1. Andi Jehovah ta da u taanga fuu du?

JEHOVAH lobi di fasi de kai bunuhati (Hos. 6:6). A ta da dee dinima fëën taanga u deseei ko lobi di fasi aki tu. Jehovah bi mbei di tjabukama fëën de kai Mika, sikifi wan soni di ta da u taanga fuu ko abi bunuhati tu (Mik. 6:8). Ma ufö u du di soni dë, a dë fanöudu fuu ko sabi andi da bunuhati.

2. Andi da bunuhati?

² Andi da bunuhati? Te wan sëmbë abi „bunuhati”, nöö hën da a ta hoi hënseei a wan sëmbë u di a lobi ën ku hii hën hati. Te di Bëibel ta taki u bunuhati, nöö a lo’ u nama möön gaanfa ku di lobi di Gadu lobi libisëmbë. Ma sëmbë ku sëmbë sa lei taa de lobi deseei a di lö fasi aki tu. Jehovah da di Sëmbë di ta möön lei taa a abi bunuhati da sëmbë. A di woto aki, woo taki unfa Jehovah ta lei sëmbë taa a abi bunuhati da de. A di woto di ta ko baka disi, woo taki unfa u dee dinima u Jehovah Gadu sa djeesi Jehovah a di fasi aki.

3. Unfa Jehovah bi heepi Mosesi faa ko sabi un pei sëmbë a dë?

³ Kölö sö baka di dee Isaëli sëmbë kumutu a Egepiti, hën Jehovah bi piki Mosesi un pei sëmbë a dë. A bi taki taa: „Jehovah, Jehovah, wan Gadu di abi tjalihati u sëmbë, nöö a lobi sëmbë tu. Hati fëën an ta boonu hesi, a abi bunuhati pasa maaka, nöö hii juu a ta du dee soni dee a ta taki. A ta du bunu da dusudusu sëmbë, nöö a ta da sëmbë paadon te de  mbei wan föutu, te de du hogi, söseei te de du zöndu” (Ëki. 34:6, 7). Di soni di Jehovah bi taki aki bi heepi Mosesi faa ko fusutan wan apaiti soni u di bunuhati fëën. Andi da di soni dë?

4-5. (a) Un pei fasi Jehovah ta taki taa a abi? (b) Na un hakisi woo buta pakisei?

⁴ Jehovah an taki nöö taa a abi bunuhati, ma a taki taa „a abi bunuhati pasa maaka”. Di Bëibel ta taki u di soni aki sikisi woto pasi jeti (Nöb. 14:18; Neh. 9:17; Ps. 86:15; 103:8; Joë. 2:13; Jona 4:2). Hiniwan juu te a ta taki di soni aki, nöö u Jehovah a ta taki, ma na u libisëmbë. A dë wan gaan soni taa Jehovah seei ta taki a di Bëibel unfa a abi bunuhati tjika. Di soni aki ta lei u taa di soni de kai bunuhati, dë wan gaan soni da Jehovah. * An ta foondo u taa Könu Dafiti bi taki taa: „Jehovah o, di bunuhati di i ta lei taa i abi da sëmbë ta dou te a liba ala . . . Gadu o, di bunuhati di i ta lei taa i abi da sëmbë ta bigi da mi. Libisëmbë ta kule ko tjubi a dee hanza fii basu” (Ps. 36:5, 7). U ta tei di bunuhati u Jehovah u bigi, kumafa Dafiti bi ta tei ën u bigi ö?

⁵ Boo buta pakisei a tu hakisi fuu sa ko fusutan möön bunu andi da bunuhati. Dee tu hakisi da: Ambë Jehovah ta lei taa a abi bunuhati da? Söseei unfa u sa feni wini u di bunuhati u Jehovah?

6. Ambë Jehovah ta lei taa a abi bunuhati da?

⁶ Ambë Jehovah ta lei taa a abi bunuhati da? Di Bëibel ta taki taa u sa lobi sömëni soni, kuma „goon wooko”, „win ku fatu”, „köni”, „te de ta leti u buta a pasi”, „di sabi di sëmbë ta sabi soni”, ku woto soni jeti (2 Klon. 26:10; Nöng. 12:1; 21:17; 29:3). Ma wan sëmbë an sa lei taa a abi bunuhati da wan soni. Sëmbë nöö a sa lei taa a abi di fasi aki da. Ma na hii sëmbë Jehovah ta lei taa a abi bunuhati da. A ta lei taa a abi bunuhati da dee sëmbë dee ku ën dë gaan mati. Di Gadu fuu ta hoi hënseei a dee mati fëën. A abi bunu soni a pakisei di a kë du da de, nöö hii juu a o ta lobi de.

7. Unfa Jehovah ta lei taa a lobi hii sëmbë?

⁷ Jehovah ta lei taa a lobi hii libisëmbë. Jesosi bi piki wan womi de kai Nikodemusi taa: „Masa Gadu lobi libisëmbë sö tee a da de di wan kodo Womi Mii fëën di a abi. Nöö ee wan sëmbë i ta biibi a di Mii fëën aki liba, nöö ja o lasi go kaba a sösö möönsö, ma i abi di libi u teego kaa.”​—Joh. 3:1, 16; Mat. 5:44, 45.

8-9. (a) Faandi mbei Jehovah ta lei dee dinima fëën taa a abi bunuhati da de? (b) Fuun soni woo taki?

 ⁸ Kumafa u bi taki kaa, dee sëmbë dee ku Jehovah dë gaan mati, de nöö a ta lei taa a abi bunuhati da. Hën da fuu taki ën, dee dinima fëën a ta lei taa a abi di lö lobi aki da. U ta si di soni aki te u luku di soni di Könu Dafiti ku di tjabukama Daniëli bi taki. Dafiti bi taki taa: „Na disa u lei taa i abi bunuhati u dee sëmbë dee sabi i.” „U nöömö seei Jehovah ta lei taa a abi bunuhati u dee sëmbë dee ta dini ën.” Nöö Daniëli bi taki taa: ’Ke Jehovah di tuutuu Gadu, i ta hoi iseei a dee sëmbë dee lobi i, söseei dee ta hoi dee wëti fii. I ta lei dee sëmbë aki taa i abi bunuhati u de’ (Ps. 36:10; 103:17; Dan. 9:4). Te u luku dee soni dee sikifi a dee tëkisi aki, nöö u ta si taa Jehovah ta lei taa a abi bunuhati da dee dinima fëën, u di de sabi ën, u di de ta lesipeki ën, u di de lobi ën, söseei u di de ta hoi dee wëti fëën. Dee sëmbë dee ta dini Jehovah a di soifi fasi nöö a ta lei taa a abi di lö lobi aki da.

⁹ Ufö u bi bigi dini Jehovah, u bi ta feni wini u di lobi di Jehovah ta lei taa a abi da hii libisëmbë (Ps. 104:14). Ma fa u ko dë dinima fëën aki, nöö u ta feni wini u di bunuhati di a ta lei taa a abi da dee dinima fëën tu. Jehovah ta paamusi dee dinima fëën taa: „Nöiti mi o disa u lei i taa mi abi bunuhati fii” (Jes. 54:10). Dafiti seei bi ko si taa „Jehovah o da di sëmbë di ta hoi hënseei nëën gaandi” (Ps. 4:3). Andi u musu kë du u di Jehovah ta lei taa a abi bunuhati da u? Di psalöm sikifima bi taki taa: „Ambë köni tuutuu? Wë di sëmbë dë hën o si dee soni aki, nöö a o buta pakisei a di fasi fa Jehovah ta lei sëmbë taa a abi bunuhati u de” (Ps. 107:43). Jehovah hën mbei sëmbë sikifi di soni aki. Fëën mbei boo taki u dii fasi fa dee dinima u Jehovah ta feni wini u di bunuhati fëën.

10. Unfa di sabi di u sabi taa Jehovah abi bunuhati da sëmbë u teego ta heepi u? (Psalöm 31:7)

¹⁰ Di bunuhati u Gadu dë u teego. Psalöm 136 ta taki di soni aki 26 pasi. A sikifi a di fosu vers u di Psalöm dë taa: „Un da Jehovah  tangi, biga a abi bunuhati. Di bunuhati fëën dë u teego” (Ps. 136:1). A vers 2 te dou vers 26 u ta lesi taa: „Di bunuhati fëën dë u teego.” Te u ta lesi dee lasiti vers u di psalöm aki, nöö u ta si taa Jehovah ta lei u a sömëni fasi taa a abi bunuhati u nöömö. Di soni aki ta bigi da u seei. Dee wöutu di „bunuhati fëën dë u teego”, ta mbei u dë seiki taa di bunuhati u Jehovah an dë u wan pisiten nöö. U sabi taa Jehovah an o mbei pikipiki soni di dee dinima fëën ta du, tapëën fu an lobi de möön. Di soni aki ta mbei di biibi fuu ko taanga seei. Te Jehovah abi bunuhati u wan sëmbë, nöö a ta lobi di sëmbë nango nöömö, söseei a ta hoi hënseei nëën te soni ta miti ën. Unfa u ta feni wini? U ta wai seei u di u sabi taa Jehovah ta hoi hënseei a dee dinima fëën. Nöö di soni aki ta da u taanga fuu ta dini Jehovah go dou aluwasi ee soni ta miti u.​—Lesi Psalöm 31:7.

11. Andi ta mbei Jehovah ta da sëmbë paadon, te u luku Psalöm 86:5?

¹¹ Jehovah ta da sëmbë paadon u di a abi bunuhati. Te wan sëmbë ta tjali u dee zöndu dee a du, söseei te a tapa ku dee zöndu fëën, nöö Jehovah ta da di sëmbë paadon u di a abi bunuhati. Dafiti bi taki u Jehovah taa: „An da u hii dee sitaafu dee u musu kisi u dee zöndu fuu. An mbei u paka u hii dee föutu dee u mbei” (Ps. 103:8-11). Soni bi miti Dafiti nëën libi, nöö a bi sabi unfa soni sa ta hebi da wan sëmbë tjika te háti ta fon mën. Ma a bi ko sabi tu taa Jehovah ta dë „kabakaba u da sëmbë paadon”. Andi ta mbei Jehovah ta da sëmbë paadon? U sa feni di piki a Psalöm 86:5. (Lesi ën.) Awa, Dafiti bi taki a wan begi taa Jehovah ta da sëmbë paadon, u di a abi bunuhati pasa maaka da dee sëmbë dee ta begi ën faa da de paadon.

12-13. Andi o heepi u ee háti fuu ta fon u, söseei ee u ta fii bookosaka u di u bi mbei föutu a di ten di pasa?

¹² A bunu, söseei a fiti taa a ta hati u te u du wan zöndu. Di soni dë sa mbei u hakisi Gadu faa da u paadon, söseei a sa mbei u bia du soni woto fasi. Ma so juu, háti u so sëmbë ta fon de nango nöömö u soni di de bi du a di ten di pasa. De ta si kuma Jehovah an o sa da de paadon, aluwasi fa de ta tjali u di zöndu u  de. Wë kandë sö i ta fii. Ma ee i ko sabi unfa Jehovah ta dë kabakaba tjika u lei dee dinima fëën taa a abi bunuhati u de, nöö ja o ta fii sö möön.

¹³ Unfa u ta feni wini? Hii fa u dë zöndu libisëmbë, tökuseei u sa dini Jehovah ku wan limbo háti. Di soni aki dë sö, u di „di buuu u di Womi Mii fëën Jesosi, ta puu hii dee zöndu fuu tuu fuu ta dë limbolimbo” (1 Joh. 1:7). Ee i ta fii bookosaka u di i bi mbei wan föutu, nöö hoi a pakisei taa Jehovah ta dë kabakaba seei u da wan sëmbë paadon, te di sëmbë ta tjali u di zöndu di a du. Luku andi Dafiti bi taki u di bunuhati di Jehovah abi, ku di da di a ta da sëmbë paadon. A bi taki taa: „Biga leti kumafa ja sa maaka un longi liba ala dë ku goonliba aki, sö nöö ja sa maaka di bunuhati di Gadu ta lei taa a abi da dee sëmbë dee ta dini ën. Leti kumafa sonu kumutu longi ku sonu go, sö nöö a buta dee zöndu fuu tee a longi ala” (Ps. 103:11, 12). Awa, Jehovah dë kabakaba u ’da sëmbë paadon ku hii hën hati’.​—Jes. 55:7.

14. Unfa Dafiti heepi u fuu fusutan unfa di bunuhati u Jehovah ta tjubi u?

¹⁴ Di bunuhati u Gadu ta tjubi u a di së u di biibi. Dafiti bi begi Jehovah taa: „I dë kuma wan tjubi kamian da mi, i ta tjubi mi te fuka ta miti mi. Sëmbë sa jei fa i ta wai te i ta puu mi a fuka. . . . Di sëmbë di ta biibi Jehovah ta si di bunuhati fëën” (Ps. 32:7, 10). Leti kumafa dee peni di bi lomboto wan foto na awooten bi ta tjubi dee sëmbë u di foto, sö nöö di bunuhati u Jehovah lomboto u. A ta tjubi u da soni di bi o sa poi di dë di u ku ën dë mati. Na di dë nöö, di bunuhati u Jehovah ta mbei a ta hai u ko nëën.​—Jel. 31:3.

15. Unfa di bunuhati u Jehovah dë kuma wan tjubi kamian da u?

¹⁵ Dafiti bi taki wan woto soni tu di ta lei u unfa Gadu ta tjubi dee sëmbë fëën. A bi sikifi taa: „Gadu da wan kuun ka mi sa kule go tjubi. A dë wan Gadu di ta lei mi bunuhati.” Söseei Dafiti bi taki u Jehovah taa: „Hën ta lei mi bunuhati, a dë wan taanga foto da mi, mi sa kule go tjubi nëën biga an dë wan kamian di ta da fëëë. A ta tjubi mi, a ta tapa hogi da mi, nöö nëën mi ta kule go tjubi” (Ps. 59:17; 144:2). Faandi mbei Dafiti bi taki taa di bunuhati u Jehovah dë kuma wan tjubi kamian, söseei taa a dë kuma wan taanga foto? Wë an abi naasë u goonliba u dë, solanga u dë dinima u Jehovah, a o ta tjubi u u di a o da u hii soni di u abi fanöudu sö taa u ku ën sa dë mati go dou. Di wan seei soni a ta paamusi u a Psalöm 91. Di sikifima u di psalöm aki taki taa: „Mi o piki Jehovah taa: ’Ju da mi tjubi kamian, mi gaan tjubi kamian’” (Ps. 91:1-3, 9, 14). Mosesi bi taki sö wan soni tu di a bi taki taa Jehovah dë kuma wan kamian ka i sa go tjubi (Ps. 90:1). Boiti di dë, ufö Mosesi dëdë a bi taki wan möön gaan soni di ta da u kötöhati. A bi taki taa: „Di Gadu fu awooten da wan tjubi kamian. Hii juu hën maun ta dë a i basu faa heepi i” (Deto. 33:27). Andi a kë taki taa „hii juu hën maun ta dë a i basu faa heepi i”?

16. Andi da tu fasi fa Jehovah ta heepi u? (Psalöm 136:23)

¹⁶ Te Jehovah dë di kamian ka u nango tjubi, nöö wa o ta fëëë. Hii fa a dë sö, tökuseei u ta fii bookosaka so juu, nöö a ta taanga da u fuu kisi useei. Te a dë sö, nöö unfa Jehovah o heepi u? (Lesi Psalöm 136:23.) A o buta hën maun a u basu, nöö a o hopo u saapi sö taa u sa kisi useei (Ps. 28:9; 94:18). Unfa u ta feni wini? U sabi taa Jehovah o heepi u hii juu. Di soni aki mbei wa ta fëëkëtë taa tu fasi dë fa Jehovah ta heepi u. Di fosu fasi da, aan toobi ka u ta libi, u abi wan tjubi kamian di an  ta da fëëë. Di u tu fasi da, di lobihati Tata fuu a liba ala ta booko hën hedi ku u.

17. Fuun soni u sa dë seiki, u di Gadu abi bunuhati fuu? (Psalöm 33:18-22)

¹⁷ Kumafa u bi luku kaa, nöö te tesi ta miti u, nöö u sa dë seiki taa Jehovah o heepi u. A o da u di taanga di u abi fanöudu fuu hoi useei nëën (2 Kol. 4:7-9). Di tjabukama Jelemia bi taki taa: „U di Jehovah ta lei u di bunuhati fëën, mbei an kii u. Awa, nöiti a o pasa taa an o abi tjalihati möön” (Këë. 3:22). U sa abi di biibi taa di bunuhati u Jehovah an o kaba, leti kumafa di psalöm sikifima bi taki. A bi taki taa: „Jehovah ta buta pakisei a dee sëmbë dee ta lesipeki ën, ku dee ta wakiti faa abi bunuhati u de.”​—Lesi Psalöm 33:18-22.

18-19. (a) Andi u kë hoi a pakisei? (b) Andi woo luku a di woto di ta ko?

¹⁸ Andi u kë hoi a pakisei? Ufö u bi bigi dini Jehovah, nöö a bi lobi u kumafa a lobi hii libisëmbë tuu. Ma di u bigi dini ën, hën u bigi feni wini u di bunuhati fëën tu. Di bunuhati di a abi da u aki, ta mbei taa u ta feni tjubi nëën. Hii ten a o hoi u zuntu ku ën, nöö a o du dee soni dee a paamusi u. A kë fuu ku ën dë mati u teego! (Ps. 46:1, 2, 7). Fëën mbei aluwasi un tesi ta ko miti u, Jehovah o da u di taanga di u abi fanöudu fuu hoi useei nëën.

¹⁹ U si fa Jehovah ta lei taa a abi bunuhati u dee dinima fëën. U di a ta lei u di fasi aki, mbei a kë taa useei musu lei taa u abi bunuhati da dee baaa ku dee sisa fuu tu. Unfa u sa du di soni dë? A di woto di ta ko woo taki u di fanöudu soni aki.