Ndzi velekiwe eNetherlands hi 1948. Eka lembe leri landzeleke, ndyangu wa ka hina wu rhurhele eSão Paulo, eBrazil. Vatswari va mina a va rhandza vukhongeri naswona a hi hlaya Bibele nkarhi ni nkarhi endzhaku ka swakudya swo lalela. Hi 1959, hi tlhele hi rhurha hi ya eUnited States kutani hi fika hi tshama exifundzheni xa Massachusetts.

Leswi a hi ri nhungu ekaya, bava a a tirha hi matimba leswaku a ta hi wundla. U tirhe mitirho yo tala yo tanihi ku xavela khamphani nhundzu, ku tirha eka kontiraka yo aka mapatu ni le ka khamphani ya swihahampfhuka. Hinkwerhu a hi tsakile ekaya loko a kuma ntirho eka khamphani ya swihahampfhuka hikuva a hi kota ku ya etindhawini to hambanahambana.

Loko ndza ha ri exikolweni a ndzi tivutisa leswaku, ‘Xana ndzi lava ku endla yini loko ndzi kula?’ Van’wana va vanghana va mina va hlawule ku ya eyunivhesiti kasi van’wana evusocheni. Kambe a ndzi nga ehleketi hi vusocha hikuva a ndzi nga rhandzi ku holova ni vanhu kumbe ku lwa. Hikwalaho, ndzi hlawule ku ya eyunivhesiti. A ndzi swi rhandza ku pfuna vanhu hikuva a ndzi tibyela leswaku swi ta endla ndzi hanya vutomi lebyi nga ni xikongomelo.

Loko ndzi ri eyunivhesiti, ndzi hlawule dyondzo ya anthropology hileswi a ndzi lava ku tiva laha vutomi byi sunguleke kona. Kwalaho a hi dyondzisiwa dyondzo ya evolution naswona a hi languteriwe ku tshemba hinkwaswo leswi yi swi vulaka. Kambe tinhlamuselo tin’wana a ti nga twali naswona a ti nga ri na vumbhoni, a swi hambane kule ni dyondzo ya sayense.

Loko hi ri etitlilasini, a hi nga dyondzisiwi mahanyelo lamanene. A hi dyondzisiwa ntsena leswi hi nga swi endlaka leswaku hi humelela evuton’wini. Ku ya etiphatini ni ku dzaha swidzidzirisi a swi ndzi endla ndzi tsaka kambe ntsako wolowo a wu nga tlhaveriwi hi dyambu. Ndzi tivutise leswi, ‘Xana lexi hi xona xikongomelo xa vutomi?’

Endzhaku ndzi rhurhele eyunivhesiti ya Boston laha ndzi fikeke ndzi yisa kona tidyondzo ta mina emahlweni. Loko xikolo xi pfala, a ndzi tirha leswaku ndzi ta kota ku hakelela tidyondzo ta mina kutani ndzi hlangane ni Mbhoni ya Yehovha ro sungula. U vulavule na mina hi vuprofeta bya “malembe ya nkombo” lebyi kumekaka ebukwini ya Daniyele eka ndzima ya vumune naswona u ndzi byele leswaku hi hanya emikarhini ya makumu. (Dan. 4:13-17) Ndzi xiye leswaku loko ndzo ya emahlweni ndzi bula na yena hi mhaka leyi naswona ndzi yi teka yi ri ya nkoka, ndzi ta boheka ku cinca mahanyelo ya mina. Ndzi nambe ndzi nga ha tihlanganisi na yena.

Loko ndzi ri eyunivhesiti, ndzi hlawule khoso leyi a yi ta endla leswaku ndzi ya pfuneta ku tirha eAmerika Dzonga ndzi nga holi. A ndzi endla tano hileswi a ndzi tibyela leswaku ku pfuna van’wana swi ta endla ndzi hanya vutomi lebyi nga ni xikongomelo. Kambe a ndzi ya ndzi lava ku tiva leswaku kahlekahle hi xihi xikongomelo xa vutomi. Sweswo swi ndzi hete matimba ivi ndzi tshika tidyondzo ta le yunivhesiti.

Hi May 1970, ndzi rhurhele eAmsterdam eNetherlands leswaku ndzi ya tirha eka khamphani ya swihahampfhuka hilaha bava a endleke hakona. Ntirho lowu a wu ndzi pfuna leswaku ndzi endzela matiko yo hambanahambana ya le Afrika, Amerika, Yuropa ni le Asia. Ndzi xiye leswaku ematikweni hinkwawo lawa a ndzi ma endzela, swiphiqo a swi lo vuya naswona a ku nga ri na munhu loyi a a kota ku swi tlhantlha. Leswi a ku ri ni leswi a ndzi lava ku swi fikelela evuton’wini bya mina, ndzi tlhelele eUnited States leswaku ndzi ya hetisa tidyondzo ta mina eyunivhesiti ya le Boston.

Hambiswiritano, loko ndzi ri exikolweni ndzi xiye leswaku tinhlamulo ta swivutiso swa mina mayelana ni xikongomelo xa vutomi a ndzi nga ti kumi. A ndzi nga ha tivi xo xi endla kutani ndzi kombele switsundzuxo eka mudyondzisi wa mina wa anthropology. Ndzi hlamale ngopfu loko a ku: “Hikwalahokayini u ya emahlweni u dyondza? U fanele u tshika tidyondzo ta wena.” A ndza ha yimayimanga, ndzi nambe ndzi ti tshika hi ku helela tidyondzo ta le yunivhesiti.

Leswi vutomi a byi vonaka byi nga ri na xikongomelo, ndzi joyine ntlawa lowu a wu khutaza leswaku vanhu va fanele va rhandzana ni ku va ni ku rhula. Mina ni vanghana va mina hi fambe mpfhuka wo leha hi tilifiti etindhawini ta le United States ku ya fika eAcapulco, eMexico. A hi tshama ni vanhu lava a va nga lavi ku twa nchumu hi milawu ya tiko naswona a va tikomba va tiphina hi vutomi. Swi nga si ya kwihi, ndzi xiye leswaku a va hanya vutomi lebyi nga riki na xikongomelo naswona a va nga tsakanga. Ndzi tlhele ndzi xiya leswaku a va nga tshembekanga naswona a va tele hi vukanganyisi.

Ndzi sungule ku ehleketa hileswi a ndzi lava ku swi endla loko ndza ha kula. A ndzi lava ku fambafamba emalwandle tanihi mukaputeni wa xikepe. Kambe leswaku ndzi kota ku endla tano, a swi ta lava ndzi kuma xikepe xa mina. Munghana wa mina Tom a a ri ni ku navela loku fanaka kutani hi endle xiboho xo fambafamba swin’we hi xikepe hi ya etindhawini to hambanahambana. A ndzi lava ku kuma xihlala xo saseka lexi a ku nga ri na munhu kutani ndzi ti tshamela kona hi ku rhula.

Ndzi fambe na Tom eArenys de Mar, ekusuhi ni le Barcelona, eSpain. Hi fike kwalaho hi xava xikepe lexi a xi lehe timitara ta 9.4, lexi a xi vitaniwa hi vito ra Llygra. Hi sungule ku endla ni swikepe leswitsongo leswi a swi ta hi pfuna ku tluta elwandle hi hlayisekile. Leswi a hi nga jahanga ku fika laha a hi ya kona, hi suse njhini ivi laha a yi ri kona hi veka mati yo nwa. Leswaku hi kota ku tluta hi swikepe leswitsongo, hi xave timhandzi to tluta hi tona leti a ti lehe ntlhanu wa timitara. Eku heteleleni, hi ye eSeychelles elwandle ra indiya. A hi kunguhate ku tluta hi ya etindhawini ta le vupeladyambu bya Afrika ni le tindhawini ta le Cape of Good Hope, eAfrika Dzonga. Leswaku hi nga lahleki, a hi kongomisiwa hi tinyeleti, mimepe, tibuku ni swin’wana. A swi ndzi hlamarisa ku tiva laha hi nga kona hambileswi a hi ri exikarhi ka lwandle.

Swi nga si ya kwihi, hi xiye leswaku xikepe xa hina a xi ri xa khale naswona a xi nga ha faneleki ku famba elwandle. A xi nghenisa mati ya kwalomu ka 22 wa tilitara hi awara! Hilaha ndzi mi chumbuteleke hakona, hi nkarhi wolowo wa xidzedze ndzi sungule ku khongela hambileswi a swi ri ni malembe ndzi nga khongeli, ndzi tshembise Xikwembu leswaku loko ho pona, ndzi ta sungula ku xi tirhela. Xidzedze xi hetelele xi yimile naswona ndzi endle leswi ndzi swi tshembiseke.

Loko ndza ha ri elwandle, ndzi sungule ku hlaya Bibele. Ehleketa leswaku swi njhani ku ti kuma u tshame elwandle ra Mediterranean, tinhlampfi ti ri karhi ti tlulatlula elwandle, u vona tidolifini naswona u nga ma voni ni makumu ya lwandle. Nakambe a ndzi tsakisiwa hi ku vona tinyeleti ta Milky Way ni vusiku, sweswo swi endle ndzi sungula ku tshemba leswaku ku ni Xikwembu lexi rhandzaka vanhu.

Endzhaku ka mavhiki hi ri elwandle, hi ye endhawini leyi swikepe swi yimaka eka yona eAlicante, eSpain kutani hi fika hi xavisa xikepe xa hina leswaku hi ta kuma mali yo xava xin’wana. Kambe a swi nga hi hlamarisi leswi a swi tika ku kuma muxavi hikuva a xi ri xa khale, a xi nga ri na njhini naswona a xi pfuta! Hi hala tlhelo, ni vone ku ri nkarhi lowunene eka mina wo hlaya Bibele.

Loko ndzi ya ndzi hlaya Bibele, ndzi xiye leswaku i Buku leyi nga hi pfunaka leswaku swilo swi hi fambela kahle evuton’wini. Ndzi tsakisiwe hileswi Bibele yi swi dyondzisaka mayelana ni ku va ni mahanyelo lamanene kambe ndzi tlhele ndzi tivutisa leswaku swi endliwa hi yini ku va vanhu vo tala ku katsa na mina lava hi ti vulaka Vakreste, hi nga hanyi hileswi Bibele yi swi dyondzisaka.

A ndzi lava ku cinca vutomi bya mina kutani ndzi tshike ku dzaha swidzidziharisi. A ndzi tibyela leswaku ku fanele ku ri ni vanhu lava hanyaka hi milawu ya Bibele naswona a ndzi lava ku tihlanganisa na vona. Hikwalaho, ndzi khongele ravumbirhi eka Xikwembu, ndzi kombela leswaku xi ndzi pfuna ndzi hlangana na vona.

A ndzi nghena tikereke to tala leswaku ndzi ta kuma vukhongeri bya ntiyiso. Loko ndzi ri karhi  ndzi famba exitarateni xa Alicante, ndzi vone miako yo tala ya vukhongeri. Kambe leswi miako yoleyo a yi ri ni swifaniso, a ndzi hatla ndzi swi xiya leswaku a hi vukhongeri bya ntiyiso.

Siku rin’wana hi Sonto nindzhenga, a ndzi tshame eribyeni ndzi ri karhi ndzi honolela laha swikepe swi yimaka kona, hi hala tlhelo a ndzi hlaya Yakobo 2:1-5 leyi lemukisaka hi ku rhandza ngopfu van’wankumi ku tlula swisiwana. Loko ndzi tlhelela laha xikepe xa hina a xi ri kona, ndzi hundze muako wa vukhongeri lowu a wu ri ni bodo leyi tsariweke marito lawa: “Holo Ya Mfumo Ya Timbhoni Ta Yehovha.”

Ndzi ti byele leswi, ‘I nge ndzi ringa vanhu lava ndzi vona leswaku i vanhu va njhani. Ndzi lava ku vona ndlela leyi va nga ta ndzi khoma hayona.’ Hi loko ndzi nghena eHolweni ya Mfumo ndzi nga ambalanga tintangu, ndzi ri ni malebvu naswona ndzi ambale bokati yo boxeka. Murindzi u ndzi kombe ndhawu yo tshama ekusuhi ni mukhegula loyi a ndzi pfuneke hi musa ku kuma matsalwa lawa a ma vuriwa hi xivulavuri. Endzhaku ka nhlengeletano yoleyo, ndzi tsakisiwe hi vanhu vo tala lava teke va ta ndzi xeweta hi ndlela ya rirhandzu. Wanuna un’wana u ndzi rhambe ekaya rakwe leswaku hi ta bula hi Bibele kambe leswi a ndzi nga se heta ku yi hlaya, ndzi n’wi byele leswi: “Ndzi ta ku tivisa loko ndzi lunghekile.” Hi nkarhi wolowo, ndzi sungule ku va kona etinhlengeletanweni hinkwato ta vandlha.

Endzhaku ka mavhiki lama landzeleke, ndzi endzele wanuna loyi ekaya rakwe naswona u hlamule swivutiso leswi a ndzi ri na swona hi Bibele. Eka vhiki leri landzeleke, u ndzi nyike bege leyi a yi tele hi mpahla yo saseka. U ndzi byele leswaku n’wini wa mpahla leyi u khomiwile hikwalaho ko yingisa xileriso xa le Bibeleni lexi vulaka leswaku hi fanele hi rhandzana naswona hi nga dyondzi nyimpi. (Esa. 2:4; Yoh. 13:34, 35) Sweswi a ndzi swi tiva leswaku ndzi kume leswi a ndzi swi lava, ku nga vanhu lava hanyaka hi milawu ya Bibele mayelana ni matikhomelo lamanene! Sweswi se a ndzi nga ha tiyimiselanga ku kuma xihlala lexi ndzi nga ta tshama ndzexe hi ku rhula kambe a ndzi tiyimisele ku dyondza Bibele hi vuenti. Hikwalaho, ndzi tlhelele eNetherlands.

Swi ndzi tekele masiku ya mune ku fika eGroningen eNetherlands hi tilifiti. Ndzi fike kwalaho ndzi lava ntirho leswaku ndzi ta tihlayisa. Eka khamphani yin’wana yo vatla leyi ndzi yiseke xikombelo xa ntirho eka yona, ndzi nyikiwe tifomo leti a ti lava ku tiva hi vukhongeri bya mina. Ndzi tsale leswi: “Timbhoni ta Yehovha.” Loko n’wini wa khamphani a vona sweswo, u sungule ku cinca ndlela leyi a a languteka hayona exikandzeni. U te: “Ndzi ta ku fonela.” Kambe a nga endlanga tano.

Eka khamphani yin’wana nakambe, ndzi vutise n’wini wa yona loko a lava mutirhi. U lave  switifiketi ni mapapila ya laha ndzi tshameke ndzi tirha kona. Ndzi n’wi byele leswaku ndzi tshame ndzi lunghisa swikepe leswitsongo swa mapilanga. Lexi ndzi hlamariseke hileswi a nga te: “U nga sungula ku tirha namuntlha ninhlikanhi loko wo endla leswi ndzi nga ta swi kombela. A ndzi lavi u ndzi karhata laha ntirhweni wa mina hikuva ndzi Mbhoni ya Yehovha naswona ndzi hanya hi milawu ya Bibele.” Ndzi n’wi lundzulele mahlo hi ku hlamala, ivi ndzi ku: “Na mina ndzi Mbhoni.” Leswi a ndzi fuwe misisi yo leha ni malebvu, u te: “Ndzi ta namba ndzi sungula ku dyondza Bibele na wena!” Ndzi pfumerile. Ndzi nambe ndzi swi vona leswaku hikwalahokayini n’wini wa khamphani leyin’wana a nga ndzi fonelanga. Yehovha a a ndzi nyika leswi a ndzi swi kombela. (Ps. 37:4) Ndzi tirhe lembe eka khamphani yakwe. Hi nkarhi wolowo, u sungule ku dyondza na mina Bibele ivi ndzi khuvuriwa hi January 1974.

Endzhaku ka n’hweti ndzi sungule ku phayona, leswi endleke ndzi tsaka. Eka n’hweti leyi landzeleke, ndzi rhurhele eAmsterdam ku ya pfuneta eka ntlawa wa Xipaniya lowu a wa ha ku simekiwa. A swi tsakisa ku sungula ku dyondza ni vanhu Bibele hi ririmi ra Xipaniya ni Xiputukezi! Hi May 1975, ndzi ve phayona ro hlawuleka.

Siku rin’wana, makwerhu wa xisati Ineke loyi a a ri phayona ro hlawuleka u te enhlengeletanweni ya hina ya Xipaniya leswaku a ta hi tivisa hi xichudeni xakwe xa le Bolvia. Mina na Ineke hi endle xiboho xo tivana ku antswa hi ku tsalelana mapapila, leswi endzhaku swi hi pfuneke hi vona leswaku a hi lava ku fikelela swilo leswi fanaka evuton’wini. Hi tekanile hi 1976 naswona hi ye emahlweni hi tirha swin’we tanihi maphayona yo hlawuleka ku fikela hi 1982 loko se hi rhambiwa ku ya eka tlilasi ya vu-73 ya xikolo xa Giliyadi. Hi hlamarile naswona a hi tsake swinene loko hi rhumeriwa ku ya tirha evuxeni bya Afrika laha hi fikeke hi tirha malembe ya ntlhanu eMombasa, le Kenya! Hi 1987, hi yisiwe eTanzania, laha ntirho wa hina wo chumayela a wu yirisiwile. Hi tshame kona ku ringana malembe ya 26 hi nga se tlhelela eKenya.

Ku pfuna vanhu lava titsongahataka leswaku va tiva Bibele swi hi pfune leswaku hi hanya vutomi lebyi nga ni xikongomelo. Hi xikombiso, xichudeni xa mina xa Bibele xa le Mombasa a ku ri wanuna loyi ndzi n’wi kumeke loko ndzi chumayela etindhawini ta mani na mani. Endzhaku ka loko ndzi n’wi nyike timagazini timbirhi, u te: “Loko ndzi heta ku tihlaya, ndzi fanele ndzi endla yini?” Eka vhiki leri landzeleke, hi sungule ku dyondza swin’we Bibele hi ku tirhisa Buku leyi nge U Nga Hanya Hi Masiku eParadeyisini eMisaveni, leyi a ya ha ku humesiwa hi ririmi ra Xiswahili. Hi lembe leri landzeleke, u khuvuriwile kutani a va phayona. Ku sukela kwalaho, yena ni nsati wakwe va pfune vanhu va kwalomu ka 100 leswaku va tinyiketela hi nkhuvulo.

Siku leri ndzi tiveke xikongomelo xa vutomi, ndzi titwe ku fana ni muxavisi loyi a kumeke perela ya risima leyi a nga laviki ku lahlekeriwa hi yona. (Mat. 13:45, 46) A ndzi lava ku heta nkarhi wo tala evuton’wini bya mina ndzi ri karhi ndzi pfuna van’wana leswaku va tiva xikongomelo xa vutomi. Mina ni nsati wa mina wo rhandzeka, hi tivonele hi lawa ya ka hina mahlo leswaku Yehovha u tiyimisele ku pfuna vanhu vakwe leswaku va hanya vutomi lebyi nga ni xikongomelo.