1. Tira ango ma Petero omiyo bot luye luwote, dok pingo tirane twero nen calo gin ma pe waromo lubone?

KADI bed genwa tye me kwo i lobo nyo i polo, watwero nongo adwogi maber ki i nyamo tira ma lakwena Petero omiyo bot Lukricitayo ma kiwirogi i cencwari me acel. Petero ocoyo ni: “Kit macalo ngat ma olwongowu leng, wun bene wubed jo maleng i kitwu ducu; pien coc ma yam gicoyo loko ni, ‘Wubed jo maleng, pien an aleng.’” (1 Pet. 1:15, 16) Ki i lok magi, wapwonyo ni watwero lubo lanen pa Jehovah, ma en aye lanen maber loyo me bedo leng. Waromo dok omyero wabed jo maleng i kitwa ducu. Man twero nen calo gin ma pe twere pien watye ki roc. Petero kikome bene otimo bal mogo; ento lanene nyuto ni watwero doko “jo maleng.”

2. Lapeny mene ma wabinyamogi i pwony man?

² I pwony man, wabinyamo lapeny magi: Tyen lokke ngo me bedo leng? Baibul pwonyowa gin ango madok i kom lengo pa Jehovah? Watwero doko jo maleng i kitwa ducu nining? Dok bedowa maleng kubbe nining ki watwa ki Jehovah?

3. Jo mapol gitamo ni ngat maleng bedo nining nyo timme nining, ento watwero nongo ngec ma atir ki kwene?

³ Cal pa “jo maleng” ma kigoyo i dini mapol nyuto jo ma pe gibwunyo dok wanggi opong ki cwercwiny. Ento tika bedo leng weko ngat moni bedo ma cwinye pe yom? Baibul waco ni Jehovah obedo “Lubanga ma layomcwiny.” (1 Tem. 1:11, NWT) Jo ma giwore bene “gitye ki yomcwiny.” (Jab. 144:15) Yecu okwero lupwonye dini ma giruko  bongi ma kite dok pat kun gitimo jami mabeco wek jo mukene onengi. (Mat. 6:1; Mar. 12:38) Lukricitayo me ada gingeyo tyen lok me bedo leng pien gupwonyo gin ma Baibul waco. Wangeyo ni Lubanga marowa dok en pe twero miniwa cik ma pe waromo lubone. Pi meno ka Jehovah owacciwa ni: ‘Wubed jo maleng,’ wangeyo labongo akalakala mo keken ni meno twere. Ngene kene ni, ma peya wadoko jo maleng i kitwa ducu, mitte ni kong waniang gin ma bedo leng kwako.

4. Lok magi ni “leng” ki “lengo” tyen lokgi ngo?

⁴ Tyen lokke ngo me bedo leng? I Baibul, lok man ni “leng” nyo “lengo” kitiyo kwede ka kiloko i kom bedo leng i kitwa ki worowa. Lok magi bene kitwero tic kwedgi me lok i kom gin ma kipoko pat pi tic pa Lubanga. Me ketone i yo mukene, kitwero waco ni wabedo jo maleng ka kitwa leng, waworo Jehovah i yo ma en cwako, dok watye ki wat macok kwede. Watye ki ur madit ni, kadi bed watye ki roc dok Jehovah leng i yo ducu, en pud mito bedo ki wat macok kwedwa.

5. Gin ango ma watwero pwonyone madok i kom Jehovah ki bot lumalaika ma lugen?

⁵ Jehovah obedo ngat maleng i yo ducu. Man aye gin ma lucerapi, nyo lumalaika ma gitye cok ki komker pa Jehovah, guwaco. Mogo i kingi guwaco ni: “[Jehovah] me mony leng, leng dok leng.” (Ic. 6:3) Ngene kene ni, me bedo ki wat macok ki Lubangagi maleng-ngi, lumalaika kikomgi omyero gubed leng—dok bene gileng. Meno aye tyen lok mumiyo kabedo mogo ma lumalaika gukelo iye kwena bot dano i wi lobo onongo doko leng. Man aye gin mutimme i kare ma Moses ocito ka neno caka ma tye ka lyel mac.—Nia 3:2-5; Yoc. 5:15.

6-7. (a) Ma lubbe ki Nia 15:1, 11, Moses oweko onen ka maleng nining ni Lubanga leng? (b) Gin ango ma onongo poyo wi Luicrael ni Lubanga leng? (Nen cal ma tye i pok ngeye.)

⁶ I nge Moses telo Luicrael me ngolo Nam Makwar, en onwoyo botgi ni Jehovah Lubangagi leng. (Kwan Nia 15:1, 11.) Luejipt, ma onongo giworo lubange me goba, onongo pe gileng. Jo Kanaan onongo bene giworo lubange me goba dok pe gubedo jo maleng. Woro pa jo Kanaan onongo kwako tyero lutinogi bot jogi ki tim me buto mogo malik. (Levi 18:3, 4, 21-24; Nwo. 18:9, 10) Ento Jehovah pat adada ki lubange me goba magi. En pe twero waco ki jo ma wore ni gutim tim caro nyo gin mo keken ma pyedogi. En leng i yo ducu. Me poyo wi Luicrael i kom lok meno, onongo kigoro coc mo i kom akwaya jabu ma lalamdog madit ruko i kom kitambara adwala ma i wiye. Akwaya jabu meno onongo tye ki lok man ni: ‘Jehovah leng.’—Nia 28:36-38.

⁷ Coc ma kigoro i kom akwaya jabu meno onongo nyuto ka maleng bot dano ducu ma gineno ni Jehovah leng adada. Ento ket kong ni Laicrael mo pe twero neno akwaya jabu meno pien en pe twero cito cok ki lalamdog madit. Tika en onongo pud bingeyo ni Jehovah leng? Ada! Luicrael ducu onongo giwinyo lok meno ka kitye ka kwano Cik i nyim co, mon, ki lutino. (Nwo. 31:9-12) Ka onongo ibedo tye i kare meno, kono onongo iwinyo lok magi: “An a Rwot [Jehovah] Lubangawu; pi meno . . . wubed jo maleng, pien an aleng.” “Wubed jo maleng pira, pien an Rwot aleng.”—Levi 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Gin ango ma wapwonyo ki i Lulevi 19:2 ki 1 Petero 1:14-16?

 ⁸ Kombeddi dong wabineno gin mo ma Jehovah owaco ni omyero kikwan ka maleng bot Luicrael ducu, ma wanongo i Lulevi 19:2. Jehovah owaco bot Moses ni: “Wac bot lwak jo Icrael ducu ni, ‘Myero wubed jo maleng, pien an Rwot Lubangawu aleng.” Twero bedo ni Petero onongo tye ka lok i kom tyeng meno i kare ma en ocuko cwiny Lukricitayo ni “wubed jo maleng.” (Kwan 1 Petero 1:14-16.) Ngene kene ni, pe watye i te Cik pa Moses. Kadi bed kit meno, gin ma Petero ocoyo-ni moko gin ma wapwonyo ki i Lulevi 19:2, ni, Jehovah leng dok jo ma gimare myero gutute me bedo jo maleng. Man tye ada kadi bed watye ki gen me kwo i polo nyo i paradic i lobo.—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Nyamo lok ma tye i Lulevi cura 19 bikonyowa nining?

⁹ Kit macalo wamito yomo cwiny Lubangawa maleng-ngi, watye ki miti me pwonyo kit ma watwero doko kwede jo maleng. Jehovah miniwa tam i kom kit ma watwero timo kwede meno. Waromo nongo tam meno i Lulevi cura 19. Lacoc mo ma Lajudaya ma nyinge Marcus Kalisch ocoyo ni: “Man aye nen calo obedo cura ma pire tek loyo i buk pa Lulevi ki dok i kin bukke abic mukwongo me Baibul.” Wi myero opo ni Lulevi cura 19 cakke ki lok man ni: “Myero wubed jo maleng.” Kong dong wanyamu tyeng mogo ki i cura man ma pwonyowa yo mapatpat ma watwero bedo kwede jo maleng i kwowa me nino ducu.

10-11. Lulevi 19:3 waco ni omyero watim gin ango, dok pingo man pire tek adada?

¹⁰ I nge waco ni Luicrael myero gubed jo maleng, Jehovah omedo ni: ‘Ngat acel acel ma i kinwu owor minne ki wonne, an a Jehovah Lubangawu.’—Levi 19:2, 3.

¹¹ Nen ka maleng ni, omyero walub cik pa Lubanga ma waco ni wawor lunywalwa. Wi opo i kom gin ma Yecu owaco i kare ma laco mo openye ni: “Atim gin ango maber wek alim kwo ma pe tum?”  But lagam pa Yecu obedo ni laco-ni myero owor wonne ki mine. (Mat. 19:16-19) Yecu okwero Luparicayo ki lupwony-cik pien onongo gitimo gin mo keken ma twere me weyo gwoko lunywalgi. I yo meno, gin ‘gumiyo lok pa Lubanga dong odoko goro.’ (Mat. 15:3-6) “Lok pa Lubanga” onongo tye iye cik me abic i kin Cik Apar kacel ki gin ma wakwano i Lulevi 19:3. (Nia 20:12) Wi dok myero opo ni, tira ma kimiyo i Lulevi 19:3 me woro wego ki mego, bino cutcut i nge lok man ni: “Myero wubed jo maleng, pien an Rwot [Jehovah] Lubangawu aleng.”

12. Watwero keto i tic cik ma nonge i Lulevi 19:3 nining?

¹² Ka watamo i kom cik ma Jehovah omiyo botwa me woro lunywalwa, waromo pennye kekenwa ni, ‘An tika aworo lunyodona?’ Ka iwinyo calo pe ibedo ka minigi woro muromo i kare mukato angec, iromo moko tammi kombeddi me timo alokaloka. Pe itwero loko jami mutimme angec, ento iromo moko tammi cakke tin me timo jami pi lunyodoni dok kacel kwedgi. Gwok nyo itwero keto yub me medo cawa ma icwalo kacel kwedgi. Nyo itwero konyogi ki jami me kom ma mitte, nyo me bedo ki wat macok ki Jehovah kun gimedde ki tic pire. Nyo bene iromo cuko cwinygi. Ka itimo meno, ci nongo itye ka lubo cik ma nonge i Lulevi 19:3.

13. (a) Tira mukene ango ma wanongo i Lulevi 19:3? (b) Watwero lubo lanen pa Yecu nining i kare-ni, kit ma kicoyo kwede i Luka 4:16-18?

¹³ Lulevi 19:3 pwonyowa gin mukene i kom doko jo maleng. Ginacoya man loko i kom gwoko nino me Cabat. Lukricitayo pe gitye i te Cik pa Moses, pi meno pe mitte ni wagwok Cabat cabit ki cabit. Kadi bed kit meno, pud watwero pwonyo jami mapol ki i kit ma Luicrael onongo gigwoko kwede Cabat ki adwogi maber ma gunongo pi timo meno. Nino me Cabat onongo obedo nino me yweyo ki i tic me nino ducu ki me woro Lubanga. * Meno aye tyen lok mumiyo i nino me Cabat, Yecu onongo cito i kacokke pa Lujudaya i taun ma en odongo iye ci kwano Lok pa Lubanga. (Nia 31:12-15; kwan Luka 4:16-18.) Cik pa Lubanga ma kicoyo i Lulevi 19:3 ni “wugwok cabitta ducu” myero otug cwinywa me kwanyo kare ki i ticwa me nino ducu wek wawor Lubanga. In mono itamo ni itwero timo makato me woro cik meno? Ka ikwanyo cawa me woro Jehovah kare ki kare, ibidongo wat macok ki Jehovah, ma pire tek adada me doko jo maleng.

14. Lok ada ma pire tek mene ma kiloko iye teretere i Lulevi cura 19?

¹⁴ Lulevi cura 19 nwoyo teretere lok ada mo ma pire tek adada ma romo konyowa me bedo jo maleng. Tyeng me 4 gik ki lok man ni: “An a Rwot [Jehovah] Lubangawu.” Lok ma kit meno nonge tyen 16 kulu i cura man. Man poyo wiwa i kom cik me acel: “An a Rwot [Jehovah] Lubangani . . . Pe ibed ki lubanga mukene kono an kena.” (Nia 20:2, 3) Lakricitayo mo keken ma mito bedo leng myero onen ni pe eweko gin mo nyo ngat mo keken pire odoko tek loyo watte ki Lubangane. Dok kit macalo wabedo Lucaden pa Jehovah, wamoko tamwa me gwokke ki timo gin mo keken ma romo kelo lewic i nying Jehovah maleng-ngi.—Levi 19:12; Ic. 57:15.

15. Tyeng ma i Lulevi cura 19 madok i kom tyero lee myero otug cwinywa me timo gin ango?

 ¹⁵ Luicrael onongo ginyuto ni giye Jehovah macalo Lubangagi ki gwoko cikke. Lulevi 18:4 waco ni: “Myero wuti gin ma aciko, wumak cikka, wulubi. An a Rwot [Jehovah] Lubangawu.” Cura 19 tye ki ‘cik’ mogo pi Luicrael. Me labolle, tyeng me 5-8, 21, 22 loko i kom tyero lee. Onongo mitte ni Luicrael gutyer lee magi i yo ma pe ‘pyedo gin maleng pa Jehovah.’ Kwano tyeng magi myero otug cwinywa me yomo cwiny Jehovah ki dok me mine pak ma tye calo gitum ma en jolo, kit ma Jo Ibru 13:15 cuko cwinywa me timone.

16. Cik ma iye lac mene ma nonge i Lulevi cura 19 ma twero poyo wiwa i kom apokapoka ma tye i kin jo ma giworo Lubanga ki jo ma pe giwore?

¹⁶ Me doko jo maleng, myero wabed atera me bedo pat ki jo ma pe woro Jehovah. Meno twero bedo tek adada. I cawa mukene lutino kwan luwotwa, lutic luwotwa, wadiwa ma pe giworo Jehovah, ki jo mukene giromo diyowa me timo jami mogo ma romo gengowa ki woro Jehovah. Ka gutimo meno, ci nongo watye ki tam madit adada me amoka. Ngo ma romo konyowa me moko tam matir? Nen kong cik ma iye lac man ma nonge i Lulevi 19:19, ma waco ni: “Pe iruk bongo ma gicweyo ki kit uci aryo mapatpat.” Cik meno onongo konyo me poko Luicrael ki bot rok ma orumogi. Kit macalo pe watye i te Cik pa Moses, pe obedo gin marac pi Lakricitayo me ruko bongo ma kicweyo ki uci mapatpat, calo pama ki yer romo. Ento wakwero bedo calo jo ma niyegi ki timgi pe rwatte ki gin ma Baibul pwonyo, kadi gubedo lutino kwan luwotwa, lutic luwotwa, nyo wadiwa. Ngene kene ni, wamaro wadiwa matek, dok wanyuto mar pi jo mukene bene. Ento tam ma wamoko i kwowa nyuto ni wabiworo Jehovah, kadi bed meno weko wanen pat ki jo murumowa. Meno pire tek adada pien ka wamito doko jo maleng, myero wabed pat pi tic pa Lubanga.—2 Kor. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. Pwony ma pire tek ango ma wanongo ki i Lulevi 19:23-25?

¹⁷ Lok man ni “An a Rwot [Jehovah] Lubangawu” onongo myero opo wi Luicrael ni watgi ki Jehovah aye obedo gin ma pire tek loyo i kwogi. Onongo gitwero timo man nining? Lulevi 19:23-25 nyutiwa yo acel. (Kwan.) Lok meno onongo gudo Luicrael nining i kare ma gudonyo i Lobo ma Kiciko Pire-ni? Ka laco mo opito  yadi me acama, en onongo pe myero ocam nyig yadi magi pi mwaki adek. I mwaka me angwenne, en onongo tero nyig yadi magi me atyera i ot pa Lubanga. Laco man onongo dong twero cako camone i mwaka me abic. Cik man onongo myero okony Luicrael me niang ni pe mitte ni guket pi mitigi mukwongo. Jehovah onongo mito ni gugen ni ebigwokogi dok guket woro Jehovah obed gin mukwongo i kwogi. En onongo bineno ni gitye ki jami muromo me acama. Dok Lubanga ocuko cwinygi me bedo ki yot cing kun gimiyo mot i kabedo ma onongo kiwore iye.

¹⁸ Cik ma kicoyo i Lulevi 19:23-25 poyo wiwa i kom lok pa Yecu ma nonge i Pwonye me Wi Got. En owaco ni: “Pe wubed ki tam mapol pi kwowu, ni wubicamo ango, nyo ni wubimato ango.” Yecu omedde ni: “Wonwu ma tye i polo ngeyo bene ni wumito jami magi ducu.” Lubanga bimiyo botwa jami ma mitte, kit ma en timo kwede pi winyi. (Mat. 6:25, 26, 32) Wageno ni Jehovah bigwokowa. Dok ‘wakonyo lucan’ labongo kuto pany. Cwinywa bene yom me miyo mot me konyo culo pi jami ma mitte pi kacokkewa. Jehovah neno ka wamiyo mot me tyelo kor worone dok en biculowa. (Mat. 6:2-4) Ka wabedo jo ma cinggi yot, wanyuto ni waniang pwony ma nonge i Lulevi 19:23-25.

19. Adwogi maber ango ma inongo ki i nyamo tyeng mogo ki i cura man me Lulevi?

¹⁹ Waneno tyeng mogo manok ki i Lulevi cura 19, dok gukonyowa me neno kit ma watwero bedo leng calo Lubanga maleng-ngi. Ka walubo lanene, nyuto ni watye ka tute me ‘bedo jo maleng i kitwa ducu.’ (1 Pet. 1:15) Jo mapol ma pe giworo Jehovah guneno kit mabeco pa jo pa Lubanga. Ki lok ada, man oweko jo mukene gumiyo deyo bot Jehovah. (1 Pet. 2:12) Ento tye jami mapol ma watwero pwonyo ki i Lulevi cura 19. Pwony ma lubo man binyamo tyeng mukene ki i cura meno dok bikonyowa me neno yo mukene ma watwero ‘bedo jo maleng,’ kit ma Petero ocuko cwinywa me timone.