1. Eeghe oroma kụ edị aZihova ungọ iyira?

EḄERAẠN aZihova oḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oḅạr. (Hos. 6:6) R’eenyuụm odị rawạ mọ arebenhẹ phọ odị otuughaạny aani nyodị. Dị eego esi oyil phọ Micah, Enhaạn iroma iyira “mọ ophomhoghiạn ephomhoghiạn oḅạr.” (Mic. 6:8, igẹ dị edi ude) Kuolọ orue oḍighi iduọn phọ, pọ ewạ molhegheri iyaạr phọ ephomhoghiạn oḅạr eru bọ.

2. Ephomhoghiạn oḅạr p’eeghe?

² Ephomhoghiạn oḅạr p’eeghe? Ikpo onhụ phọ “ephomhoghiạn oḅạr” emite 230 amem siphẹ New World Translation of the Holy Scriptures. Kụ remạ ghan eeghe? Odaphạn “Glossary of Bible Terms” odi bọ siphẹ aBaibul phọ opọ phọ, remạ ghan “ephomhoghiạn dị eḅarạm okuọm aloor, ruukuan, dọl oḅạr, ḅilhẹ r’aḍiḅeraạn dị eḍiphian. Rogbor ghan koḍighinhom mem dị rokaạph ilọ ephomhoghiạn phọ Enhaạn esi awe, kụ awe roḍeenhaan aani ghan ni.” AZihova kụ rakạr ghan kaḍeenhaan ephomhoghiạn oḅạr eten dị epelhom. Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn, yira kooḅeghiọn ipẹ aZihova raḍeenhaan ghan bọ we ephomhoghiạn oḅạr. Kụ epẹ etum bọ siẹn, yira kooḅeghiọn idị arebenhẹ phọ aZihova kotuughaạny aani nyodị esi oḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oḅạr siphẹ igbo phọ abidị.

3. Ika kụ idị aZihova agananamhi ilọ odị aḅenhị Mozis?

³ Izrạl oḅuạ bọ Ijipt, i/bia bịn aZihova aḅenhị Mozis odọ phọ oye phọ odị aru bọ esi ogbeelhom aḍien r’araagharạ phọ odị. Odị aḅẹm mọ: “Zihova, Zihova, Enhaạn onmạ ighirigiir r’aghusạn, ra/nuụn ghan kaghạgh olhoghi ḅilhẹ amoọgh ephomhoghiạn oḅạr dị ephughạn r’igey, raḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oḅạr simuonịr, rasạr ghan kawilhenhaạn opiomạn r’ikarạph.” (Ex. 34: 6, 7) R’ikpo onhụ eenyuụm mọ iphẹn phọ, aZihova aḅenhị Mozis iyaạr dị ekạr egbatanhaạn ilọ ephomhoghiạn oḅạr phọ Odị. Ephẹn phọ eeghe iyaạr?

4-5. (a) AZihova akaạph ika ilọ aloor odị? (b) Ighẹn asipuru kụ idị yira kooḅeghiọn?

⁴ AZihova o/ghaạph ilọ odị idiphọ oye dị amhoọgh ephomhoghiạn oḅạr bịn, kuolọ “ephomhoghiạn oḅạr dị ephughạn.” Okaạph ni iphẹn phọ ephu odiiny ariisi siphẹ aBaibul phọ. (Num. 14:18; Neh. 9:17; Ps. 86:15; 103:8; Joel 2:13; Jonah 4:2) Kụ oginha aZihova bịn kụ edị torobọ esi phọ eghaạph ghan egholhom. Etọl aani ika esi anạ iduọn aZihova aghaạph bọ alhọgh iiphaghamhiọm ilọ ephomhoghiạn oḅạr phọ odị? Iphẹn phọ iḍeenhaan iyira mọ ephomhoghiạn oḅạr emạn ni maạr esi odị. * Iikia i/lo ephum bọ Uw-emhạ phọ Devid ogbeelhom mọ: “Sey Zihova, ephomhoghiạn oḅạr phọ anạ esi ni k’epẹ asikẹ phọ . . . P’eeghe idị ephomhoghiạn oḅạr phọ anạ emhạn maạr, Sey Enhaạn! Eeḍiạn araphaaph phọ anạ, kụ idị anmụny awe osighẹ oḍighi esi oghoph abidị.” (Ps. 36:5, 7) Idiphọ aDevid, yira okạr ri osereghiạn ephomhoghiạn oḅạr phọ Enhaạn ḍughụm?

⁵ Orue onhaghanhạn iyaạr dị ephomhoghiạn oḅạr eru, pọ ooḅeghiọn iyạl asipuru: AZihova raḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oḅạr buọ anhiạn? Kụ ika kụ idị yira komooghọm suọ iiḍighi ephomhoghiạn oḅạr phọ aZihova?

6. AZihova raḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oḅạr buọ anhiạn?

⁶ Abuọ anhiạn kụ idị aZihova raḍeenhaan ghan bọ ephomhoghiạn oḅạr? ABaibul phọ aḅẹm mọ yira kotue ni opomhoghiạn ibadị araraạr idiphọ “oḅeph iizo,” “miim r’elo,” “ilioghọm,” “olhegheri iyaạr,” “osụ-olhoghi”—owilenhọm siphẹ. (2 Chron. 26:10; Prov. 12:1; 21:17; 29:3) Toroboiperolbọ, ro/ḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oḅạr raraạr; roḍeenhaan ghan we bịn. Kuolọ aZihova ra/ḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oḅạr torobọ oye. Odị raḍeenhaan ghan ogina abuphẹ omhoọgh bọ siya dị egbatanhaạn r’odị. Enhaạn phọ ayira eḅạr ri righirị phọ odị. Odị amoọgh ni imạ ogbi ilọ abidị, kụ ka/bilhẹ ophomhoghiạn abidị.

7. Ika kụ idị aZihova maḍeenhaan ephomhoghiạn oomo omhạr awe?

⁷ AZihova maḍeenhaan ni ephomhoghiạn oomo omhạr awe. AZizọs aḅenhị oye dị oghol mọ Nikodimos mọ: “Enaạn iphomoghiạn iboom aḅirini phọ [omhạr awe], dị tutụ engọ ogina Oọny phọ odị, ilọ torobọ oye lọ ameeraam nyodị ka/pe, kamoọgh ghụn ghuḍum k’agee-pọ.”—Jọn 3:1, 16; Mat. 5:44, 45.

8-9. (a) Uḍighi ika kụ aZihova raḍeenhaan ghan bọ ephomhoghiạn oḅạr rebenhẹ phọ odị? (b) Yira koḅilhẹ ooḅeghiọn eeghe?

 ⁸ Iduọn moghaạph bọ ni epẹ omhạn, aZihova raḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oḅạr phọ odị ogina abuphẹ omhoọgh bọ igey asiya r’odị. Yira ulhegheri iphẹn phọ loor ikpo onhụ dị Uw-emhạ phọ Devid r’oyil phọ Daniel oḅạ. Esi omaạm, aDevid aḅẹm mọ: “Kiọm ghisigh aḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oḅạr phọ anạ buphẹ olhegheri bọ nyinhạ.” “Ephomhoghiạn oḅạr phọ aZihova edi ghan bịn k’iḍuul k’iḍuul esi abuphẹ rokiilaan bọ nyodị.” Kụ aDaniel agbeelhom mọ: “Sey Zihova egey Enhaạn, [opọ] raḍeenhaan ghan bọ ephomhoghiạn oḅạr buphẹ ophomhoghiạn bọ nyodị oḅilhẹ r’ooko ghan itọ phọ odị.” (Ps. 36:10; 103:17; Dan. 9:4) Odaphạn iphẹn uwaloor phọ Enhaạn aphum bọ kụ ogẹ, aZihova raḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oḅạr rebenhẹ phọ odị loor esi dị bidị olegheri nyodị, rokiilaan nyodị, opomoghiạn nyodị, oḅilhẹ rooko ghan itọ phọ odị. AZihova raḍeenhaan ghan ephomhoghiạn oḅạr ogina abuphẹ rokumu bọ nyodị bịn.

⁹ Mem mọ yira ko/mhiigh bọ okumu aZihova, yira ulhoghoma ghan ephomhoghiạn phọ epẹ aZihova aḍeenhaan bọ oomo omhạr awe bịn. (Ps. 104:14) Kuolọ nyiidiphọ yira moḍighi bọ buseenyom odị, yira rokelhọm ghan kẹn ephomhoghiạn oḅạr phọ odị. Okạr oghaạph, aZihova angọ okuphom owol rebenhẹ phọ odị mọ: “Ko/sighẹ ephomhoghiạn oḅạr phọ amhị esi anyinha.” (Isa. 54:10) Agey ni, aDevid r’aloor amhiịn ni kụ aḅẹm mọ, “aZihova kazoọm ni buphẹ oḅạr bọ nyodị eten dị egbatanhaạn.” (Ps. 4:3) Yira komegheron ika esi iduọn aZihova ruphogh ghan bọ iyira eten dị egbatanhaạn? Okọ suọr phọ aḅẹm mọ: “Torobọ oye dị asụ olhoghi kamaạr ri apogh raraạr phọ iphẹn phọ kụ amiigha loor aaḅeghiọn iiḍighi ephomhoghiạn oḅạr phọ aZihova.” (Ps. 107:43) Odaphạn oroma phọ aZihova ophọn phọ, yira kooḅeghiọn iraạr areten dị arebenhẹ phọ aZihova romooghọm ghan suọ iiḍighi ephomhoghiạn oḅạr phọ odị.

10. Ika kụ idị ephomhoghiạn oḅạr phọ Enhaạn edi ghan bọ k’agee-pọ rilhoghonhaạn ghan iyira ḍighaạgh? (Psalm 31:7)

¹⁰Ephomhoghiạn oḅạr phọ Enhaạn edi ghan bịn k’agee-pọ. Ephomhoghiạn oḅạr phọ ephẹn  phọ emite 26 amem siphẹ Psalm 136. Eḅẹl ekpịgh phọ eḅẹm mọ: “Ngọ aZihova ḍisẹph, loor esi dị odị anighẹ ni; ephomhoghiạn oḅạr phọ odị edi ghan bịn k’agee-pọ.” (Ps. 136:1) Kụ ekpịgh phọ 2 kụ esi 26, epamanhạm ni ikpo onhụ phọ “ephomhoghiạn oḅạr phọ odị edi ghan bịn k’agee-pọ.” Mem dị yira robạl ḍuọr phọ aḍiẹn phọ, reḍigh ghan ni ḍiigu esi ayira ilọ areten kirokirọ phọ aZihova raḍeenhaan ghan bọ eten dị uu/sophion ephomhoghiạn oḅạr phọ odị. Ikpo onhụ phọ “ephomhoghiạn oḅạr phọ odị edi ghan bịn k’agee-pọ,” ingọ iyira okuphom owol mọ ephomhoghiạn phọ Enhaạn amhooghonhaạn bọ we phọ odị re/nmia ghan. Eḍighi ni iyaạr okparamhị olhegheri mọ aZihova ra/nuụn ghan kawilhẹ ophomhoghiạn arebenhẹ phọ odị! Kparipẹ ghụn, odị raḍuraan ghan katuman buphẹ rukumu bọ nyodị kaḅilhẹ aḅạr bidị ekạr ekpaariọm mem iiḅaghamhị. Ipẹ yira omhooghọm bọ suọ: Olhegheri mọ aZihova uḅạr ri iyira ringọ ghan iyira ibo r’inyaạm okaran iiḅaghamhị kirokirọ kụ oghiọm aghisigh okumu odị.—Bạl Psalm 31:7.

11. Odaphạn Psalm 86:5, eeghe kụ renyu ghan bọ aZihova osạr ghan owilhenhaạn?

¹¹Ephomhoghiạn oḅạr phọ Enhaạn renyu ghan nyodị osạr owilhenhaạn. Mem dị aZihova amhiịn oḍighinhom ikarạph dị makiton, ephomhoghiạn oḅạr renyu ghan nyodị osạr owilhenhaạn. Okọ suọr phọ aDevid aghaạph ilọ aZihova mọ: “Odị iyira ru/zoọm ghan odaphạn ikarạph ayira, ḅilhẹ ru/kpiọm ghan iyira ipẹ ikarạph ayira ekpeanhaạn bọ.” (Ps. 103:8-11) ADevid amhiịn ni ipẹ repin ghan bọ mem dị oye alhoghoma apum loor ooruẹn olhoghi dị ragurọgh. Odị amhiịn kẹn ni mọ aZihova “anyạ ni osạr owilhenhaạn.” Eeghe kụ renyu ghan bọ aZihova osạr owilhenhaạn? Ophagharanhaạn phọ odi siphẹ Psalm 86:5. (Bạl.) Ii, idiphọ aDevid aghaạph bọ ni esi iiḅereghị, aZihova rasạr ghan kawilhenhaạn loor esi dị ephomhoghiạn oḅạr phọ odị kụ iphughạn esi abuphẹ romạgh bọ nyodị.

12-13. Eḍighi maạr dị yira olhoghoma apum r’e/ḅaạl olhoghi loor igbaany asipiomạn ayira, eeghe kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh?

¹² Eḍighi ni elhiom ḅilhẹ ekpeanhạn ni olhoghoma apum mem dị yira oḍighi ikarạph. Loor esi dị ketue ni inyu iyira okiton ḅilhẹ rogbariọn aradạ ilọ onmia. Toroboiperolbọ abuniin arebenhẹ Enhaạn moḅonyonhu ozuan loor igbaany asipiomạn abidị. Ekpom mọ abidị regurọgh bọ bidị reḍighi ghan idị bidị kologhoma mọ  aZihova ka/tue asạr abilhenhaạn bidị—ghalhamọ r’iduọn bidị mokiton bọ ni. Eḍighi maạr dị nạ rakaran odọ olhoghoma phọ ophọn phọ, pọ otuughạ ghan ilọ ipẹ Enhaạn enyaaghiạn bọ ni oḍeenhaan ephomhoghiạn oḅạr rebenhẹ phọ odị kelhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh.

¹³Ipẹ yira omhooghọm bọ suọ: Etigheri e/munughan phọ ayira, yira kotue ni okumu aZihova r’ibo ḅilhẹ r’ooruẹn olhoghi dị aḅaạl. Loor esi dị “iḅaạl phọ aJizọs Oọny phọ Enaạn kụ regbuurogh ghan ikarạph . . . phọ ayira keḅaalamị.” (1 Jọn 1:7) Mem dị nạ aḅonyonhu azuan loor e/munughan phọ, tuutughiạn ghan mọ aZihova akạr ri rawạ osạr owilhenhaạn oḍighinhom ikarạph lọ makiton. Lọgh elhegh mọ aDevid amạ ni amiteom muḅọph dị odi igbo ephomhoghiạn oḅạr r’osạr owilhenhaạn. Odị agẹ mọ: “Idiphọ asikẹ phọ ekẹl bọ anyụ epu de phọ, idiphọ kụ idị ephomhoghiạn oḅạr phọ odị ebụgh esi abuphẹ rokiilaan bọ nyodị. Idiphọ emitenhom erumuḍio phọ ekelạn bọ emheelhom mọ, idiphọ kụ edị odị rasighẹ ghan ikarạph phọ ayira kakelẹ.” (Ps. 103:11, 12) Agey ni, aZihova aakolhobian ni “osạr owilhenhaạn eten dị ebụgh.”—Isa. 55:7.

14. Ika kụ idị aDevid aghaạph ipẹ ephomhoghiạn oḅạr phọ Enhaạn righoph ghan bọ iyira?

¹⁴Ephomhoghiạn oḅạr phọ Enhaạn rengọ ghan oghoph. Mem dị aDevid raaḅereghị aZihova, odị aḅẹm mọ: “Nạ kụ esi ibooghiạn amhị; nạ kuphẹl li imhị asighẹ esi iiḅaghamhị. Nạ kako ni ukitonhom imhị r’asiolọ ibo apelieẹny. . . . Ephomhoghiạn oḅạr phọ odị eko ni ekitonhom buphẹ oḍuom bọ olhoghi aZihova.” (Ps. 32:7, 10) Idiphọ iikpe eko ghan bọ ekitonhom eḅilhẹ eghoph ramhạ r’awe iḍiodi phọ, kụ idị iiḍighi ephomhoghiạn oḅạr phọ aZihova eko ikitonhom iyira, eḅilhẹ righoph ghan iyira kesighẹ esi ootor’osooromineen dị kekạ siya phọ ayira r’aZihova. Ephomhoghiạn oḅạr phọ aZihova renyu ghan nyodị oḍur ayira olhoghomạ.—Jer. 31:3.

15. Eeghe amasian kụ odi igbo ephomhoghiạn oḅạr phọ aZihova r’esi ibooghiạn ḅilhẹ r’ookparạ oghoph?

¹⁵ ADevid aḅilhẹ ni amaaniọm enhọn iyaạr oghoph phọ awe phọ Enhaạn rokelhọm bọ. Odị agẹ mọ: “Enhaạn kụ esi ibooghiạn amhị, Enhaạn phọ riḍeenhaan ghan bọ imhị ephomhoghiạn oḅạr.” ADevid aḅilhẹ aghaạph ilọ aZihova mọ: “Odị kụ ephomhoghiạn oḅạr amhị r’ookparạ oghoph amhị, esi ibooghiạn amhị r’opeliạ amhị, osuarạm amhị r’Opọ mị maḍighi bọ ḍibuọ amhị.” (Ps. 59:17; 144:2) Uḍighi ika kụ aDevid asighẹ bọ ephomhoghiạn oḅạr phọ aZihova akomọm esi ibooghiạn r’ookparạ oghoph? Etigheri ekpisi phọ yira odi bọ siẹn ade phọ idiphọ arebenhẹ aZihova, odị kungọ ni iyira torobọ oghoph lọ ewạ orue ophạm asiya phọ ayira r’odị. Odọ phọ okuphom owol phọ opọ phọ, odi ni siphẹ Psalm 91. Ogeọm aḍuọr phọ aḍiphẹ agbeelhom mọ: “Mị kaḅenhị ni aZihova mọ: ‘Nạ kụ esi ibooghiạn amhị r’ookparạ oghoph amhị.’ ”(Ps. 91:1-3, 9, 14) AMozis aḍighinhom aani ni ikpo onhụ phọ esi ibooghiạn. (Ps. 90:1, igẹ dị edi ude) Oḅarạm isiẹn, mem mọ rekpụl bọ dị aMozis kamugh, odị aghaạph ni abughẹ ilọ iphẹn phọ eten eenyuụm. Odị agẹ mọ: “Enhaạn esi ibooghiạn ni k’amem iḍiodi, arugbạ arighaạgh k’agee-pọ phọ odị edi ni omhạn anyinha.” (Deut. 33:27) Ikpo onhụ phọ “arugbạ arighaạgh k’agee-pọ phọ odị” iḅenhị iyira eeghe ilọ aZihova?

16. Ighẹn iyạl areten kụ idị aZihova musẹph iyira? (Psalm 136:23)

¹⁶ AZihova kụ aḍighi esi ibooghiạn ayira, pọ yira kologhoma ni oghoph. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, asimem retọl ghan ni dị eeni yira koḅonyonhu ozuan kụ rokparaghạ oḅetenhu. Eeghe kụ idị aZihova kaḍighi, simem dị erọl iduọn phọ? (Bạl Psalm 136:23.) Odị kụ komọm ni iyira egbạ aḍighaạgh phọ odị, kụ amiigha loor ulhọgh iyira ameremhị tutụ yira oḅilhẹ omheerạ omhiigh. (Ps. 28:9; 94:18) Ipẹ yira omhooghọm bọ suọ: Olhegheri mọ yira kotue ni obeḍenhọm Enhaạn ilọ olhoghonhaạn aḍighaạgh  torobọ amem, rilhoghonhaạn ghan iyira ḍighaạgh iyạl areten. Eḅẹl phọ, etigheri ekpisi phọ yira odi ghan bọ yira omoọgh ni oghoph. Edị etum siẹn, Odẹ ephomhoghiạn k’akẹ phọ ayira akạr ri amoọgh ogbolhomaam ayira.

17. Ephomhoghiạn oḅạr phọ Enhaạn ingọ iyira eeghe okuphom owol? (Psalm 33:18-22)

¹⁷ Iduọn yira mooḅeghiọn bọ omhiịn, mem dị yira osoman iiḅaghamhị ewạ mọ okuphom ni owol mọ aZihova kakol li emhụ ayira aḍighi iyaạr amiteom esi ongọ ayira obakị phọ ewạ bọ orue ophamhanhạm aḍimheerạ phọ ayira. (2 Kọr. 4:7-9) Oyil phọ aJeremiah agẹ mọ: “Ephomhoghiạn oḅạr phọ aZihova kụ iḍighi bọ iyaạr phọ yira ko/phe bọ omhunheen, onmạ ighirigiir phọ odị ra/si ghan eekunha.” (Lam. 3:22) Okuphom ni owol mọ ephomhoghiạn oḅạr phọ aZihova ketọl li r’ayira, loor esi dị aBaibul uḅenhị iyira mọ, “ariḍien phọ aZihova egbon ni buphẹ rokiilaan bọ nyodị, buphẹ rokori bọ ephomhoghiạn oḅạr phọ odị.”—Bạl Psalm 33:18-22.

18-19. (a) Eeghe kụ edị i/wạ mọ owulha? (b) Yira kooḅeghiọn eeghe emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn?

¹⁸ Eeghe kụ edị i/wạ mọ owulha? Kụ yira ogbi bọ omhiigh okumu aZihova, yira ulhoghoma aani ghan ephomhoghiạn phọ Enhaạn aḍeenhaan bọ oomo omhạr awe bịn. Kuolọ, idiphọ awe dị rokumu nyodị yira rokelhọm kẹn ephomhoghiạn oḅạr phọ odị. Ephomhoghiạn oḅạr renyu ghan aZihova oghuraam ayira r’araghaạgh oghoph phọ odị. Odị iyira ku/wulha, kụ kamuneni ni imạ aruguanhaan phọ odị. Odị rawạ ni mọ yira oḍigh righirị r’odị bịn k’agee-pọ! (Ps. 46:1, 2, 7) Esi iduọn phọ, etigheri ipaanhaạn lọ yira osoman, aZihova kungọ ni iyira inyaạm mọ ewạ bọ orue ophamhanhạm adọl aruukuan phọ ayira.

¹⁹ Yira momhiịn ipẹ aZihova raḍeenhaan ghan bọ ephomhoghiạn oḅạr rebenhẹ phọ odị. Ḍieriphọ aḍighaạgh phọ, odị rawạ mọ yira oḍeenhaan aani ghan ephomhoghiạn oḅạr oniin atum nyoniin. Ika kụ idị yira kotue bọ oḍighi iduọn phọ? Emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn kụ keeḅeghiọn omạ oghaạph phọ opọ phọ.