1. Melebe mevé nlômane Pierre ô nga ve Bekristene ya ntete mimbu ôsu, a amu jé melebe mete ma yené ve ane me ne ayaé ya tôñ?

TO’O bi bili ndi nleme ya nyiñe nnôm éto yôp été nge ke si va, melebe nlômane Pierre ô nga ve miñwo’on Bekristene ya ntete mimbu ôsu me ne volô bia bese. A nga jô be na: “Aval ane nyô a nga loene mia a ne [étyi], miabebiene fe bo’an [étyi] mfa’a ya aval ntaban ese; amu e ne ntilane na, mia ye bo [étyi]; amu me ne [étyi].” (1 P. 1:15, 16) Mejô mete ma liti bia na bi ne ngule ya vu Yéhôva, nnye ate a ne nyo a dañ étyi. Ôwé, bi ne ngule ya bo étyi mfa’a ya ntaban wongan ôse, a bia yiane bo de. Éko éziñ bi ne simesane na bi nji bo ngule ya bo de amu bi nga bialé abé été. Ve bia yeme na Pierre émien a nga bo abui bikop ényiñe jé. Éve’ela jé ja liti bia na bi ne ngule ya bo ‘étyi.’

2. Minsili mivé bii yalan ayé’é di?

² Ayé’é di, bia zu bi biyalane ya minsili mi: Jé ja tinane na e bo étyi? Kalate Zambe a ye’ele bia na Yéhôva a ne étyi abim avé? Aval avé bi ne liti a zene ya ntabane wongan na bi ne bôte be ne étyi? Nja ôvé ô ne zañ e bo étyi a élate jangan a Yéhôva?

3. Ôsimesan ôvé abui bôt e bili a lat a môt a ne étyi, ve jé Kalate Zambe a jô?

³ Éyoñ ba kobô ajô môt a ne étyi, abui bôt da simesane môt a be’e ayab édut nyul, étyi teke muñ nge bo fianga. Ve sake nne môt a ne étyi a ne nalé, amu akusa bo Yéhôva a ne étyi, Kalate Zambe a jô na a ne fe “Zambe ya [mevak].” (1 Tim. 1:11) To’o bebo bisaé bé fe be ne “mevak.” (Bs. 144:15) Bia yeme na Yésus a nga komekane bôte ba jaé ayabe mengômesan asu na be bo miñyené. (Mt. 6:1;  Marc 12:38) Ve benya Bekristen ba yem jé ja tinane na e bo étyi, amu be nga yé’é mame Kalate Zambe a jô. Bia yeme fe na Ésaa wongane ya nye’an a vo’o ve bia atiñ a yeme na bi nji bo ngule ya tôñ. Ajô te, éyoñ a jô bia na: ‘Bo’an étyi,’ a yeme na teke vaa nge beté, bi ne ngule ya bo de. Nde ñhe, Ôsusua na bi bo avale bôt e ne étyi, da sili na bi taté kôme wôk jôm ja tinane na e bo étyi.

4. Bifia “étyi” a “e bo étyi” bia tinan aya?

⁴ Jé ja tinane na e bo étyi? E Kalate Zambe, bifia “étyi” a “e bo étyi,” bi tii a mbamba ntaban nge ke mfuban ékaña’a. Bifia bite bia tinane fe na e bo nkandan asu ésaé Yéhôva. Bi ne jô na môt a ne étyi mise me Zambe éyoñ a bili mbamba ntaban, éyoñ a ve Yéhôva ékaña’a ja yian, a éyoñ a bili mbamba élat a Nye. Nlem ô ne bia njalan a mevak éyoñ bia simesane na, bi ne ngule ya bo bemvôé be Yéhôva, Zambe a ne angôndô ya étyi, to’o bi be’e metyi ya abé.

5. Jé beéngele ba ye’ele bia a lat a Yéhôva?

⁵ Yéhôva a ne mfuban nge ke étyi mimfa’a mise. Beséraphin, beéngele be ne bebé éto njôane Yéhôva, be nga jô mam ma bo’olô jam ete. Ba yôtan yôp été be jô’ô na: “Étyi, étyi, étyi, é ne be Yéhôva ya minsamba mewosan.” (És. 6:3) Nya ajôô a ne na beéngele bete be ne Yéhôva Zambe ya étyi bebé fo’o ve amu bebien fe be ne étyi. Bia kôme wôk amu jé e wô’ô kui biyoñ biziñe na éyoñ beéngele ba zu kate foé Yéhôva vôm éziñe si va, vôm ate fe a bo étyi. Éve’an é ne na, éyoñ éngele Yéhôva a nga yené be Moïse, a too nkaba nduan été; vôm ate ase a nga bo étyi.​—Nk. 3:2-5; Jos. 5:15.

6-7. (a) E kalate Nkôlan 15:1, 11, aval avé Moïse a nga liti na Yéhôva a ne étyi? (b) Amu jé bi ne jô na bone b’Israël bese be mbe be yeme’e na Yéhôva a ne étyi? (Fombô’ô fôtô ya ékô’ôla.)

⁶ Éyoñe Moïse a nga dañ Évele mañ a bone b’Israël, a nga ba’alane be na Yéhôva a ne étyi. (Lañe’e Nkôlan 15:1, 11.) Ve Beégyptien a Becananéen be mbe be kañe’e bivuse bezambe, a be nji be avale bôt e ne étyi mise me Zambe. Be mbe be fula’an ékaña’a jap a mbia mimboone aval ane mvean bone metuna’a, a mvine mame ya bisôk. (Lv. 18:3, 4, 21-24; Dt. 18:9, 10) Ve Yéhôva nye a selan a bivuse bezambe bite, a vo’o jô mbo ésaé wé môs éziñ na a bo mbia jam. Yéhôva a ne mfuban mimfa’a mise. Ntilan ô mbe ô ba’a ébebam éfase ya or beprêtre be mbe be be’e wo yemete jam ete. E mbe ntilan été na: “Étyi be Yéhôva.”​—Nk. 28:36-38.

⁷ Ntilan ôte ô mbe ô liti’i môt ase a mbe a yene’e wô na Yéhôva a ne nya étyii. Ve nge mone Israëlite éziñ a nji be ngule ya yene ntilan ôte amu a vo’o subu prêtre bebé, ye a mbe ve yeme na Yéhôva a ne étyi? Ôwé! Be mbe be lañe’e atiñe Yéhôva melo me bôt bese ya Israël, befam, binga, a bongô. Ajô te, mone Israëlite ase a mbe a yeme’e de. (Dt. 31:9-12) Nge ô mbe vôm be mbe be lañe’e atiñe Yéhôva melu mete, ô nga ye wô’ô bifia bi: “Me ne Yéhôva Zambe wônan, a mi bo’an étyi . . . amu me ne étyi.”​—Lv. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Jé bia yé’é a zene ya Lévitique 19:2 a 1 Pierre 1:14-16?

⁸ Éyoñ ji, bi tame yene jam éziñ Yéhôva a nga jô na ba yiane lañe melo me bone b’Israël bese. Bia koone jam ete kalate Lévitique 19:2. Yéhôva a nga jô Moïse na: “Kobô’ô ngum nsamba ôse ya  bone b’Israël, a jô be na, mia ye bo étyi; amu ma Yéhôva Zambe wônan me ne étyi.’” Pierre a nga belan éfus éte éyoñ a nga jô Bekristene ya ntete mimbu ôsu na: “Bo’an [étyi].” (Lañe’e 1 Pierre 1:14-16.) E ne éte na bi nji beta bo Atiñe Moïse si, ve mintilan mi Pierre mia yemete ñye’elan bia koone wô Lévitique 19:2. Éfus éte ja ye’ele bia na Yéhôva a ne étyi, a na ba ba nye’e nye be fe ba yiane saé a ngul ése na be bo bôte be ne étyi. Bia bese bia yiane ve ngule ya bo jam ete, to’o bi bili ndi nlem ya nyiñe nnôm éto yôb été nge ke si va.​—1 P. 1:4; 2 P. 3:13.

9. Amu jé e ne mfi na bi yé’é Lévitique kabetôlô 19?

⁹ Mbôle bia jeñe na bi ve Ésaa wongan a ne étyi nlem avak, ajô te bia jeñe na bi yeme mam bi ne bo asu na bi bo avale bôt e ne étyi mise mé. Yéhôva a ve bia mbamba melebe mfa’a ôte. Bi ne koone melebe mete e Lévitique kabetôlô 19. Marcus Kalisch, ñyeme mam ya nkobô Hébreu, a nga jô na: “Ma buni na kabetôlô ate nnye a dañe mfi a lôte bekabetôlô bese ya kalate Lévitique, a me ne jô jô na nnye a dañe mfi a lôte bekalate betan b’ôsu ya Bible.” Bi tame zu yene bifuse biziñe ya kabetôlô ate bia ve mbamba meleb a lat a ényiñe jangan ya môs ôse. Nté bia bo de, te vuane na miñye’elan mite mi tii a mejô ma: “Bo’an [étyi].”

10-11. Jé Lévitique 19:3 a jô na bia yiane bo, a amu jé jam ete e ne mfi?

¹⁰ Éyoñ a maneya jô na be bo étyi, Yéhôva a nga beta jô bone b’Israël na: “Môt ase a ye ko nyia wé woñ, ba ésa wé . . . Ma me ne Yéhôva Zambe wônan.”​—Lv. 19:2, 3.

¹¹ E ne mfi na bi tôñ abendé ya Kalate Zambe da jô bia na bi semé bebiaé bangan. Tame simesan môse môt éziñ a nga sili Yésus nsili wu: “Za jam mvaé ma ye bo [asu na me bi] ényiñe ya melu mese?” Jam da ya mam Yésus a nga liti môt ate na a yiane bo e mbe na a semé ésaa wé a nyia wé. (Mt. 19:16-19) Môs ôfe, Yésus a nga komekane Bepharisien a Bescribe,  mbe bete be mbe be bo’o mam mese asu na be bo te nyoñ ngab a bebiaé bap. Mboon ôte ô mbe ô “[va’a] atiñe Zambe momo.” (Mt. 15:3-6) Éyoñ Yésus a kobô ajô “atiñe Zambe,” a kobô fe ajô atiñe tane ya Metiñ awôm bia koone de kalate Lévitique 19:3. (Nk. 20:12) Bi nji yiane vuane na, atiñe bia koone de Lévitique 19:3 da jô na bon ba yiane semé beésa bap a benyia bap é tya’a a atiñ da jô na “Mia ye bo [étyi]; amu ma Yéhôva Zambe wônan me ne [étyi].”

12. Aval avé bi ne tôñe melebe bia koone me kalate Lévitique 19:3?

¹² Éyoñ bia simesan atiñe Yéhôva a nga ve bia na bi semé bebiaé bangan, bi ne sili biabebien na: ‘Ye ma semé fo’o bebiaé bam?’ Nge wo yene na ô nji tu’a bo de melu mvus, ô ne tyi’i na wo zu sôan abo dulu dôé. Ô vo’o tyendé mam ô nga bo melu mvus, ve ô ne tyi’i dene na wo zu ve ngule ya lôt éyoñ a bebiaé bôé, a na ô tu’a su’u be. Éko éziñ ô ne bo mintyendane miziñ nta’ane mam wôé asu na ô ke lôt éyoñ a be. Ô ne be kuse biôm bia jembane be, nge volô be na be tu’a yemete élate jap a Yéhôva. Ô ne fe ve be ngule nyul a volô be minlem. Nge ô bo de, wônaa wo tôñe melebe bia koone me Lévitique 19:3.

13. (a) Melebe mevé mefe bia koone me Lévitique 19:3? (b) Aval avé bi ne tôñ éve’ela Yésus bia koone je Luc 4:16-18?

¹³ Lévitique 19:3 a liti bia mam mefe bi ne bo asu na bi bo bôte be ne étyi. Éfus éte ja jô na bia yiane ba’ale môse Sabbat. Bekristen be nji beta bo Atiñe Moïse si, ajô te bi nji bo ntindane ya semé môse Sabbat. Ve bi ne yé’é abui mam a lat a môse Sabbat bone b’Israël be mbe be semé’é, a bibotan bi mbe bi so’o be été. Môs ôte ô mbe môse bone b’Israël be mbe be wo’on a bisaé bi mo, asu na be tu’a nyoñe ngap a mame ya nsisim. * Jôme te nje môse Sabbat ôse, Yésus a mbe a kele’e synagogue ya vôm a nga bialé, asu na a ke lañe mejô me Zambe. (Nk. 31:12-15; lañe’e Luc 4:16-18.) Atiñe bia koone de Lévitique 19:3 da jô na: “Mia ye fe ba’ale besabbat bam,” da ye’ele bia na bia yiane jeñe na bi nyoñe mone éyoñ môs ane môse na bi bo mame ya nsisim. Ye wo simesane na ô ne beta sôane mam méziñ mfa’a ôte? Nge wo biban éyoñ ése asu na ô bi éyoñ ya bo mame ya nsisim, wo ye yene ane élat mia Yéhôva ja tu’a bo ngul, élat éte ki nje jé bo na ô yené étyi mise me Yéhôva.

14. Lévitique kabetôlô 19 a ba’alane nya ajôô mbé abui biyoñ?

¹⁴ Lévitique kabetôlô 19 a kulane bia beta ñye’elan a ne volô bia na bi bo bôte be ne étyi mise me Zambe. Memane ya éfus 4 ma jô na: “Ma me ne Yéhôva Zambe wônan.” Bia koone bifia bite a bi bia funane bie biyoñe 16 e kabetôlô ate. Bifia bite bia bo na bi simesane mejô bia koone me atiñ ôsu ya Metiñ awôm: “Me ne Yéhôva Zambe wôé . . . Te telé me bezambe befe ôsu.” (Nk. 20:2, 3) Kristen ése ja yi na é bo étyi mise me Yéhôva é nji yiane kañese na môt éziñ nge ke jôm éziñ é bo mfi ényiñe jé adañ élat ba Nye. Nde fe, mbôle bi be’e éyôlé Bengaa be Yéhôva, bi nji kômbô bo jam éziñ e ne ve éyôlé éte mvit.​—Lv. 19:12; És. 57:15.

15. Bifuse ya Lévitique kabetôlô 19 bia kobô ajô metuna’a bia ve bia nkômbane ya bo jé?

 ¹⁵ Bone b’Israël be mbe be liti’i na ba kañese Yéhôva ane Zambe wop éyoñe be mbe be tôñe’e metiñ mé. Lévitique 18:4 a jô na: “Mia ye bo minjôane miam, a mia ye ba’ale memvinda mam, mfa’a ya wulu été. Ma me ne Yéhôva Zambe wônan.” Kabetôlô 19 a kobô ajô “memvinda” méziñ y’été. Éve’an é ne na, éfus 5-8, 21, 22 bia kobô ajô mveane betit metuna’a. Bone b’Israël be mbe be yiane ve metuna’a aval Yéhôva a nga liti be, ndemben be bo teke “ndaman étyi ya jôme Yéhôva é ne étyi.” Bifuse bite bia yiane ve bia nkômbane ya bo mame Yéhôva a yene mvaé, a ve nye ékaña’a ja yian, nje éte é ne ane mbamba metuna’a, avale Behébreu 13:15 a lebe bia na bi bo.

16. Ñye’elan ôvé ya Lévitique kabetôlô 19 wo liti bia mfi ya selan a bôte ba kañe ki Yéhôva?

¹⁶ Asu na bi bo bôte be ne étyi mise me Zambe, bia yiane bi nkômbane ya selan a bôte ba kañe ki Zambe. Ve jam ete e nji bo tyi’ibi. Biyoñ biziñ, e wô’ô kui na bongô besikôlô bevok, bôte bia be be bia saé, nge ke bivuvumane biangan be tindi bia na bi bo mam ma lu’ane ki a ékaña’a bia ve Yéhôva. Éyoñe bia tebe avale bité ete, da sili na bi nyoñe beta ntyi’an. Jé é ne volô bia? Tame yene mbamba ñye’elan bia koone nye Lévitique 19:19: “Ngômesan é bo’o te kui wo nyôl, é to mevale minsinga mebaé mfula’ane.” Atiñ ete e mbe e bo’o na beta nsela’ane a yené zañe bone b’Israël a meyoñe me nji be me kañe’e Yéhôva. Den, bi nji beta bo Atiñe Moïse si, ajô te e nji bo abé na Kristen é jaé biyé bi ne nkôman a abui mevale minsinga aval ane coton mfula’ane a basin. Ve bi nji kômbô vu bôte be bili asimesan a mimboon mia lu’ane ki a miñye’elan ya Kalate Zambe, to’o bôte bete be ne bivuvumane biangan, ba bia be be bia saé vôme wua, nge ke ba bia be be bia bo sikôlô. E ne été na bia nye’e bivuvumane biangan a bôte bevok, ve bia kômbô nyoñe mintyi’an mia liti na Yéhôva nnye bia bo mewôk, to’o nalé é bo na bi selan a bôte ba bômane bia. Jam ete e ne angôndô ya mfi amu nge bia kômbô bo bôte be ne étyi mise me Zambe, bia yiane bo “nkandan” asu Yéhôva.​—2 Bec. 6:14-16; 1 P. 4:3, 4.

17-18. Ñye’elan ôvé Lévitique 19:23-25 a ve bia?

¹⁷ Bifia “Me ne Yéhôva Zambe wônan” bi nga yiane volô bone b’Israël na be  telé Yéhôva ôsu binyiñe biap. Aval avé? Lévitique 19:23-25 a yalane nsili ôte. (Lañek.) Tame ve’ele simesane jame mejô mete me mbe me tina’an asu bone b’Israël ôsusua na ba nyiine Si ya ntiñetan. Atiñ ete e mbe e jô’ô na nge mone Israëlite a béé élé ja wum bibuma, a nji yiane di bibuma y’été tañe mimbu milal. Mbu nyini ki, a mbe a yiane kee bibuma bise bia so élé éte nda Yéhôva. A mbe fo’o ve mbu tane ñwô môt ate a mbe ve taté na a bu’ubane bibuma ya élé a nga béé. Atiñ ete e mbe e liti’i bone b’Israël na be nji yiane telé miñyiane miap ôsu. Be mbe be yiane tabe ndi na Yéhôva é jalé miñyiane miap, a telé ékaña’a Jé ôsu binyiñe biap. Yéhôva a mbe a véé mise na be bi jôme ya di, a kate’e fe be na be bo mimvean nda jé, vôme nya ékaña’a a mbe a boba’an.

¹⁸ Lévitique 19:23-25 a bo na bi simesane mejô Yésus a nga jô nkañete a nga bo nkôle yôp. A nga jô na: “Te tyelane minleme yôp . . . mfa’a ya jôm mia ye di, a jôm mia ye nyu.” A nga beta jô na: “Éso wônan a ne yôp a yeme na, mia yiane nyoñe biôm bite bise.” Ôwé, Yéhôva é nyoñe ngab a bia, aval a nyoñe ngab a zezé anon. (Mt. 6:25, 26, 32) Bi too ndi a Yéhôva, Mba’ale wongan, ajô te bia fe bia “ve miñzôzoé biôm” teke loñe toñ. Bi ne fe avôle ya bo mimvean asu bisaé bia boban akônda. Yéhôva a yene ngul ése bia ve asu na bi su’u ékôane jé, a é yeme ya’ane bia mbamba éyoñ. (Mt. 6:2-4) Éyoñe bi ne akap, bia liti na bia tu’a wô’ô miñye’elane mia so Lévitique 19:23-25.

19. Mam mevé ya nlô ajô wu a lat a kalate Lévitique ma te nambe wo, a amu jé?

¹⁹ Ayé’é di, bia te yene bifuse biziñe ya kalate Lévitique kabetôlô 19. Bifuse bite bia te liti bia aval avé bi ne vu Zambe wongan a ne étyi, asu na bia fe bi ‘bo étyi mfa’a ya aval ntaban ese.’ (1 P. 1:15) Bôte be nji bo Bengaa be Yéhôva ba yene mbamba ntaban wongan, a nalé a bo na bôte béziñ y’été be ve Yéhôva duma. (1 P. 2:12) Ve nya ajôô a ne na, kalate Lévitique kabetôlô 19 a ngenan a bili abui mame ya ye’ele bia. Ayé’é da zu, bii la’ase bifuse bife ya kabetôlô ate, a yene mam mefe bi ne bo asu na bi ‘bo étyi,’ aval nlômane Pierre wo lebe bia.