Nyi velegedwe Holanda khu 1948. Ga mwaga wu nga landreya vavelegi vangu va di fuluga va ya vbanya São Paulo, Brasil. Vavelegi vangu va di gu hongola tshetsheni tepo yatshavbo nigu hi di gu oloveya gu leri Bhibhiliya khu ndranga hwane nya gu ba hi jantaride. Khu 1959 hi di fuluga gambe, ganiolu hi hongola Estados Unidos. Hi diya khala ga estado ya Massachusetts.

Papayi wangu a di gu dzi garadzeya gu thuma gasi gu sayisa ndranga yathu yi nga ba yiri ni 8 vathu. Uye giride mithumo nya yingi. Uye thumide kha nga ambulanti, thumide omu nyo gire dziruwa nigu a di gu thuma gambe kha nga muthangeyi avba nya empreza nya dziaviyawu, yi ranwago pwani Companhia Aeria Internacional. Vatshavbo ndrangani va tshakide ngudzu tepo papayi a nga pheya gu thuma avba nya empreza nya dziaviyawu kholu hi di hadzi mana lithomo nya gu endre endre ngudzu.

Na nyi ngo hevbula, tepo yatshavbo nyi di gu dzi wudzisa gu kheni: ‘Ginani nyi na girago tepo nyi na dandrago?’ Dzipari dzangu nyo khaguri dzi di hata gu beleya Universidhadhe, dzimbe dzi hata gu beleya thumo nya wusotshwa. Ganiolu, eni nyi di si dzini gu beleya wusotshwa kholu nyi di si goli mayunga nigu nyi di si dzini gu dwana ni vathu. Khu kharato, gasi nyi si hongoli wusotshwatunu nyi di hunga gu hongola Universidhadhe. Ganiolu, egi nyi nga ba nyi gi vbweta khu lisine gu phasa vambe, kholu nyi di gu pimisa gu kheni nya gu gira isoso si di hadzi nyi phasa gu manega ni makungo womini.

Universidhadhe nyi di gu gola ngudzu awula nya Antropologia, kholu nyi diri ni gu kanakana nya gu khongolo ngudzu maningano ni edzi wu phedego khidzo womi. Vahevbudzi va di gu hi hevbudza gu khavo womi wo dugeya khavba nya evolusawu nigu avo va di gu vbweta gu khavo ethu hi khodwa gu khethu silo soso lisine. Ganiolu, yimbe mitshamuselo yi di si pwali gwadi nigu si di gu lomba gu nyi yi khodwa ambari yi gu mwalo gisekelo.

Avba nya dziawula, hi di si hevbuli matshina nya yadi maningano ni esi si gu sadi ni esi nyo vivbe. Wulangani nya isoso, hi di gu hevbudzwa gu gira ni gevbini gasi hi dugeleya Universidhadhe. Nyi di gu dzipwa na nyi tsakide tepo nyi nga ba nyi hagana ni dzipari umo nya dzifesta ni tepo nyi nga ba nyi linga mirende yi pepugisago mapimo, ganiolu gu tsaka gogo gu di si dzegi tepo nyo laphe. Eni nyi di gu dzi wudzisa gu kheni: ‘Ina womi wowu wu na ni makungo nyo khaguri?’

Ga tepwana yile, nyi di fuluga nyi hongola dhoropani ga Boston nigu nyi diya pheya gu hongola ga Universidhadhe ya eyi. Gasi gu livba dzitsapawu dzi nga ba dzi vbwetwa xikwatunu nyi di pheya gu thuma tepo nyi nga ba nyi mana dziferiya nigu ga thumo wowo nyi mananide ni moyo nya Fakazi ya Jehovha khu tepo nyo pheye. Oyu nyi nga ba nyi thuma naye a di bhula ni eni maningano ni giprofeto nya “livbandre na sivili sikhati” gigomogo omu ga Daniyeli gipimo 4, nigu a di nyi tshamuseya gu khuye ha gu vbanya ga matshigu nyo hegise. (Dhan. 4:13-17) Nyi di dzegeya gu si tugula gu kheni nya gu simama gu bhula naye maningano ni Bhibhiliya nyi bwe nyi khodwa esi hi bhulago, si na lomba gu nyi vbidrugedza mavbanyelo yangu. Khu kharato, nyi di gira satshavbo nyi nga si khodza gasi gu mu potsa.

Universidhadhe nyi di manega ni dziawula dzi nga nyi dongiseya gasi gu phasedzeya América do Sul. Nyi di gu pimisa gu kheni nya gu gira silo nya sadi gasi gu phasa vathu si di hadzi gu nyi phasa gu manega ni makungo womini. Khavbovbo, nyi di tugula gu kheni ambari nyo gira satshavbo sesi kha si na nga nyi phasa gu manega ni makungo womini. Nyi di goroga kamo ngudzu nyo bwe nyi ema gu hongola Universidhadhe gu vbeyani nya 6 migima.

Khu Maio nya 1970, nyi di fuluga nyi hongola Amsterdã Holanda. Nyi diya thuma ga empreza ya yimweyo a nga ba a thuma Papayi wangu. Khu kotani nya thumo wowu nyi di gu endra ngudzu nigu nyi endrede mayigo ya África, América, Europa ni Ásia. Ganiolu, nyi di tugula gu kheni ga yatshavbo mayigo nyi nga gimbiyago, vathu nya vangi va di gu tshangana ni gigaradzo gya gimwegyo nigu si di gu wonega gu katshi mwalo a nga ba a si kodza gu gi lulamisa. Isoso si nyi kutside gu gira silo si na phasago. Khu kharato nyi di hunga gu bweleya Estados Unidos nyi bwe nyi ya dzi lovedzisa gambe ga Universidhadhe ya yimweyo Boston.

Tepo nyi nga bweleya Universidhadhe, nyi di tugula gu kheni esi nyi nga ba nyi hevbula kha sa nga ba si nyi phasa gu hlamula siwudziso maningano ni womi wangu. Kha nya nga ba nyi giti ni gilo nyo gire, khu kharato nyi di lomba wusingalagadzi ga muhevbudzi wangu nya Antropologia. Egi gi nga nyi samadzisa khu gu muhevbudzi wangu a di nyi embeya gu khuye: “Khu ginani u ngo simamago gu hevbula? Khu ginani u gu mba si tsukula?” Ne kha nya si hwedza. Nyi di dzegeya gu diga Universidhadhe.

Kha nga olu nyi nga ba nyi wona gu kheni womi wangu wu mwalo makungo, nyi di dzi pata avba nya tsawa nya vathu wu nga ba u si seketeyi mavbanyelo nya vathu, nigu wu di gu gira khatshi wa gu andrisa gurula ni lihaladzo. Eni ni dzipari dzangu hi di gimbiya Estados Unidos gwatshavbo kala hi vboha Acapulco, México. Hi di pheya gu vbanya ni vathu va nga ba va si seketeyi milayo yi gimbileyenago ni sihena nya mavbanyelo nigu si di gu gira nga khatshi va gu vbanya gwadi nya mba na  sigaradzo mwendro gu garadzega. Ganiolu, nyi di tugula gu kheni mavbanyelo yawe kha ma nga ba ma resa litsako, wulangani nya isoso avo va diri vathu nya mba tumbega.

Ndrani nya tepwana yeyi nyi di pheya gu dundrugeya gwadi khesi nyi nga ba nyi si vbweta na nyi ngari gyanana. Eni nyi di gu vbweta gu gimbiya khu ngalava na siri kha nga marinyero, ganiolu kha nga muthangeyi nya vamarinyero. Gasi nyi si kodza isoso, nyi di yede gu manega ni ngalava yangu. Pari yangu nyo pwani khu Tom a niyo yi di gu suva sasimweso, khu kharato hi di hunga gu gimbiya khu ngalava tigoni gwatshavbo. Eni nyi di gu vbweta gu mana gidwa nyo mbure ngudzu, avba nyi nga hadzi gu si kodza gu khala hwindzo ni milayo nya vathu.

Eni nyi Tom hi di endra hi hongola Arenys de Mar yi gomogo vafuvbi ni Barcelona, Espanha. Eyi hi diya renga ngalava yi ranwago pwani Llygra yi nga ba yiri ni 9 dzimetro ni gu vbindra. Ethu hi di pheya gu giredza gingalavana gyathu nya litanga gasi gu endra khigyo phwani. Kha nga olu hi nga ba hi mwalo givbiredza gasi gu vboha wulanga nyo khaguri, ethu hi di dusa motori ya avba nya ngalava hi bwe hi thumisa wulanga wule gasi gu vegedzeya mati nya yadi. Gasi hi gimbidzisa ngalava yathu omu dzi emago dzingalava nya dzikhongolo, hi diri ni makasiya mavili ma nga ba mari ni 5 dzimetro, khavbovbo hi di pheya liendro lathu nyo hongole Seychelles, oceano Índico. Makungo yathu gu diri gu gimbiya khu ngalava gwatshavbo Costa Oste ga África, hi bwe hi vhirari hi hongola Cabo da boa Esperança, Africa do Sul. Hi di gu thumisa dzinyeledzi, mapa, mabhuku nyo khaguri ni simbe silo gasi si hi phasa gu mba khuluga. Nyi di gu samala kholu nyi nga ba nyi si khodza guti omu nyi nga ba hi hongola nya mba khuluga.

Khu gu vbiredza, hi di tugula gu khethu ngalava yathu ya gale yi di gu hagade. Khu ora mweyo basi tanga nya 22 dzilitro nya mati ma di gu beya ngalavani! Kha nga nyi ganedego gupheyani, tepo gi nga gira gingulo nyi di manega nyi hwanga nya wukhongolo nyo bwe nyi gombeya khu tepo nyo pheye hwane nya myaga nya yingi. Nyi di tumbisa Nungugulu gu kheni ha gu vbuluga eni nyi na dzi garadzeya gu muti. Gingulu gi di ema nigu nyi giride esi nyi nga tumbisa Nungugulu.

Nyi di pheya gu hevbula Bhibhiliya ngalavani tepo hi nga ba hi gira maendro yathu. Dundrugeya na wu gu khade ngalavani vbakari nya yiphwa ya Mediterrâneo na wu randredwe khu dzindzandzi nyo hambanehambane, dzigolfinho nigu khu frente gwago na wu gu wona gupfhola nya lidambo. Ni wutshigu, nyi di gu samadziswa khu gu wona Via Lactea nigu nyi di engedzeya gu tiyisega gu kheni khu lisine Nungungulu womo nigu a ngu khathala khu vathu.

Hwane nya dzisemana nyo khaguri vbakari nya yiphwa hi di vboha Porto ya Elicante Espanha. Iyoyo hi di zama gu rengisa ngalava yathu gasi hi renga nya tshukwana. Kha nga esi hi nga ba hi si vireya, kha sa vbevbuga gu mana muthu nyo yi renge kholu ngalava yile yi diri ya gale, yi diri mwalo motori ni gu yi di gu hagade. Ambari ulolo, nyi thumiside tepo yoyo gasi gu hevbula Bhibhiliya yangu.

Dzitepo dzatshavbo nyi nga ba nyi hevbula Bhibhiliya nyi di gu pwisisa gu kheni iyo libhuku li hi phasago gu mana womi nyo tsakise. Nyi di hlamadziswa khedzi Bhibhiliya yi vegago guagani gu khiyo hi yede gu manega ni mavbanyelo ma agidego. Eni nyi di gu samadziswa khu vathu nya vangi va nga ba va dzi embeya gu khavo Makristo gupata ni eni, ambari ulolo va di si vegi gupima avba nya esi Bhibhiliya yi nga ba yi ganeya.

Nyi di hunga gu manega ni mavbanyelo ma agidego, khu kharato nyi di ema gu thumisa mi rende yi pepugisago mapimo, nyi dundrugeya gu kheni si nga gira na va gu romo vambe vathu va zamago gu vbanya khu matshina nya milayo nya Bhibhiliya, nigu nyi di gu vbweta ngudzu gu va mana. Ga tepo nya wuvili, nyi di gombeya ga Nungungulu nyi bwe nyi mu lomba gasi a nyi phasa gu va mana.

Gwangu, ndziya nya gu mane wukhogeyi nya lisine gu diri gu gevisisa wukhongeyi ni wukhongeyi kala nyi mana wukhongeyi nya lisine. Tepo nyi nga ba nyi gimbiya dziruwani dza Alicante, nyi wonide dzitshetshe nya dzingi, ganiolu kha nga olu nya dzingi dzi nga ba dziri ni sifananiso, nyi di dzegeya gu si wona gu kheni khandri wukhongeyi nya lisine.

Khu Dimingu vba siyambutuno, nyi di emede vbagigomutunu gafuvbi ni avbo dzi emago dzingalava nya dzikhongolo. Nyi di gu leri Jakobe 2:1-5 wu ganeyago gu khuwo si vivbide gu gireya basi wuwadi sighanyi. Tepo nyi nga ba nyi bweleya avbo nya ngalava yathu, nyi di vbindra khu vbafuvbi ni prediyu yi nga ba yi gira katshi wulanga va gireyago avbo mitshangano. Vbatshani nya lidimba gu ni lovidwe gu pwani: “Salawu nya Mufumo nya Dzifakazi dza Jehovha.”

Nyi di pimisa kheni, ‘Ema nyi linga vathu vava gasi nyi wona edzi va nya nyi hakhago khidzo.’ Khu kharato, nyi di beya Salawuni nya Mufumo na nyi mwalo dzixineli, na nyiri ni giledzu ni gu nyi di hambane jeans nya gu hagale. Indicador mwendro muyeyedzeyi a ni nyi yeyedza wulanga nya gu khale vbafuvbi ni ndriyathu moyo nya nyamayi a dadridego khu tanga. Khu wuwadi uye a di nyi phasa gu mana milowo yi nga ba yi khumbugwa khu muvegi nya ganelo. Hwane nya mitshangano nyi di samadziswa khu wuwadi wa vatshavbo va ngata nyi losa. Mwama moyo a di nyi kovhidhari gasi gu hongola gaya gwaye gasi hi ya bhula maningano ni Bhibhiliya. Ganiolu, kha nga olu nyi nga ba nyi nga si vbedzi gu hevbula Bhibhiliya, nyi di mu embeya kheni: “Nyi na gu embeya tepo nyi na gu ba nyi dongide.” Khu tepwana yile nyi di pheya gu patega ga yatshavbo mitshagano.

Na dzi vbindride dzisemana nyo khaguri nyi di hongola ga mwama wule nigu uye a di hlamula siwudziso sangu maningano ni Bhibhiliya. Hwane nya semana mweyo, uye a di nyi ninga pasta nyo tale khu sombo nya sadi. Uye a di nyi embeya gu khuye mune nya sombo sesi a diri pasoni khu kotani nya olu a nga engisa gileletelo nya Bhibhiliya nya gu haladzane khu gyathu a bwe a si hongoli nyimbitunu. (Isa. 2:4; Joh. 13:34, 35) Olu nyi di gu tiyisega nya gu kheni nyi si manide esi nyi nga ba nyi si vbweta a gu vathu va thumisago esi Bhibhiliya yi ganeyago maningano ni mavbanyelo nya yadi ni aya ma agidego! Misuwo yangu olu gu di siri gu mana gidwa nyo mbure, ganiolu gu diri gu hevbula Bhibhiliya nyi yi pwisisa. Khu kharato, nyi di bweleya Holanda.

Hwane nyo ba nyi vbedzide 4 matshigu na nyi gu gimbiya khu movha, nyi di vboha dhoropani ga Groningen, Holanda. Na nyiri eyi si lombide gu nyi vbwetedzeya thumo gasi nyi dzi vbanyisa. Nyi zamide gu vbwetedzeya thumo avbo nya karpintariya nigu avo va di nyi ninga lidangaliya gasi gu preenxeri. Gimwegyo nya giwudziso gi nga ba gi ta vbali nya lidangaliya lile gi di gu vbweta guti wukhongeyi wangu. Eni nyi di lova gu kheni: “Nyi Fakazi ya Jehovha.” Tepo muni nya karpintariya a nga leri sile nyi di tugula gu kheni khovbe yaye yi  di dzegeya gu vbindrugedza. Uye a di nyi embeya khuye: “Nyi na gu ligareya.” Ganiolu, kha nga ligari gambe.

Nyi di hongola ga yimbe karpintariya nyi ya wudzisa mune wayo gu kheni kha vbweti giphaso gani. Uye a di nyi wudzisa gu khuye nyi na ni sertifikadhu gani. Eni nyi di mu tshamuseya satshavbo nyi nga gira gasi gu lungisa ngalava nya madhera. Nya mba si vireya uye a di nyi embeya khuye: “U nga pheya muhuno siyambo gu thuma, ganiolu gyomo u yedego gu giti. Kha nyi vbweti gu kheni u nyi vangeya sigaradzo umo nya karpintariya yangu, kholu nyi moyo nya Fakazi ya Jehovha ni gu nyo vbanya khu matshina nya milayo nya Bhibhiliya.” Nyi di hlamala ngudzu nigu nyi di mu embeya kheni: “Aneni nyi moyo nya Dzifakazi ya Jehovha!” Ganiolu, kha nga olu nyi ga ba nyiri nyi dzudzu nya wukhongolo ni giledzu uye a di gu dziti gu khuye kha nyi ri Fakazi. Khu kharato, uye a di nyi embeya gu khuye: “Nyi na hevbula nago Bhibhiliya!” Nyi di dzumeya na nyi tsakide. Khu tepo yile nyi tugula gu kheni khu ginani mune nya Karpintariya nyo pheye a nga ne gu nyi ligareya. Jehovha a di gu hlamula milombelo yangu. (Ndzi. 37:4) Eni nyi di thuma ga karpintariya ya ndriyathu wule khu mwaga moyo. Ndrani nya tepo yeyi, uye a di hevbula ni eni Bhibhiliya, khu hwane nyi bhabhatiswa khu Janeiro nya 1974.

Hwane nya ngima moyo nyi di pheya gu thuma kha nga piyonero nigu thumo wowu wu nyi ningide litsako nya likhongolo. Ga ngima wu nga landreya nyi di hongola Amsterdã gasi gu ya phasedzeya tsawa nya wuphya nya lidimi nya espanhol. Nyi di gu tsaka ngudzu khu gu gimbidzisa sihevbulo nya Bhibhiliya khu espanhol ni Giputukezi. Khu Maio nya 1975 nyi di mana lithomo nyo thume kha nga piyonero nyo hathege.

Litshigu limwedo, ndriyathu moyo nya nyamayi nyo pwani khu Ineke a nga ba ari piyonero nya guhatege, a dita mitshanganoni yathu gasi gihevbuli gyaye nya Bhibhiliya, gi nga ba gita khu Bolivia, gi ta tivana ni vandriyathu va ganeyago espanhol. Eni ni Ineke hi di hunga gu tivana gwadi khu gu thumisa makarta, khu dziya yoyo hi di tugula gu khethu hi di ri ni misuwo nyo fane. Hi di tshadha khu 1976 hi bwe hi simama gu thuma kha nga vapiyonero nya guhathege kala khu 1982. Tepo hi nga konvhidharwi gasi hi ya kursari Turma 73 ya Geleyadhi, hi di hlamala ngudzu, hi bwe hi tsaka kholu hi nga rumedwa gasi guya thumeya África Oriental. Hi thumide khu 5 myaga Mombaça, Quênia! Nigu khu 1987, hi di rumedwa gasi guya Tanzânia eyi thumo wathu wu nga ba wu si himbedzedwi gambe. Hi khade eyi 26 myaga hi bwe hi bweleya Quênia.

Gu phasa vathu gu hevbula lisine nya Bhibhiliya si hi ningide makungo womini. Khu giyeyedzo, gihevbulo gyangu nyo pheye nyi nga gi mana Mombaça, gu diri mwama moyo nyi nga mu mana na nyi gu tshumayela. Hwane nyo ba nyi mu ningide dzirevhista dzimbili uye a di nyi wudzisa khuye: “Nyo vbedza gu hevbula dzirevhista dzedzi ginani nyi yedego gu gira?” Ga semana yi nga landreya hi di pheya gu hevbula Bhibhiliya khu gu thumisa libhuku Poderá Viver Para Sempre no Paraíso na Terra, yi nga ba yi ngari gu duga khu Giswahili. Ga mwaga wu nga landreya, uye a di bhabhatiswa a bwe a khala piyonero nya tepo yatshavbo. Gu khugeya vbale, uye ni mwangadzi waye va phaside tanga nya 100 vathu gu hendzeledza womi wawe ga Jehovha va bwe va bhabhatiswa.

Tepo nyi nga pwisisa gu kheni khu yavbini makungo nya womi, nyi di dzipwa nga murengisi a gimbiyagimbiyago a vbwetedzeya perola nya lisima nigu gima kha vbweta gu yi luza. (Mat. 13:45, 46) Nyi di hunga gu thumisa womi wangu gasi gu phasa vathu gu pwisisa navo makungo nya womi. Eni ni mwangadzi wangu, hi ngu si kodza gu wona gu khethu Jehovha a ngu phasa vathu gu vbanya womi wu gu na ni makungo.