Ni psaliwe Holanda hi 1948. Hi lembe leli nga landzela, mina ni ndjangu wa mina hi rhurhile hi ya tshama São Paulo, aBrasil. Vapsali va mina a va swi rhandza ku ya kerekeni, naswona hinkwerhu a hi tolovela ku lerha Bibele xikan’we loko hi gama ku jantara. Hi 1959 hi tlhele hi rhurha hi ya tshama aEstados Unidos, ka doropa la Massachusetts.

Ka ndjangu wa hina a hi li 8 naswona papayi a a tirha hintamu swaku a hi hlayisa. A a yendza swaku a xavisa swilo, a tirhe ka ku yentxa switaratu a tlhela a va munyimeli wa ku xavisa swilo ka komponi ya ma avião. Hinkwerhu a hi wu rhandza ntirho lowu papayi a a wu yentxa ka ma avião hikusa a wu ta hi pfuna swaku hi yendza hintamu.

Nkama na ni djondza xikola secundária, a ni tivutisa swaku ni ta yentxa yini loko ni kula. Van’wana ka vanghanu va mina va lange ku ya univhersidadi, kambe van’wana va lange ku ya wusonchweni. Mina a ni nga swi lavi ku ya wusonchweni hikusa a ni nga swi rhandzi ku lwa, se ni vone swi yampsa ku ya univhersidadi. Kambe leswi a ni swi lava a ku li ku pfuna vanhu, hikusa a ni pimisa swaku hi swona a swi ta ni pfuna kuva ni tsaka ka wutomi la mina.

Minkama hinkwayu a ni lava ku tiva swaku wutomi li sungulise ku yini. Hi mhaka leyo, nkama ni nga nghena univhersidadi a ni swi rhandza ku djondza a antropologia, lani ku djondziwaka hi leswi wutomi la munhu li nga sungulisa xiswona ni leswi li nga tshamisa xiswona. A hi djondzisiwa swaku swilo hinkwaswu swi yo tiyentxekela naswona lava a va hi djondzisa a va lava hi swi kholwa swoleswo. Kambe ka mina, swin’wana leswi a va swi tlhamusela a swi nga twisiseki hikusa a swi lwisana ni siyensiya.

Lani a ni djondza kona, a va nga hi djondzisi ku va ni mahanyelo ya manene. Handle ka leswo, a va hi djondzisa swaku hi nga yentxa yini swaku swi hi fambela kahle ka leswi a va hi djondzisa swona. A ni tsakisiwa hi ku heta nkama ni vanghanu va mina na hi li mafexteni hi tlhela hi tirhisa mbangi, kambe ku tsaka ka mina a ku li ka nkamanyana. Se ni game ni tivutisa leswi: ‘Indje mahanyelo lawa hi wona ma nga ta ni yentxa ni tsaka ka wutomi la mina?’

Ni game ni suka ni ya djondza aunivhersidadi la Boston. Nkama ni nga fika, loko ni kuma maferiya a ni yentxa ntirho lowu a wu ta ni pfuna ku hakela univhersidadi, naswona ka ntirho wolowo ni tive Timboni ta Yehovha hi khambi la ku sungula. Lweyi a ni tirha na yena a ni tlhamusele wuprofeta la Daniyele leli nga ka ndzima 4, a tlhela a ni byela swaku hi hanya ka nkama wolowo wa wugamu. (Dan. 4:13-17) Ni vone swaku loko ni tama ni bula na yena, swi ta lava ni txintxa mahanyelo ya mina. Se ni yentxe hinkwaswu ni nga swi kota swaku ni nga ha buli na yena.

A univhersidadi ni hambe kursu leli a li ta ni pfuna ku yentxa ntirho wa wu voluntário aAmérica do Sul. A ni pimisa swaku ku pfuna vanhu van’wana hi swona a swi ta ni yentxa ni tsaka ka wutomi la mina, kambe a na ha tama ni tivutisa swaku hi hanyela yini. Leswo swi ni yentxe ni tshika ku ya univhersidadi.

Hi Maio wa 1970 ni rhurhile ni ya tshama Holanda, swaku ni ya tirha lani papayi a a tirhela kona. Phela ntirho lowo wu ni yentxe ni yendza hintamu, ni ya ka matiko ya África, América, Europa ni Ásia. Ka tindhawu hinkwatu leti ni nga ya ka tona, ni tsumbule swaku vanhu va kumana ni swikarhatu swa ku fana naswona a va swi koti ku swi lulamisa. Leswo swi ni yentxe ni tama ni pimisa hi leswi ni nga swi yentxaka swaku ni pfuna van’wana. Se ni tlhelele Boston, aEstados Unidos ka univhersidadi leli a ni tshike ku djondza ka lona.

Hambileswi ni nga tlhelela univhersidadi, ni vone swaku a ni nga ti kumi tinhlamulu ta swivutiso leswi a ni li na swona hi wutomi. Leswi a ni nga swi tivi swa ku swi yentxa, ni kombele ku pfuniwa hi lweyi a a ni djondzisa. Ni hlamale hintamu loko a te: “Hi mhaka muni wa ha tama u djondza lani? Hi mhaka muni u nga tshiki?” Ni tekele ku tshika univhersidadi naswona a na ha tlhelelanga.

Leswi a na ha tivutisa swaku hi hanyela yini, ni tipatse ni ntlawa wa vanhu lowu a wu ni minawu ya wona naswona a va lava ku pfuna van’wana swaku va hanyisana hi ku rhula va tlhela va rhandzana. Mina ni ntlawa wolowo wa vanganhu va mina, hi suke aEstados Unidos hi ya Acapulco, aMéxico. Hi hanye ni vanhu va lixaka la Vahippi, lava a va tikomba va li ni wotomi la linene. Kambe nkama hi  nga hanya na vona ni vone swaku wutomi la vona a li nga tsakisi, funtshi ku tala ka vona a va nga tshembeki va tlhela va kanganyisa.

Ni sungule ku yentxa leswi a ni swi rhandza ku sukela na na ha li mutsongo. A ni lava ku yendza ni ya ka malwandle ya makulu, kambe leswaku ni kota ku yentxa leswo a swi lava ni va ni boti. Leswi munghanu wa mina Tom, a a lava ku yentxa leswi fanaka, hi sungule ku yendza xikan’we hi tiva misava. A hi lava ilha la ku xonga, lani a hi ta tshama kona na hi nga landzeleli minawu ya vanhu.

Mina na Tom hi yendzile hi ya fika a Arenys de Mar, kusuhi ni Barcelona, aEspanha. Loko hi fikile hi xave boti leli a li ni ma 9 metrus, vito la lona a ku li Llygra. Hi li lunghiselelile swaku hi kota ku yendza hi lona matini. Leswi a hi nga na xihantla ni ku fika lomu a hi ya kona hi suse motori wa boti, se ka ndhawu leyi a ku ni motori hi veke mati lawa a hi ta ma tirhisa. Leswi boti se a li nga ha na motori, hi veke tinhonga timbirhi ta 5 metrus swaku hi fambisa hi tona. Hi game hi yendza hi ya Seychelles ku nga Oceano índico. A hi lava ku yendza hi boti hi za hi ya fika Cabo da Boa Esperaça aDjoni. Leswaku hi fika lomu a hi ya kona, a hi tirhisa tinyeleti, mimapa, mabuku ni swilo swin’wana leswi a swi ta hi kongomisa. Phela a swi hi hlamalisa ku tiva lani a hi li kona hi ku tirhisa swilo leswi.

Hi game hi tsumbula swaku boti la hina la mapulangu a li nga ha ta swi kota ku yentxa mayendzo lawo, hikusa se a li nghenetela mati ya manyingi, ya kolomu ka 22 wa malitru hi wora lin’we. Hilani ni nga vula hi kona ku sunguleni, loko ku ve ni xidzedze ni khongele ka Xikwembu hi khambi la ku sungula, ni xi tshembisa swaku loko xo ni ponisa, ni ta zama ku xi tiva. Xidzedze xi game xi nyima naswona ni lave ku hetisisa xitshembiso xa mina.

Ni sungule ku lerha Bibele na ni li xikarhi ka mati. Pimisa hi leswi swi tsakisisaka xiswona ku lerha Bibele na wu le xikarhi ka Lwandle la Mediterrâneo, na wu vona tihlampfi ti tlulatlula ni leswi ku nga xongisa xiswona matlhelweni, niwusiku u vona tinyeleti ta tinyingi. Phela hinkwaswu leswo, swi ni kholwisile swaku ku ni Xikwembu lexi nga ni mhaka ni vanhu.

Loko ku hundze mavhikinyana, hi game hi ya aAlicante aEspanha lani a ku nyima maboti leswaku hi xavisa boti la hina kuva hi xava lin’wana. A swi hi vevukelanga ku kuma munhu lweyi a a ta li xava hikusa a li nga ha na motori funtshi a li nghenetela mati. Phela nkama lowo a wu li wunene swaku ni lerha Bibele.

Loko ni ye ni lerha Bibele ni vone swaku a ku li buku leli a li ta ni pfuna swaku ni tsaka awuton’wini. Ni tsakisiwe hintamu hileswi Bibele li swi vulaka hi ku va ni mahanyelo ya ku basa. Kambe ni hlamalisiwe hi ku vona swaku vanhu va vanyingi ku patsa na mina, a hi tivula Vakreste kambe na hi nga hanyi hi leswi Bibele li swi vulaka.

Leswi a ni tinyimisele ku txintxa wutomi la mina ni va ni mahanyelo ya manene, ni tshike ku tirhisa mbangi. A ni tibyela swaku ku ni vanhu va vanyingi lava hanyaka hi leswi Bibele li swi vulaka funtshi a ni lava ku tipatsa na vona. Se, ni tlhele ni khongela hi khambi la wumbirhi, ni kombela Xikwembu swaku xi ni pfuna ku kuma vanhu volavo.

Ni vone swi yampsa ku kambisisa wukhongeli hinkwalu anze ni kuma wukhongeli la ntiyiso. Na ni li  ku fambeni ka doropa la Alicante ni vone tikereke ta tinyingi, kambe leswi ku tala ka tona a ti tirhisa swifaniso, swi ni vevukelile ku vona swaku a ti nga djondzisi ntiyiso.

Siku lin’wana hi Domingo na ni li lomu a ku nyima maboti, ni lerhe buku la Yakobo 2:1-5, leli a li vula swaku a hi swinene ku rhandza munhu hi leswi a nga ganya. Nkama na ni tlhelela ka boti, ni hundze hi lani a ku tikomba ku li ndhawu leyi va khongelaka ka yona naswona henhla ka xipfalu a ku tsaliwe swaku Salão do Reino das Testemunhas de Jeová.

Ni vone swi yampsa ku ya kambela swaku vanhu volavo a va lumba wukhongeli la ntiyiso kumbe ihim. A ni lava ku vona swaku a va ta ni yamukelisa ku yini. Ni nghene ka Yindlo ya Wugandzeli na ni nga yambalanga swifambu funtshi a ni nga tsemanga malepfu, na ni ni buluku la ku handzukela. Lweyi a nga ni yamukela a ni kombe ndhawu leyi a ni fanele ni tshama kona, lani a ku ni wansati wa ku guga lweyi a nga ni pfuna ku kuma tindzimana ta Bibele leti a ku vulavuliwa hi tona ka dixkursu. Loko mintlhanganu yi helile ni tsakisiwe hi ku vona lirhandzu leli va nga ni komba lona ni tlhela ni hlamalisiwa hi leswi hinkwavu va nga ta va ta ni losa. Ku ni wanuna lweyi a nga ni rhamba swaku ni ya kaya ka yena swaku hi bula xikan’we hi Bibele, kambe leswi a ni nge se heta ku li lerha ni mu byele leswi: “Ni ta ku byela loko se ni lunghekile ku djondza.” Ku sukela kolanu, ni tame ni ya ka mintlhanganu hinkwayu.

Loko ku hundze mavhiki, ni ye ka wanuna lweyi a nga ni rhamba naswona a hlamule swivutiso swa mina hi ku tirhisa Bibele. Ka vhiki leli nga landzela a ni nyike paxta la ku tala hi mpahla ya ku xonga a gama a ni byela swaku n’winyi wa mpahla yoleyo a pfaleliwe djele hi mhaka ku yingisa nawu wa Bibele lowu vulaka swaku hi fanele hi rhandza vanhu van’wana ni ku yala ku ya nyimpini. (Esa. 2:4; Yoh. 13:34, 35) Phela a ni tiyiseka swaku ni swi kumile leswi a ni swi lava, ku nga vanhu lava hanyaka hi minawu ya Bibele leyi vulaka swaku hi fanele hi tshama hi basile hi tlhela hi va ni mahanyelo ya manene. A ni nga ha lavi ku tlhela ka ilha la ku xonga, kambe a ni lava ku li djondza kahle Bibele ni tlhela ni li twisisa. Se ni game ni tlhelela Holanda.

Ni hete 4 wa masiku na ni yendza ni ya ka doropa la Groningen, aHolanda. A ni lavetela ntirho lowu a wu ta ni nyika male ya ku tihanyisa. Ni pete mapapela ya ku lavetela ntirho ka ndhawu leyi a ku tirhiwa hi mapulangu. Ka ndhawu yoleyo a va lava ku tiva wukhongeli la mina, se ni va byele swaku ni Mboni ya Yehovha. Loko n’winyi wa ndhawu yoleyo a twe swaku ni Mboni ya Yehovha, kara la yena li txintxile, a gama a ku “ni ta ku vitana,” kambe a nga ni vitananga.

Ni game ni ya ka ndhawu yin’wana leyi na kona a va vatla mapulangu ni ya kombela ku tholiwa. N’winyi wa ndhawu yoleyo a ni vutise swaku ni djondze kwini naswona hi wini ntirho lowu ni kotaka ku  wu yentxa. Ni mu byele swaku ni tshama ni lunghisa boti la mapulangu leli a li wonhekile. Ni hlamale hintamu loko a ni byele leswi: “U nga ta u ta sungula ku tirha namuntlha ninhlikani, kambe a ni lavi u ni vangela timhaka hikusa ni Mboni ya Yehovha naswona ni hanya hi leswi Bibele li swi vulaka.” Ni hlamale hintamu ni gama ni mu byela leswi: “Na mina ni Mboni ya Yehovha.” Kambe leswi a ni ni misisi ya ku leha naswona a ni nga tsemetanga malepfu, a te: “Hi swona, ni ta djondza na wena Bibele.” Leswo swi ni tsakise hintamu funtshi a ni swi twisisa swaku hi mhaka muni va nga ni vitananga ka ndhawu ya ku sungula lani ni nga kombela ntirho. Phela hinkwaswu leswi nga yentxeka a swi kombisa swaku Yehovha a hlamula swikhongelo swa mina. (Pis. 37:4) Ni tirhe ni makwerhu lwiyani naswona ni hete lembe na ni djondza Bibele na yena, se hi Janeiro wa 1974 ni tsakamisiwile.

Loko ku hundze wheti na ni tsakamisiwile, ni sungule ku va mupfuli wa ndlela wa nkama hinkwawu, funtshi leswo swi ni yentxe ni tsaka. Ka wheti leyi nga landzela ni ye Amsterdã swaku ni ya pfunisa ka grupu la lirimi la Xipanhol. A swi tsakisa hintamu ku fambisa swidjondzo swa Bibele hi Xipanhol ni Xiputukezi. Se hi Maio wa 1975 ni rhambiwe swaku ni va mupfuli wa ndlela wa ku hlawuleka.

Siku lin’wana ku te makwerhu Ineke lweyi a a li mupfuli wa ndlela wa ku hlawuleka ka bandla la hina la Xipanhol, swaku a ta hi komba xidjondzo xa yena lexi a xi ta hi Bolívia. Leswaku hi tivana ku yampsa, mina na Ineke hi sungule ku bula hi ku tsalelana makarta, na hi byelana leswi a hi lava ku swi yentxa ka wutomi la hina. Hi tsumbule swaku leswi a hi lava ku swi yentxa a swi fana, naswona hi chade hi 1976 funtshi hi tame hi va vapfuli va ndlela va ku hlawuleka anze hi 1982. Se hi game hi rhambiwa swaku hi ya ka Xikola xa Jiliyadi ka turma la wu 73. Hi hete 5 wa malembe na hi tirhela aMombaça aQuênia. Hi tsake hintamu hileswi hi nga rhumeliwa ku ya tirha África. Se hi 1987 hi rhumeliwe Tanzânia, lani ntirho wa hina wa ku chumayela wu nga gama wu tsimbisiwa. Hi hete 26 wa malembe na hi tirhela Tanzânia, kambe hi game hi tlhelela Quênia.

Ku pfuna vanhu va ku tiveka hansi kuva va djondza Bibele swi hi yentxe hi tsaka. Hi xikombiso, munhu wa ku sungula lweyi ni nga djondza na yena Bibele aMombaça, ku ve wanuna lweyi ni nga mu kuma na ni chumayela ka ndhawu leyi a yi tale hi vanhu. Loko ni mu nyike marevhixta mambirhi a ni byele leswi: “Loko ni heta ku lerha marevhixta lawa ni fanele ni yentxa yini?” Hi vhiki leli nga landzela ni sungule ku djondza na yena Bibele hi buku leli nge U Nga Hanya Wutomi La Ku Kala Li Nga Heli Aparadesi hi Xiswahili. Ka lembe leli nga landzela wanuna yelweyo a game a tsakamisiwa naswona a sungule ku va mupfuli wa ndlela wa nkama hinkwawu. Ku sukela kolanu, yena ni nsati wa yena va pfune kolomu ka 100 wa vanhu swaku na vona va tinyiketela ka Yehovha va tlhela va tsakamisiwa.

Loko se ni swi twisisile swaku hi hanyela yini, a swi fana ni loko ni kume nchumu wa lisima hintamu wa ku a ni nga fanelanga ni wu tshika wu ni lahlekela. (Mat. 13:45, 46) A ni lava ku tirhisa wutomi la mina hinkwalu swaku ni pfuna vanhu van’wana kuva na vona va twisisa swaku hi hanyela yini. Mina ni nsati wa mina hi swi vonile swaku Yehovha wa va katekisa vanhu va yena hi ku va nyika wutomi la ku tsakisa.