1. Ta eo Jeova ej rõjañ kõj ñan kõm̦m̦ane?

JEOVA ej m̦õn̦õn̦õ in kwal̦o̦k yokwe eo an em̦ool. (Hos. 6:6) Ej lukkuun rõjañe ri-karejar ro an bwe ren bar ãindein. Ikijjeen ri-kanaan Maika, Anij eo ad ej rõjañ kõj “ñan yokwe, yokwe eo em̦ool.” (Mai. 6:8, ftn., NW) Ealikkar bwe m̦okta jãn ad maroñ kwal̦o̦k kadkad in, jej aikuj in jel̦ã ta in yokwe eo em̦ool.

2. Ta mel̦el̦ein yokwe eo em̦ool?

² Naan kein “yokwe eo em̦ool” rej wal̦o̦k tarrin 230 alen ilo New World Translation of the Holy Scriptures. Jet Baibõl̦ ko em̦õj ukote naan kein “yokwe eo em̦ool” ñan “yokwe” ak “tũriam̦o.” Innem ñe eoon ko ilo katak in im ilo katak eo tok juon renaaj kõjerbale naan kein “yokwe” ak “tũriam̦o,” rej mel̦el̦ein yokwe eo em̦ool. Bõtab ta mel̦el̦ein yokwe eo em̦ool? Ekkar ñan “Kõmel̦el̦e ko kõn Naan ko ilo Baibõl̦” (“Glossary of Bible Terms”) ilo ukok in, ej jitõñl̦o̦k ñan “yokwe eo me ej itok jãn an juon kõn̦aan m̦ool wõt ñan juon, tiljek ñane, im an kajoor kõtaan eo aer ñan doon. Ekkã an naan kein jitõñl̦o̦k ñan yokwe eo an Anij ñan armej ro, bõtab yokwe in ej bar wal̦o̦k ikõtaan armej ro ñan doon.” Jeova ej waanjoñak eo em̦m̦antata kõn yokwe eo em̦ool. Ilo katak in, jenaaj kõnono kõn wãween an Jeova kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan armej ro. Ilo katak eo tok juon, jenaaj kõnono kõn wãween ad maroñ anõke Jeova ãinwõt ri-karejar ro an ikijjeen ad kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan doon.

3. Ta eo Jeova ear kwal̦o̦k ñan Moses kõn e make?

³ Ejjabto ãlikin an kar ri-Israel ro diwõjl̦o̦k jãn Ijipt, Jeova ear kwal̦o̦k ñan Moses kõn Etan im kadkad ko kadkadin. Ear  ba: “Ña [Jeova], ij Anij eo eobrak kõn jouj im tũriam̦o, eo erum̦wij an illu, eo ej [“obrak kõn,” NW] yokwe im tiljek. Inaaj kõjparok kallim̦ur ko aõ ñan to̦ujin epepen im jeorl̦o̦k nana im jerawiwi.” (Ex. 34:6, 7, UBS) Ikijjeen naan kein remmejaja kõn kadkad ko kadkadin Jeova, Jeova ear kwal̦o̦k ñan Moses kõn juon men ejejuwaan kõn yokwe eo an em̦ool. Ta in?

4-5. (1) Ewi wãween an kar Jeova kõmel̦el̦e kõn e? (2) Ta kajjitõk ko jenaaj etali?

⁴ Jeova ear jab baj kõmel̦el̦e kõn e make ãinwõt juon eo me em̦ool an yokwe ak ear kwal̦o̦k bwe ej “obrak kõn yokwe” ak “obrak kõn tũriam̦o.” Naan kein rej pãd ilo eoon ko jet ilo Baibõl̦. (Bõn. 14:18; Nih. 9:17, UBS; Sam 86:15; 103:8, UBS; Joel 2:13, UBS) Ilo kajjojo iien kein, naan kein rej jitõñl̦o̦k ñan Jeova wõt, im ejjañin kar jerbal ñan armej. Ej juon men eaorõk ñan l̦õmn̦ak kake kõn an lukkuun l̦ap an Jeova kwal̦o̦k kõn yokwe eo an em̦ool. Alikkar bwe yokwe eo em̦ool elukkuun aorõk ippãn. * Eñin unin Kiiñ Devid ear em̦m̦akũt in ba: “Am̦ jouj im yokwe, O Jeova, ej pãd ilañ ko . . . Enañin aorõk Am̦ jouj im yokwe, O Anij! Im ro nejin armej ran̦ renaaj ko ñan lorin pein bao ko Am̦.” (Sam 36:5, 7) Ãinwõt Devid, jej ke lukkuun kaorõk yokwe eo em̦ool an Anij?

⁵ Ñan kal̦apl̦o̦k ad jel̦ã kõn yokwe eo em̦ool, jen etale kajjitõk kein ruo: Wõn ro Jeova ej kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan er? Im ewi wãween ad maroñ bõk tokjãn jãn an Jeova kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool?

6. Wõn ro me Jeova ej kwal̦o̦k yokwe em̦ool ñan er?

⁶ Wõn ro me Jeova ej kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan er? Baibõl̦ ej kwal̦o̦k bwe jemaroñ em̦m̦an ippãd ak yokwe elõñ men ko ãinwõt “kallib,” “wain im weil̦,” “kauwe,” “jel̦ãl̦o̦kjen̦,” im “mãlõtlõt”​—er kein ej jet iaaer. (2 Kro. 26:10; JK. 12:1; 21:17; 29:3) Ijoke, yokwe eo em̦ool, ejjab jerbal ñan men ko ak l̦õmn̦ak ko, ak ej jerbal ñan armej ro wõt. Bõtab, Jeova ejjab kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan baj jabdewõt armej. Ej kwal̦o̦k ñan ro ewõr aer jem̦jerã epaak ippãn. Anij eo ad ej tiljek ñan ro m̦õttan. Ewõr juon an karõk em̦m̦an ñan er, im ejjãmin ilo̦k jãn er.

7. Ewi wãween an kar Jeova kwal̦o̦k yokwe ñan aolep armej?

⁷ Jeova ear kwal̦o̦k yokwe ñan aolep armej. Jesus ear ba ñan juon em̦m̦aan etan Nikodimõs im ba: “Joñan an Anij yokwe lal̦ in [ak  armej], ear letok eo ej make wõt Nejin, bwe jabdewõt eo ej kwal̦o̦k an tõmak ilo e, en jab jako ak en bõk mour indeeo.”​—Jon 3:1, 16; Matu 5:44, 45.

8-9. (1) Etke Jeova ej kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan ri-karejar ro an? (2) Ta ko jenaaj kiiõ etali?

⁸ Ãinwõt kar ba m̦oktal̦o̦k, Jeova ej kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan ro wõt me ewõr juon aer jem̦jerã epaak ippãn​—ri-karejar ro an. Jej lo an m̦ool men in jãn naan ko an Kiiñ Devid im ri-kanaan Daniel. Ñan waanjoñak, Devid ear ba: “En jab jem̦l̦o̦k am̦ yokwe ro rejel̦ã kwe.” Im ear bar ba: ‘Yokwe el̦ap an Jeova ej jãn indeeo ñan indeeo ioon ro rej mijak E.’ Im Daniel ear ba: “O Irooj, Anij . . . [eo an] tũriam̦okake ippãn ro rej yokwe E im ippãn ro rej kõjparok kien ko An.” (Sam 36:10, UBS; 103:17; Dan. 9:4) Ekkar ñan naan kein, Jeova ej kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan ri-karejar ro an kõnke rejel̦ã kajjien, rej mijake, yokwe e, im rej kõjparok kien ko an. Jeova ej kwal̦o̦k yokwe eo an em̦ool ñan armej ro an wõt, ri-karejar ro an me rem̦ool.

⁹ M̦okta jãn ad kar jino karejar ñan Jeova, Jeova ear kwal̦o̦k yokwe eo an ñan kõj me ej kwal̦o̦k ñan aolep armej. (Sam 104:14) Bõtab, ãinwõt ri-karejar ro an, jej bareinwõt bõk tokjãn jãn yokwe eo an em̦ool. Ilo m̦ool, Jeova ej kaalikkar ñan ri-karejar ro an im ba: “Yokwe eo aõ ñan eok ejãmin jem̦l̦o̦k.” (Ais. 54:10, UBS) Devid make ear iioone men in, im ear ba: “Jeova [enaaj] kããlõt eo ej yokwe Anij bwe en An.” (Sam 4:3) En kar ewi wãween ad em̦m̦akũt kõn wãween an Jeova lale kõj? Juon ri-jeje Sam ear je im ba: ‘Ro remãlõtlõt ren l̦õmn̦ak kõn men kein; ren kile jouj im yokwe eo el̦ap an Irooj.’ (Sam 107:43, UBS) Ilo ad kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn naanin kakapilõk in, jen kiiõ etale jilu wãween ko me ri-karejar ro an Jeova rej bõk tokjãn jãn yokwe eo an em̦ool.

10. Ewi wãween ad bõk jipañ jãn yokwe eo em̦ool an Anij me ej ñan indeeo? (Sam 31:7, UBS)

¹⁰ Yokwe eo em̦ool an Anij ejjab jem̦l̦o̦k. Mel̦el̦e in eaorõk me ej m̦õttan yokwe eo em̦ool ej wal̦o̦k 26 alen ilo Sam 136 (UBS). Ilo eoon eo jinointata ilo jebta in, ej ba: “Kom̦win kam̦m̦oolol Irooj kõnke e em̦m̦an, im an yokwe ej  ñan indeeo.” (Sam 136:1, UBS) Ilo eoon 2 ñan 26 jej lo naan kein “an yokwe ej ñan indeeo.” Ilo ad riiti eoon ko ñan jem̦l̦o̦kin jebta in, ejjel̦o̦k pere bwe el̦ap ad bwilõñ kõn wãween ko rellõñ me Jeova ej kwal̦o̦k yokwe eo an em̦ool me ejjel̦o̦k jem̦l̦o̦kin. An pãddo ãliji naan kein “an yokwe ej ñan indeeo,” ej kaalikkar ñan kõj bwe yokwe eo an Anij ñan armej ro an ejjab oktak. El̦ap ad bõk kaenõm̦m̦an ilo ad jel̦ã bwe Jeova ejjab m̦õkaj im kõjoole ak ebbweer jãn ri-karejar ro an! Ijello̦kun an ãindein, ñe ej jino kwal̦o̦k yokwe ñan ro rej karejar ñane, ej eddãp wõt ñan er, el̦aptata ilo iien ko rej iioon wãween ko reppen. Wãween ad bõk tokjãn: Ad jel̦ã bwe Jeova ej eddãp wõt ippãd, men in ej kalañlõñ kõj im letok kajoor eo jej aikuji ñan kijenmej ium̦win wãween ko reppen im etetal wõt ilo ial̦ eo ej tõll̦o̦k ñan mour.​—Riit Sam 31:7, UBS.

11. Ekkar ñan Sam 86:5, ta eo ej kõm̦akũt Jeova ñan m̦õn̦õn̦õ in jeorl̦o̦k bõd?

¹¹ Yokwe eo em̦ool an Anij ej kõm̦akũti ñan m̦õn̦õn̦õ in jeorl̦o̦k bõd. Ñe Jeova ej kile bwe juon rijjerawiwi ej ukel̦o̦k im ej ilo̦k jãn kõm̦m̦an ko renana, yokwe eo em̦ool ej kõm̦akũt Jeova ñan jeorl̦o̦k an bõd. Ri-jeje Sam ear ba naan kein kõn Jeova: “Ear jab kõm̦m̦an ñan kõm ãinwõt jerawiwi ko am, ak n̦aon̦eam̦ ekkar ñan bõd ko am.” (Sam 103:8-11) Kõnke Devid ear bar iioon wãween in ekabũrom̦õjm̦õj, ear jel̦ã ewi joñan an eddodo bũruod ñe ej nana bõklõkõt eo ad. Ak ear bareinwõt katak im jel̦ã bwe Jeova ej “kõn̦aan jol̦o̦k bõd.” Ta eo ej kõm̦akũt Jeova ñan jeorl̦o̦k bõd? Uwaak eo ej pãd ilo Sam 86:5. (Riit.) Aet, ãinwõt an Devid kar ba ilo jar eo an, Jeova ej jeorl̦o̦k bõd kõnke ewõr ippãn yokwe eo em̦ool ñan aolep ro me rej kũr ñane.

12-13. Ñe jej eddodo im nana bõklõkõt eo ad kõn bõd ko jaar kõm̦m̦ani m̦okta, ta eo enaaj jipañ kõj?

¹² Ñe jej jerawiwi, ej juon men ejim̦we im em̦m̦an ñe jej bũrom̦õj. Men in emaroñ kõm̦akũt kõj ñan ukel̦o̦k im kõm̦m̦ani buñtõn ne ko jej aikuj in kõm̦m̦ani ñan kajim̦we bõd eo ad. Bõtab, jet iaan ri-karejar ro an Anij ejjab jem̦l̦o̦k aer eddodo kõn an nana bõklõkõt eo aer kõn bõd ko rar kõm̦m̦ani m̦oktal̦o̦k. Bũrueer ej kauweik er im kõm̦m̦an bwe ren tõmak bwe Jeova eban jeorl̦o̦k aer bõd​—jekdo̦o̦n ewi joñan aer ukel̦o̦k. Ñe kwõj bõk kain eñjake rot  in, am̦ nãj katak kõn an Jeova m̦õn̦õn̦õ in kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan ri-karejar ro an enaaj jipañ eok.

¹³ Wãween ad bõk tokjãn: Meñe jejjab weeppãn, jemaroñ lo lañlõñ ilo ad karejar ñan Jeova kõn juon bõklõkõt erreo. Jemaroñ kõm̦m̦ane men in kõnke “bõtõktõkin Jesus, eo ej Nejin, ej karreoik kõj jãn aolep jerawiwi.” (1 Jon 1:7) Ñe kwõj ebbweer kõn jet likjab ko ippam̦, kwõn keememej bwe Jeova em̦õn̦õn̦õ in ak ekõn̦aan jeorl̦o̦k bõd ko an juon eo me ej ukel̦o̦k jãn jerawiwi ko an. L̦õmn̦ak kõn an kar Devid kwal̦o̦k wãween an yokwe eo em̦ool ekkejell̦o̦k ippãn jeorl̦o̦k bõd. Ear je: “Ãinwõt lañ ko reutiej jãn lal̦, ãindein an l̦ap An yokwe ñan ro remijak E. Ãinwõt rear ettol̦o̦k jãn kapilõñ, ãindein Ear likũt bõd ko am ettol̦o̦k jãn kõm.” (Sam 103:11, 12) Ealikkar bwe Jeova em̦õn̦õn̦õ in “kanooj wũjlep in jol̦o̦k bõd ko” ad.​—Ais. 55:7.

14. Ewi wãween an kar Devid kõmel̦el̦eik wãween an yokwe eo em̦ool an Anij kõjparok kõj?

¹⁴ Yokwe eo em̦ool an Anij ej kõjparok kõj ilo tõmak. Ilo jar eo an Devid ñan Jeova, Devid ear ba: “Kwe aõ likõpejñak; kwõnaaj kõjparok eõ jãn jorrããn; kwõnaaj kõpool̦ eõ kõn al ko al in lo̦mo̦o̦r. . . . A eo ej lõke Jeova, tũriam̦o [ak “yokwe eo An em̦ool,” NW] enaaj kõpool̦e.” (Sam 32:7, 10) Ãinwõt an wõrwõr ko ilo iien ko etto kaapool̦ juon jikin kweilo̦k ñan kõjparoke armej ro ie, ãindein an yokwe eo em̦ool an Jeova kaapool̦e kõj, im ej kõjparok tõmak eo ad jãn menin kauwõtata ko me remaroñ ko̦kkure ak kam̦õjn̦o̦ikl̦o̦k kõtaan eo ad ippãn Jeova. Ejjab men in wõt, ak yokwe eo em̦ool an Jeova ej kõm̦akũt e ñan karuwaakl̦o̦k kõj ñane.​—Jrm. 31:3.

15. Ewi wãween an yokwe eo an Jeova ãinwõt juon likõpejñak ak juon jikin bõk kõjparok?

¹⁵ Devid ear kõjerbale juon waanjoñak ñan kaalikkar wãween an Anij kõjparok armej ro an. Ear je im ba: “Anij ej aõ likõpejñak; Anij eo ej yokwe eõ.” Devid ear bar ba naan kein kõn Jeova: “E ej aõ ri-kõjparok im aõ ri-jojomar, Ej aõ jikin likõppejñak im aõ ri-lo̦mo̦o̦r; Ij tõmak bwe enaaj lo̦mo̦o̦ren eõ.” (Sam 59:17, UBS; 144:2, UBS) Etke Devid ear keidi yokwe eo em̦ool an Jeova ñan juon likõpejñak ak juon jikin bõk kõjparok? Kõnke jekdo̦o̦n ia eo jej jokwe ie ilo lal̦ in, toon wõt ad ro ri-karejeran, Jeova enaaj letok jabdewõt kein kõjparok ñan kõjparoke jem̦jerã eo ad eaorõk ippãn. Sam 91 ej bareinwõt kaalikkare men in. Eo ear je Sam in ear ba: “Inaaj ba kõn Jeova e aõ likõpejñak im aõ m̦weo ekajoor.” (Sam 91:1-3, 9, 14) Moses ear kõjerbal juon waanjoñak ãinwõt in kõn juon likõpejñak ak juon jikin bõk kõjparok. (Sam 90:1) Ejjabto jãn iien eo ear tõn mej, Moses ear kwal̦o̦k kõn juon mel̦el̦e ekaenõm̦m̦an. Ear ba: ‘Anij, ej pãd ñan indeeo, ej am̦ jikin jokwe; im ium̦win pã ko rej ñan indeeo.’ (Dut. 33:27) Ta eo naan kein ‘im ium̦win pã ko rej ñan indeeo’ rej kwal̦o̦k ñan kõj kõn Jeova?

16. Ta wãween ko ruo me jejeraam̦m̦an ie? (Sam 136:23, UBS)

¹⁶ Ñe Jeova ej ad jikin likõpejñak, jej eñjake ad jokwane ak jej aenõm̦m̦an. Meñe ãindein, ak emaroñ wõr iien ko jej bũrom̦õj ak ebbweer im epen ad julo̦k eñjake kein. Ilo iien rot kein, ta eo Jeova enaaj kõm̦m̦ane ñan kõj? (Riit Sam 136:23, UBS.) Enaaj likũt pã ko pein ium̦wid, im kõmeraik an kotak kõj, im jipañ kõj bwe jen maroñ bar jutak ak wõnm̦aanl̦o̦k wõt. (Sam 28:9; 94:18) Wãween ad bõk tokjãn: Ilo ad jel̦ã bwe jemaroñ atartar ioon Jeova ilo jabdewõt iien, men in ej jipañ kõj ñan keememej bwe jejeraam̦m̦an ilo ruo wãween ko. Kein kajuon, jekdo̦o̦n ia eo jej jokwe ie, ak ewõr ad jikin bõk kõjparok me jemaroñ  etal ñane. Im kein karuo, Jemãdwõj ilañ el̦ap an kea kake kõj.

17. Kõn yokwe eo em̦ool an Anij, ta eo jemaroñ lõke? (Sam 33:18-22)

¹⁷ Ãinwõt ad kar etale, ñe jej jelm̦ae juon apañ, jemaroñ lõke bwe Jeova enaaj em̦m̦akũt kõn kõj ilo an letok jipañ eo jej aikuji ñan dãpij wõt ad tiljek ñane. (2 Kor. 4:7-9) Ri-kanaan Jeremaia ear ba: “Kõn jouj [ak “yokwe eo em̦ool,” NW] an Jeova jejjab jako, bwe tũriam̦okake ko An rejjab jem̦l̦o̦k.” (Lia. 3:22) Jemaroñ lõke bwe Jeova enaaj kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan kõj kõnke, ãinwõt an ri-jeje Sam eo kaalikkar ñan kõj, ear ba: “Irooj ej lale ro rej mijak e, ro rej lõke jouj im yokwe eo an el̦ap.”​—Riit Sam 33:18-22, UBS.

18-19. (1) Ta eo jekõn̦aan keememej wõt? (2) Ta eo jenaaj etale ilo katak eo tok juon?

¹⁸ Ta eo jekõn̦aan keememej wõt? M̦okta jãn ad kar jino karejar ñan Jeova, ear kwal̦o̦k ñan kõj yokwe eo me ej kwal̦o̦k ñan aolep armej. Bõtab ãinwõt ri-karejar ro an, jej bareinwõt bõk tokjãn jãn yokwe eo an em̦ool. Yokwe in ej kõm̦akũt Jeova bwe en kõjparok kõj kõn pein kõjparok ko an ilo kõkkar. Aolep iien enaaj kõm̦m̦an bwe jen pãdwõt iturin im enaaj kajejjet karõk eo an kõn kõj. Ekõn̦aan bwe jen lo tõprak! (Sam 46:1, 2, 7) Kõn men in, jekdo̦o̦n ta apañ ko jej jelm̦aiki, ak Jeova enaaj letok kajoor eo jej aikuji bwe jen maroñ dãpij wõt ad tiljek ñane.

¹⁹ Em̦õj ad lo wãween an Jeova kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan ri-karejar ro an. Innem Jeova ej kõtmãne bwe jen bar kwal̦o̦k yokwe eo em̦ool ñan doon. Ewi wãween ad maroñ kõm̦m̦ane men in? Katak eo tok juon enaaj kõnono kõn men in eaorõk.