Ni pswaliwe a Holada hi 1948. Ntsrhaku ka lembe ledzro, a ndangu wezru wu zruzrele a São Paulo, a Brazil. A vapswele vanga a va byi zrandzra ngopfu wukhongoti, nakone ntsrhaku ka ku jantara a hi dondzra Bibele. Hi 1959, hi tlhele hi zruzra, kambe hi ye a Estados Unidos, hi ya ntsrhama a Massachusetts.

Papayi a a tizra ngopfu akuva a wundla ndangu wezru lowu a wu wumbiwa hi 8 wa vhanu. A tizre ka mimbangu ya ku siyanasiyana. A tizre swanga muxavisi lweyi a fambafambaka, ka ku yaka switaratu nakone a tizre ayeroportu. A ndangu wezru wu nyonxe ngopfu loko papayi a sungula ku tizra a ayeroportu, hikusa leswo swi hi nyike mikhandlu ya ku yendzra.

A nkama lowu a na ha dondzra xikole a ni tala ku tivutisa leswi: ‘Ni ta yentxa yini loko ni kulile?’ Van’we ka vanghanu vanga va hlawule ku ya a univhersidadi, kasi vambeni va hlawule ku ya wusotxhweni. Kambe mine a ni nga swi djuli ku ya wusotxhweni. Hikusa a ni nga swi zrandzri ku holovisana ni vhanu a na ha hlayi ku lwa ni vambeni. Kutani akuva ni nga yi wusotxhweni ni vone swi yampswa ku ya univhersidadi. Kambe leswi a ni swi djula swinene, a a li ku pfuna vambeni hikusa a ni vona leswaku leswo a swi ta ni nyika wutomi lebyi nga ni nkongometo.

Minkama hinkwayu, a ni tivutisa leswi wutomi byi sungulisiki xiswone. Xileswo, a univhersidadi a ni zrandzra ku dondzra hi ta wutomi ni mahanyela ya vhanu. Vaprisori a va hi dondzrisa hi ta ku titumbulukela ka mintxhumu nakone a va yimela leswaku hi swi pfumela leswo. Mintlhamuxelo yimbeni a yi nga twali nakone a va djula leswaku hi kholwa ka mintxhumu na hi nga na wumboni bya yone.

Ka tindondzro leti a va hi dondzrisa a va nga hi dondzrisi milawu ya leswi nga swinene ni leswi swi bihiki. A matsrhan’wini ya leswo, a va hi dondzrisa ndlela leyi hi nga humelelaka ha yone a wuton’wini. Xileswo, a mafexta ni timbangi a swi ni nyika ku nyonxa hi nkamayana wutsrongo. A ni tivutisa leswi: ‘Xana wutomi lebyi byi ni nkongometo?’

Ntsrhaku ka nkamayana, ni zruzre ni ya Boston nakone ni titsralise ka univhersidadi dzra kukazri kwahala. A ni tizra hi nkama wa maferiya akuva ni kota ku hakela univhersidadi. Ka ntizro wolowo ni tive Timboni ta Yehovha hi khambi dzra ku sungula. Mun’we ka vatizrikulozri a bule na mine hi wuprofeta bya ‘minkama ya ntlhanu na mabidzri’ leyi kumekaka ka ndzrima 4 ya buku dzra Daniel a va a ni tlhamuxela leswaku hi hanya a masikwini ya wungamu. (Dn 4:13-17) Kutani ni vone leswaku loko a no tama ni va ni mabulu lawayani, ni va ni ma pfumela, a swi ta djula ni txintxa mahanyela yanga. Kutani ni sungule ku titsravuxa ni mutizrikulozri lwiyani.

A univhersidade, ni dondzre ntizro lowu a wu ta ni lulamisela ku va ni pfuna vhanu vambeni a América do Sul. A ni yanakanya leswaku ku yentxa ntizro wa ku pfuna vambeni a swi ta ni nyika nkongometo a wuton’wini byanga. Kambe a matsrhan’wini ya leswo, ni ye ni ganaganeka ngopfu hi nkongometo wa wutomi. Ni khunguvanyeke ngopfu lakakuva ni tsrhika ku ya a univhersidadi

Hi Mayu wa 1970, ni zruzrele a Amsterdã, a Holanda. Ni ye tizrela a ayeroportu ledzri papayi a a tizra ka dzrone. Hi mhaka ya ntizro lowo, ni sungule ku yendzra ka matiko ya ku fana ni África, a América, Europa, ni Ásia. Kambe ka matiko hinkwawu lawa ni yendzriki ka wone, ni kote ku vona leswaku hinkwavu a va langusana ni swikazratu leswi fanaka nakone a a nga li kone lweyi a a swi kota ku swi lulamisa. Leswo swi ni yentxe ni djula ku tlhela ni yentxa ntxhumu wumbeni lowu a wu ta ni nyika nkongometo wa wutomi. Kutani ni tlhelele a Estados Unidos ni va ni titsralisa ka univhersidade dzroledzriya dzra dzrin’we a Boston.

Nambi loko ni tlhele ni sungula ku dondzra a univhersidadi, ni xiye leswaku a ni nga swi koti ku kuma tinhlamulo ta swivutiso swanga mayelanu ni wutomi. A ni nga ha xi tivi xa ku xi yentxa, lakakuva ni ye kombela mpfunu ka prisori lweyi a a hi dondzrisa hi ta wutomi ni mahanyela ya vhanu. Lexi ni hlamalisiki hi leswaku a te: “Ha yini wa ha tama u dondzra? Ha yini u nga swi tsrhiki?” Kolanu ni vhele ni huma a univhersidadi.

Leswi a ni nga si na wu kuma nkongometo wa wutomi ni vone swi yampswa ku tipatsra ni ntlawa lowu a wu lwisana ni leswi vhanu a va swi yentxa, nakone a wu tikomba wu seketela ku zrula ni lizrandzru. Mine ni vanghanu va kukazri hi yendzre hi ya Estados Unidos hinkwayu hi mhova hi za hi ya tlhasa Acapulco, a México. Kutani hi sungule ku tsrhama ni vhanu lava a va yala mintxhumu leyi tolovelekiki leyi vambeni a va yi yentxa, nakone a swi tikomba ingiki a va nga na swikazratu a wuton’wini byavu. Kutani ni gungule leswaku a wutomi lebyi a va byi hanya a byi nga ni tiseli ku nyonxa. A matsrhan’wini ya leswo, vhanu lava a ni hanya na vone a va tale hi wukanganyisi nakone a va nga dumbeki.

Ntsrhaku ka nkamanyana, ni sungule ku dzrimukela leswi a ni swi navela na ne he ntsrongo. A ni djula ku fambafamba malwandle swanga kapitawu. Kambe akuva ni kota leswo a ni fanela ku va ni boti dzranga. Munghanu wanga lweyi a vitaniwaka Tom na yene a a ni ku navela loku fanaka. Xileswo, hi teke xiboho xa ku yendzrela misava hinkwayu hi ku tizrisa boti. A ni navela ku kuma mbangu wa ku xonga swinene lomu a ni ta ntsrhama kule ni vhanu vambeni.

Mine na Tom hi yendzre hi za hi ya tlhasa a Arenys de Mar, lani ku kumekaka kusuhi ni Barcelona, a Espanha. A mbangwini lowo, hi xave boti ledzri nga ni 9 wa mametro, ledzri vitaniwaka Llygra. Kutani hi sungule ku lulamisela boti dzrezru akuva hi kota ku yendzra ha dzrone. Leswi a hi nga na mbangu wa kukazri lowu a hi djahele ku ya ka wone, hi suse motori wa boti hi va hi beka mati ya ku nwa. Akuva hi kota ku yimisa boti dzrezru ka mimpolwa, a hi ni marema kumbe mawombe mabidzri ya 5 wa mametru. Hi wugamu, boti dzrezru a dzri helelile nakone hi suke hi ya Seychelles, ka lwandle dzra Índico. Nkongometo wezru a a li ku fambafamba hi mpeladambu wa África hi djika he Cabo da Boa Esperança, a Djoni. Akuva hi tlhasa lomu a hi ya kone, a hi pfuniwa hi tinyeleti, mimapa, mabuku ni xitizrisiwa xa kukazri lexi a xi hi pfuna ku ya lomu a hi fanela ku ya kone. Ku kota ku vona mbangu lowu a hi li ka wone hi ku kongoma a swi ni hlamalisa swinene.

Na hi nga siya kule ngopfu hi gungule leswaku boti dzrezru a dzri nga ti hi tlhasisa kule hikusa a dzri boxekile. Hi wora dzrin’we ntsena, a ku nghena 22 wa malitru ya mati a botini! Hi lani ni hlayiki ha kone a ku sunguleni, hi nkama lowu a ku ni xidzedze, ni txhave ngopfu swinene lakakuva ni khongote swi phela hi khambi dzra ku sungula ntsrhaku ka malembe manyingi, ni dumbisa Xikwembu Nkulukumba leswaku loko o o hi huluxa a ni ta yentxa hinkwaswu akuva ni mu tiva. Xidzedze xi yimile nakone hi khambi dzra ku sungula a wuton’wini byanga ni hetisise xidumbiso xanga.

Ni sungule ku dondzra Bibele na hi li ku yendzreni a lwandle. Yanakanya na ni tsrhame a botini a xikazri ka lwandle dzra Mediterrâneo, na ni tsrandzreliwe hi tihlampfi leti tlangatlangaka, ma-golfinho ni mbangu wa wukulu swinene. A wusikwini a hi vona tinyeleti tinyingi swinene, nakone leswo swi ni yentxe ni vona leswaku ku ni Xikwembu Nkulukumba lwa zron’wekaka hi vhanu.

Ntsrhaku ka masikunyana na hi li lwandle hi tlhase a Alicante, a Espanha. A mbangwini lowo, hi zame ku xavisa boti dzrezru akuva hi kota ku xava dzrimbeni dzra ku yampswa. Hi lani a hi swi yimele ha kone a swi hi nabyalelanga ku kuma mhunu wa ku xava boti! A ku na mhunu lweyi a a ta xava boti dzra khale, ledzri a dzri nga na motori nakone a dzri nghena mati manyingi! Hi nkama wu li wun’we a a li mukhandlu lowunene wa ku dondzra Bibele.

Loko ni ye ni dondzra Bibele, ni ye ni gungula leswaku i buku ledzri hi pfunaka ku va ni wutomi bya ku nyonxisa. Ni hlamalisiwe swinene hi ndlela leyi ha yone Bibele dzri hlayaka hi ku kongoma leswaku hi nga va ni wutomi lebyi basiki ni lebyinene. A ni tivutisa leswaku ha yini vhanu vanyingi, ku patsra na mine, va hlaya leswaku i vakriste kambe a va landzri leswi Bibele dzri swi hlayaka.

Ni bohe ku va ni wutomi lebyi basiki nambi leswi ku yentxa leswo a swi ta vilela kuva ni yentxa ku txintxa lokukulu, kutani ni yime ku tizrisa timbangi. A ni swi yanakanya leswaku a ku ni vhanu lava na vone a va tikazratela ku hanya hi ku landzra minsinya ya milawu ya Bibele, nakone a ni swi djula ku va kuma vhanu lavo. Kutani ni khongotile hi khambi dzra wubidzri akuva ni kuma vhanu volavu.

Kwanga, ndlela ya ku nabyala ya ku va ni kuma wukhongoti bya ntiyiso a a li kuva ni kamba ha dzrin’we ha dzrin’we, ni za ni kuma lebyi nga bya ntiyiso. Na ni fambafamba a Alicante, ni khalute hi ka mapredu manyingi ya makezreke. Kambe leswi ku tala ka wone a ma ni swithombe a ni zanga ni nhingena ka wone.

Hi Sonto, a nhlikanhini, a ni titsrhamelile ka mbangu lowu a ni kota ku vona mpolwa. A ni dondzra buku dzraa Yakob 2:1-5, ledzri khanelaka hi khombo dzra ku kombisa wunene ntsena ka vhanu lava ganyiki. Na hi tlhela hi ya botini dzrezru, hi khalute hi ka predu dzra kukazri ledzri a dzri tikomba na dzri tizrisiwa akuva ku khomiwa mintlhanganu ka dzrone. A henhla ka xipfalu, a va tsrale swa ku: Yindlu ya Wugandzreli ya Timboni ta Yehovha.

Ni yanakanye leswi: ‘Na ha dzringisa ku nghena. Ni djula ku vona leswaku va ta ni yamukelisa kuyini.’ Kutani ni nghenile a ndlwini ya wugandzreli na ni nga na swifambu, na ni ni malepfu makulu swinene nakone a ni yambale buluku dzra jeans dzra ku handzrukela. A mukongomisi a ni kombe xitsrhamu kusuhi ni wansati wa kukazri lwa kuluki hi ntanga, lweyi a ni kombiki wunene hi ku ni pfuna ku kuma tindzrimana leti a ti hlayiwa hi mubeki wa wukaneli. Ntsrhaku ka mintlhanganu, ni hlamale swinene loko hinkwavu va buya va ta ni losa. Wanuna wa kukazri a ni zrambile akuva ni ya kaya kwake leswaku hi ya bula hi Bibele, kambe leswi a ni nga hetanga ku dondzra Bibele dzranga, ni mu byele leswi: “Loko ni ta va ni lunghekile ni ta ku byela.” Ntsrhaku ka siku ledzro ni sungule ku hlalela mintlhanganu hinkwayu.

Ntsrhaku ka mavhiki ma nga li mangani, ni ye kaya ka wanuna lwiyani kutani a hlamule swivutiso swanga hi ku tizrisa Bibele. Ntsrhaku ka vhiki, a ni nyike paxta ledzri a dzri tale hi mpahla leyinene. A ni byele leswaku n’winyi wa mpahla liyani a a li djele hi leswi a yingisetiki leswi Bibele dzri swi hlayaka mayelanu ni ku zrandzra vhanu vambeni ni kuva hi nga dondzri yimpi. (Eza 2:4; Yh 13:34, 35) Swoswi a ni tiyiseka leswaku ni kume leswi a ni swi djuletela, ku nga vhanu lava a va hanya hi leswi Bibele dzri swi dondzrisaka, ku nga vhanu lava nga ni wutomi lebyi basiki ni lebyinene! Nkongometo wanga swoswi a a nga li ku kuma mbangu wa ku xonga kambe a ku li ku dondzra Bibele hi ndlela leyi yengetelekiki. Xileswo, ni tlhelele a Holanda.

Ntsrhaku ka ku famba mune wa masiku hi boleya ni tlhase a doropeni dzra Groningen, a Holanda. A swi djula kuva ni tizra akuva ni kota ku tihanyisa. Ni zame ku djuletela ntizro ka karpintariya dzra kukazri nakone va ni nyike papela ledzri a dzri ni swivutiso akuva ni swi hlamula. Xin’we xa swivutiso a kuli leswaku ni lumba wukhongoti byini. Ni tsrale ni ku: “Ni Mboni ya Yehovha.” Loko n’winyi wa karpintariya a  dondzre papela ni xiye leswaku, a txintxe wuso. A te: “Ni ta ku fonela.” Kambe a nga zanga a fona.

Ni ye ka karpintariya dzrimbeni ni va ni vutisa leswaku a va vilela mpfunu kumbe im-him. Kutani a ni vutise kumbe a ni ni papela ledzri a dzri kombisa leswaku na wu tiva ntizro luwani. Kutani ni mu byele leswaku ne sama ni lulamisa boti ledzri hambiwiki hi mapulangu. Lexi ni hlamalisiki hi leswaku a te: “U nga buya u tizra namunhla nhlikanhini kambe hi fanela hi twanana ka ntxhumu wun’we: Mine ni Mboni ya Yehovha nakone ni landzra minsinya ya milawu ya Bibele, a ni djuli u ni vangela swikazratu.” Ni hlamalile, ni mu lavisa ni va ni mu hlamula ni ku: “Na mine ni Mboni ya Yehovha.” Kambe leswi a ni ni misisi ya yikulu ni malepfu a a swi tiva leswaku a ni Mboni, a te: “Ni ta dondzra Bibebe na wene!” Ni vhele ni pfumela. Hi nkama wolowo ni swi twisisile leswaku ha yini n’winyi wa karpintariya ledzrimbeni a nga ni fonelanga.Yehovha a a li ku hlamuleni ka swikhongoto swanga. (Ps 37:4) Ni tizre ka karpintariya dzra makwezru lwiyani ku dzrigana lembe. Hi nkama lowo, a a ni fambisela xidondzro xa Bibele, nakone ntsrhaku ka leswo ni babatisiwile hi Janeru wa 1974.

Ntsrhaku ka hweti ni teke wuphayona. Ntizro lowu wu ni nyike ku nyonxa lokukulu. Ntsrhaku ka hweti, ni zruzrele a Amsterdã akuva ni ya pfunisa ka ntlawa wa xipanyoli lowu a wa ha pfuliwa. Ni nyonxe ngopfu swinene hi leswi a ni kota ku fambisa swidondzro swa Bibele hi xipanyoli ni hi xiputukezi! Hi Mayu wa 1975, ni yaveliwe ku tizra swanga phayona dzra ku hlawuleka.

Siku dzrimbeni, phayona dzra kukazri dzra xisati ledzri vitaniwaka Ineke dzri buye ni xidondzro lexi taka he Bolívia akuva xi hlalela mintlhanganu yezru hi xipanyoli. Mine na Ineke hi bohe ku tivana ku yampswa hi ku tizrisa makarta. Hi tekele ku swi vona leswaku a hi ni makungu lama fanaka. Hi txhate hi 1976 nakone hi tame hi tizra swanga maphayona ya ku hlawuleka ku ya tlhasa hi 1982. Kutani hi zrambiwe ku ya dondzra ka turma dzra wu 73 dzra Giliyadi. Hi hlamalile hi tlhela hi nyonxa swinene loko hi yaveliwe ku ya tizra a África Oriental. Hi tizre ntlhanu wa malembe a Mombaça, a Quênia! Hi 1987, hi yaveliwe ku ya tizra a Tanzânia, lani a ntizro wezru a wa ha ku pfumeleliwa. Hi tizre a Tanzânia ku dzringana 26 wa malembe, hi gama hi tlhelela Quênia.

Ku pfuna vhanu akuva va tiva mintiyiso ya Bibele swi hi nyike nkongometo lowunene a wuton’wini. Hi xikombiso, xidondzro xanga xa ku sungula a Mombaça ku ve wanuna lweyi ni mu tiviki ka nsimu ya mani na mani. A ni mu nyike marevhixta mabidzri, kutani a ku: “Ni fanela ku yentxa yini ntsrhaku ka ku heta ku dondzra marevhixta lawa?” Ntsrhaku ka vhiki, hi sungule ku dondzra Bibele hi ku tizrisa buku ledzri liki Poderá Viver Para Sempre no Paraíso na Terra ledzri a dzra ha ku humexiwa hi Xisuwahili. Ntsrhaku ka lembe, a babatisiwile a va a sungula ku tizra swanga phayona dzra nkama hinkwawu. Ku sukela kolanu, yene ni nsati wake va pfune kolomu ka 100 wa vhanu akuva va tinyiketela ka Yehovha va tlhela babatisiwa.

Loko hi wugamu ni kume nkongometo wa wutomi, ni titwe ku fana ni muxavisi lwa fambafambaka lweyi a kumiki perola dzra lisima nakone a nga dzri xavisi. (Mt 13:45, 46) Ni bohe ku tizrisa wutomi byanga akuva ni pfuna vhanu vambeni leswaku na vone va kuma nkongometo a wuton’wini. Nakone mine kun’we ni nsati wanga lwa zrandzrekaka, hi yi vone he kusuhi ndlela leyi Yehovha a ma tovokisaka ha yone malandzra yake hi wutomi lebyi nyonxisaka lebyi nga ni nkongometo.