ɛbɛlabɔlɛ Mɔɔ Gyi Bodane Zo

MEKƐ mɔɔ melua Mɛdetɛlenia Nyevile ne akunlu nehane la, menwunle kɛ me ɛlɛne ne mɔɔ ɛyɛ dɛba la ɛlɛnwu kpalɛ, na ɔzinle me nwo kpole. Akee ahumu ne dule. Me ahonle dule na menyɛle asɔne, ɛnee menyɛle bie la ɛhyɛ kpalɛ. Kɛ ɔyɛle mɔɔ mengɔle tɛnlabelɛ ɛhye anu ɛ? Maa membɔ edwɛkɛ ne abo.

Mɔɔ menlile ɛvolɛ nsuu la, ɛnee me nee me abusua ne de Brazil

Bɛwole me wɔ Netherlands wɔ 1948. Ye ɛvolɛ bieko, me abusua ne dule hɔle São Paulo mɔɔ wɔ Brazil la. Ɛnee me awovolɛ bɔ mɔdenle wɔ asɔne mɔɔ bɛkɔ la anu, na ɛnee yɛ abusua ne ta kenga Baebolo ne nɔsolɛ nu wɔ mekɛ mɔɔ yɛli aleɛ yɛwie la. Wɔ 1959 yɛdule bieko, na mekɛ ɛhye mɔɔ yɛhɔle Massachusetts mɔɔ wɔ United States la.

Me papa yɛle gyima ɛsesebɛ nleanle yɛdayɛ menli mɔtwɛ mɔɔ yɛwɔ abusua ne anu la. Ɔdwu mekɛ ne bie a ɔtudu adenle ɔkɔtɔnedɔne awie mɔ ninyɛne, ɔyɛ a ɔ nee menli mɔɔ yɛ kale adenle la yɛ gyima, yɛɛ ɔyɛ a ɔ nee alopile kɔmpɛlɛ bie yɛ gyima na ɔtɔnedɔne bɛ ninyɛne ɔmaa bɛ. Mɔɔ ɔnyianle gyima ɛhye la, yɛ muala yɛ nye liele ɔluakɛ ɛnee ɔmaa yɛtudu adenle yɛkɔ ɛleka dɔɔnwo.

Mekɛ mɔɔ mekɔ sukunwiɔ la, ɛnee meta mebiza me nwo kɛ, ‘Saa meyɛ kpanyinli a, duzu a mebayɛ a?’ Me gɔnwo mɔɔ bie hɔle yunivɛsiti yɛɛ bie mɔ noko hɔle sogya. Noko mame ɛnee mengulo kɛ mekɔ sogya ɔluakɛ me nye ɛnlie kpolerazulɛ nwo bɔbɔ na akee konle. Menzile kpɔkɛ kɛ mebahɔ yunivɛsiti amaa bɛanga kɛ mengɔ sogya. Noko me ahonle nu, ɛnee mekulo kɛ meboa awie mɔ ɔluakɛ ɛnee mesuzu kɛ ɔbamaa me ɛbɛlabɔlɛ agyinla kpɔkɛ zo.

MƆƆ MEWƆ YUNIVƐSITI LA

Menvale ɛvolɛ dɔɔnwo memkpondɛle deɛmɔti yɛde ngoane nu la

Mɔɔ mewɔ yunivɛsiti la, me nye raliele menli asetɛnla nee bɛ amaamuo nwo debiezukoalɛ nwo, ɔluakɛ ɛnee mekulo kɛ menwu kɛzi ngoane bɔle ɔ bo la. Bɛhilehilele yɛ ngakyihakyililɛ nwo debie na ɛnee bɛkulo kɛ yɛdie yɛto nu kɛ ɔle nɔhalɛ. Noko mame menwunle kɛ ngilenu bie mɔ ɛndɔ ɛnzolɛ nu na ɔwɔ kɛ yɛdie yɛto nu mɔɔ yɛmkpondɛ nwolɛ daselɛ biala a, na yemɔ noko nee abɔdeɛ nwo nrɛlɛbɛ nwo mɛla ɛnyia.

Bɛangilehile yɛ ɛbɛlabɔlɛ kpalɛ nwo debie wɔ ninyɛne mɔɔ ɛnee yɛlɛsukoa la anu. Emomu, kɛ ɔkɛyɛ na yɛahɔ yɛ nyunlu wɔ nwomazukoalɛ nu la anwo edwɛkɛ ala a ɛnee bɛka a. Me gɔnwo mɔ mɔɔ me nee bɛ kɔ ɛkponledolɛ bo yɛɛ nyiletane ɛnlonlɛ maanle me nye liele, noko ɛnee anyelielɛ ne ɛngyɛ. Ɔti membizale me nwo kɛ, ‘Asoo ɛbɛlabɔlɛ kpalɛ a le ɛhye?’

Akee mendule mengɔle Boston na mengɔle yunivɛsiti mɔɔ wɔ ɛkɛ ne la bie. Amaa meahola meadua me sukuluhɔlɛ ne anwo kakɛ la, ɛnee bɛtua sukulu biala a meyɛ gyima na nuhua a menyiale Gyihova Alasevolɛ a. Me gɔnwo gyimayɛvo bie hanle “mekɛ nsuu” ne anwo ngapezo ne mɔɔ wɔ Daneɛle tile 4 la hilele me na ɔhilehilele nu kɛ yɛde mekɛ mɔɔ li awieleɛ la anu. (Dan. 4:13-17) Ndɛndɛ ne ala menwule kɛ, saa mekɔ zo me nee ye bɔ adawu na mefa mɔɔ ɔlɛka la anyebolo zo a, ɔbahile kɛ ɔwɔ kɛ mekakyi me ɛbɛlabɔlɛ. Ɔti menyɛle biala mɔɔ mebahola la mendwenle me nwo menvile gyimayɛvo zɔhane anwo.

Mewɔ yunivɛsiti la, menzukoale debie mɔɔ ɔbamaa meadu me nwo meamaa meahɔboa wɔ South America la. Menyianle adwenle kɛ, saa meyɛ ninyɛne mgbalɛ memaa bɛdabɛ mɔɔ bɛhyia moalɛ la a, ɔbamaa me ɛbɛlabɔlɛ ne agyinla bodane zo. Noko menwunle kɛ yemɔ bɔbɔ ammaa me nye anlie. Me sa nu dole na mɔɔ yɛduale sukulu la, meanzia meangɔ yunivɛsiti bieko.

MENDOALE ZO WƆ MAANLE NGAKYILE ZO

Wɔ May 1970, mendule mengɔle Amsterdam mɔɔ wɔ Netherlands la kɛ mekayɛ gyima wɔ alopile kɔmpɛlɛ ko ne ala mɔɔ me papa yɛle gyima wɔ ɛkɛ la anu. Gyima ɛhye maanle mengolale mengɔ maanle ngakyile mɔɔ wɔ Africa, America, Europe, yɛɛ Asia la anu. Yeangyɛ, menwunle kɛ maanle biala mɔɔ mebahɔ zo la, bɛ muala bɛlɛ ngyegyelɛ mgbole na ɔzɔho kɛ awie biala ɛnlɛ nwolɛ sɔbelɛ. Menyianle ɛhulolɛ bieko kɛ meyɛ debie meaboa awie mɔ, ɔti menzile kpɔkɛ kɛ mesia meahɔ United States na meahɔ yunivɛsiti ne mɔɔ wɔ Boston la bieko.

Noko menziale mengɔle sukulu la, eza menwunle kɛ ninyɛne mɔɔ melɛsukoa la ɛmmaa mennyia kpuya mɔɔ melɛ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu la anwo mualɛ. Kɛmɔ ɛnee mennwu mɔɔ meyɛ la ati, mengɔle me kilehilevolɛma ne ko ɛkɛ kɛ ɔboa me. Noko mɔɔ ɔhanle la zile me nwo, ɔse: “Duzu ati a ɛtɛkɔ sukulu a? Nzɔne ati a ɛngyakyi a?” Meammaa yeanga ye bieko bɔbɔ. Ɔti mengyakyi sukulu bɔkɔɔ.

Kɛmɔ mendele nganeɛ kɛ ɛbɛlabɔlɛ ɛngyi kpɔkɛ zo la ati, menvale me nwo membɔle ekpunli bie mɔɔ bɛnli amaamuo biala anzi na ɔzɔho kɛ bɛmaa menli anwosesebɛ kɛ bɛkpondɛ anzodwolɛ nee ɛlɔlɛ la. Me nee me gɔnwo mɔ mrenyia nee mraalɛ bie mɔ lile pɛdwula vile United States too yɛhɔle Acapulco mɔɔ wɔ Mexico la. Yɛ nee menli mɔɔ ɛhwee ɛnvale bɛ nwo na ɔzɔho kɛ bɛnlɛ ngyegyelɛ fee la bɔle nu dɛnlanle. Noko mɔɔ yɛ nee bɛ de la, yeangyɛ menwunle kɛ bɛ ɛbɛlabɔlɛ ɛngyi bodane zo yɛɛ bɛnlɛ anyelielɛ biala. Ɛnee bɛnli nɔhalɛ.

MENVALE ƐLƐNE MENDOALE ZOLƐ

Ɛnee me nee me gɔnwo bie ɛlɛkpondɛ bɔra mɔɔ zolɛ le kɛnlɛma kɛ paladaese la

Mekɛ zɔhane, membɔle ɔ bo kɛ medwenle debie mɔɔ me ngakula nu ɛnee mekulo kɛ meyɛ la anwo. Ɛnee mekulo kɛ mefa nyevile zo metu adenle, tɛ kɛ metɛnla ɛlɛne nu meahɔ ala, emomu, ɛnee mekulo kɛ medame mumua ne meka ɛlɛne ne. Saa mebahola meayɛ zɔ a, kyesɛ menyia me ti anwo ɛlɛne. Kɛmɔ me gɔnwo Tom noko lɛ adwenle ko ne ala bie la ati, yɛzile kpɔkɛ kɛ yɛbava nyevile zo yɛakpɔsa ewiade amuala. Ɛnee melɛkpondɛ bɔra mɔɔ zolɛ le kɛnlɛma kɛ paladaese la azo meadɛnla amaa meali me ti anwo.

Me nee Tom hɔle Arenys de Mar mɔɔ bikye Barcelona wɔ Spain la. Na yɛnyianle ɛlɛne bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Llygra mɔɔ ye tendenle le fuutu 31 (m 9.4) la wɔ ɛkɛ yɛdɔle. Yɛbɔle ɔ bo kɛ yɛyɛ ɛlɛne ne boɛ amaa yɛahola yɛava yɛalua nyevile zo. Kɛmɔ ɛnee yɛmkpondɛ kɛ yɛdwu ɛleka mɔɔ yɛlɛkɔ la ndɛ la ati, yɛdule milahyinli ne mɔɔ wɔ nu la na yɛvale nzule mɔɔ yɛbanlo la yɛziele ɔ bo zo ne. Amaa yɛahola yɛava yɛ ɛlɛne ne yɛazie habɔ ngyikyi nu la, yɛdɔle ɛdahoma nwiɔ mɔɔ biala tendenle le fuutu 16 (m 5) la yɛbobɔle ɛlɛne ne anwo. Akee yɛdɔle nyevile zo na yɛhɔle Seychelles mɔɔ wɔ India Nyevile Kpole ne anu la. Yɛyɛle kɛ yɛdua Africa adɔleɛ nyevile ne anloa yɛahɔvinde Cape of Good Hope mɔɔ wɔ South Africa la. Yɛnleanle nwɔlɔra ne mɔ, mape nee mbuluku nu yɛɛ ninyɛne gyɛne zo amaa yɛanwu ɛleka fɔɔnwo mɔɔ yɛlua la. Kɛzi ninyɛne ɛhye mɔ maa yɛkola yɛnwu ɛleka fɔɔnwo mɔɔ yɛwɔ la zinle me nwo.

Yeangyɛ, yɛnwunle kɛ yɛnrɛhola yɛnrɛva yɛ ndaboa ɛlɛne ɛhye yɛnrɛlua nyevile ne azo. Ɛnee ɔnwu kpalɛ na ɔkadwu dɔnehwele ko la ɛnee nzule kɛyɛ galɔn nsia ɛra nu! Kɛ mɔɔ menganle wɔ mɔlebɛbo ne la, mekɛ mɔɔ ahumu bie dule la, me ahonle dule na menyɛle asɔne, na ɛnee menyɛle bie la ɛhyɛ kpalɛ. Membɔle Nyamenle ɛwɔkɛ kɛ saa ɔmaa yɛnyia yɛ ti a, mebabɔ mɔdenle meakpo ɔ bo zo. Ahumu ne gyakyile na menlile me ɛwɔkɛ zo.

Mɔɔ yɛlua nyevile ne azo la, membɔle ɔ bo kɛ mekenga Baebolo ne. Melua Mɛdetɛlenia Nyevile ne akunlu lɔ la, menwunle fɛlɛ ngakyile, atui yɛɛ anwomanyunlu wanaanwo ne na ɛnee ɔle kɛnlɛma kpalɛ. Ɔdwu nɔsolɛ nu a, nwɔlɔra dɔɔnwo ne mɔɔ wɔ Milky Way nwɔlɔra ekpunli ne anu la si me nwo na ɔmaa medie medi bɔkɔɔ kɛ, Nyamenle bie wɔ ɛkɛ mɔɔ ɔ nye die alesama anwo a.

Yɛpɛle dapɛne ekyi wɔ nyevile ne azo la, yɛradwule habɔ ne mɔɔ wɔ Alicante wɔ Spain la, na yɛyɛle kɛ yɛtɔne yɛ ɛlɛne ne yɛadɔ fofolɛ. Noko yɛannyia awie mɔɔ ɔbadɔ ɛlɛne mɔɔ ɛyɛ dɛba, milahyinli ɛmbɔ nwo na ɔnwu la, na yeanzi yɛ nwo! Noko ɛnee ɔle mekɛ kpalɛ mɔɔ mebahola meava meagenga me Baebolo ne a.

Mekɛ mɔɔ melɛkenga Baebolo ne la, membanwunle kɛ ɔle adehilelɛ buluku mɔɔ ɔbahola yeaboa yɛ yeamaa yeawie yɛ boɛ a. Me nye raliele ɛbɛlabɔlɛ kpalɛ nwo edwɛkɛ mɔɔ nuhua la ɛkɛ mɔɔ Baebolo ne ka la anwo na ɛnee mennwu deɛmɔti menli dɔɔnwo mɔɔ bɛse bɛle Kilisienema, mɔɔ medame noko meboka nwo la ɛnli zolɛ la.

Menzile kpɔkɛ kɛ mebahakyi me ɛbɛlabɔlɛ, ɔti meanno nyiletane bieko. Menzuzule kɛ ɔbayɛ kɛ menli bie mɔɔ fa Baebolo nu ngyinlazo mɔɔ kpogya la bɔ bɛ ɛbɛla la wɔ ɛkɛ na ɛnee mekulo kɛ menwu bɛ. Eza menyɛle asɔne bieko kɛ Nyamenle ɛboa me ɛmaa menwu bɛ.

KƐZI MEMKPONDƐLE NƆHALƐ ƐZONLENLƐ LA

Wɔ me afoa nu, menwunle kɛ nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ mebazɔ ɛzonlenlɛ kɔsɔɔti meanlea kɔkpula kɛ mebanwu mɔɔ le nɔhalɛ la. Mɔɔ melua Alicante awɔdenle ne mɔ azo la, menwunle ɛzonlenlɛ azua dɔɔnwo. Noko kɛmɔ ɛnee ananze wɔ nuhua dɔɔnwo anu la ati, menwunle kɛ bɛnle nɔhalɛ ɛzonlenlɛ.

Kenle ko Molɛ ewiazo bie, ɛnee mede boka ekyi bie mɔɔ ɛgyi zo a ɛnwu habɔ ne la azo na melɛkenga Gyemise 2:1-5 mɔɔ ɔse ɔnle kɛ yɛ nee sukoavolɛma di ye boɛ tɛla ehyianvolɛma la. Mɔɔ melɛkɔ yɛ ɛlɛne ne anwo la, menzenle sua bie mɔɔ ɔzɔho ɛzonlenlɛsua la anwo ɛkɛ. Ɛnee bɛhɛlɛ ɔ nyunlu: “Kingdom Hall of Jehovah’s Witnesses.”

Menganle ye me ti anu kɛ, ‘Ɔwɔ kɛ mesɔ menli ɛhye mɔ menea. Maa menea kɛzi bɛbalie me la.’ Ɔti menwolole ɛkɛ, ɛnee me gyakɛ gua aze, me kɛsa ɛvi kpalɛ yɛɛ me aze tɛladeɛ ne ɛtete. Ahenle mɔɔ die nyɛvolɛ la vale me hɔdɛnlanle raalɛ kpanyinli bie anwo ɛkɛ na ɔboale me ɔmaanle membukele ngɛlɛlera ne mɔ mɔɔ kengavolɛ ne bobɔle la amuala. Mɔɔ yɛkpɔnenle debiezukoalɛ ne la, atiakunlukɛnlɛma mɔɔ menli mɔɔ razomanle me la lale ye ali hilele me la zinle me nwo. Nrenyia bie hanle hilele me kɛ membɛla ye sua nu memaa yɛbɔ adawu, noko kɛmɔ ɛnee metɛkengale Baebolo ne metɛwiele la ati, menganle mengilele ye kɛ, “Saa menyia nwo a, mebaha meahile wɔ.” Akee membɔle ɔ bo kɛ mekɔ debiezukoalɛ ne mɔ amuala bie.

Dapɛne dɔɔnwo anzi, mengɔle nrenyia ne sua nu na ɔbuale kpuya biala mɔɔ melɛ wɔ Baebolo ne anwo la. Ye dapɛne ko anzi, ɔvale baage bie mɔɔ adɛladeɛ ngɛnlɛma dɔɔnwo wɔ nu la ɔmaanle me. Ɔhanle ɔhilele me kɛ adɛladeɛ ne mɔ amenle la efiade ɔluakɛ ɔdi Baebolo nu ngyinlazo mɔɔ se yɛhulo yɛ nwo ngoko na yɛmmasukoa konle ɛhonlɛ bieko azo la ati. (Aye. 2:4; Dwɔn 13:34, 35) Kɛkala akee menwu mɔɔ ɛnee melɛkpondɛ la​—menli mɔɔ di ɛbɛlabɔlɛ kpalɛ nwo ngyinlazo mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la azo la! Kɛkala tɛ me bodane a le kɛ mebanyia bɔra mɔɔ zolɛ le kɛnlɛma kɛ paladaese la bieko, emomu kɛ mebazukoa Baebolo ne kpalɛ. Ɔti menziale mengɔle Netherlands.

WƆ ME GYIMA ƐKPONDƐLƐ NU

Menvale kenle nna menlile pɛdwula na meadwu suakpole Groningen mɔɔ wɔ Netherlands la azo. Mendwule ɛkɛ ne la, ɛnee ɔwɔ kɛ meyɛ gyima menea me nwo. Mengɔle kapentama bie ɛkɛ kɛ mekakpondɛ gyima, na bɛmaanle me kɛlata bie kɛ menhyehyɛ. Ɛnee kpuya mɔɔ nu la anu ko ɛlɛbiza me ɛzonlenlɛ mɔɔ mewɔ nu la. Mengɛlɛle kɛ, “Mele Gyihova Dasevolɛ.” Mɔɔ gyimamenle ne nwunle ye la, menwunle kɛ ɔ nyunlu ɛhakyi. Ɔhanle ɔhilele me kɛ, “Mebavɛlɛ wɔ.” Noko yeanvɛlɛ me ɛlɛ.

Mengɔle kapentama fofolɛ ɛkɛ na membizale gyimamenle ne saa ɔbahyia awie a. Ɔhanle kɛ menva sukulu mɔɔ mengɔle nee gyima dɛba mɔɔ meyɛ la anwo ngɛlata membɛla. Mengilehilele nu mengilele ye kɛ ndaboa ɛlɛne bie a meyɛ nwolɛ gyima a. Ɔyɛle me azibɛnwo kɛ ɔhanle kɛ, “Ɛbahola wɔabɔ ɔ bo ewia ye ala, noko debie ko ala a mekulo kɛ ɛyɛ a. Mengulo kɛ ɛfa ngyegyelɛ biala ɛba me gyima nu ɛke ɔluakɛ mele Gyihova Dasevolɛ na mefa Baebolo ngyinlazo a mebɔ me ɛbɛla a” la. Me nye hale ɔ nwo na menganle kɛ, “Medame noko mele Gyihova Dasevolɛ!” Kɛmɔ ɛnee me ti enrinli nee me kɛsa ɛvi la ati, ɔnwunle kɛ menle Dasevolɛ. Ɔti ɔhanle kɛ, “Ɛnee me nee wɔ bazukoa Baebolo ne!” Me nye liele na menliele mendole nu. Akee menwunle deɛmɔti gyimamenle ko ne anvɛlɛ me ɛlɛ la. Ɛnee Gyihova ɛlɛbua me asɔneyɛlɛ ne. (Edw. 37:4) Me nee adiema zɔhane yɛle gyima ɛvolɛ ko. Ɔ nee me zukoale Baebolo ne wɔ mekɛ zɔhane, na wɔ January 1974, bɛzɔnenle me.

AKEE MENYIANLE ƐBƐLABƆLƐ MƆƆ GYI BODANE ZO!

Siane ko anzi, membanyɛle adekpakyelɛnli, na yemɔ maanle menyianle ahunlundwolɛ kpole. Ye siane bieko, mendule mengɔle Amsterdam kɛ mekaboa Spanish ekpunli bie mɔɔ bɛde ye fofolɛ la. Me nye liele kɛ mengolale menyɛle Baebolo ɛzukoalɛ wɔ Spanish nee Portuguese aneɛ nu la! Wɔ May 1975, menyianle nwolɛ adenle membanyɛle adekpakyelɛ titilinli.

Kenle ko bie, adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Ineke la vale ye Baebolo sukoavo bie mɔɔ vi Bolivia la rale yɛ Spanish debiezukoalɛ ne bie amaa yeanwu mediema mɔɔ ka Spanish la. Me nee Ineke hanle kɛ, yɛbahɛlɛ yɛ nwo ngɛlata amaa yɛanwu yɛ nwo kpalɛ, na yeangyɛ, yɛnwunle kɛ yɛ mu nwiɔ yɛlɛ bodane ko ne ala. Yɛgyale wɔ 1976 na yɛdoale zo yɛyɛle adekpakyelɛ titilima too 1982 mɔɔ bɛvɛlɛle yɛ kɛ yɛrɛla Geleade sukulu ne mɔɔ tɔ zo 73 la bie la. Ɔzinle yɛ nwo, noko yɛ nye liele kɛ bɛhanle kɛ yɛhɔ Africa Aduduleɛ la, na yɛyɛle gyima ɛvolɛ nnu wɔ Mombasa mɔɔ wɔ Kenya la! Wɔ 1987, bɛhanle kɛ yɛhɔ Tanzania, mɔɔ ɛnee arane ne ɛye ɔ sa ɛvi yɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne azo la. Yɛdɛnlanle ɛkɛ ne ɛvolɛ 26 kolaa na yɛazia yɛahɔ Kenya.

Menli mɔɔ yɛboale bɛ wɔ Africa Aduduleɛ yɛmaanle bɛzukoale Baebolo nu nɔhalɛ ne la ɛmaa me nee me ye anye ɛlie kpalɛ

Bɛlɛvoma mɔɔ yɛboa bɛ yɛmaa bɛsukoa Baebolo ne anu nɔhalɛ ne la ɛmaa yɛ ɛbɛlabɔlɛ ne ɛgyinla bodane zo. Kɛ neazo la, nrenyia bie mɔɔ menyiale ye wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee melɛdi daselɛ wɔ bagua nu la a rayɛle me Baebolo sukoavo mɔɔ limoa wɔ Mombasa a. Mɔɔ memaanle ye magazine nwiɔ la, ɔbizale me kɛ, “Saa mekenga mewie a, duzu bieko a menyɛ a?” Ye dapɛne bieko, yɛbɔle ɔ bo kɛ yɛsukoa You Can Live Forever in Paradise on Earth buluku ne mɔɔ ɛnee bɔ zo mɔɔ bɛye ye wɔ Swahili nu la. Ye ɛvolɛ bieko, bɛzɔnenle ye na ɔrayɛle dahuu adekpakyelɛnli. Ɔvi zɔhane mekɛ ne, ɔ nee ɔ ye ɛboa menli kɛyɛ 100 bɛmaa bɛyila bɛ nwo zo bɛmaa Gyihova na bɛzɔne bɛ.

Me nee Ineke ɛnwu kɛzi Gyihova yila ye azonvolɛ ɔmaa bɛnyia ɛbɛlabɔlɛ mɔɔ gyi bodane zo la

Mekɛ mɔɔ limoa mɔɔ membandele deɛmɔti bɛbɔle yɛ la abo la, mendele nganeɛ kɛ gualilɛnli ne mɔɔ nwunle avikpa titili bie na ɛnee ɔngulo kɛ ɔfi ɔ sa la. (Mat. 13:45, 46) Ɛnee mekulo kɛ mefa me ngoane mekɛ mɔɔ ɛha la meboa awie mɔ memaa bɛnwu deɛmɔti bɛbɔle bɛ la. Me nee me ye ɛnwu ye bɔkɔɔ kɛ, Gyihova boa ye menli ne ɔmaa bɛbɔ ɛbɛla mɔɔ gyi bodane zo.