Yibutuka mu mvu 1948 ku Holanda. Mu mvu wulanda, dikanga diami dioso tuyenda kue zingila ku São Paulo, Brazil. Matata mami baba zolanga kusambila ayi kukuenda mu nzo Nzambi ayi tuaba tanganga Kibibila va builu befu mana kudia. Mu mvu 1959 tuyenda kue zingila ku Estados Unidos ku divula di Massachusetts.

Tat’itu waba salanga beni muingi kabaka bu kuzingisila nana di bana kaba. Nandi wuba vanganga lungosu, waba sadilanga mu empresa yimvanganga zinzila, ayi wuba mvuala mu lungosu lu kusumbisa zivião mu zitsi zinkaka. Befu tuyangalala bo tat’itu kabaka kisalu akiokio, kibila tuaba viajanga mu zitsi ziwombo mu khambu futa.

Bo yaba manisa kikola, yaba yindulanga ‘Mbi yinkuiza vanga mu luzingu luama?’ Bakundi bawombo bakota kikola kinangama, bankaka bakota kisodi. Mu matedi kisodi yaba yindulanga minu veka: ‘Boti kusombula ayi mutu wunkaka phasi yimmonanga, buabu kusimba buta muingi kunuana mvita mawu yala nunga?’ Diawu yikotila mu kikola kinangama. Vayi ku tsi ntim’ami, yaba tomba  kuvanga kisalu kio yilenda sadisila bankaka, kio kilenda vana tsundu yikiedika luzingu luami.

Bo yaba tombanga kuzaba tho yi bivangu bioso, diawu yibakila makani ma kuvanga antropologia ku kikola kinangama. Minlongisi baba tulonganga ti biuma bioso mu kinzimbukila bimonikina ayi baba tukuika kukikinina mawu. Vayi mu minu, mambu mawombo masa ba ko tsundu muingi kuma kikinina.

Mu kikola babasa tulonganga ko phila yisulama yi kunatina luzingu, vayi baba luta kutukindisanga kubaka luzingu lumboti ayi kuzingila mu phila wuntombila. Kukuenda mu minkungi ayi kunua zitsunga, maba kuphananga mayangi mu mua thangu. Yaba kuyikuvusanga, ‘Bukiedika ti luzingu luidi kuandi tsundu?’

Bo yibue vutuka ku divula di Boston muingi kutatamana mu kikola kinangama, yitona kusala mu phundulu yi kikola muingi yibaka zimbongo zi kufutila kiawu. Wumueka mu batu baba salanga yami, wuba Mbangi yi Yave. Ayi ku kikola, colega yimueka wuba Mbangi yi Yave wutsudikisa mbikudulu yidi mu Danieli kapu 4, yintubila “sambuadi di zithangu” ayi wutsudikisa ti tuidi mu kuzingila mu bilumbu bitsuka. (Dani. 4:13-17) Mu thinu yibakula ti minu kusadila mambu yaba longuka, nzingulu’ama yinkuiza baluka. Diawu yitona kusuamanga colega beni.

Ku kikola kinangama, minu yilonguka mambu makhubika muingi kuvanga kisalu ki kusadisa batu baba mu zitsatu ku America do Sul. Kheti mu kuvanga ntindu bisalu abiobio, minu yitatamana kuba divuda ayi mu kiunda kiwombo. Ayi ava zingonda zisambanu zitheti zimana, minu yibika kikola kinangama.

Mu Ngonda yintanu, mu mvu 1970, minu yiyenda kue zingila ku divula di Amsterdam, ku Holanda, ayi yitona kusala mu empresa tat’ami kaba sadilanga. Bo kisalu beni kiaba tombuluanga kuviaja, diawu yizabila zitsi ziwombo ku África, América, Europa, ayi ku Ásia. Vayi yimona ti mu zitsi zioso yiyenda, batu baba viokila mu mambu mawombo maphasi ayi vasa ba ko mutu wufuana muingi kumanisa mawu. Mawu maphanga kuvutuka mu kikola yiba ku Boston, Estados Unidos.

Vayi kheti bobo, yisa baka ko mimvutu mi biuvu biwombo biaba kukuazulanga. Yiyiza ba buka mutu wuzimbala mu khambu zaba ma kubue vanga. Diawu yidindila dilongi kuidi nlongisi’ami. Minu yiyituka bo kakhamba: “Kibila mbi wukhidi tatamana kulonguka? Buboti kuaku wubika!” Muna thangu beni minu yibika kikola kinangama.

Bo yitatamana kumona ti luzingu luama luisa ba ko tsundu, diawu yikotila mu dingumba baba tanguninaga Hippies. Dingumba beni, baba zingilanga mu phila bantombila. Diawu minu ayi bakundi bankaka tumaka mu makalu ayi tuviaja mu mavula mawombo ma Estados Unidos nate tutuka ku divula di Acapulco, ku México. Tutona kuzingila mu mavula mabe kalanga batu baba mu dingumba adiodio. Kheti bawombo mu bawu babasa kuazukilanga ko beni kubaka busina, vayi yibakula ti bawu basa ba ko mayangi makiedika.  Nzingulu’awu yiba yi divunza, yi luvunu ayi yikhambulu yisonga.

Yitona kuyindula makani yiba mu bumuana, ma kudiatisa dikumbi ayi kue kangalanga kuneni ḿbu. Yizaba ti muingi kudukisa makani amomo, yifueti baka dikumbi diami veka. Bo nkundi’ami Tom kaba mvandi mayindu amomo, diawu tubakila makani muingi kukangala mu nza yimvimba. Minu yaba tomba kudengana kibuagu kidi buka Paladizu, kio yilenda zingila muingi batu bankaka babika kutatisa.

Tom ayi minu tuyenda ku ḿbu wu Arenys, ku khonzo Barcelona, Espanha. Bosi tusumba dikumbi diba 9 m ayi tutedila diawu Llygra. Tuludika biuma biwombo mu dikumbi beni. Dedi, tubotula motor wuba muawu muingi tubaka kibuangu kinneni ki kulundila nlangu wuwombo wu kunua ayi bidia. Mvandi tuvanga matchele muadi maba 5 m muingi kudiatisila dikumbi beni. Bo tumana kukubama, tuyenda ku ilha Seychelles, ku khonzo ḿbu basi India. Vayi makani mitu maba ma kuviokila ḿbu yi ḿbu mu zitsi ziwombo zidi ku África, nate kuvitila ku Cabo Boa Esperança, ku África do Sul. Muingi tubika zimbala, befu tuaba landakananga zimbuetila, mapa ayi zibuku zinkaka. Minu yaba kuitukanga beni phila tuabe zabilanga kibuangu tuba ayi khonzo tunkuenda.

Vasa vioka ko bilumbu biwombo, tubakula ti dikumbi ditobuka ayi mu kadika kilokula muaba kota kuvioka 22 Litro zi nlangu! Bosi kivuka kingolo kitona. Diawu yibe tubila va thonono ti yawu khumbu yitheti yivutuka kubue sambila kibila yiba beni mu boma. Minu yikanikisa Yave ti na kutuvukisa, minu yinkuiza tomba kunzaba buboti. Mu mua thangu, kivuka kiza mana ayi yivanga mambu yikanikisa kuidi Yave.

Yitona kutanga Kibibila bo tuba kuneni ḿbu. Yindula kuba ku khati ḿbu Mediterrâneo, va khati zifu zinneni zindianga batu, ayi kukhambu mona disimu ni khonzu yimueka. Va builu yaba kuangalalanga kumona minkangu mi zimbuetila ku yilu. Mawu mabuela lufiatu luama ti vadi Nzambi yikiedika ayi wumvuanga batu nkinza.

Bo vavioka mua zisabala, befu tuvitila ku londo didi ku divula di Alicante, ku Espanha, ayi tubaka makani ma kusumbisa dikumbi beni ayi kusumba dilutidi dimboti. Vayi bo dikumbi beni diba dikhulu ayi ditobuka, vasa fika bakana ko mutu wunsumba diawu. Ayi minu yisadila thangu beni muingi kutatamana kutanga Kibibila.

Yitona kubakula ti Kibibila, yidi buku yilenda sadisa mutu kubaka luzingu lu mayangi. Minu yaba kuitukanga phila Kibibila kinsudikisa ti tufueti ba nzingulu yisama. Ayi yaba kuyikuvusanga: kibila mbi batu bawombo—kubunda minu veka—tuntubanga ti tuidi baklisto, vayi tusadilanga ko mambu Kibibila kinlonga?

Kheti disa ba ko diambu diluelu, vayi yibaka makani ma kubika kunua zitsunga ayi zidroga zinkaka muingi kudiodisa luzingu luama. Minu yitona kuyindula, ḿba vadi dingumba di batu banzingilanga minsiku amimi mi Kibibila, diawu yifueti kuba bakula. Yawu khumbu yimuadi yibue sambila kuidi Nzambi muingi katsadisa kuba bakula.

Muingi kubakula kinganga ki kiedika, minu yisonika binganga bioso biba ku divula di Alicante mu nkanda. Ayi bo yaba monanga kinganga kiba bitunga mu khati ayi kunganda, minu yaba kubulanga kiawu mu ntanda wu binganga yisonika. Kibila yaba monanga ti kiawu kisi ko kinganga ki kiedika.

Kilumingu kimueka va masika, bo yaba kangala va ndeku porto, minu yikala ayi yitanga Yakobi 2: 1-5, yintuba ti tufueti tadilanga batu boso mu phila yimueka mu khambu kuba fundisila mu kizizi voti mu busina badi. Bo yaba vutuka, yimona kibanga kimueka ayi va mbata muelu basonika, “Nzo yi Kintinu yi Zimbangi zi Yave.”

Minu yiyindula, ‘yenkota muingi ‘kumona buidi bankuiza ndiambila.’ Diawu, yikota ku Nzo yi Kintinu mu khambu vuata mapapa, mandevu mawombo ayi calça yibakuka. Dibakala wuba va muelu, wukhamba yikala va khonzo khomba yinkieto wu kiboba. Ayi mu luzolo, nandi wutsadisa kubakula matangu ma Kibibila. Ku tsuka lukutukunu, yiyituka kumona ti baboso babe kumbila. Ayi wumueka mu bawu wuthumisa ku nzo’andi muingi tutubila matedi Kibibila. Vayi bo yikhambu manisa kutanga Kibibila minu yinkamba, “Bo yinkuiza kubama yala kutela.” Bosi yitona kulandakana zikhutukunu zioso.

Zisabala kuntuala, yiyenda ku nzo khomba beni ayi yibaka mimvutu mi biuvu biwombo yiba. Bosi, nandi wuphana bikhutu biwombo bimboti. Ayi wukhamba ti khomba vuidi biawu, mu buloko kaba kibila wutumukina nsiku wu Kibibila wu kuzolasana ayi kumanga nuana mvita. (Yesa. 2:4; Yoa. 13:34, 35) Muna thangu beni, yiba lufiatu ti yibakula batu yaba tombanga—banzingilanga mu minsiku mi Kibibila ayi bannatanga nzingulu yisulama! Diawu yibakila makani ma kubika bue tomba kibuangu kidi buka paladizu vayi kubuela longuka Kibibila. Bosi yivutuka ku Holanda.

Bo vavioka bilumbu binna, yituka ku divula di Groningen, ku Holanda. Yaba tomba kisalu muingi ku yizingisila. Diawu yiyendila kuidi karpintelu yimueka ayi nandi wuphana nkanda muingi yiwesa. Va kiuvu kitedi kinganga kiama, Minu yisonika, “Yidi Mbangi yi Yave.” Bo karpintelu beni katanga mawu, yimona ti kizizi kiandi kibaluka. Bosi wukhamba, “Minu yinkuiza kutela.” Vayi nandi kasa bue thela ko.

Bosi yiyenda kuidi karpintelu yinkaka ayi yiyuvula ti mutu kabe tomba muingi kambuela mioko.  Nandi wundiuvula bisalu bi mioko yizebi kuvanga ayi minkanda mi kikola. Yinsudikisa ti yisa zaba ko buboti kisalu ki karpintelu, vayi tununga kuvanga dikumbi di mabaya. Yiyituka bo kakhamba: “Ngie wulenda tona kusala bubu va masika, vayi yisintomba ko wuthuadisila mambu va kisalu kibila yidi Mbangi yi Yave ayi yinlandakananga minsua mi Kibibila.” Yiyituka beni, ayi yinkamba, “Mvami yidi Mbangi yi Yave!” Vayi bo yiba minlengi miwombo ayi mandevu, nandi wuzaba ti yisa ba ko Mbangi yi Yave, diawu kakhambila, “Yinkuiza longuka yaku Kibibila!” Minu yikikinina mu thinu. Ayi yivisa ti Yave wutambudila minsambu miami, diawu karpintelu yitheti kamanga bue kuthedila. (Minku. 37:4) Minu yisala ayi khomba mu mvu wumueka ayi yitatamana kulonguka yandi Kibibila. Bosi yibotama mu Ngonda Yitheti mu mvu 1974.

Bo vavioka ngonda yimueka, minu yikota mu kisalu ki ntuami ntuala—ayi kisalu akiokio—kithuadisa beni mayangi. Mu ngonda yilanda, minu yiyenda ku Amsterdam muingi kubuela mioko dingumba di Espanhol. Minu yiba beni mu mayangi mu kutuadisa minlonguki mi Kibibila mu mbembu Espanhol ayi Kiphutu! Ayi mu mvu 1975, yitambula kiyeku kimona ki kuba ntuami ntuala wufilu.

Kilumbu kinkaka, khomba Ineke wuba mvandi ntuami ntuala wufilu, wuyiza mu lukutukunu mu dingumba di Espanhol ayi wutuala nlonguki wu Kibibila wufumina ku Bolívia. Ineke ayi minu bo tuba makani mamueka ma kiphevi, befu tutona ki makangu ayi tukuela mu mvu 1976. Befu tutatamana mu kisalu ki ntuami ntuala wufilu nati mu mvu 1982. Bosi ba tutumisa mu kikola ki Ngiliadi turma 73. Tuyituka beni ayi tuba mu mayangi mu thangu ba tuvana kiyeku kimona ku África Oriental. Tusala mimvu mi 5 ku divula di Mombaça, ku Quênia! Mu mvu 1987, ba tufila ku Tanzânia, ayi mu mvu beni wawu ntinu kabue vana Zimbangi zi Yave nsua wu kusamuna. Tusadila kuna 26 di mimvu bosi tuvutuka ku Quênia.

Kusadisa bo badi mintima mikubama kuzaba kiedika, maphana tsundu yikiedika yaba tombanga mu luzingu. Dedi, nlonguki’ama wutheti wu Kibibila ku divula di Mombaça, wuba dibakala dimueka yizaba bo yaba vana kimbangi mu nzila. Bo yimvana zi levista wadi, nandi wundiuvula: “Mi kumana kutanga zi levista azizi mbi yifueti vanga?” Mu sabala yilanda, tutona kulonguka Kibibila mu buku Poderá Viver Para Sempre no Paraíso na Terra, yo bayundula mu mbembu yi Suaíli. Bo vavioka mvu wumueka nandi wubotama ayi wuyiza ba ntuami ntuala. Ayi tona mu thangu beni, nandi ayi nkazi’andi, bama sadisa kuvioka 100 di batu kukivana ayi kubotama.

Bo yibakula tsundu yi luzingu, minu yi kimona banga mutu wu lungosu bantubila mu kinongu Yesu kata. Bo kabakula kiuka ki luvalu, nandi kasa zimbisa ko kiawu. (Matai 13:45, 46) Minu yibaka makani ma kusadila luzingu luami loso muingi kusadisa batu babakula tsundu yi luzingu. Ayi va kimueka na nkazi’ama, yimmonanga bivisa ti Yave wunsakumunanga bisadi biandi kubaka nzingulu yidi tsundu yikiedika.