'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 44

Kwa Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

Kwa Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

«[Zoova] ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗toëpö ˈka.»​—PS. 136:1.

ˈˈTAN 108 ˗Zlan ˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗kë kwa ˈka

ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖ *

1. ˗Mën ˈö Zoova kwa ꞊faanmën ˗a kë ˗sü ˗bha?

˗DHƆ ꞊dede ˗kë mɛn ˗nu ˈka ˗sü ˗yö Zoova ˗dhɛ ˗së. (Osée 6:6) ˗Yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊faanmën kö ˗wa kë ˈpö ꞊dhɛ ö ˈdhö. ˗Yö ˗bɔ ö ˗wodhiʋ̈lomɛn Mishe ˗ta ˈö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊faanmën kö ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗sü «˗dhɔ ˗yö ˗an kë.» (Mich. 6:8, ztw.) ˈˈKɛɛ ˈˈsanni ˈkwa ˗mɔn ˗a ˗zɔn ˗sü ˗bha, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈpë ˈwo˗ ˗dhɛ ˗dhɔ ꞊dede ˈkwa˗ dɔ.

2. ˈMën ˗tɔ ˗dhɔ ꞊dede?

2 ˈMën ˗tɔ ˗dhɔ ꞊dede? ˗Wo kpö ˈö ˗kë «˗dhɔ ꞊dede» ˈka bhë, ˗yö La Bible.Traduction du monde nouveau ˈgü ˈö ˗ʒiö ˗gɛn ˗ɲaan 200 ˗ta. ˈMën ˈwo˗ ˗dhɛ ˈˈdhʋ̈? ˈMɛn ˗dhɔ ꞊dede ˈdhö˗ ˈgü mɛn ˈbha ˗dhɔ ꞊yaa˗ kë, ˗yö ˗klu ˗a ˗mɛn ˗bha, ˈö to ˗a ˈˈsuee ˗kplawo. ˗Dhɔ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ꞊waa˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ, pë ˗blɛɛsü ˈö ˗gban ˗a ˗bha ˈyö ˗tɔ ˗dhɔ ˈö ˗Zlan ˗ya ˗kë mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈka. ˈˈKɛɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈö ˗gban ˗dhɔ ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ꞊zinŋgü ˗a ˗bha. ꞊Waa˗ pö ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗sü kö ˗wo ˗wɩ Zoova ˈka. ˗Kɔ ˈö˗ ˗zɔn ˗a ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɛ, kwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü. ˈWɔn ˗gɔ ˈdhɛ dɔ ˗a ˈdhɛ yö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, ˗kɔ ˈö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈkwa dho ˈto ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈka ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn kwa ˈko ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈgü, kwa ˗dho ˗a yö.

ZOOVA ˈNËN «˗DHƆ ꞊DEDE» ˗ZƆN ˗MƐN ˈKPII˗ ˈKA

3. Zoova ö ˗de ˗zɔn Moizö ˗dhɛ ˈö˗ pö ꞊dhɛ?

3 Kö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wa ˈgo Ezitö ˗a yi ˈyii ꞊gwëë ꞊köŋ, Zoova ˗yö ö ˈtɔ waa ö ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗zɔn Moizö ˗dhɛ, ˈö˗ pö: «Zoova, Zoova, ˗Zlan ˈö mɛn ˗nu ˗wëë ˗ya ˗kë, ˈö mɛn ˗nu ˗bhawɔn to, ˈö ˈwɔn ˈyaa ˗shiö ˗a ˗dhɛ ˈˈvaandhö yö ˗mü. ˗A ˗bha ˗dhɔ ꞊dede waa gagade ˈö˗ ˈgü ˗a ˈˈyi ˈyaa bhʋ̈ʋ̈ˈˈ. ˗Yö ö ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn mɛn ˈˈgblü ꞊va ˗dhɛ, ˈö mɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn to.» (Ex. 34:6, 7) ˗Wo ˗nu ˈwo pa mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈka ˈö Zoova ˗yö ˗an pö Moizö ˗dhɛ bhë, ˗yö pë ꞊bhlëësü ˈbha ˈö ˗gban ˗a ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗bha ˗a ˗zɔn. ˗Mën ˗mü?

4-5. (1) Zoova ˗yö ö ˗de ˗wɔn ˗blɛɛ ˈö˗ pö ꞊dhɛ? (2) Dhɛɛˈˈ ˗nu ˗mɛɛn ˈö ˈkwa dho ˗an ˗yɔ bɔ?

4 Zoova ˈti˗ pö dosɛnŋ ꞊dhɛ ˗dhɔ ꞊dede ˗yö ö ˈgü. ˗Ya ˗pö ꞊ʒiaan ꞊dhɛ ö ˗bha «˗dhɔ ꞊dede ˈˈyi ˈyaa bhʋ̈ʋ̈ˈˈ.» ˗Wo do ö bhë, ˗wa pö ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˈko ˗ta ꞊va Biblö ˈgü. (Nomb. 14:18; Néh. 9:17; Ps. 86:15; 103:8; Joël 2:13; Jon. 4:2) Zoova yöö dosɛnŋ ˈnën ˈwo˗ pö ˗a ˗bha ˈˈdhʋ̈, ˈwii˗ pö mɛnbhɩɩdhe gbɛ˗ ˗bha ˈˈdhʋ̈. ˗A kë ˗sü kö Zoova ö ˗de ˗wɔn blɛɛˈˈ Biblö ˈgü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö bhë ˗a ˈdhö, ˈyaa ˈpa kwa ˈka ˗ee? ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˈˈklʋʋsë ˈö ˗kë ˗dhɔ ꞊dede ˈka bhë, ˗a ˗wɔn ˗ya ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. * Yö ˈnën˗ ˗wɔn ˈgü ˈö ˗gblüdë Davi ˗ya pö: «ˈAa Zoova, ü ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗gɔ ˗ta ˗ya yö dhaŋ˗ ˗nu ˗bha. [...] ˈAa ˗Zlan, ü ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˗Dhɛ ˈö ü gban ꞊wlöö ˈyö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wa ˗kë wo ˗bindhɛ ˈka.» (Ps. 36:5, 7) ꞊Dhɛ Davi ˈdhö, Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗yö kwa ˗dhɛ ꞊bhlëësü ˗ee?

5 ˈKwa˗ pö pë ˈwo˗ ˗dhɛ ˗dhɔ ꞊dede ˈkwa˗ dɔ, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë dhɛɛˈˈ ꞊plɛ ˈwo yö ˗an ˗yɔ ˈgü: De ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗kë ˗an ˈka? Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë kwa ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

DE ˗NU ˈÖ ZOOVA ˗YÖ ˗DHƆ ꞊DEDE ˗KË ˗AN ˈKA?

6. De ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗an ˗dhɛ?

6 De ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗an ˗dhɛ? Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ pë ꞊va ˗wo ˗dhö ˈö ˗an ˗dhɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗kë. ˗A ˈbha ˗nu ˈtɔ˗ «pëtasü», «wee waa ˈˈɲɔn», «mɛn dɔɔˈˈ ˗sü», «ˈwɔndɔdhe» waa «꞊kpɔɔdhɛ». (2 Chron. 26:10; Prov. 12:1; 21:17; 29:3) ˈˈKɛɛ ˗dhɔ ꞊dede ˈyaa kë ˈˈdhʋ̈. ˗Dhɔ ꞊dede ˈö bhë, mɛn ˗nu dosɛnŋ ˈnën ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë ˗an ˈka. ˈˈKɛɛ Zoova ˈyaa ˗dhɔ ꞊dede kë mɛn ˈˈpɛpɛ ˈka. Mɛn ˗nu ˈö waa˗ ˗nu ˗an ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö˗ ˗kë ˗an ˈka. Kwa ˗bha ˗Zlan ˗yö ˗klu ˈö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗bha. ˗Yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗ya ˗sü ˈka ˗an ˗gɔ. ˗An ˗dhɔ ˈö˗ ˈgü ˗yö ˈti ˗dho ˈˈkan toŋtoŋdhö.

Zoova ˗yö ˈwɔn ˗së ꞊va ˗kë ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗dhɛ, ˈö˗ ˗kë ˈpö mɛn ˗nu ˈö ˈwaa˗ ˗dhɔkë, ˗an ˗dhɛ. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 7 ˈgü.) *

7. Zoova ˗yö ˗dhɔ ˗zɔn mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗todhʋ̈sü ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

7 Zoova ˗ya ˗dhɔ ˗zɔn mɛnbhɩɩdhe ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ. Yesu ˗ya ˗pö gɔndënën do ˈwo˗ ˗dhɛ Nikodɛmö ˗a ˗dhɛ: ‹Mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗dhɔ ˈö ˗Zlan ˗kë ˗a ˈˈsinma ˈyaa ˈdhö. Yö ꞊në˗ ˗wɔn ˈgü ˈyö ˈnë ga do ˈö˗ ˗gɔ ˗a nu ˗an ˗wɔn ˈgü, kö mɛ ˈˈʋʋ mɛ ˈö dho ˈdhang bho˗ ˈˈdhiʋ̈, ˗tosɛta ˈö ˈyaa yën ˗yö kë˗ ˗mɛ ˗dhɛ, kö˗ ˗mɛ ˈgü ˈya ˈdho see˗.›​—Zan 3:1, 16; Mat. 5:44, 45.

꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö ˗gblüdë Davi waa ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Daniɛdhö ˈwo˗ pö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, mɛn ˗nu ˈwo Zoova dɔ, ˈwo ˗suʋ̈ ˗a ˗gɔ, ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë, ˈwo ˈwɔn man ˗a ˗ta, ˈyö Zoova ˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗kë ˗an ˈka. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 8-9 ˗bha, ˗an ˈgü.)

8-9. (1) ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗kë ö gbamɛn ˗nu ˈka? (2) ˈMën ˈkwa dho ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ yö?

8 ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ pö ˗a ˈka ꞊klöö˗ yö ˗a ˈdhö, Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈö waa˗ ˗nu ˗an ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗, wo dosɛnŋ ˈnën ˗dhɔ ꞊dede ˗kë ˗an ˈka. Kwa˗ ˗yö ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˈö ˗gblüdë Davi waa ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Daniɛdhö ˈwo˗ pö ˗a ˈgü. Davi ˗ya ˗pö: «˗Bhö ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn mɛn ˗nu ˈwo ü ˗an ˗dhɛ ˗kplawo.» ˈYö˗ pö ˈzü: «Mɛn ˗nu ˈwo ˗suʋ̈ Zoova ˗gɔ, ˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˗toëpö ˈka.» Daniɛdhö ˗de ˈpö ˗ya ˗pö: «ˈAa Zoova, ˗Zlan ꞊dede, ˈö ö ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn mɛn ˗nu ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë, ˈwo˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya, ˗an ˗dhɛ.» (Ps. 36:10; 103:17; Dan. 9:4) Kwa˗ ˗yö Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˈö gbamɛn ˗nu ˗dhɛ ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wa ˗dɔ, ˗wo ˗suʋ̈ ˗a ˗gɔ, ˗a ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë, ˈö ˈwo˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. Mɛn ˈwo Zoova gbamɛn ˗nu ꞊dede ˈka ˈyö ˗dhɔ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗kë ˗an ˈka.

9 ˈˈSanni ˈkwa ˗ya Zoova ˗dhɔkësü ˗bha, ˗dhɔ ˈö˗ ˗kë mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈka bhë, ˈyö kun ˗a kë ˗ni ˈgü kwa ˈka. (Ps. 104:14) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈkwa ˗kë ˗a gbamɛn ˗nu ˈka, ˈyö ˗ya ˗dhɔ ꞊dede ˗kë kwa ˈka ˗sü ˗bha. Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗zo ˗gban ˈö˗ pö: «N ˈti ˗dho n bo ˗dhɔ ꞊dede ˗kë ü ˈka ˗sü ˈka.» (Is. 54:10) ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Davi yö ꞊dede ˈö˗ yö˗ ˈka ˗a ˈdhö, «Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗kun ˗së.» (Ps. 4:3) ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗a dua ˗mü kö ˗yö kwa ˗blü ˗mɛn kë ˗sü ˗ bha? Psaume ˗bɛnzëmɛn do ˗ya ˗pö: «ˈMɛn ˈö ꞊kpɔɔsü ˗yö ˗dho pë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈsuaanbho, ˈö ö ˗zota ˗së ˈka Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗kɔ ˗nu ˈgü.» (Ps. 107:43) ˗Dhioo ˗së ˈö bhë ˗yö ˈto kwa ˈˈɲaan, kö ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗ya ˗kë ˗a gbamɛn ˗dhɛ, ˈkwa˗ ˗yaaga ˗wɔn blɛɛˈˈ.

ZOOVA ˗BHA ˗DHƆ ꞊DEDE ˈWƆN ˗SË ˗NU ˗KË KWA ˗DHƐ?

Zoova ˗yö ˈwɔn ˗së ꞊va ꞊dede ˗kë ö gbamɛn ˗nu ˗dhɛ. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 10-16 ˗bha, ˗an ˈgü.) *

10. ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗yö ˗dhö ˗toëpö ˈka bhë, ˗yö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Psaume 31:7)

10 ˗Zlan ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗dho ˈto ˗toëpö ˈka. ˗Yö pö ˗sü ˈka ˈˈdhʋ̈ ˗gɛn ˗ɲaan ˈka 26 Psaume 136 ˈgü. ˗A ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ ˗blɛɛsü ˗ya ˗pö: «˗Ka Zoova ˈˈnuɛ bho ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a ˗gblü ˗yö ˗së. ˗Yö ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗toëpö ˈka.» (Ps. 136:1) ˈÖ go ˗a ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 2 ˗bha ˈö yö˗ ˈka ˗a 26 ˗bha, ˗wa ˗pö ˗a ˈgü ꞊dhɛ «˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗toëpö ˈka.» ˗Kɔ ˗nu ˈö Zoova ˗yö ö ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗a ˈka, ˈö ˈyii ö bo ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈka bhë ˈkwa ˗an ˗wo pö ˗a ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ ˗nu ˈwo to ˗an ˈgü, ˗yö ˗kë kwa ˗dhɛ ˗së. ˗A kë ˗sü kö ˗wo kpö ˈö ˗kë «˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗toëpö ˈka» ˈka bhë ˗wa pö ˈko ˗ta ꞊va, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗dhɔ ˈö Zoova ˈgü ö gbamɛn ˗nu ˗bha ˈka ˗a ˈˈyi ˈyaa bhʋ̈ʋ̈ˈˈ toŋtoŋdhö. ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ Zoova ˈyaa ˈˈkan ö gbamɛn ˗nu ˗bha ˈzodhö bhë, ˗yö kwa ꞊faanmën. Mɛn ˈbha ˗dhɔ ˗ya kë ˗a ˈgü, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˗mɛn ˗yö bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, ˗yö ˗to ˗a ˈˈpiʋ̈. ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö˗ ˗kë kwa ˗dhɛ? ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ Zoova ˗yö kwa ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo, ˗yö zuʋ̈gblüdhi waa ꞊faan ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˗an ˗nu kwa ˗dhɛ. ˈGo mü ˈzü ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa to ˗tosɛta kë ˗ʒian ˗ta.​—Psaume 31:7 ˗wo pö.

11. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Psaume 86:5 ˈgü, ˈmën Zoova ˗blü mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˗bha?

11 ˗Zlan ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗bhawɔn to. ˈWɔnyaakëmɛn ˗ya ˈˈkan ö ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˗bha, ˗dhɔ ꞊dede ˗yö Zoova ˗blü ˗a ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˗bha. Psaume ˗bɛnzëmɛn Davi ˗ya ˗pö: «[Zoova] ˈyaa kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˈˈyoo bho kwa ˗gɔ, ɛɛnˈˈ ˈyaa kwa ˗bha ˈwɔn ˈö zë kwa ˗gɔ ˗a ˈgü ˗wɔn nu kwa ˗ta.» (Ps. 103:8-11) Mɛn ˗ya ˈwɔn yaa kë ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗bha za ˗dɔ ˗a ˗bha ˗sü ˈö bhë, Davi yöö ꞊dede ˗ya ˗dɔ. ˈˈKɛɛ ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ˈpö ꞊dhɛ Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha kö ˗yö «mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto.» ˈMën Zoova ˗blü ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha? ˗A ˗yɔ ˗yö Psaume 86:5 ˈgü. (˗A ˗wo pö.) ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö Davi ˗ya pö ˗a ˈka ö ˗bha bhɛɛwo ˈgü bhë ˗a ˈdhö, ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗dhɔ ꞊dede ˈö Zoova ˈgü ˗a ˈˈyi ˈyaa bhʋ̈ʋ̈ˈˈ, mɛn ˗nu ˗wa ˗bhawɔntodhe ˗dhɛ ˗a ˗gɔ, ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ˗an ˗bha.

12-13. ˗Ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˗nu ˈkwa ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗wo ˈmën ˗ni ˈgü kwa ˈka, ˈmën ˗dho kwa ˗takun?

12 ˈWɔn yaa ˈkwa˗ ˗kë ˗a ˗bha ˗mën kwa ˈka ˗sü ˗yö ˗së. ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗blü kö ˈkwa ˗bhawɔntodhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ, ˈkwa kwa ˈˈtakɔ yaa ˗nu bho ˈˈgblʋʋ. ˈˈKɛɛ ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˈbha ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈyaa ˈˈkan za ˗dɔ ˗an ˗bha ˗sü ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗an ˗wɔn ˈgü. ˈKö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ˗wa ˈˈkan ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo ˗an ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗bha, ˗wa ˗pö wo ˗de ˗dhɛ ˗kplawo ꞊dhɛ Zoova ˈti ˈdho wo ˗bhawɔn ˈto toŋtoŋdhö. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ka ˈka ˈˈdhʋ̈, kö ˗a ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha kö ˈö ö ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ö gbamɛn ˗nu ˗dhɛ bhë, ˗yö ˗dho ka ˗takun.

13 ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö˗ ˗kë kwa ˗dhɛ? ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëdhii kwa ˗bha, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa Zoova ˗dhɔkë zuʋ̈gblüdhi ˈka, ˈö kwa zuʋ̈ga ˈyaa za dɔ kwa ˗bha. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ «Yesu Klisi ꞊yɔɔn ˈö ꞊wɛnng kwa ˗wɔn ˈgü bha [˗ya] kwaa˗ ˈwɔn yaa ꞊gban ˈˈpɛpɛ bho kwa ˗bha.» (1 Zn. 1:7) ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˈbha ˗wɔn ˈgü kwa ˈgü ˗yö ga ˗ni ˈgü, kwa ˗zo ˗yö ˗bö ꞊dhɛ Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha ꞊dedewo kö ˈmɛn ˗ya ˈgo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˈö˗ ˗bhawɔn ˈto. ˗Dhɔ ꞊dede waa mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˗an ˗gbankwëëdhɛ ˈö Davi ˗ya ˗zɔn, ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «˗Kɔ do ˈö ˈɲënŋ˗ ˗wo ˗ʒian ˈdhö˗ ˗pö ˗ʒian ˈka ꞊gblɛɛn bhë, ˗kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˗ya kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˗blü kwa ˈka ꞊gblɛɛn.» (Ps. 103:11, 12) Gagade ˈgü, Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha kö ˈö ‹kwa ˗bhawɔn ˈto ꞊dedewo.›​—Is. 55:7.

14. Davi ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗yö kwa ˗takpa?

14 ˗Zlan ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗yö kwa ˗takpa. Bhɛɛwo do ˈgü, Davi ˗ya ˗pö Zoova ˗dhɛ: «Bhi ˈnën ˈü ˗tɔ n ˗bindhɛ. Ü ˗dho n dha ˈwɔn yaa ˗gɔ. Ü ˗dho mɛn dha ˗sü zuʋ̈niidadhe ꞊klënŋ n ˗zü. [...] Mɛn ˈö ö ˗zo yö Zoova ˗dhɛ, ˗yö ö ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗dhɔ ꞊dede ˈgü.» (Ps. 32:7, 10) ꞊Kwɛŋzü, ˗wa ˈˈkplʋʋ ꞊klëën ˈpödhɛ ˗nu ˗zü, ˗yö ˗a ˈgümɛn ˗nu ˗takpa ˗an ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗gɔ. ꞊Dhɛ ˈˈkplʋʋ ˈdhö, Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗yö kwa ˗takpa pë ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo kwaa˗ ˗nu kwa ˗bha ˗mlɛɛn shiʋ̈ˈˈ, ˗an ˗gɔ. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˗a ˈˈsuee.​—Jér. 31:3.

15. Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ kwa ˗bindhɛ ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

15 Davi ˗yö ˗bɔ ˈwɔnzuan do ˈbha ˗ta ˈzü ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö ö ˗kɔ ˗kpa ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗ta. ˗Ya ˗po: «˗Zlan ˈnën ˗tɔ n ˗bindhɛ ˗së, yö ˈnën ˗dhɔ ꞊dede ˗kë n ˈka.» ˗Yö ˗go mü ˈö˗ pö ˈzü: «[Zoova] ˈnën ˗tɔ n ˗man ˗dhɔ ꞊dede, n ˗man ˈkɔ ˈkpii˗, n ˗bindhɛ waa ˗nu n ˗dhɛ ˗mɛn. Yö ˈnën ˗tɔ ˈzü n ˗man dhɛga waa n ˗yadhɛ.» (Ps. 59:17; 144:2) ˈMën ˗kë ˈö Davi ˗yö Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗bindhɛ ˈka? ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ, ˈkö ˈkwa ˗kë ˗dhɛ ˈˈoo ˗dhɛ ˈgü ˈˈsɛ ˗ta yö, ˈkwa Zoova ˗dhɔkë, ˗yö ˗dho pë ˈˈpɛpɛ ˈö kwa ˗bhawɔn yö ˗a ˗bha kö kwaa˗ ˗nu kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗yö ˈto ö ˗wɛɛ ˈgü, ˗a nu kwa ˗dhɛ. Mɛn ˗zo ˗gban ˗wo ˈö bhë kwa˗ ˗yö ˈzü Psaume 91 ˈgü. ˗Ya ˗pö: «A ˗dho ˗a pö Zoova ˗dhɛ: ‹Bhi ˈnën ˈü ˗tɔ n ˗bindhɛ, n ˗man ˈkɔ ˈkpii˗.›» (Ps. 91:1-3, 9, 14) Moizö ˗de ˈpö ˗yö Zoova ˗zɔn ˗bindhɛ ˈka. (Ps. 90:1) ˈDhɛ˗ ga ˗yi ˗yö ꞊töŋ, ˗yö mɛn ˗zo ˗gban ˗wo ˈbha ˗pö ˈzü. ˗Ya ˗pö: «ˈÖ sü ˈˈdhʋ̈ ꞊kwɛŋzü, ˗Zlan ˗yö ˗bindhɛ ˈka. ˗A ˗kɔ ˗yö ˈkpɔ ˗sü ˈka ü ˗gɔ ˗toëpö ˈka.» (Deut. 33:27) ˗Wo ˈö ˗kë: «˗A ˗kɔ ˗yö ˈkpɔ ˗sü ˈka ü ˗gɔ ˗toëpö ˈka» ˈka bhë, ˗mën ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban Zoova ˗bha?

16. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗a ˈka? (Psaume 136:23)

16 ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗yö kwa ˗bindhɛ ˈka, ˈˈsuʋ̈ ˈyaa kwa kë. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˈpö, ˈgügadhe ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö nu kwa ˗ta, ˈö ˈpë ˈkwa dho ˗a kë ˈkwaa˗ dɔ. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ ꞊shiöŋ ˈmën Zoova ˗ya ˗kë kwa ˗dhɛ? (Psaume 136:23 ˗wo pö.) ˗Yö ö ˗kɔ ˗da kwa ˈgü, ˈö kwa ꞊luu ˈˈshia˗, ˈö kwa dɔ kwa ˗gɛn ˗ta. (Ps. 28:9; 94:18) ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö˗ ˗kë kwa ˗dhɛ? ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zo yö ˗Zlan ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈplɛ ˈka bhë, ˗yö kwa ˗zo ˗bö ˈwɔn ꞊plɛ ˈka. ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ ˗dhɛ ˈˈoo ˗dhɛ ˈö ˈkwa ˗kë ˗a ˗bha, kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗dho kwa ˗takpa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ kwa Dë dhɔɔbhaasü ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë, ˗yö ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈.

ZOOVA ˗DHO ˗DHƆ ꞊DEDE ˗ZƆN KWA ˗DHƐ ˗KPLAWO

17. ˗Mën ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗bha? (Psaume 33:18-22)

17 ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, kwa bɔ ˗ni ˈgü ˈgüdandhe ˈgü, Zoova ˗dho pë ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗a nu kwa ˗dhɛ kö ˈkwa ˈto kwa ˗wo ˗ta. (2 Ko. 4:7-9) ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Zedhemi ˗ya ˗pö: «Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˈsaa˗ ˈgü, ˈyö kwa suu ˈti ˈgo ˈˈshia ꞊köŋ. ˈYö sü ꞊dhɛ ˗a ˗bha mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈyaa ɲën toŋtoŋdhö.» (Lam. 3:22) ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˗kplawo, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ Biblö ˗ya ˗pö: «Zoova ˈˈɲan ˗yö mɛn ˗nu ˈwo ˗suʋ̈ ˗a ˗gɔ waa mɛn ˗nu ˈwo wo ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü ˗a ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗gɔ, ˗an ˗bha.»​Psaume 33:18-22 ˗wo pö.

18-19. (1) ˈMën dho ˈto kwa ˈˈɲaan? (2) ˈMën kwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈdhɛ dɔ ˗a ˈdhɛ yö˗ ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈgü?

18 ˈMën dho ˈto kwa ˈˈɲaan? ˈˈSanni ˈkwa kë Zoova gbamɛn ˈka, ˗dhɔ ˈö˗ ˈgü mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗bha ˈka bhë ˈyö kun ˗a ˗zɔn ˗ni ˈgü kwa ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈkwa ˗kë ˗a gbamɛn ˗nu ˈka, ˈyö ˗ya ˗dhɔ ꞊dede ˗kë kwa ˈka ˗sü ˗bha. ˗Dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya ˗blü ˈyö ö ˗kɔ kpa kwa ˗ta. ˗Yö ˗dho kwa ꞊ɲɔɔn ö ˈˈsuee ˗kplawo, ˈö ˈwɔn ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ ˗an ꞊gban ˗kë. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˈto ö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka ˗tokpa ˈka. (Ps. 46:1, 2, 7) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈgüdandhe ˈˈpɛpɛ ˈö dho nu kwa ˗ta, ˗yö ˗dho ꞊faan ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˈkwa ˈto kwa ˗wo ˗ta, ˗a nu kwa ˗dhɛ.

19 ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn ˗a ˈka ö gbamɛn ˗nu ˗dhɛ ˈkwa˗ yö. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˈkwa ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn kwa ˈko ˗nu ˗dhɛ. Kwa ˗dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈWɔn ˗gɔ ˈdhɛ dɔ ˗a ˈdhɛ yö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, kwa ˗dho ˗a ˗yɔ ꞊slɔɔ.

ˈˈTAN 136 Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ü ˗bha!

^ -Wo -bhüöö kpö 5 ˈMën ˗tɔ ˗dhɔ ꞊dede? De ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗kë ˗an ˈka? ˗A ˗bha ˗dhɔ ˗yö mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo bhë kwa ˗dho ˗an ˗yɔ ꞊slɔɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü. Kwa ˗dho ˗Zlan ˗bha ˈˈklʋʋsë ˈö bhë ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˈzü ˈwɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˈdhɛ yö˗ ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈgü.

^ -Wo -bhüöö kpö 4 ˈWɔn ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˈö˗ ˈˈyi ˈyaa bhʋ̈ʋ̈ˈˈ ˗a ˗bha ˗wa blɛɛˈˈ ˗sü ˈka ˈzü Biblö ˈˈɲan ˈbha ˗nu ˈgü.​—Kpɔɔˈˈ Néhémie 13:22; Psaumes 69:13; 106:7 waa Lamentations 3:32 ˈgü.

^ -Wo -bhüöö kpö 54 PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Zoova ˗yö ˗dhɔ ˗zɔn mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈˈpɛpɛ, ˈö yö˗ ˈka ˗a gbamɛn ˗nu ˗ta, ˗an ˗dhɛ. Pë ˈˈbin ˗nu ˈö pë ˈdhö ꞊klëën ˗sü ˈka ˗an ˗zü mɛn ˗nu ˗gɔ ˗ta ˈˈdhuŋ bhë, ˗wo ˗kɔ ˈö ˗Zlan ö ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn ˗a ˈka, ˗a ˗zɔn. ˗A ˈkpiisü ˈnën ˗tɔ ö Gbö Yesu bɔ ˈö˗ wo kö ˗yö ga kwa ˗wɔn ˈgü.

^ -Wo -bhüöö kpö 62 PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Mɛn ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka, ˈwo wo ˗zo yö Yesu ˗bha ˗gɔtadhɔpë ˈˈsaa˗ ˗dhɛ, Zoova ˗yö ˗an ˗ya ˗sü ˈka ˗de ˗ta, ˈö ö ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˈˈkan ˗dhɔ ˈö Zoova ˗ya ˗zɔn mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ ˗a ˗bha, ˗yö ˗dhɔ ꞊dede ˗kë ö gbamɛn ˗nu ˈka. ˗Dhɔ ꞊dede ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈwɔnzuan ˗nu ˗wo pë ˈˈbin ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈgü.