Anauia au i te Netherlands i te 1948. E tai mataiti i muri mai, kua neke toku ngutuare ki São Paulo, Brazil. E nga tangata aere pure toku nga metua e kua tatau putuputu matou i te Pipiria i muri ake i te kai manga. I te 1959, kua akaruke matou ia Brazil i te neke ki Marike, e kua noo i te tapere ko Massachusetts.

Kua angaanga pakari a papa i te akono ia matou toko varu. Angaanga aia ei tangata okooko, te maani i te mataara e no tetai kamupani pairere. Mataora tikai to matou ngutuare tangata te rauka mai anga tana angaanga i ko i te ngai pairere, no te mea ka tere putuputu matou ki te au enua ke.

I te apii tua rua, kua manako putuputu au, ‘Eaa taku ka rave me maata mai au?’ Kua iki tetai o toku au oa i te aere ki te apii teitei, e tetai pae kua iki i te angaanga vaeau. Inara, kare au i inangaro ana i te angaanga vaeau no te mea kare au e reka ana i te karo e te tamaki. No reira, iki au kia aere ki te apii teitei kia kore au e rave i te angaanga tamaki. Inara te mea maata taku i inangaro i te rave, kia tauturu atu i te tangata no te mea kua manako au e ka puapingaia i reira toku oraanga.

I ko i te apii teitei, kua apii au no runga i te pirianga tangata no te mea inangaro au kia kite e noea mai te oraanga. Kua apiiia matou te au mea tupu ua mai e kua inangaro te au puapii kia irinaki ua matou e mea tika tikai te reira. Inara kare au i mārama ana i ta ratou au akamārama anga e kua anoanoia au kia irinaki ia ratou ma te kore e akapapuanga. Kare te reira e tau ana ki te ravenga apii taieni.

I roto i te are apii, kare matou i apiiia ana kia aru i te au kaveinga meitaki no te tika e te tarevake. Mari ra, kua apiiia matou kia rave i tetai ua atu angaanga kia pāti i te apii teitei. Mataora au i te kapiti atu ki toku au oa i te ngai tamataora e te tamata i te apinga akakona, inara e navenave poto ua te reira. Kua ui au, ‘Ko teia tikai ainei te akakoroanga o te oraanga?’

I muri mai, kua neke au ki te oire ko Boston e kua akamata i te aere ki te apii teitei. Ei tutaki i taku apii, kua kimi au i tetai ngai angaanga, te ngai i aravei mua au i te Au Kite o Iehova. Kua puka mai tetai oa angaanga kiaku no te totou o te “itu ua atu tuatau” i roto ia Daniela pene 4 e kua akamārama mai aia e te noo nei tatou i te tuatau openga. (Dani. 4:13-17) Kite viviki mai au e me pukapuka ua atu kiaia no runga i te Pipiria e me irinaki au i taku e apii ra, ka anoanoia au kia rave i te au tauianga maata i roto i toku oraanga. No reira kua tauta pakari au i te kape i tera oa angaanga.

I ko i te apii teitei, kua iki au i te rave i te au apii no te akapapa iaku no te angaanga tauturu i Marike Apatonga. Manako mai au e me rave au i te angaanga meitaki no tetai ke, ka rauka te akakoroanga i roto i toku oraanga. Inara, kua ekoko roa atu au e kare e rauka mai te akakoroanga o te oraanga. Kua taitaia au e kua akamutu i te aere ki te apii teitei.

Ia Me 1970, kua neke au ki Amsterdam i te Netherlands, e kua angaanga no te kamupani pairere ta toku papa i angaanga ana. No taku ngai angaanga, kua rauka iaku i te tere putuputu e te atoro i te au enua i Aperika, Marike, Europa e Asia. Kare i roa, kua kite mai au e noatu eaa te enua taku i turoto, e au manamanata kino to ratou e kare e ravenga no te akatikatika i te reira. Kua inangaro rai au i te rave i tetai angaanga puapinga i roto i toku oraanga, no reira kua iki au kia oki ki Marike e te apii i ko i te apii teitei i Boston.

Inara, kare i roa iaku i te apii, te kimi ra rai au i te pauanga ki te au uianga no te oraanga. Kare au i kite eaa taku ka rave, no reira kua ui au ki tetai o toku au puapii. Poitirere tikai au i tana pauanga: “Eaa koe ka apii ua atu ei? E akaruke koe i te apii teitei i teia taime.” Akarongo au ki tana tuatua e kua akaruke i te apii teitei e kare au i oki akaou.

No te mea kua ngere au i te akakoroanga i roto i te oraanga, kua piri au ki tetai pupu aronga tei patoi i te au peu tei mātauia e i te akara anga, te aruaru ra ratou kia akatupu i te ‘au e te aroa. Kua aere matou e tetai au oa takapini ia Marike e kua taopenga mai ki Acapulco, Mexico. Noo kapiti matou ki te aronga tei akaruke i te au peu tei mātauia e i te akara anga, kare o ratou manamanata e te apiapi. Inara kia noo kapiti au kia ratou, kite mai au e kare e puapinga to ratou oraanga e kare ratou e mataora ana. Mari ra, kite mai au e tu tika kore e te tiratiratu kore to te maataanga ia ratou.

I tera taime, kua akamata au i te akamaara i tetai apinga taku i inangaro i te rave mei toku tamarikianga mai. Inangaro au i te teretere aere na roto i te moana, kare ei mataro mari ra ei rangatira. Te ravenga anake e rauka ai i te rave i teia, kia oko au i tetai poti. No te mea kua inangaro katoa toku oa ko Tom i te tamata i te reira, kua iki maua kia teretere kapiti takapini i teianei ao. Inangaro au i te kimi i tetai enua parataito, te ngai ka matara mai au mei te au ture o te enua nei.

Tere maua ko Tom ki Arenys de Mar, vaitata ia Barcelona, Paniora. I reira kua oko maua i tetai poti e 9.4 mita te roangarere tei tapaia ko Llygra. Akamata maua i te maani akaou i te poti kia rauka ia maua i te teretere aere na roto i te moana. No te mea kare maua i rapurapu ana kia tae ki te ngai ta maua i akakoro, kiriti maua i te matini o te poti ki vao e kua taangaanga i taua ngai ra ei akaputu i te vai inu. E rauka ai i te akatere meitaki i te poti na roto i te ava, kua oko maua i tetai nga oe e 5 mita te roa. I reira, kua tere maua ki Seychelles, i roto i te Moana Initia. Ta maua parani, kia teretere aere na te tua opunga o Aperika e kia takapini i te Cape of Good Hope i Aperika Apatonga. Ka taangaanga ua maua i te au etu, tetai au mapu, te au puka e tetai apinga ke atu ei tauturu ia maua kia akatere i to maua aerenga na roto i te moana. Umere tikai au e ka rauka ua ia maua i te kite teiea ua ai maua i roto i te moana.

Kare ra i roa ana, kite mai maua e kare teia poti takere e meitaki ana i te teretere na te moana. Kua akamata te poti i te kī i te vai mei tetai 22 rita i te ora! Tei taikuia i te akamataanga, kua mataku tikai au i te uriia, e no te taime mua i roto i tetai tuatau roa, kua pure au ki te Atua e kua papau kiaia e me ora mai maua, ka tauta au kia kite iaia. Marino akaou te moana, e kua akono au i taku i papau.

Akamata au i te tatau i te Puka Tapu ia maua i te moana. Tamanako ana, tei rotopu koe i te Moana Mediterranean, kua takapiniia e te maroro, te papati e te tarava moana. E i te po, umere tikai au i te kite i te Tarava Etu e kua papu roa iaku e e Atua tetai tei inangaro i te tangata.

Muri ake i tetai au epetoma i te moana, kua oe maua na roto i te ava i Alicante, Paniora, e kua oko atu i to maua poti takere ei oko i tetai mea ou. Kare ra maua i poitirere e e ngata i te kimi i tetai tangata te ka inangaro i te oko i teia poti takere, kare e matini e kua puta. I tetai tua, e taime meitaki tikai te reira no te tatau i taku Pipiria.

Te maata atu taku tatau anga i te Pipiria, kua akamata au i te kite i te reira mei te puka apii te ka tauturu ia tatou kia rauka te oraanga mataora. Umere au i te apiianga taka meitaki a te Pipiria no te akono i te oraanga tau e te tiamā e kua ui au kiaku uaorai e eaa ra te manganui—kapiti mai iaku uaorai—i karanga e e au Kerititiano matou e kare e akono i te reira.

Tauta pakari au i te rave i te au takainga maata no te taui i toku oraanga, no reira akamutu au i te kai apinga akakona. Tamanako mai au e e aronga tetai tei akono i ta te Pipiria e apii maira, e kua inangaro au i te aravei ia ratou. No te rua o te taime, kua pure au ma te pati i te Atua kia tauturu mai iaku kia kite ia ratou.

Manako mai au e mea meitaki kia akara matatio i te au akonoanga tataki tai kia kite e ko teea te akonoanga mou. Te aere anga au na roto i te oire o  Alicante, e maata te au are pure taku i kite. Inara no te mea e au itoro to roto i teia au are pure, kua kite mai au e kare ratou i te akonoanga mou.

I tetai aiai Tapati, tei runga au i tetai puku maunga e akara ra i te ava, e te tatau ra ia Iakobo 2:1-5, te akamatakite maira i te iriiri tangata na te akono meitaki atu i te aronga apinganui. I runga i te mataara e oki ra ki te poti, kua kite au i tetai are pure e akairo to runga i te ngutupa: “Are Uipaanga Patireia o te Au Kite o Iehova.”

Manako mai au, ‘Penei ka timata au i teia aronga. Ka akara au me ka āriki mai ratou iaku.’ No reira kua tomo au ki roto i te Are Uipaanga Patireia, kare oku tamaka, e uruuru vaa toku e te piripou veruveru. Kua arataki te rima raverave iaku ki tetai nooanga i te pae i tetai vaine pakarikari tei akaari mai i te au irava ta te vaa tuatua i taiku mai. Muri ake i te uipaanga, kua poitirere tikai au i te tu takinga meitaki o te aronga tei aere mai i te aravei iaku. Pati mai tetai tangata iaku ki tona kainga kia uriuri manako maua, inara no te mea kare i oti ake iaku te tatau i te Pipiria, akakite au kiaia, “Ka akakite atu au me papa au.” I taua taime rai, kua aere au ki te au uipaanga pouroa.

I tetai au epetoma i muri mai, kua aere au ki te kainga o te reira tangata e kua pau mai aia i taku au uianga Pipiria. E tai epetoma i muri mai, kua oake mai aia i tetai pute kua kī i te kakau manea. Akakite mai aia e ko te tangata nona te kakau, kua tiria ki roto i te are auri no te akono i te akauenga a te Pipiria kia aroa atu i tetai e tetai e auraka e apii akaou i te tamaki. (Isa. 2:4; Ioa. 13:34, 35) I teianei kua papu iaku e kua kite au i taku e kimi ra—te aronga tei taangaanga tikai i ta te Pipiria e apii maira e te akono i te oraanga tau e te tiamā! Teianei, kua taui toku akakoroanga mei te kimi i tetai enua parataito ki te apii i te Pipiria e te mārama tikai i te reira. No reira, kua oki au ki te Netherlands.

Kua pou e ā rā te aere anga au na raro ua kia tae ki te oire ko Groningen, i te Netherlands. Te tae anga au ki reira, kua anoanoia au kia kimi ngai angaanga ei akono iaku. I ko i tetai are toa kamuta taku i kite mai, kua akaki au i te pepa patianga tei ui mai e eaa taku akonoanga. Tata au, “Au Kite no Iehova.” Te tatau anga te pu i te reira, kite mai au e kua taui tona tutu mata. Akakite mai aia, “Ka ringi au ia koe.” Kare ra aia i ringi mai.

I ko i tetai are toa kamuta ke, kua ui au ki te pu me ka inangaro tauturu aia. Pati mai aia i taku pepa apii e te pepa angaanga. Akamārama atu au e no te maani au i tetai poti rakau. Poitirere au i  tana pauanga: “E akamata koe i teia aiai inara e tai aku ture. Kare au e inangaro ia koe kia akatupu manamanata no te mea e Kite au no Iehova e te akono nei au i te au kaveinga Pipiria.” Akara au iaia ma te poitirere e kua pau atu, “E Kite rai au!” Kare e ekoko, no toku rouru roroa e te uruuru vaa, karanga mai aia, “Ka apii i reira au i te Pipiria kia koe!” Āriki au i tana patianga. Teianei kua mārama au i te tumu kare tetai mai pu i ringi mai iaku. Te oronga maira a Iehova i ta toku ngakau e anoano ra. (Sala. 37:4) Kua angaanga au i ko i te are toa o tera taeake e tai mataiti. I taua taime rai, kua apii maua i te Pipiria, e oti kua papetitoia au ia Tianuare 1974.

E tai marama i muri mai, akamata au i tetai angaanga ou—te angaanga painia—tei apai mai i te rekareka maata kiaku. I tera mai marama, kua neke au ki Amsterdam no te tauturu i tetai pupu ou i te reo Paniora. Rekareka maata au i te apii i te Pipiria ki te tangata i roto i te reo Paniora e te Portugal! Ia Me 1975, rauka mai iaku te tikaanga ngateitei kia tavini ei painia takake.

Tetai rā, kua aere mai tetai tuaine painia takake ko Ineke ki ta matou uipaanga reo Paniora e kua apai mai i tana tangata apii Pipiria no Bolivia mai. Kua tata reta maua ko Ineke kia kite maata atu no runga i tetai e tetai, e kua kite mai maua e aiteite ua to maua au akakoroanga. Akaipoipo maua i te 1976 e kua tavini ei nga painia takake e tae ua atu ki te 1982, te patiia anga maua kia aere ki te pupu 73 o te Apii Gileada. Poitirere tikai maua e te mataora i te kite e ka tonoia maua ki Aperika Itinga, e kua tavini maua e rima mataiti i Mombasa i Kenya! I te 1987, kua patiia mai maua kia tavini i Tanzania, te takoreia anga te araianga i ta tatou angaanga tutu aere. Kua noo maua ki reira e 26 mataiti, e oti kua oki ki Kenya.

Te tauturu anga i te aronga ngakau tae kia apii i te tuatua mou a te Pipiria, kua oronga mai i te akakoroanga puapinga ki to maua oraanga. Ei akaraanga, i roto i te angaanga tutu aere i te ngai tangata i Mombasa, kua aravei au i taku tangata apii Pipiria mua. Oake au i tetai nga makatini kiaia, e kua karanga mai aia, “Me oti iaku te tatau i teia, ka akapeea i reira?” I tera mai epetoma, kua apii maua i te Pipiria ma te taangaanga i te puka apii Ka Rauka ia Koe te Ora Mutukore i Paradaiso i te Enua Nei, koi uriia i te reo Swahili. Kua papetitoia aia e tai mataiti i muri mai e kua riro mai ei painia tamou. Mei reira mai, kua tauturu raua ko tana vaine e vaitata i te 100 tangata kia akatapu i to ratou oraanga kia Iehova e kia papetitoia.

Te mārama mua anga au i te akakoroanga o te oraanga, aite toku manako ki te tangata okooko tei kite i te poe meitaki roa, e kua akaperepere maata i te reira. (Mata. 13:45, 46) Inangaro au i te akapou i toku oraanga ei tauturu i tetai ke kia kite i te akakoroanga tikai o te oraanga. Kite mai maua ko taku vaine akaperepere, akapeea a Iehova te akameitaki anga i tona iti tangata ma te akakoroanga meitaki rava atu i roto i te oraanga.