Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Nshalelo a muntu

Naadi nakimbi kepatshila ka muwa

Naadi nakimbi kepatshila ka muwa

PANADI nasabuka na buato munkatshi a muela wa Méditerranée, ntandi kula na kiese bibankanyishe biankuatshisha moo pa kumona’shi, buato mbutubukie na pabuabua buina bua buato pakuete kutuela mema e bungi. Na dingi kubadi kipapi ki bukopo. Napushishe moo ukile ami kuela luteko. Bua mususa wande wa kumpala ami taadi bipua bi bungi kushi kuela luteko. Uno muanda ubabangile naminyi? Ntengieleyi nenulondele bibaubangile.

Panadi na bipua musambobidi, ami na kifuko kietu tubayile mu Brezile

Nemutendikilue mu Pays-Bas mu 1948. Kipua kibalondele kifuko kiande kibafilukile kienda mu São Paulo mu Brésil. Baledi bande babadi bepane ngofu mu mianda ya bipuilo, na kiolua kioso tubadi atubadika Bible kunyima kua kiakudia kia kiolua. Tubakatukile dingi mu 1959 anka bua uno mususa tubayile mu États-Unis, mu ka kibundi kapela kabayitamina bu Massachusetts.

Nshetu badi afubu ngofu bua kupasukila kifuko kietu kina bana muanda. Badi na midimo ibungi ilekenelekene badi atala bantu bena nyendo, badi mukata a mudimo wa kuibaka bilayi, badi mukata a compagnie audisha mandekie. Bantu boso mu kifuko babadi na muloo pabapetele mudimo wa mu compagnie a mandekie muanda kubaadi mushindo wa badia kuenda ma mbalo oso abakumiina.

Panadi ku kalasa, nabangile kuiyipusha’shi, ‘Nankakitshi kinyi su nakulu?’ Bangi bakuuku bande babasanguile kulonga université, bangi namu babayile ku mudimo wa busalayi. Anka buande’mi, mudimo wa busalayi taubadi sunga mu binangu biande, muanda tshinadi akumiina kuikakena sunga kulua ngoshi. Nadi muate kitshibilo kia kuenda ku université bua kupela kutuela mu mudimo wa busalayi. Kunundu kua bioso nadi mukumiine kukuasha bangi muanda nadi nanangushena’shi nshalelo ande akekala na kepatshila.

NSHALELO ANDE NSAA INADI KU UNIVERSITE

Munda mua bipua bi bungi nemukimbe kepatshila ka muwa

Ku université nadi mukumine mukanda wa anthropologie, nsaa inadi nakimbi bia kuuka bi bungi pabitale kutukile muwa. Pababadi abetulongiesha pabitale mianda ya bintu bitukile babadi abakiebe’shi tukumiine’shi mbia binyibinyi. Anka kuandi’mi bibabadi abebipatuula nta mbiabidi nya, muanda abadi abakumina’shi tukumiine kintu bu ba mpofu kiatusha tuuku kuakidi kitukile.

Akunamu bino mbilekene na sianse, mu kalasa munadiatuele tababadi abetulongiesha namu mayi a kulonda pabitale ki buwa na ki bubi nya. Anka babadi abetulongiesha nka biatudi balombene kobesha ku université. Natuelele mu kisaka kia bantu bapue kuubila kutoma su nekala namu na muloo, anka uno muloo ubadi wa kapindi kapeela. Neyipuishe’shi ‘uno nyi winyi nshalelo e buwa?’

Mu angi mafuku nayile mu kibundi kia Boston ami kukefundisha ku université a kuanka. Bua kuifutshila kalasa, nadi mukimbe mudimo kuakua nyi ku nadi mufumankane na ba Temue ba Yehowa bua mususa wa kumpala. Yawa muina mudimo nami babangile kuakula pabitale matemuki a “bipungo musambobidi” atupete mu Ndanyele a 4 na ampatuluila’shi tui mu kiakia kipungo kia nfudilo. (Nda. 4:13-17) Nadi musangane’shi su natungunuka na kuisamba na uno muntu na kuata ino mianda na muulo ne mulombene kushintula nshalelo ande. Pa muanda wa biabia nabangile kusuka yawa muina mudimo naami.

Ku université nalongiele mikanda ilombene kundumbula buandia nkafuba bu muntu muitukile mu Amérique du Sud. Nadi munangushene’shi kukuasha bangi, mu mushindo wi buwa nkulombene kumpa nshalelo ebuwa. Kadi, nadi musangane dingi’shi sunga nakita bino ta mbilombene kumpa nshalelo ebuwa nadi mutshobolekie naleka kulonga ku université kunyima kua mieshi isamombo.

NAADI MUTUNGUNUKIE NA KUKIMBA NSHALELO ENA KEPATSHILA MPANA KU MAUMBO E KULA

Mu mueshi wa 5/1970 nayile ku Amsterdam mu Pays-Bas bua nkafuba ku Compagnie audisha mandekie mudimo ubadi aufubu nshami. Ku bukuashi bua uno mudimo nadi na ngobesha ya kuenda mu kutemba mu bibundi bia mu Afrique, mu Amériques, mu Europe, mpa na kula kua mu Asie. Nadi musangane musango umune’shi mu kibundi moso mu nadi ende, bantu babadi abapete nkalakashi i bukopo, anka tababadi abamono mushindo wa kuiyipua nya. Nadi mualushe dingi lukalo luande lua kulombasha dingi muanda wi na muulo, natshile kitshibilo kia kualuka ku États-Unis bua nkefundisha dingi ku yawa université umune mu Boston.

Panalukile dingi ku université kintu kia kumpala nasangene’shi tshi mupete ngaluulo ku nkonko yande pabitale muwa. Nsaa inadi mukutue kia kukita natekiele elango kui mulongieshi ande a mukanda wa anthropologie. Mbakanyishe nsaa ibayipuishe’shi: “Buakinyi otungunuka na kulonga? Buakinyi tue mulombene kuleka kulonga kubanga binobino?” Bino bibaadi muakule bibadi bimpe muloo ngofu. Ami kulonda elango diaye na ami kuimika kulonga ku université na dingi tshimuikualukile nya.

Bu binadi namono nka’shi muwa wande ta wi na kepatshila nadi mutuele mu kisaka kia bantu basumbule bipikua bia bisumanga na kutuela mu kisaka kia bantu batule butale na kifulo pa mbalo ya kumpala. Ami na bakuuku bande tubaadi bende mu États-Unis tuakidila ku Acapulco mu Mexique. Tuashaala munkatshi mua bantu, bashina tentekiesho ya bisumanga ya mu nshalelo. Kadi abamueneka, bu be na nshalelo amueneka bu shina nkalakashi na bena bibungi bia kukita, anka nsaa i nanshalele nabo nadi mutundule musango umune’shi nshalelo abo te na kepatshila, na dingi muloo wabo ubadi wa kapindi kapela. Akupu namuene’shi, bano bantu ntambakukulupila na ta bena lulamato nya.

NATUNGUNUKILE NA KUKIMBA MPA NA MU BUATO

Ami na kuuku ande tukuete kuenda mu kukimba mpaladiso mu kisangisangi

Ingi nsaa nadi nanangushena mianda inaadi nakiebe kukita panadi ki mukinga. Naadi nakumiina kuabuka mu Océan kushi bu muntu atambusha buato na kuibulumbula nya, anka bu kapitene. Mushindo umune unadi mulombene kui bikita mpa kuikala na buato buande’mi nabene. Bubibadi ungi kuuku ande abetaminaa bu Tom na kiakia kinangu kimune tubatshile kitshibilo atue boso, kiatudia kuifunya nsenga ishima pamune. Nadi akumiina nkapeta kisangisangi ki kula ki bu mpaladiso kuakua nadi mulombene kuikala kula na sosiete a ku nadi afubila.

Ami na Tom tubayile mu luendo mu Arenys de Mar, pepi na Barcelone mu Espagne. Kuakua tubadi baule buato bui na metre (9,50 m) bua betayina bu Llygra. Tu babangile kulumbula buato bupela bua’shi buikale bulombane bua kuikala atuabuka nabo mu Océan. Biabia, tatubadi atuluila nkafika mbalo ya tuende nya, nyi buakinyi tubakatuishe moteur atue nkuata yaya mbalo ibadi moteur kuiyela mema a kutoma. Buakumona mushindo wa kuimika buato, sunga buakuibukatusha bua kuenda nabo, tubadi atufubisha bilonda bibidi bi na metre (5 m). Ku nfudilo kua bioso tubayimene mu Seychelles mu Océan Indien. Mpango yetu ibadi ya kuenda ku Afrique a kupona nguba, na kuifunya ku Cap de Bonne Espérance, na mu Afrique du Sud. Buatudia kuabuka kalolo tubadi bafubishe nyenyene, ma karte, mikanda, na tungi tu bintu tupela tubaadi tuitukuashe bua’shi tukafikie kuatuende kushi lukalashi. Bibaadi binkanyishe ngofu p’ami kuuka mbalo yatudi binyibinyi.

Tu badi basangane’shi buato buetu bua mabaya tabubadi na mushindo wa kutambuka mu Océan. Bu baadi abutuele mema pepi litre (22 L) ku nsaa imune! Nka bu biandi muinulungule kubangilo kua muisambo wande, nsaa ibelele kipapi ki bukopo napushishe moo ami nkuela luteko bua musango wa kumpala ami tadi bipua bi bungi nta nteka, nalayile Efile Mukulu’shi su tubapanda nankekitshisha muande mooso bua’shi kuiukie. Kipapi kibemene, na ami nkulombasha mutshipo wande.

Nabangile kubadika Bible muamua mu Océan. Banda kunangushena kapela bibabidi muloo ne mushaale mu buato mu ingi nsenga mu muela wa Méditerranée binadi mulombene kumona mishipa ilekenelekene na, natala kula kushi kumona kufudiile mema. Bufuku, nadi mukaanye pa kumona bisaka bia nyenyene muiyilu, na nadi mupete bishikamisho bibungi’shi kui Efile Mukulu apasukila bantu.

Kunyima kua mbingo ipela mu Océan, tubayile mu Alicante mu Espagne tuakapana buato bubatudi nabo buatudia kuula buato bupia. Kushi mpaka tabibadi bibofole bua kupeta muntu aulu buato bukulu, abutuele mema, na bushina moteur nya! Bua kuakula kalolo bibadi nsaa ibuwa kuandi ya kubadika Bible.

Bu binadi nanyisha kumubadika, nadi munyishe ku mumona’shi, nyi mukanda ulombene kunkuasha buandia kuikala na nshalelo e na kepatshila. Nadi mukanye bikata bua ngakuilo a Bible mutookane pabitale nshalelo ebuwa, muikelo wi buwa, nadi muiyipushe’shi buakinyi bantu bebungi abeitanyina bu bena Kidishitu​—mpa na ami nabene​—tabatumikila mianda ayakula Bible.

Natshile kitshibilo kia kuela matabula bua kuikala na nshalelo ebuwa, na ami kuleka kutoma bintu abikoluana. Nadi musangane’shi nkulombene kuikala bantu be na nshalelo muipushene na mayi a kulonda a mu Bible, na nadi akumiina kuiukena nabo. Bua musango wa kabidi, nadi mutekie Efile Mukulu bua’shi ankuashe ne bapete.

KUKIMBA KUANDE KUA LULANGUILO LUA BINYIBINYI

Bu’ande’mi, bibadi abitungu’shi ntaluule ndanguilo yoso kalolo bua’shi mpete lulanguilo lua binyibinyi. Nsaa inadi nende na kutambuka mu misese ya Alicante namuene mbebakie bipuilo bi bungi. Anka panadi mumone’shi bipuilo bi bungi bi nka na mankishi, nadi muukie’shi bino bipuilo ntabilombene kuikala bia binyibinyi.

Mu dia Lubingo kunyima kua midi, nadi mushale pa kamuengie ke mubuipi muefua, nabadikanga mukanda wa Shake 2:1-5, aulesha’shi ta bi buwa kukitshina bantu mianda na ntondo pa muanda’shi ta bena makuta. Panadi mu’eshinda kuete kualukiila dia ku buato nadi mukidile kumpala kua ingi mbalo ayimueneka bu ya bakitshina lulanguilo ibadi na kitunduilo kifunde kunundu kuayo’shi: “Nshibo ya Bufumu ya ba Temue ba Yehowa.”

Nambile’shi, ‘mbande kutompa bano bantu. Ntale mushindo wa bantambula.’ Natuelele mu Nshibo ya Bufumu ku mikoolo muasa, na muefu i bungi, na bilamba bisanukie. Yawa akukilaa bantu bantuadile pa ingi mbalo mu mbuipi bua mungi taabo bapu kukula badi munkuashe ngofu buadia kumona bifundue biabakuete kutemuna kui yawa eele muisambo. Kunyima kua bisangilo, nadi mukanye bua kalolo kabo boso babafikile kuandi mu kungiela mooyo. Ungi muana mulume bangitamine kuaye ku nshibo bua’shi tukesambe, pa muanda tshinadi mubande kupudisha kubadika Bible namulunguile’shi, “Nakakulungula nsaa yampu kuilumbuula.” Sunga biabia nabangile kutuela bisangilo bioso.

Kunyima kua mbingo i bungi, nayiile mu kutembela yawa muana mulume ku nshibo kuaye, aye kutusha ngaluulo ku nkonko yande yoso ya mu Bible. Kunyima kua lubingo lumune bampele kibuta kiuule bilamba bi buwa bukile. Bandunguile’shi nabene sha bino bilamba e mu lukano pa muanda wa kukokiela muiya wa mu Bible pabitale kuifuilena lusa ku muntu na muntu, na kupela kulonga ngoshi mu mushindo oso wawa. (Yesh. 2:4; Yo. 13:34, 35) Binobino napete kiankimbanga kui​—bantu abatumikila ngakuilo mupelepele na mayi a kulonda a mu Bible mu nshalelo abo! Kepatshila kande takabadi nyi kakupeta mpaladiso mu kisangisangi nya, anka kabaadi binobino kakubadika Bible na kumupusha kalolo. Nka paapa nalukiile ku Pays-Bas.

PANADI NA KIMBI MUDIMO

Nakitshine mafuku ananka na ka motoka kapela bua nkafika mu Groningen, mu Pays-Bas. Panafikile kuanka bibadi abitungu ngikale na mudimo buandia kulombasha nkalo yande. Panayile mu kuteka mudimo mu mbalo ya bakita mabaya, babampele epupua dina nkonko ilekenelekene, lumune lua ku ino nkonko lubadi’shi, we amululanguilo kinyi? Nafundile’shi, “Ne Temue a Yehowa.” Mukata a kashi pababadikile luno lualuulo, nka paapa namuene mpala yaye ibashintuluka. Bambile’shi, “Nakuitayina.” Nabulelo ntamubande kunyitamina.

Panayile ingi mbalo yabakita mabaya nayipuishe yawa mukata su akumiina kungata ku mudimo. Bantekiele ma diplome na mikanda ayilesha kiandi mulongie na midimo yanguku. Nadi mu mupatuluileshi ami nakitaa mudimo wa kulumbula buato bua mabaya. Bibadi bikanyishe nsaa ibandunguile’shi, “We mulombene kubanga mudimo kuno kunyima kua midi. Kadi kui muiya umune, ntankiebe onkimbila bilumbu mu mudimo wande, ami ne Temue a Yehowa nshalelo ande epushena na mayi a kulonda a mu Bible.” Namutadile na kukanya koso namualula’shi, “Naami namu!” Kushi mpaka, pa muanda wa nyene yande ibadi ikile bula na miefu, bandunguile’shi, “Biabia, nabanga kulonga nobe Bible!” Nadi na muloo wa kukumina uno mudimo waye. Binobino napusha kalolo buakinyi yawa mukata a mudimo wa kumpala ntamugitamine dimo. Yehowa badi mumpe kibadi akitekie eshimba diande. (Mis. 37:4) Nadi mufube ku mudimo wa uno mukuetu munda a kipua kimune. Munda aa mafuku, aye kulonga n’ami Bible, na kunyima ami kubatshishibua mu mueshi wa 1/1974.

KU NFUDIILO, NAPETELE MUWA WI NA KEPATSHILA!

Kunyima kua mueshi umune, nayile mu kukita ungi mudimo upia​—wa bu mbala-mashinda​—ubadi umpe muloo wi bungi. Mueshi ubalondele, nayile mu Amsterdam buankakuatshishena kasaka kapia ka ludimi lua Espagnol. Kubadi muloo ukata bua kulonga na bantu Bible mu ludimi lua Espagnol! Na lua Portugais mu mueshi wa 5/1975 nadi mupete muabi wa kufuba bu mbala-mashinda a nsaa yoso.

Dingi efuku, ungi mukuetu mukashi mbala-mashinda a nsaa yoso ababadi abetanyina bu Ineke bafikile ku bisangilo bia ludimi lua ki Espagnol na mulongi aye a Bible a mu Bolivie. Bua’shi eukene na bakuetu balume na bakashi abakula ludimi lua ki Espagnol. Ami na Ineke tubatshile kitshibilo kia kuifundishena mikanda buashi tui uukene kalolo, kunyima kua mafuku apela tubaadi batundule’shi atue boso tuina bipatshila bi mumune. Tubadi beyibakishene mu 1976 na atue kutungunuka na mudimo wa bu mbala-mashinda ba nsaa yoso nyaa na mu 1982, mu kiakia kipua kimune babadi betuitayine bua kutuelela mu kalasa ka 73 ka Galaade. Bibaadi bitukanyishe na nakuitupa muloo wi bungi, nsaa ibabetutumine kutunduka nguba kua Afrique kuakua tubafubile munda mua bipua bitano mu Mombasa mu Kenya! Mu 1987 babadi betutume mu Tanzanie, mu babadi bemikie mudimo wetu wa kulungula mukandu wi buwa, kunyima abetulekiele bulungantu. Tubashadile kuanka munda a bipua 26, akupu tubalukile ku Kenya.

Kukuasha bantu ba akutunduka nguba kua Afrique buabadia kulonga bia binyibinyi bia mu Bible, kuituikashe na muloo wi bungi ami na mukashi ande

Kukuasha bantu beyishe buabadia kuuka bia binyibinyi bia mu Bible nkuitupe nshalelo a muloo. Bu kileshesho, mulongi ande a kumpala a mu Mombasa nadi mumupete panadi akitshi bulungudi bua pa mbalo i bantu be bungi. Kunyima ku’ami kumupa journale ibidi, bangipuishe’shi: “Su napu kubadika ino yoso nakitshi dingi kinyi?” Lubingo lubalonde tubabangile kulonga Bible mu mukanda wa Vous pouvez vivre éternellement sur une terre qui deviendra un paradis, ubatukile mu Swahili nka aa mafuku. Kunyima kua kipua kimune badi mubatshishibue aye nkufika mbala-mashinda a mieshi yoso. Kubanga nka paapa aye na mukashi aye mbakuashe bantu bafikile pa 100 bua’shi belambule na babatshishibua.

Ami na mukashi ande Ineke tuibamone bi mboko ya Yehowa mu mushindo welela muilo waye miabi bua’shi bapeta muwa wi na kepatshila

Panadi muukie bua mususa wa kumpala kepatshila ka muwa, nadi muipushe nka bu yawa nsuunga bapetele ebue dia muulo ukata shibadi akumiina kuidileka. (Mat. 13:45, 46) Nakuminyine kutusha muwa wande oso bua kukuasha bangi bua’shi bapete uno muwa wa binyibinyi wi na kepatshila. Ami na mukashi ande a kifulo tuibamone bi mboko ya Yehowa mu mushindo welela muilo waye miabi bua’shi bapete muwa wi na kepatshila.