Ni gargelnageg u Netherlands ko duw ni 1948. Me yan i bin migid e duw nga tomuren mug warod chon e tabinaw rog gu pared nga São Paulo ni bay u Brazil. Gallabthir rog e ri yow ba m’ing ko galesiya, ma gubin e rran ni gamad ma beeg e Bible u taabang u tomuren ni kan abich ko blayal’. Nap’an e duw ni 1959, ma gamad chuw u Brazil nggu warod gu pared nga Massachusetts ni bay u Meriken.

Ba gel e maruwel ni ma tay e chitamag ni nge pi’ e tin nib t’uf ko tabinaw romad, ya gamad meruk u gubin. Immoy ba ngiyal’ ni maruwel rok e ma milekag nga i pi’ boch ban’en ni chuway’, maku immoy ba ngiyal’ ni i un i ngongliy e kanawo’, me yan i boch nga tomuren me un ko maruwel u reb e company ko sikoki. Nap’an ni un ko binem e maruwel mug felfelan’gad ya rayog ni ngaug churgad.

Nap’an ni ug moy u high school, mab ga’ ni ma lungug u wan’ug, ‘Mang e nggu rin’ boch ngaram?’ Boch e fager rog e ra dugliyed ni nga ranod ko skul nib tolang, ma boch i yad e un ko salthaw. Machane gag e dabug ni nggu un ko salthaw ya dabug e maluagthin nge cham. Ere gu dugliy ni nggu un nga reb e skul nib tolang ya nge dab gu un ko salthaw. Machane  gag e rug baadag ni nggu ayuweg e girdi’ ni bochan e gu be lemnag ni aram e n’en nra yibnag e felfelan’ nga lan e yafos rog.

Bochan nug baadag ni nggu nang rogon ni sum e yafos, ma aram e n’en nug fil u skul. Ni fil ngomad ni ke sum e girdi’ ko gamanman ma baadag e sensey ni nge riyul’ e re n’ey u wan’mad. Bay boch e pi n’em nda i puluw u wan’ug machane ba t’uf ni nge riyul’ u wan’ug ni yugu aram rogon ndariy e mich riy.

Pi class ni ug fek e da un fil riy ngomad e n’en nib thil u thilin e tin nib fel’ nge tin nib kireb. Ya ni fil ngomad ni nggu rin’ed urngin ban’en nrayog u gelngimad ya nge yib fel’ngin ngomad. Gu ma felfelan’ u nap’an ni gamad ra chag e pi fager rog u taabang ngu nap’an nug be fek boch e falay ni kireb, machane ba ngoch nap’an e binem e felfelan’ nug tay. Ere lungug u wan’ug, ‘Gur, bay fan e biney e yafos ni kug mel’eg, fa?’

Ere gu wan gu par nga Boston nggu un nga reb e skul nib tolang ni bay u rom. Nap’an ni tal e skul mug un ko maruwel, ma aram e yay nsom’on nug mada’gow reb e Pi Mich Rok Jehovah. Cha’nem e gamow ma maruwel, me weliy ngog murung’agen fare yiiy ni bay ko Daniel ko guruy ni 4 ni murung’agen fa ‘medlip i duw,’ me yog ngog ni gad be par ko tin tomuren e rran. (Dan. 4:13-17) Gu nang ni faanra nggu ulul ni nggu weliyew murung’agen e Bible u taabang me mich u wan’ug e tin gu be fil, ma aram e thingar gu thilyeg e ngongol rog. Ere gguy rogon ni nge dab ku ug nonow.

Ug fek boch e class u skul nra ayuwegeg ko maruwel u South America. Ug lemnag ni faan gu ra rin’ boch ban’en ni nge ayuweg e girdi’ ni ke t’uf e ayuw rorad ma ra yib fan e yafos rog. Machane gu wan gu nang nre n’ey e be k’aringeg ni ngki maruwar boch ban’en u wan’ug, ma aram mug tal ko skul.

Nap’an e May 1970, mug wan gu par nga Amsterdam ni bay u Netherlands ni nggu maruwel ko fare company ko sikoki ni i maruwel e chitamag riy. Bochan nug un ko re maruwel ney, ma aram me yag ni ngaug chur nggu wan ko pi nam ni bay u Africa, nge America, nge Europe, nge Asia. De n’uw nap’an nga tomuren mug nang ndemtrug e re nam nug ra yan ngay, ma urngin ni bay e magawon ni be mada’nag e girdi’ riy ma dariy be’ ni be yag rok ni nge pithig. Yugu aram rogon ma kug baadag ni nggu rin’ ban’en nib ga’ fan ko yafos rog. Ere gu dugliy ni nggu sul nga Meriken ngkug wan gu un bayay ko fare skul nug un ngay u Boston.

Machane gu wan gu nang ni pi class nug be fek u skul e der ayuwegeg ni nggu pirieg e fulweg ko pi deer rog u murung’agen e yafos. Ere da kug nang ko mang e nggu rin’, ma aram mug wan gu fith e sensey rog ko mang e nggu rin’. Rug gin ko n’en ni yog u nap’an ni gaar: “Mang fan ni kag be un nga skul? Kab fel’ ni ngam tal.” I m’agan’ug ko n’en ni yog, ma aram mug tal nda kug sul nga skul.

Bochan ni kug be lemnag ndawor gu pirieg ban’en nra yibnag fan e yafos rog, ma aram mug wan gu chag ngab ulung i girdi’ ndubrad ni ngar folgad u rogon ni ma rin’ yooren e girdi’ boch ban’en, ma bod ni yad ma guy rogon ni nge aw e gapas min dag e t’ufeg. Gu milekaggad boch e fager rog u daken yu Meriken nggu warod gu tawgad nga Acapulco ni bay u Mexico. Gu warod gu pared ngak boch e girdi’ ni yugu ba thil rogon e par rorad ma gowa dariy e magawon rorad ara ban’en ni be magafan’rad ngay. Machane de n’uw nap’an nug par rorad mug wan gu  nang ndariy e felfelan’ ko binem e par, ya boor e girdi’ u rom ndar yul’yul’gad.

Nap’an e re ngiyal’ i n’em mug tabab ni nggu lemnag ban’en nug baadag ni nggu rin’ u nap’an ni ku gub bitir. Gu baadag ni nge yag reb e barkow ni ley ni fanag ni ngaug milekag riy u maday. Bay ba fager rog ni Tom fithingan ni ku aram e n’en ni baadag ni nge rin’, ere gu dugliyew ni nggu milekaggow nggu liyegew e fayleng. Gu baadag ni nggu pirieg reb e donguch nib fel’ yaan mab thil rogon e par riy ko par ni ma tay yooren e girdi’.

Ere gu milekaggow Tom nga Arenys de Mar ni bay u tooben yu Barcelona u Spain, ma gamow chuw’iy bbarkow ni ley u rom ni 31 e fit (9.4 m) n’umngin ni fithingan e Llygra. Gu ngongliyew e re barkow nem ya nge yag nug milekaggow riy u maday. Gu lufew e masin riy ya nge yib lon bang ni nggu tew e ran ngay ni nggu unumew, ya dariy bang ni gamow be gur ni nggu milekaggow ngay. Ere gu chuw’iyew l’agruw e maman ni 16 e fit (5 m) n’umngin ya nge yag ni nggu fanayew ni nggu pow’iyew e barkow romow ko yungi n’en nib mo’maw’ ni nge yan riy u charen e binaw. Tomuren ma gamow milekag nga Seychelles ni bogi donguch ni bay u lan e Indian Ocean. Gu lemnagew ni nggu milekaggow u ba’ ni ngal yu Africa nggu bow nga Cape of Good Hope ni bay u South Africa. Ug fanayew e t’uf, nge boch e map, nge yu ken e babyor, nge boch ban’en ni nge ayuwegmow ni nggu nangew e gin nggu sorgow ngay. Gu ngat nga rogon ni ayuwegmow e pi n’ey ni nggu nangew e gin gamow bay riy.

De n’uw nap’an nga tomuren ma gamow nang ndabkiyog ni nggu milekaggow ko re barkow nem. Ra reb e awa ma sogonap’an nel’ e gallon (22 L) e day ni ke yib nga langgin! Nap’an ni yib fagi lang ngomow ni kug weliy murung’agen aram ko som’on ni faan gu rus riy mug meybil, ma aram mug micheg ngak Got ni faan gu ra magey ni gub fos ma gu ra guy rogon ni nggu fil murung’agen. Ere nap’an ni thumur fagi lang, mug tay u gil’ e n’en ni kug micheg.

Gu tabab ni ngaug beeg e Bible u nap’an ni gu be milekag u maday. Mu susunnag ni ga bay u lukngun e Day ni Mediterranean nib liyegem e nig ni boor mit ma ga ra sap nge yan i mus e changar rom ma dawori mus lan e lang. Ra nep’ ma gu ma ngat nga urngin e t’uf u lan e lang, ma aram e n’en nri micheg nga lanin’ug ni bay e Got ni ma lemnagdad.

Tomuren in e wik ma gamow taw ko gampek u Alicante u Spain, ma aram e gin nug guyew rogon ni nggu piew e re barkow nem riy nchuway’ ya nge yag ni nggu chuw’iyew reb ni kab fel’ boch. Ba mo’maw’ ni nggu piriegew be’ nra adag ni nge chuw’iy e re barkow nem ya ke n’uw nap’an, ma dariy e masin riy, ma kki kur! Machane gguy ni aram e tayim nib fel’ ni nggu beeg e Bible rog.

Nap’an ni yoor ban’en nug beeg u lan e Bible, ma aram mug guy nib ke babyor ni boor e fonow riy nra ayuwegdad ni ngad pirieged e felfelan’. Gu ngat nga rogon feni tamilang e n’en be yog e Bible u murung’agen rogon ni nge beech e ngongol rodad, ma aram mug lemnag ko mang fan ni boor e girdi’ ni yad ma yog ni yad e Kristiano machane darur folgad ko pi n’ey ni ku gub muun ngay.

Gu dugliy u wan’ug ni nggu thilyeg e ngongol rog, ere gu tal i fanay e falay ni kireb. Gu lemnag ndabisiy ni bay boch e girdi’ ni yad ma fol ko n’en be yog e Bible ma gu baadag ni nggu mada’nagrad. Ere aram e yay ni l’agruw ngay nug meybil ngak Got. Gu wenig ngak ni nge ayuwegeg nggu pirieg e pi girdi’ ney.

Gu lemnag nib fel’ ni nggu wan u reb e teliw nga reb nug be gay e bin nib riyul’. Nap’an nug be yan u lan yu Alicante, mug guy boor e galesiya. Machane bochan ni boor e liyos riy, mug nang ni gathi aram e galesiya ko baan riyul’ e teliw.

Bay reb e Madnom ni mithigyal’ nug wan gu par nga daken bangi ban’en nib tolang ni gub sap ko gampek ngaug beeg fare thin ni bay ko James 2:1-5 ni faan be yog nib kireb ni ngaun dag e ngongol nib fel’ ngak boch e girdi’ ni bochan e ba fel’ rogorad. Nap’an nug be sul i yan ko gin bay e barkow romow riy, mu gub gu wan u tooben ba tagil’ e muulung u barba’ e teliw ni bay bangi sayin riy ni be gaar: “Tagil’ e Liyor ko Pi Mich Rok Jehovah.”

Ere lungug u wan’ug, ‘Son nggu skengnag e pi cha’ney ngguy rogon e ngongol ni yad ra dag ngog.’ Ere gu wan nga lan fare Tagil’ e Liyor ndariy e sus rog, ma dawor gu puy sorbeg, mab mogchoth e jubong rog. I yib be’ i guyeg me fekeg nge yan i teg ni nggu par nga charen be’ nib pin ni ke pilibthir, ma aram me ayuwegeg e re pilibthir nem ni nggu pirieg e thin nu Bible ni be yog e en be pi’ e welthin. Tomuren e muulung ma rug ngat nga rogon e sumunguy ni dag e piin nra bad ra nonad ngog. Bay reb e pumoon ni piningeg ni nggu wan nga tafen nggu weliyew murung’agen e Bible, machane bochan ndawor gu mu’ i beeg e Bible rog ni ga’ngin, ma aram me lungug ngak, “Bay fin gog ngom e rofen ni nggub.” Yugu aram rogon, mug ulul ngaug un nga gubin e muulung.

Boch e wik nga tomuren mug wan nga tafen fare moon me pi’ e fulweg ko pi deer rog ni murung’agen e Bible. Reb e wik nga tomuren me pi’ ba kabang ngog nib sug bogi mad riy nrib manigil, me yog ngog ni en fen e pi mad nem e ka non’ nga kalbus ni bochan e be fol ko motochiyel u Bible ni be yog ni ngan dag e t’ufeg ko girdi’ ma dabin un ko mahl. (Isa. 2:4; John 13:34, 35) Aram e ngiyal’ ni mich u wan’ug ni kug pirieg e n’en nug be gay, ni aram e piin yad be fol ko n’en be yog e Bible u murung’agen rogon ni nge beech e ngongol rodad! Da kug nameg ni nggu pirieg reb e donguch nib fel’ yaan ya gu baadag ni ngari tamilang e Bible u wan’ug. Ere gu sul nga Netherlands.

Aningeg e rran nug milekag mfin gu taw ko fare mach nu Groningen ni bay u Netherlands. Nap’an nug wan ngaram mab t’uf ni nggu un nga reb e maruwel ya nge yag nug yognag e tin nib t’uf ko par rog. Bay barba’ e maruwel nug wan gu fal’eg e babyor rog ni nggu un ngay ma reb e deer ni bay u daken e babyor e be fith ko mang e teliw rog. Ere gu yoloy ni gag reb e “Pi Mich Rok Jehovah.” Nap’an ni yaliy faen nib ga’ ko maruwel e babyor rog me gaar, “Bay gu callnagem.” Machane de call.

Ku bay barba’ e maruwel nug wan ngay mug fith e en nib ga’ riy ko ba t’uf e ayuw, ma aram me yog ni  baadag ni nge guy e diploma rog nge babyoren e maruwel ni ug un ngay kafram. Ere gog ni ka ug ngongliy e yungin ke kireb u bbarkow ni ley. Gu gin u nap’an ni gaar, “Rayog ni ngam tabab e daba’ ko mithigyal’, machane baaray ban’en nug baadag ni nggog ngom. Dabug ni ngam k’aring e magawon u roy ni bochan e gag reb e Pi Mich Rok Jehovah nug ma fol ko pi kenggin e motochiyel u Bible.” Rug gin ko n’en ni yog ngog, ma aram me lungug ngak, “Ku arrogog!” Bochan nib n’un’uw piyan lolugeg nge sorbeg, me nang ni gathi gag reb e Pi Mich. Ere gaar, “Bay gu fil e Bible ngom!” Ma aram me m’agan’ug ni nggu un ko fol Bible. Fin aram e ngiyal’ nug nang fan nde callnageg fa bin baaram e pumoon nib ga’ ko ba’ ni baaram e maruwel nug fal’eg e babyor rog riy ko som’on. Ke sulweg Jehovah taban e meybil rog. (Ps. 37:4) Ere gu maruwel rok fare walag u lan reb e duw. Nap’an e re ngiyal’ nem me fil e Bible ngog, ma nga tomuren ko January 1974 mug un ko taufe.

Reb e pul nga tomuren mug tabab ko pioneer, mab gel e felfelan’ nug tay riy. Bin migid e pul nga tomuren mug wan gu par nga Amsterdam ni nggu pi’ e ayuw ko reb e ulung ni ka fini sum u rom ni yima non riy ni thin ni Spanish. Rib gel e felfelan’ nug tay u nap’an nug tabab i fil e Bible ko girdi’ ni yad ma non ni thin ni Spanish nge Portuguese! Nap’an e May 1975 mug tabab ko pigpig ni gag reb e special pioneer.

Yan i reb e rran ma gamow mada’ reb e walag nib pin nib special pioneer ni ka nog Ineke ngak ni keb i un ko muulung romad ya nge yag ni nang e en yow be fil e Bible owchen e pi walag ni yad ma thin ni Spanish. Gu dugliyew Ineke ni ngaug yolgow ngomow ya nge yag ni nggu nangew gamow nib fel’ rogon. Ere de n’uw nap’an nga tomuren mug nangew ni taareb rogon e pi n’en ni gamow be nameg. Nap’an e duw ni 1976, ma aram ma gamow mabgol mu kug ululgow ko special pioneer nge mada’ ko 1982, ma aram mi nog ngomow ni nggu unew ko bin ni 73 e class ko fare skul u Gilead. Rug gingow mu kug felfelan’gow u nap’an nni pi’mow nga Mombasa u Kenya, ma gamow pigpig u rom ni lal e duw! Nap’an e duw ni 1987 min pi’mow ni nggu pigpiggow u Tanzania. Aram e ngiyal’ ni ka fini pi’ e am mat’awdad nrayog ni ngad machibgad u rom. Reliw’ nge nel’ e duw nug parew u rom ma gamow sul nga Kenya.

Piin nib sobut’an’rad ni kug ayuwegew yad kar nanged e tin riyul’ u Bible e aram e n’en ke yibnag e bin riyul’ e felfelan’ ngomow. Bod ni en som’on nug fil e Bible ngak u Mombasa e be’ nib pumoon nug mada’nag u nap’an ni yibe machib u bangi ban’en ni ma muulung e girdi’ ni yoor ngay. Tomuren nug pi’ l’agruw ken e magazine ngak, me gaar, “Mang e nggu rin’ u tomuren ni kug mu’ i beeg e gal ke babyor ney?” Bin migid e wik nga tomuren, ma gamow tabab ko fol Bible ni gamow be fanay fare ke babyor ni Rayog Ni Ngam Par Ni Gab Fas U Paradis U Fayleng ni ka fin ni ngongliy ko thin ni Swahili. Tomuren reb e duw me un ko taufe me mang reb e regular pioneer. Ka aram nap’an i yib nib chugur ko 100 e girdi’ ni kar ayuwegew leengin kar ognaged e yafos rorad ngak Jehovah kar uned ko taufe.

Nap’an ni tamilang u wan’ug fan e yafos rodad, ma gu ra lemnag ma gowa gu bod facha’ ni ma chuway’ ni pirieg ba churuwo’ nu l’ugun e yar me ayuweg ya dabun ni nge yan nga bang. (Matt. 13:45, 46) Gu baadag ni nggu fanay e yafos rog ni nggu ayuweg e girdi’ ni ngar pirieged e bin riyul’ e felfelan’. Kug guyew leengig rogon ni ma ayuweg Jehovah e girdi’ rok ni ngar pirieged e bin riyul’ e felfelan’.