1. Eme Jihova ọ vuẹ omai nọ ma ru?

UYOYOU nọ o rẹ hiẹ hẹ o rẹ were Jihova gaga. (Hos. 6:6) Yọ epọvo na ọ gwọlọ nọ o rẹ were omai idibo riẹ re. Jihova ọ rọ Maeka ọruẹaro na vuẹ omai nọ ma “rri uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ ghaghae.” (Mae. 6:8) Rekọ re ma sai ru ere, ma rẹ riẹ oware nọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ o rrọ tao.

2. Eme họ otọ ẹme na, uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ?

² A tẹ fodẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, eme u dhesẹ? Oware wọhọ unuẹse egba ivẹ gbe ọgba (230) whọ rẹ jọ Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ ruẹ ẹme na “uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ.” Kọ eme họ otọ ẹme nana? Oria “Otofa Eme Ebaibol” nana o ta nọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ u “dhesẹ uyoyou nọ a re wo kẹ ohwo fiki eyaa nọ ohwo ọ ya, oruọzewọ, ẹtalamu gbe usu okpekpe. A rẹ mae rehọ iẹe ta kpahe uyoyou Ọghẹnẹ kẹ ahwo-akpọ, rekọ a rẹ jẹ rehọ iẹe ta kpahe uyoyou nọ ahwo-akpọ a re dhesẹ kẹ ohwohwo.” Jihova họ ọnọ ọ mai wo oghẹrẹ uyoyou nana. Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro dhesẹ nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ ahwo-akpọ. Ma vẹ te jọ uzoẹme nọ ọ rrọ aro na ta kpahe oghẹrẹ nọ mai idibo riẹ ma sae rọ rehọ aro kele iei, re ma wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ ohwohwo.

3. Eme Jihova ọ vuẹ Mosis kpahe ọyomariẹ?

³ Nọ emọ Izrẹl a no Ijipti no, u gbe kri hi, Jihova o te dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ kẹ Mosis. Ọ fodẹ odẹ riẹ gbe iruemu riẹ. O whowho nọ: “Jihova, Jihova, Ọghẹnẹ nọ o wo ohrọ-oriọ gbe ọdawẹ, nọ ọ rẹ kaki mu ofu hu yọ ọ vọ avọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ gbe uzẹme, nọ o re dhesẹ uyoyou nọ  o rẹ hiẹ hẹ kẹ idu ahwo, ọnọ ọ rẹ rehọ oruthọ gbe uzioraha gbe umuomu rọvrẹ.” (Ọny. 34:6, 7) Jihova ọ jọ emamọ eme nana nọ ọ ta kẹ Mosis kpahe oghẹrẹ nọ ọyomariẹ ọ rrọ na fiobọhọ kẹ omai riẹ obọdẹ oware jọ kpahe uyoyou riẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ. Eme ọye?

4-5. (a) Ẹvẹ Jihova o dhesẹ omariẹ? (b) Kọ enọ vẹ ma te kuyo rai?

⁴ Orọnikọ ewo ọvo Jihova ọ ta nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ hẹ, rekọ anọ “ọ vọ avọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ.” Ẹme nana ọ rrọ eria ezeza efa evaọ Ebaibol na. (Ik. 14:18; Neh. 9:17; Ol. 86:15; 103:8; Joẹl 2:13; Jona 4:2) Yọ evaọ eria nana kpobi, Jihova ọvo a rehọ e riẹ ta kpahe orọnikọ ohwo-akpọ họ. U woma gaga inọ Jihova ọvo họ ọnọ o dhesẹ omariẹ nọ ere ọ rrọ na. Kọ eme o gbẹ jọ ere he? Uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ o rẹ were iẹe gaga. * Agbẹta nọ Devidi ovie na ọ rọ ta nọ: “O Jihova, uyoyou ra nọ o rẹ hiẹ hẹ u kpehru te obọ idhiwu na . . . Uyoyou ra nọ o rẹ hiẹ hẹ na u woma kẹhẹ, O Ọghẹnẹ! Otọ ibekpe ra, oye emọ ahwo a dhẹ kpohọ re a zọ.” (Ol. 36:5, 7) Kọ uyoyou Jihova nọ o rẹ hiẹ hẹ na o be were owhẹ gaga wọhọ epanọ o were Devidi?

⁵ Re ma sae gbẹ riẹ kpahe uyoyou Jihova nọ o rẹ hiẹ hẹ na ziezi, joma kuyo enọ ivẹ jọ: Amono Jihova o re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ? Kọ erere vẹ o re te ahwo nọ Jihova o wo uyoyou nana kẹ?

6. Amono Jihova o re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ?

⁶ Amono Jihova o re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ? U wo eware buobu nọ Ebaibol ọ ta nọ e rẹ sae were omai hayo nọ ma rẹ sai you. Eware wọhọ “iruo ẹwọ,” “enwaene avọ ewhri,” “uthubro,” “eriariẹ,” gbe “areghẹ.” (2 Irv. 26:10; Itẹ 12:1; 21:17; 29:3) Rekọ a sai wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ eware he, ahwo-akpọ ọvo a re woi kẹ. Dede na, orọnikọ ohwo kpobi Jihova o re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ hẹ. Ahwo nọ a rrọ egbẹnyusu ekpekpe riẹ o re you oghẹrẹ otiọye. Uyoyou nọ Ọghẹnẹ mai na o wo kẹ egbẹnyusu riẹ o rẹ hiẹ vievie he. Emamọ eware buobu e riẹ nọ ọ gwọlọ ru kẹ ae, yọ oware ovo u re ru ei hi nọ o gbe ro you rai hi.

7. Eme Jihova o ru nọ u dhesẹ nọ o you ahwo-akpọ kpobi?

⁷ Jihova o you ahwo-akpọ kpobi. Jesu ọ ta kẹ Nikodimọs nọ: “Ọghẹnẹ o you akpọ na [koyehọ ahwo-akpọ] gaga te epanọ o  ro siobọno Ọmọ ọvo riẹ, re ohwo kpobi nọ o fi ẹrọwọ họ iẹe o gbe whu hu rekọ o ve wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.”​—Jọn 3:1, 16; Mat. 5:44, 45.

8-9. (a) Fikieme Jihova o ro wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ idibo riẹ? (b) Kọ eme ma te ta kpahe na?

⁸ Wọhọ epanọ ma ta no vẹre na, ahwo nọ a rrọ egbẹnyusu ekpekpe Jihova ọvo, koyehọ idibo riẹ, o re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ. Ẹme nọ Devidi ovie na gbe Daniẹl ọruẹaro na a ta u dhesẹ nọ ere o ginẹ rrọ. Devidi ọ ta nọ: “Hai gbe dhesẹ uyoyou ra nọ o rẹ hiẹ hẹ na kẹ enọ udu rai u kiete.” Ọ tẹ jẹ ta nọ: “Uyoyou Jihova nọ o rẹ hiẹ hẹ o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ rọkẹ enọ e be dhozọ riẹ.” Daniẹl omariẹ ọ ta nọ: “O Jihova Ọghẹnẹ uzẹme na, [ọnọ o re] dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ enọ i you rie je bi koko ijaje riẹ.” (Ol. 36:10; 103:17; Dan. 9:4) Wọhọ epanọ eria Ebaibol nana i dhesẹ na, Jihova o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ idibo riẹ keme a riẹ e riẹ, a be dhozọ riẹ, a you rie, a te bi je koko ijaje riẹ. Idibo Jihova, koyehọ Ileleikristi uzẹme na ọvo o re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ.

⁹ Taure ma te ti kurẹriẹ, Jihova o you omai wọhọ epanọ o you ahwo-akpọ kpobi na. (Ol. 104:14) Rekọ nọ ma rrọ idibo riẹ no na, Jihova o te wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ omai. Jihova ọ tubẹ ta kẹ idibo riẹ nọ: “Mẹ te siọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ ba edhesẹ kẹ owhẹ hẹ.” (Aiz. 54:10) Devidi ọ ta nọ: “Jihova o ti ru oware obọdẹ kẹ odibo riẹ nọ ọ talamu ei.” Yọ ere Jihova o ru kẹe re. (Ol. 4:3) Nọ orọnọ Jihova o you omai enẹ na, eme u fo nọ ma re ru? Ọso-ilezi na ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ o wo areghẹ o re muẹrohọ eware nana jẹ romatotọ roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ.” (Ol. 107:43) Wọhọ epanọ oria Ebaibol yena o ta na, joma romatotọ roro kpahe eware esa jọ nọ Jihova o bi ru kẹ omai nọ u dhesẹ nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ omai.

10. Nọ ma riẹ nọ uyoyou Ọghẹnẹ o rẹ jọ bẹdẹ na, ẹvẹ u bi ro fiobọhọ kẹ omai? (Olezi 31:7)

¹⁰ Uyoyou Ọghẹnẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ. Isia udhegbezeza soso whọ rẹ ruẹ ẹme nana evaọ Olezi 136. Owọ ọsosuọ  riẹ u se nọ: “Wha yere Jihova keme ọ rrọ wowoma; uyoyou riẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ.” (Ol. 136:1) No owọ avọ 2 rite orọ avọ 26, whọ rẹ jọ owọ kpobi ruẹ ẹme na “keme uyoyou riẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ.” Ma rẹ jọ awọ olezi yena nọ i kiọkọ ruẹ idhere buobu nọ Jihova o bi ro dhesẹ nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ omai. Akpọ o re gbe omai unu ọvo nọ ma te roro te eware nana, gbe eware efa buobu nọ o gbe bi ru. Ẹme na “keme uyoyou riẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ” nọ a wariẹ unuẹse buobu evaọ olezi yena u ru rie mu omai ẹro nọ oware ovo u re ru uyoyou nọ Ọghẹnẹ o wo kẹ omai hi. Eva e be were omai gaga nọ ma rọ riẹ nọ Jihova ọ rẹ nwane siọ idibo riẹ ba eyou hu nọ a gbẹ nwane daoma te epanọ o rẹro riẹ hẹ. Ohwo o te mu Jihova họ ẹgo no, nọ Jihova o je you rie no, ọ rẹ nyasiọ ohwo na ba ha maero evaọ oke ebẹbẹ. Epanọ onana u bi ro fiobọhọ kẹ omai: Ma tẹ kareghẹhọ nọ Jihova ọ rẹ nyasiọ omai ba ha, o rẹ kẹ omai ẹgba nọ ma sai ro thihakọ ebẹbẹ yọ eva e be were omai ghele. U re je ru nọ ma rẹ rọ daji edhere uzuazọ na.​—Se Olezi 31:7.

11. Wọhọ epanọ o rrọ Olezi 86:5, eme ọ be lẹliẹ Jihova rọvrẹ omai?

¹¹ Fikinọ uyoyou nọ Jihova o wo kẹ omai o rẹ hiẹ hẹ, ọ rẹ rọvrẹ omai. Nọ Jihova o te muẹrohọ nọ ohwo nọ ọ raha uzi o kurẹriẹ no eva ze je mukpahe oware nọ o ru na, ọ rẹ rọvrẹ riẹ fiki uyoyou riẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ. Devidi ọso-ilezi na ọ ta kpahe Jihova nọ: “Ọ kẹ omai uye wọhọ epaọ izieraha mai hi, yọ ọ hwosa kẹ omai wọhọ epaọ iruthọ mai hi.” (Ol. 103:8-11) Fiki eware nọ e via kẹ Devidi no, ọ riẹ epanọ o rẹ jọ kẹ ohwo nọ udu u te bi brukpei. Rekọ o vuhumu nọ Jihova ọ “ruẹrẹ oma kpahe re [ọ] rọvrẹ.” Kọ eme o rẹ lẹliẹ Jihova rọvrẹ ohwo? Whọ rẹ ruẹ uyo na evaọ Olezi 86:5. (Sei.) Nwanọ wọhọ epanọ Devidi ọ ta evaọ olẹ na, Jihova ọ rẹ rọvrẹ ohwo kpobi nọ ọ be lẹ sei kẹ erọvrẹ keme ọ vọ avọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ.

12-13. Udu u te bi brukpe omai vrẹta fiki eware nọ ma ru oke jọ, eme o re fiobọhọ kẹ omai?

¹² U yoma ha nọ udu u te bi brukpe omai fikinọ ma raha uzi. Oye o tubẹ mai woma keme u re fiobọhọ kẹ omai kurẹriẹ, je ru re a rọvrẹ omai. Rekọ udu u re gbe brukpe ahwo jọ fiki eware nọ a ruthọ evaọ oke jọ.  Udu u re brukpe ai te epanọ a re ro roro nọ Jihova ọ te sae rọvrẹ ae he, te a maki kurẹriẹ no kẹhẹ. Otẹrọnọ ere o rrọ kẹ owhẹ, u ti fiobọhọ nọ whọ tẹ kareghẹhọ nọ Jihova o gine you idibo riẹ, yọ uyoyou riẹ o rẹ hiẹ hẹ.

¹³ Epanọ onana u bi ro fiobọhọ kẹ omai: Dede nọ ma re ruthọ ẹsejọ, ma sae gọ Jihova ababọ udu nọ u re brukpe omai, yọ eva e be were omai. O rrọ ere keme “azẹ Jesu Ọmọ riẹ o re ru omai fo no uzioraha kpobi.” (1 Jọn 1:7) Udu u te bi brukpe owhẹ fiki eware jọ nọ who ruthọ, kareghẹhọ nọ Jihova ọ ginẹ gwọlọ rọvrẹ owhẹ nọ who te kurẹriẹ. Rri ẹme jọ nọ Devidi ọ ta nọ u dhesẹ nọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ avọ erọvrẹ e jẹhọ ohwohwo. Ọ ta nọ: “Wọhọ epanọ idhiwu na i kpehru vi otọakpọ na, ere uyoyou riẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ nọ o bi dhesẹ kẹ enọ e be dhozọ riẹ o rro te. Wọhọ epanọ ovatha-ọre u thabọ no ukiediwo-ọre na, ere o fi izieraha mai họ thabọ no omai te re.” (Ol. 103:11, 12) Uzẹme riẹ họ, Jihova ọ rẹ “rọvrẹ evaọ edhere ologbo.”​—Aiz. 55:7.

14. Eme Devidi ọ ta ro dhesẹ nọ uyoyou Jihova nọ o rẹ hiẹ hẹ o be thọ omai?

¹⁴ Uyoyou Ọghẹnẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ o be thọ omai no eware nọ e rẹ sae raha usu nọ ma wo kugbei. Devidi ọ ta kẹ Jihova evaọ olẹ nọ: “Whẹ yọ oria idhere kẹ omẹ; whọ te thọ omẹ no idhọvẹ. Whọ te rọ edo oghọghọ esiwo wariẹ omẹ họ. . . . Jihova ọ rẹ rọ uyoyou riẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ wariẹ ohwo nọ o fievahọ iẹe họ.” (Ol. 32:7, 10) Nwane wọhọ epanọ igbẹhẹ nọ e wariẹ ikpewho oke anwae họ e jẹ hae thọ ahwo nọ a rrọ eva riẹ na, ere ọvona Jihova o bi ru eware buobu rọ thọ omai fiki uyoyou riẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ. O tẹ wọhọ ugbẹhẹ nọ o wariẹ omai họ. Ọ be thọ omai no eware nọ e rẹ sae raha usu okpekpe nọ ma wo kugbei. Uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ nọ Jihova o wo kẹ omai na u bi je ru nọ o bi ro si omai kẹle oma.​—Jeri. 31:3.

15. Ẹvẹ uyoyou Jihova nọ o rẹ hiẹ hẹ u ro wobọ kugbe oria adhẹzọ gbe omofọwẹ?

¹⁵ Devidi ọ ta oghẹrẹ ẹme ọfa ro dhesẹ epanọ Jihova ọ be rọ thọ idibo riẹ. O kere no: “Ọghẹnẹ họ oria adhẹzọ mẹ nọ o foma, Ọghẹnẹ nọ o dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ omẹ.” Devidi ọ ta kpahe Jihova re nọ: “Ọye o bi dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ omẹ, ọ tẹ jẹ rrọ oria omofọwẹ mẹ, oria adhẹzọ mẹ nọ o foma gbe osiwi mẹ, ojese mẹ gbe Ọnọ mẹ dhẹ ruọ otọ riẹ.” (Ol. 59:17; 144:2) Eme ọ lẹliẹ Devidi fodẹ oria adhẹzọ gbe oria omofọwẹ, kpakiyọ ọ be ta kpahe uyoyou Jihova nọ o rẹ hiẹ hẹ? O rrọ ere keme oria kpobi nọ idibo Jihova a rrọ kẹhẹ evaọ otọakpọ na, ọ rẹ thọ ae re usu nọ a wo kugbei o gbẹ raha ha fiki uyoyou riẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ. Ma rẹ jẹ jọ Olezi 91 ruẹ oghẹrẹ ẹme nọ u ru rie mu omai ẹro inọ ere o ginẹ rrọ. Odibo Ọghẹnẹ nọ o kere olezi yena ọ ta nọ: “Mẹ te ta kẹ Jihova nọ: ‘Whẹ họ oria adhẹzọ mẹ gbe oria omofọwẹ mẹ.’” (Ol. 91:1-3, 9, 14) Mosis ọ ta re nọ Jihova yọ oria adhẹzọ mai. (Ol. 90:1, oruvẹ.) Yọ taure Mosis o te ti whu, ọ ta obọdẹ ẹme ọfa nọ u re ru udu te omai otọ. Ọ ta nọ: “Ọghẹnẹ yọ oria adhẹzọ no oke anwae ze, igbabọ ebẹdẹ bẹdẹ riẹ e te thọ owhẹ.” (Izie. 33:27) Eme ma jọ ẹme na “igbabọ ebẹdẹ bẹdẹ riẹ e te thọ owhẹ” wuhrẹ kpahe Jihova?

16. Idhere ivẹ jọ vẹ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ omai? (Olezi 136:23)

¹⁶ Ma tẹ rẹroso Jihova inọ ọ te thọ omai, udu u re te omai otọ. Rekọ ẹsejọ nọ oghẹrẹ ebẹbẹ jọ i te te omai, ma sae jọ ọkora oke krẹkri. Kọ eme Jihova o re ru kẹ omai  evaọ oke utiona? (Se Olezi 136:23.) Ọ rẹ rọ abọ riẹ dẹdẹ omai ẹmẹrera jẹ nabe kpare omai dikihẹ wọhọ odẹme, udu u re gbe whrehe omai hi. (Ol. 28:9; 94:18) Epanọ onana u bi ro fiobọhọ kẹ omai: Ma riẹ nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai ẹsikpobi nọ ma tẹ rẹroso ẹe. Oware nana nọ ma riẹ na u bi fiobọhọ kẹ omai evaọ idhere ivẹ. Orọ ọsosuọ, udu o rẹ jọ omai awọ evaọ oria kpobi nọ ma rrọ kẹhẹ. Orọ avọ ivẹ, eva e rẹ were omai inọ Jihova Ọsẹ oyoyou mai na o bi gine roro kpahe omai gaga.

17. Eme u mu omai ẹro fikinọ uyoyou nọ Jihova o wo kẹ omai o rẹ hiẹ hẹ? (Olezi 33:18-22)

¹⁷ Wọhọ epanọ ma wuhrẹ no na, u mu omai ẹro nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai kru ẹrọwọ mai nọ ma te wo ẹbẹbẹ. (2 Kọr. 4:7-9) Jerimaya ọruẹaro na ọ ta nọ: “Fiki uyoyou Jihova nọ o rẹ hiẹ hẹ ma gbe ri whu hu na, keme ohrọ riẹ u re re vievie he.” (Enu. 3:22) Ajọ u mu omai ẹro nọ uyoyou nọ Jihova o wo kẹ omai o te hiẹ vievie he, keme Ebaibol ọ ta nọ: “Ubiẹro Jihova u bi rri enọ e be dhozọ riẹ, enọ e be hẹrẹ iẹe re o dhesẹ uyoyou riẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ na.”​—Se Olezi 33:18-22.

18-19. (a) Eme ma wuhrẹ no evaọ uzoẹme nana? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁸ Eme u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ evaọ uzoẹme nana? Taure ma te ti kurẹriẹ ziọ ukoko na, Jihova o you omai wọhọ epanọ o you ahwo-akpọ kpobi na. Rekọ nọ ma zihe ruọ idibo riẹ no, o te wo oghẹrẹ uyoyou ofa kẹ omai, koyehọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ. Onana o wha riẹ ze nọ Jihova o ro dede omai fihọ igbama riẹ, ọ tẹ jẹ be thọ omai. Ọ te kuvẹ re oware jọ o hẹriẹ usu mai kugbei hi, yọ o ti ru eyaa riẹ kpobi gba kẹ omai. Ọ gwọlọ nọ ma jọ egbẹnyusu riẹ bẹdẹ bẹdẹ. (Ol. 46:1, 2, 7) Fikiere ghelọ odawọ kpobi nọ u re te omai kẹhẹ, Jihova Ọghẹnẹ o ti fiobọhọ kẹ omai kru ẹrọwọ mai.

¹⁹ Ma wuhrẹ kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro dhesẹ nọ uyoyou nọ o wo kẹ omai o rẹ hiẹ hẹ no. Whaọ ọ gwọlọ nọ ma wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ ohwohwo re. Kọ ẹvẹ ma sai ro ru ere? Ma te ta kpahe iẹe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na.