Navadika mu muvu wa 1948 mu Pays-Bas. Muvu walondulaku, dijuku diam diabukina mu musumb wa Sao Paulo, mu Brezil. Anvajam ipanang ku egliz nich mushiku, ni twatangang Bibil mu dijuku dichuku diawonsu kupwa kwa yakudia ya urel. Twabuka kand mu muvu wa 1959 mulong wa kuya mu États-Unis, kwinikwa twashakama mwi ngand ya Massachusetts.

Tatuku wasalang mudimu nakash mulong wa kuwanyish maswir ma dijuku dietu diading nau antu chinan. Wasala midimu kushalijan, wasala mud mwin kulandish, mwin kurijek njil, ni kupwa wasadina ku mudimu utadina ma avion makata kwend pa mangand mawonsu. Etu awonsu mu dijuku twasangara nakash pamanay mudimu winou, mulong twafanyina kwendangan nakash ni avion.

Panading ku shikol ya sekonder, niyipulang anch: ‘Yom ik nikusala anch napam?’ Arund nam amwing atonda kuya ku iniversite, pakwez akwau aya mu mudimu wa usalay. Pakwez am usalay wadingap mu manangu mam, mulong nadingap nikatina matend ni njit. Nakwata mupak wa kuya ku iniversite mulong wa kwiyep mudimu wa usalay. Pakwez piur pa yom yiney yawonsu, nading nikatin kuyikwash antu akwau, nading nikatin kwikal ni mwom uwamp.

Ku iniversite, nasangerang dilejen piur pa antu (anthropologie), nakash malejan piur pa disambishin dia mwom. Atufundisha piur pa dikarumuk ni mulej wetu watukasikeshang kwitiy anch ud uyakin. Pakwez ku mutambu wam namana anch kurumburil kumwing kwadingap kwovikena ni chading chitin kwau kwitiy pakad uman, yom yadinga chinyim ni mbil ja siyans.

Mu tulas nileja, katufundishangap mbil jiwamp piur pa mwikadil uwamp. Pakwez, atufundishang ching kwau yom tukutwisha kusal mulong wa kutwish ku iniversite. Novang musangar pinasutishang chisu pamwing ni arund ku misambu ni pinanangang yom yilewishena, pakwez musangar winou wading kwau wa chisu chikemp. Niyipula anch: ‘Ov, Chakin kamu winou wawiy mwom wakin ufanyidinay muntu kwikal nich?’

Mu kusut kwa chisu, nabukina mu musumb wa Boston ni nifundikisha ku iniversite. Nasambisha kusal mudimu pa chisu cha konje mulong wa kufut ku shikol, ni kwawiy natanijana kapamp ka kusambish ni Atuman a Yehova. Mbay nam umwing wa mudimu wanleja uprofet piur pa “mivu sambwad” udia mu Daniel shapitre wa 4, ni wanrumburila anch twading tushich mu chirung cha kwinsudiel. (Dan. 4:13-17) Kapamp kamwing namana anch ang nadandamen kwambamb nend ni kukwat mambamb minam nich usey, nafanyina kuswimp mashakamin mam. Chawiy, nasala usu wawonsu mulong wa kumwiyep mbay nam wa mudimu winou.

Ku iniversite, nileja yom yafanyina kwinrijek kusal mud mwin kukwash kwa kwisotin mu Amerik wa Kurul. Natonga anch kuyikwash antu akwau kwa kwikatin kwafanyina kwinletin mwom uwamp. Pakwez nadandamena kwidjidjek chipandakena anch kusal mwamu kukwinletin mwom uwamp. Mulong wa kanrumbangesh kinak mu manangu, nimika shikol ya iniversite pakach pa muvu.

Mwi Ngond wa 5, 1970, nabukina mu musumb wa Amsterdam, mwi ngand ya Pays-Bas, mulong wa kusal mudimu utadina kwendangan kwa ma avion mud mwasalangay tatuku. Mulong kusutin mudimu winou, nafanyina kwendangan chipandakena ni kwijik jingand ja mu Afrik, ja mu Amerik, ja mu Erop, ni ja mu Aziy. Najingunina kapamp kamwing anch chikalap nchik jingand jawonsu nendina, kwawonsu ading kwau arishin ni mar nakash, ni kwikil kwading mutapu wa kupwish mar minam. Mulong nadinga nichikwet maswir ma kusal chom chimwing cha usey nakash mu mwom wam, nakwata mupak wa kuchirik mu États-Unis ni kuchirik kand ku iniversite wanading kand mu Boston.

Chawiy pinachirika ku shikol, namana pakad kulab anch nading kwam kandikal nitana yakul ku yipul yiniyipulang piur pa mwom. Mulong nadingap nija cha kusal, chawiy namwita mulej wam umwing chiyul. Wanshimokisha pangakulay anch: “Mulong wak udandamedina kwilej? Mulong wak wimikinap kwey?” Wafanyina kwinlej mwamu kwinsambishin. Chawiy nadiokala ku iniversite rawonsu.

Mulong nadandamena kuman anch nikwetap kamu mwom wakin, chawiy nakwata mupak wa kwandam mu chisak cha antu ading afila mu kan anch akasikeshina chisambu ni rukat (pouvoir de la fleur). Am pamwing ni arund nam amwing, twaya mu États-Unis ni twashakama mu musumb wa Acapulco, mu Mexique. Twashakama pamwing ni antu ading  abwambwidina kwi mbil jimwing ja mashakamin ni amekena mud akwet mwom uwamp wakad yakamish. Pakwez mu kushakam nau pamwing, najingunina pakad kulab anch mashakamin mau madingap kamu makin ni maletina musangar. Namana anch antu ading ashichamu ading aburedin win kashinsh ni kushinshaman.

Mu kusut kwa chisu, yom natongang pa wanikanch yasambisha kwinchirik mu manangu. Nakata kusal pa karung kadiap mud mwin kwawish, pakwez mud chabul ntakel (capitaine). Mutapu umwing kusu nafanyina kusal mwamu wading wa kwikal ni bato wam amwinam. Mulong murund nam umwing Tom niyend wading nich rutong riner, twakwata mupak wa kwawish mitambu yawonsu ya ngand. Nading nikimbin kutan ditung didia mud paradis panikutwisha kushakam pakad mbil ja antu.

Am ni Tom twaya mu mukal wa Arenys de Mar, mu provens wa Barcelone, mwi ngand ya Espany. Kwinikwa twalanda bato umwing wa ametre 9,4 watazukau anch Llygra. Twasambisha kutunguril tu maat tukemp chakwel twaukang mu diking pa karung. Mulong twadingap kwetu twipupwidina mulong wa kushik, twakisha moter wetu mulong wa kwikal ni mem mawamp mavud ma kuna. Mulong wa kutwish kwawish kushik ku tuyikum tukemp, twalanda yikay yaad ya ametre 5. Dinsudien, twabutula weny wa kuya ku matung ma Seychelles, mu Karung wa Inde. Rusot retu radinga ra kwendangan ku chikum cha kwingangel kwa Afrik ni kunyingumuk ku Cap de Bonne-Espérance, ku Afrik wa Kurul. Twasadinang atutumb, ma kart, mabuku, ni yom yikwau chakwel kangal twashadik. Nashimoka nakash mutapu twatwishang kwijik kamu mutambu twafanyinang kuya.

Pakad kulab, najingunina anch bato winou wa mbau wading mukur, twafanyinap kutwish kukatul nend karung. Wading ukwet dipan dandjikang alitre 22 a mem mu saa umwing! Mud narumburilang kwinsambishin, chisu chikwatuta rinkind nakash, nova wom nakash ni nalembila kapamp ka kusambish kupwa kwa mivu yivud, nashilamu kud Nzamb anch ang napand, nafanyina kusal usu wa kwilej kumwijik. Rinkind waduta, ni kupwa nawanyisha kushilamu kwam.

Nasambisha kutang Bibil pitwading tuchid pa karung. Tong mutapu chisangareshina kwikal pakach pa Karung wa Mediterane ni ukat kuman ansh amatokina mud, a dophin, ni umenap kusudekidinay karung. Uchuku, nading nikatin nakash kushinshikin atutumbu avud, ni nikala nich kashinsh nakash anch kud kamu chakin Nzamb ukata kuyibangin antu.

Kupwa kwa mbing jikemp, twashika ku chikum mu musumb wa Alicante, mu Espany, ni kwinikwa twasambisha kulandish bato chakwel tulanda windj udia muwamp. Chadingap chiswapela kuman mwin kuland waat ukur mwamu, wading ni dipan diandjikina mem! Ku mutambu ukwau, chikala chisu chiwamp nakash kud am kutang Bibil.

Pinatanga Bibil nakash, nasambisha kuman anch ud buku ukutwisha kwinkwash kwikal ni mwom uwamp. Nasangera nakash mutapu wading urumburilay Bibil patok piur pa kwikal ni mashakamin ni mwikadil wishitwila, ni niyipula mulong wak antu avud​—ap am win—​tukat kulondang anch tud in Kristu pakwez twijap kwetu yom yilondinay Bibil.

Nakwata mupak wa kuswimp yom yimwing mulong wa kwikal ni mwom wishitwila, chawiy nimika  kuna yom yilewishena. Natonga anch kwading kufanyidin kwikal antu ashicha kukwatijan ni mbil ja Bibil ni nakata kumanijan nau. Kapamp ka kaad, nalembila, namwita Nzamb chakwel ankwash kuyiman.

Ku mutambu wam, namana anch chading chifanyidin kushinshikin marelijon mawonsu djat ni panikutanina wakin. Panading nikat kwendangan mu jinjil ja musumb wa Alicante, namana ma egliz mavud. Pakwez mulong mavud mading makwetu atupwany, chanswapela kumajingunin anch mad ma makasu.

Diarubing dimwing kupwa kwa midi, nading pa kamukidikid nikat kutal pa chau, nading nikat kutang Jakobu 2:1-5, ubabeshena piur pa kuyimekeshin atuzwendj kasolikany. Pinading nikat kuchirik ku waat, namana chikumbu chidia mud ndond yisadidiningau yikumangan ya chirelijon pading pafundinau anch: “Chot cha Want cha Atuman a Yehova.”

Natonga anch: ‘El bil niyipak antu inay chakwel niman mutapu ukwingakau.’ Chawiy nandama mu Chot cha Want ku mend kwa wash, ni mawedj, ni nading nidjit pantalon wa djin (jeans). Muntu umwing wantwala kushakam pamwing ni maku umwing ipal wankwasha kukimb maverse ma Bibil majimbwilay mwin kufundish. Kupwa kwa chikumangan, nashimoka nakash pa kuman rumb ra antu ading ezina mulong wa kwinlangwish. Ikundj umwing wantazuka kuya ku chikumbu chend mulong wa kwambamb, pakwez mulong nading kandikal nipwisha kutang Bibil, namuleja anch: “Nikukwijikish anch nikal ni chisu.” Kupwa nasambisha kukumangan ku yikumangan yin yawonsu.

Kupwa kwa mbing jivud, namwendila ikundj winou kwol kwend ni wakula ku yipula ya Bibil namwipula. Rubing ralondulaku, wanginkisha sakosh wizwila nich masun mawamp. Wanleja anch mwin masun minima wading mu rukan mulong wading uziyidin kwi mbil ya Bibil yitina kukatijan umwing ni mukwau ni kulik kwilej kurish njit. (Isay 2:4; Yoh. 13:34, 35) Pawiy pa chisu nikala nich kashinsh anch natan kal yom nadia nikimbina, charumburik anch antu aziyidina ku yom yilondinay Bibil piur pa kwikal ni mwom wishitwila! Chitongijok cham chadingap kand cha kukimb ditung didia mud paradis, pakwez chikala cha kwilej Bibil chikurukina. Chawiy nachirika ku Pays-Bas.

Nasala machuku manying mwi njil mulong wa kushik mu musumb wa Groningue, mu Pays-Bas. Kwinikwa nakimba mudimu wa kusal mulong wa kuwanishin maswir. Panaya kwipul mudimu, anginkisha dipaper diading dikweta yipul kushalijan, ni chimwing chading chipwil kulejan relijon wam. Nafunda anch: “Kaman wa Yehova.” Chisu chatangay mukurump wa  mudimu, namana anch mpal yend yaswimpa. Wanleja anch: “Nikukutazuk.” Pakwez kantazukap.

Kwi ndond yikwau nakimba mudimu, namwipula mukurump wa mudimu anch ukwet kuswir kwa antu. Wanleja kumulej diplom ni midimu nasalap kal. Namurumburila anch nasalang mudimu wa kurijek waat wa mbau. Nakashimuka panlejay anch: “Ukutwish kusambish nlel kupwa kwa midi, pakwez kud chom chimwing ufanyidina kwijik. Nikatinap kusal chom ap chimwing chiyimp ku mudimu wam, mulong nid Kaman wa Yehova ni nishiching kukwatijan ni mbil ja Bibil.” Namutala neng nich kushimok ni nakula anch: “Oku niyam nid Kaman!” Pakad kwidjidjek, mulong nading nikwet nsuk jivud ni wedj, walonda anch: “Komb nikusambish kwilej ney Bibil!” Nitiya nich musangar. Pawiy chad nova kurumburik mulong wak mukurump wa mudimu kunaya kwa kusambish kantazukap. Yehova wakula malembil mam. (Kus. 37:4) Nasadina mudimu kwa mukadivar winou mu muvu umwing. Pa chisu chinicha, wileja nam Bibil, ni kupwa natambula dibatish mwi Ngond wa 1, 1974.

Kupwa kwa ngond umwing, nasala mudimu usu​—mudimu wa uchibol—​wanletina musangar upandakena. Ngond walondulaku, nabukina ku Amsterdam mulong wa kukwash chisak chisu cha dizu dia Espagnol. Musangar mud ik kwilej ni antu mu dizu dia Espagnol ni Portugais! Mwi Ngond wa 5, 1975, nikala ni dilau dia kusal mud chibol wa pakampwil.

Dichuku dimwing, nambaz Ineke wading chibol weza ku chikumangen cha dizu dia Espagnol mulong wa kumulet mwin kwilej wend mu chisak chetu. Am ni Ineke twakwata mupak wa kwijikijan kusutin kufundijadin mikand, ni pakad kulab twajingunina anch etu awonsu twading ni mipak yimwing. Twatijana mu muvu wa 1976 ni twadandamena kusal mud ayibol a pakampwil djat ni mu muvu wa 1982 patutazukau ku kalas ka 73 ka Shikol ya Galad. Chatukashimwisha ni kutwinkish musangar mud ik pa kwikal ni chisend cha kusadin ku Afrik wa Kwingangel, kutwasala mu mivu yitan mu musumb wa Mombasa, mu Kenya! Mu muvu wa 1987, atutuma kusadin mu Tanzanie, mulong mburamatad wajipa mbil jading jikangeshina mudimu wetu. Twasala mivu 26 kwinikwa kurutu kwa kuchirik mu Kenya.

Kuyikwash antu ikepishina kwilej uyakin wa Bibil kwatuletina mwom uwamp. Chilakej, mwin kwilej wam wa Bibil wa kusambish mu musumb wa Mombasa natanijana nend panading nilejena pa ndond ya antu avud. Kupwa kwa kumwinkish magazet maad, wangipula anch: “Anch napwish mikand yiney, yom ik kand yikwau nikusala?” Rubing rambakenap, twasambisha kwilej nend mu buku Vous pouvez vivre éternellement sur une terre qui deviendra un paradis, wading uchid kubudikinap mu dizu dia Swahili. Watambula dibatish kupwa kwa muvu umwing ni wikala chibol wa rawonsu. Kudiosh pinipa, ndiy ni mukajend akwasha antu piswimp 100 kwipan kud Yehova ni kutambul dibatish.

Pinajingunina mwom wakin, nafanakana ni mwin kwisak watana usang wa usey nakash ni wasala usu wawonsu chakwel kangal waushadish. (Mat. 13:45, 46) Nading nikatin kusadin mwom wam mulong wa kuyikwash antu kujingunin mwom wakin. Pamwing ni mukajam mukatish, namana mutapu Yehova ukatay kuyukish antu end nich mwom usangareshina.