1. Epukururo musinke ga geve mupositoli Peturusa kovapuli vakwawo, ntani morwasinke epukururo eli nali monekera ngwendi udigu kulisikisa mo?

YI KARE ASI ose kwa kara nehuguvaro lyokukaparukira meguru ndi pevhu, ose kuvhura kugwanena mo uwa mepukururo lyaPeturusa eli ga geve koVakriste wovagwavekwa womosiruwo sovapositoli. Age kwa tjenge asi: “Kareni muna pongoka moukaro weni naunye ngwendi Mupongoki ogu ga mu zigida, yeeyi kwa tjanga asi: ‘Mwa hepa kupongoka, yeeyi ame kwa pongoka.’” (1 Pet. 1:15, 16) Kononkango edi tuna lirongere ko asi ose kuvhura kuhonena Jehova mupongoki gomunene po. Ose kuvhura tu kare tuna pongoka mweyi atu rugana. Ayo kuvhura kutudigopera kuyirugana morwa kapi twa sikilira mo. Peturusa kwa tulire mapuko, nye nampili ngoso, sihonena sendi kulikida asi nose kuvhura tu ‘kare tuna pongoka.’

2. Mapuro musinke natu ka konakona mosirongwa esi?

² Mosirongwa esi tatu ka konakona mapuro aga gana kukwama ko: Yisinke ayi tanta kupongoka? Yisinke azi tu rongo Bibeli kuhamena upongoki waJehova? Ngapi natu kara tuna pongoka mweyi atu rugana? Ntani elikwatakano musinke lya kara pokatji kokupongoka ntani nelikwatakano lyetu naJehova?

3. Yisinke ava gazara sinzi sovantu kuhamena muntu ogu ga pongoka, nye kupi natu gwana mauzera gokuvyukilira?

³ Apa sinzi sovantu ava gazara kuhamena muntu gokupongoka, awo kugazara asi muntu ogo kapi a menya-menya, age kudwara yidwara youkarelikarunga ntani age muntu ogu ga litura mo unene moyirugana yendi. Nye oyo kapisi usili, morwa muntu gokupongoka kapisi yimo ga kara ngoso. Jehova kwa mu faturura asi age “Karunga goruhafo.” (1 Tim. 1:11) Ava ava mu karere kuvatumbura asi vantu ‘verago.’ (Epis. 144:15) Jesus kwa rondwere kuhamena valirongi womaukarelikarunga ava ava dwara yikoverero yoyire ntani nokurugana yirugana yoyiwa nositambo sokulimonekesa kovantu. (Mat. 6:1; Mar. 12:38) Vakriste wousili  va diva eyi ayi tanta kukara ono pongoka, morwa awo va diva eyi azi uyunga Bibeli. Ose twa yi diva asi Karunga ga tu hara, ntani age kapi a tu tantere tu rugane yininke eyi natu dira kuvhura kurugana. Yipo nye, apa Jehova a tu tantere asi: “Mwa hepa kupongoka,” ose kuyipura nawa-nawa asi ayo kuvhura yi tu tompoke. Yipo nye, mokuninka asi tu kare tuna pongoka mwanayinye eyi atu rugana, ya kara nomulyo tu kwate egano eyi ayi tanta kupongoka.

4. Yisinke azi tanta nkango “kupongoka” ndi “upongoki”?

⁴ Yisinke ayi tanta kupongoka? MoBibeli, nkango “kuponga” ndi “upongoki,” kwa tamba konkareso ntani koukarelikarunga ou wa zera ndi ou wa pongoka. Nonkango odo kuvhura hena kutamba kokukarera Karunga. Eyi kutanta asi, ose ngatu pongoka nsene tu kara nonkareso zokuzera, nsene tu karera Jehova monkedi ezi a tambura, ntani nsene tu kara nelikwatakano lyenene kumwe nage. Ayo kutuhafesa pokudiva asi nampili ngomu twa dira kusikilira mo ntani nampili ngomu Jehova ga pongoka, age simpe ana hara tu kare vakaume vendi.

5. Yisinke natu lirongera ko kovaengeli wovalimburukwi kuhamena Jehova?

⁵ Jehova kwa pongoka mwanayinye. Nonkango odo yido va uyungire vaserafi ndi vaengeli ava va kara pepi nosipundi sendi souhompa. Awo kwa tente asi Jehova yige “Mupongoki, Mupongoki, Mupongoki!” (Jes. 6:3) Vaengeli ava kwa kara nelikwatakano naJehova ogu ga pongoka, morwa nawo va pongoka. Eyi yiyo nye mavango gepevhu aga va gaverere vaengeli nombudi ga pongokerere. Eyi yiyo ya horokerere Mosesa apa ga kere pepi nosinhwa esi sa twerere mundiro.—Ex. 3:2-5; Jos. 5:15.

6-7. (a) Kuliza naExodus 15:1, 11, ngapi omu Mosesa ga yi zeresere asi Karunga ga pongoka? (b) Yisinke ya diworokesere Vaisraeli asi Jehova ga pongoka? (Tara efano lyopontunda.)

⁶ Konyima zapa Mosesa ga pitisilire Vaisraeli pEfuta lyEgeha, age kwa va tanterere asi Karunga gwawo Jehova, kwa pongoka. (Resa Exodus 15:1, 11.) Vaegipite ava ngava karere yikarunga yoyipempa kapi va pongokere. Vakanani ava ngava karere yikarunga yoyipempa nawo si kapi va pongokere. Ukareli wawo kwa kwaterere mo kuzamba vanona ntani ngava rugana yirugana yoyidona yoruhonda. (Lev. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10) Nye Jehova ga lisiga noyikarunga oyo yoyipempa. Age kapi ta vhuru kutarerera vakareli vendi va rugane yininke yoyidona. Age kwa pongoka unene. Eyi kwa yi likidire kupitira mononkango edi va tjenge pombandi zongorodo zekembare eli nga dwara mupristeli gomunene. Pombandi kwa tjenge po asi: “Kwa si pongwera Hompa.”—Ex. 28:36-38.

⁷ Mbudi ezi za kere pombandi ozo kwa ninkisire nkenye ogu ayi pure asi yosili Jehova ga pongoka. Nye ngapi nsene Muisraeli kapi ga mwene mbandi ozo morwa kapi ga gwene mpito zokumona mupristeli gomunene? Age ngano ga yi divire asi Jehova ga pongoka ndi? Nhi. Nkenye Muisraeli ga zuvhire mbudi ozo apa Veta zaKarunga va zi reserere mbunga zoVaisraeli omu mwa hamenene vagara, vakadi ntani novanona. (Deut. 31:9-12) Ngano nove yipo wa kere apa va resere Veta ozo, ove ngano wa zuvhire nonkango edi asi: “Ame nyame Hompa Karunga gweni. Kareni nye vapongoki, yeeyi asi ame ni Mupongoki.” “Omu kare mu vapongoki, tomu hama kwange kwelike, yeeyi asi ame nyame Hompa ogu ga pongoka.”—Lev. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Yisinke natu lirongera ko kononkango edi da kara mwaLevitikus 19:2 ntani mwa-1 Peturusa 1:14-16?

⁸ Tu tareni nonkango edi ga reserere Mosesa Vaisraeli. Ado kwa kara mwaLevitikus 19:2.  Jehova kwa tanterere Mosesa “a tantere mbunga zaIsraeli asi: ‘Omu kare vapongoki, yeeyi ame ni Mupongoki. Ame nyame Hompa Karunga gweni.’” Peturusa nampo kwa temwinine nonkango odo apa ga korangedere Vakriste vakwawo asi: “Mwa hepa kupongoka.” (Resa 1 Peturusa 1:14-16.) Yimo, ose kapi tuna kukwama Veta zaMosesa. Nye nampili ngoso, eyi ga tjenge Peturusa kulikida asi kuvhura tu lirongere ko kononkango edi da kara mwaLevitikus 19:2 edi adi likida asi Jehova kwa pongoka, ano ava vana hara kumukarera nawo va hepa kukara vana pongoka. Nonkango odo usili, yi kare asi ose kwa kara nehuguvaro lyokukaparukira meguru ndi paapa pevhu moparadisa.—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Uwa musinke natu gwanena mo pokukonakona egaununo 19 lyaLevitikus?

⁹ Ose tuna hara kulironga omu natu kara tuna pongoka, morwa tuna hara kuhafesa Karunga gwetu ogu ga pongoka. Jehova kutupa mapukururo omu natu kara tuna pongoka. Ose kuvhura kugwana epukururo limwe lyewa mwaLevitikus egaununo 19. Mulirongi gumwe goMuhebeli gedina Marcus Kalisch kwa tjanga asi: “Eli nampo kuna kara egaununo lyomulyo po mobuke zaLevitikus ntani monobuke ntano dokuhova domoBibeli.” Diworokeni asi Levitikus egaununo 19 kwa tameka nononkango edi asi: “Omu kare vapongoki.” Ano ngesi tatu ka zogera novelise dimwe demegaununo eli edi nadi ka tu ronga nonkedi dokulisiga-siga omu natu kara tuna pongoka meparu lyetu lyankenye ezuva.

10-11. Yisinke azi uyunga Levitikus 19:3 eyi twa hepa kurugana, ntani morwasinke ya karera nomulyo tu yi rugane?

¹⁰ Konyima zapa Jehova ga tanterere Vaisraeli asi va hepa kupongoka, age kwa va tanterere hena asi: “Nkenye ogu a fumadeke ozina noguhwe . . . Ame nyame Hompa Karunga gweni.”—Lev. 19:2, 3.

¹¹ Yipo nye, ayo ya kara nomulyo tu kwame evyukiso lyokutunda kwaJehova lyokufumadeka vakurona vetu. Diworokeni apa mumati gumwe ga pulire Jesus asi: “Yisinke yoyiwa nani rugana yipo ngani ka gwane mwenyo gwanarunye?” Jesus kwa limbwilire mumati gwina asi o fumadeke oguho nonyoko. (Mat. 19: 16-19) Jesus kwa nyokerere po Vafalisayi novalirongi womatjangwa morwa kapi ngava pakere mbili vakondi vawo. Monkedi zangoso awo ngava ‘pukisa nonkango daKarunga.’ (Mat. 15:3-6) “Nonkango daKarunga” kwa kwaterere mo sipango sautano somoyipango murongo, ntani neyi twa resa mwaLevitikus 19:3. (Ex. 20:12) Ntani diworokeni asi epukururo eli lya kara mwaLevitikus 19:3 lyokufumadeka oguho nonyoko kwa kwama konyima tupu zononkango edi asi: “Omu kare vapongoki, yeeyi ame ni Mupongoki. Ame nyame Hompa Karunga gweni.”

12. Kuliza nepukururo eli lya kara mwaLevitikus 19:3, epuro musinke natu vhura kulipura nyamwetu?

¹² Apa atu gazadara ko kompango ezi ga tu pa Jehova zokufumadeka vakurona vetu, ose nampo kuvhura tu lipure nyamwetu asi: ‘Ame kufumadeka vakurona vange ndi?’ Nsene ove kulizuvha asi ngano wa rugene ko yuma nare, ya ha kudompesa, kuvhura o rugane ko yuma ngesi yipo o ture po malitjindjo. Kwato eyi no vhura kurugana ko yipo o tjindje yuma eyi ya horoka nare, nye kuvhura o rugane ko yuma paapa wa hulira ngesi yipo o kare kumwe novakondi woge ntani nokuvavatera. Nampo kuvhura o litulire po siruwo sokukara kumwe nawo. Ndi nampo kuvhura o va vatere pokuvarandangera yininke eyi vana hepa, ndi pokuvavatera va kare nelikwatakano naJehova yipo va twikire kumukarera. Ndi kuvhura o va korangede nokuvahengagwida. Nsene o yi rugana eyi, ove kuna kulimburukwa mpangera ezi za kara mwaLevitikus 19:3.

13. (a) Epukururo musinke limwe atu gwana mwaLevitikus 19:3? (b) Kuliza naRukasa 4:16-18, ngapi omu natu honena Jesus neina?

¹³ Levitikus 19:3 kuturonga hena yininke yimwe kuhamena omu natu kara tuna pongoka. Amo kwa uyunga mo kuhamena kusikisa mo ezuva lyEsabata. Vakriste kapi va kara moVeta ozo, yipo nye, kapi twa hepa kwama Esabata. Nye nampili ngoso, kuvhura tu lirongere ko yininke yoyinzi omu Vaisraeli va sikisire mo ezuva lyEsabata ntani nomu va gwanenene mo uwa pokusikisa mo ezuva olyo. Esabata kwa kere ezuva eli ngava pwizumuka vantu koyirugana yawo yipo va karere Karunga. * Eyi yiyo nye Jesus nga zire mosinagoge zomomukunda ogu ga kulilire yipo a ka rese Nonkango daKarunga. (Ex. 31:12-15; resa Rukasa 4:16-18.) Mpangera zaKarunga ezi za kara mwaLevitikus 19:3 kuhamena ‘kusikisa mo yipito youkereli waKarunga’ [Esabata] ngano zi tu tumangede nkenye ezuva tu litulire po siruwo sokukarera Karunga. Ove kuna kulizuvha asi ono hepa kutura po marunduruko yipo o limburukwe mpangera ozo ndi? Nsene o litulira po siruwo nkenye apa sokukarera Jehova, ove ngo kara nelikwatakano lyenene nage, ntani ngayi kuvatera o kare ono pongoka.

14. Usili musinke womulyo va ruguruka kutumbura mwaLevitikus egaununo 19?

¹⁴ MwaLevitikus egaununo 19 kwa ruguruka mo kutumbura usili ou nau tu vatera yipo tu kare tuna pongoka. Velise zaune kwa hagesa nononkango edi asi: “Ame nyame Hompa Karunga gweni.” Nonkango edi kwa di tumbura yikando yokusika po 16 megaununo eli. Ano nonkango edi kutudiworokesa sipango sokuhova esi asi: “Ame nyame Hompa Karunga goge . . . Walye o tongamene vakarunga nawopeke kumwe name.” (Ex. 20:2, 3) Nkenye Mukriste ogu ana hara kupongoka ga hepa kudivilisa asi kapisi a pulisire nkenye eyi yi donganese elikwatakano lyendi naJehova. Mokumona asi ose kwa simba edina lyaKarunga, ose tuna tokomene mokunyokera po nkenye eyi nayi  nyateka edina lyendi lyokupongoka.—Lev. 19:12; Jes. 57:15.

15. Yisinke nadi tu tumangeda novelise domwaLevitikus egaununo 19 tu rugane?

¹⁵ Vaisraeli kwa yi likidire asi awo kwa tambwire Jehova ngaKarunga gwawo pokulimburukwa noveta dendi. Levitikus 18:4 kutanta asi: “Limburukweni konoveta dange mu di sikise mo! Ame nyame Hompa Karunga gweni.” Megaununo 19 kwa tumbura mo “noveta” dimwe edi ga geve Jehova koVaisraeli. Pasihonena, movelise 5-8, 21, 22 kwa tambura mo nonzambo doyimuna. Vaisraeli va hepere kugava nonzambo odo monkedi ezi nazi dira kunyatekesa edina lyaJehova lyokupongoka. Pokuresa novelise odo, ngano di tu tumangede tu karere Jehova monkedi zokumuhafesa ngwendi moomu tupu a tambura nonzambo edi adi mu hafesa, ngamoomu va yi tumbura moVahebeli 13:15.

16. Mpangera musinke za kara mwaLevitikus egaununo 19 ezi nazi tu diworokesa elisigo eli lya kara povantu ava ava karere Karunga nava ava dili kumukarera?

¹⁶ Mokuninka asi tu pongoke, twa hepa kulisiga novantu ava ava dili kukarera Jehova. Ayo kuvhura nga yi tu karere udigu. Poyiruwo yimwe vanasure vakwetu, varugani vakwetu ndi vekoro lyetu wovahapuli ntani navamwe, kuvhura kutusininika tu rugane yininke eyi ya dira kuliza noukareli wetu. Apa ava yi rugana ngoso, ose kuhepa kutura po etokoro lyomulyo. Yisinke nayi tu vatera tu ture po etokoro lyouhunga? Tu zeni tu ka tare mpango ezi za kara mwaLevitikus 19:19 ezi za uyunga asi: ‘Walye omu dwara yikoverero eyi va rugana yomarudi gavali gomakehe gokulisiga.’ Veta ozo kwa vaterere Vaisraeli va lisige novantu ava va va kundurukidire. Mokumona asi ose kapi atu kwama veta ezi, ayo kapisi epuko koMukriste mokudwara yikoverero yomarudi gomakehe gokulisiga-siga. Nye ose kunyokera po kukara ngwendi vantu ava ava rugana nokupura moyininke eyi ya dira kuliza noBibeli nampili yikare asi vantu owo vanasure vakwetu, varugani vakwetu ndi vekoro lyetu. Yimo, ose kwa hara vekoro lyetu ntani ose simpe kulikida eharo kovantu wopeke, nye matokoro aga atu tura po meparu kulikida asi ose kulimburukwa Jehova nampili ga tu ninkise tu lisige novantu ava va tu kundurukida. Ayo mulyo unene morwa nsene tuna hara kupongoka, twa hepa kulisiga novantu vapeke yipo tu karere Karunga.—2 Kol. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. Sirongwa musinke somulyo natu lirongera mo mwaLevitikus 19:23-25?

¹⁷ Nonkango “Ame nyame Hompa Karunga gweni,” ngano kwa diworokesere Vaisraeli va tare elikwatakano lyawo naJehova asi aso kwa kere sininke somulyo po unene kwawo. Ngapi ngano va yi rugene? Levitikus 19:23-25 kulikida  nkedi zimwe omu ngano va hepere kuyirugana. (Resa.) Tu tareni eyi da tembe nonkango odo koVaisraeli konyima zapa va ka sikire moSirongo sEtumbwidiro. Nkenye muntu ogu ga tapekere yitji yenyango, age kapi ga vhulire kulya enyango lyokoyitji oyo nomvhura ntatu. Ano momvhura zaune, enyango ngava lipongora yipo li kare nzambo. Ano momvhura zautano, mwenya enyango yipo nga li ko kenyango olyo. Veta ezi ngano za vaterere Vaisraeli va kwate egano asi kapisi va ture yihepwa yawo yopanyama muhowo. Awo va hepere kuhuguvara mwaJehova nokutura ukareli wendi muhowo. Jehova ngano ga va pakerere mbili pokudivilisa asi vana kara nonondya dokugwanena po. Ntani Jehova kwa va korangedere va gave nonzambo kevega eli ngava mu karere.

¹⁸ Veta ezi za kara mwaLevitikus 19:23-25 kutudiworokesa nonkango edi ga uyungire Jesus pEudiso lyopoNdundu. Age kwa uyungire asi: “Hagekeni kukara nosinka kuhamena eparu lyeni asi yisinke nomu lya neyi nomu nwa.” Age hena kwa uyungire asi: “Guhyeni gemeguru ga diva asi nayinye eyi mwa yi hepa.” Jehova nga tu pakera mbili ngwendi moomu a pakere mbili yidira. (Mat. 6:25, 26, 32) Ose twa huguvara mwaJehova asi nga tu pakera mbili. Ntani ose kugava “yigava yonkenda” kwava vana yi hepa. Ose kuhafa pokugava nkenye eyi twa kara nayo mokukwatesa ko yihepwa yomombungakriste. Jehova kuyimona apa atu gava yigava mokukwatesa ko ukareli wendi ntani age nga tu rugwida kuwoko. (Mat. 6:2-4) Apa atu kara nougavi, ose kuyilikida asi twa kwata egano yirongwa eyi ya kara mwaLevitikus 19:23-25.

19. Uwa musinke ono gwanene mo pokukonakona egaununo 19 lyaLevitikus?

¹⁹ Tuna zogere novelise dongandi edi da kara mwaLevitikus egaununo 19, ntani dina tu vatere tu kwate egano omu natu pongoka ngwendi Karunga gwetu ogu ga pongoka. Apa atu mu honene, ayo kulikida asi ose kuhetekera ko tu kare tuna pongoka ‘moukaro wetu naunye.’ (1 Pet. 1:15) Sinzi sava ava dili kukarera Jehova va limonena nkareso zongwa ezi va kara nazo vantu vaKarunga. Ano eyi kwa ninkisa vamwe yipo va yererepeke Jehova. (1 Pet. 2:12) Nye yinzi simpe natu lirongera ko ketjangwa lyaLevitikus egaununo 19. Sirongwa sokukwama ko ngasi ka zogera novelise dimwe demegaununo olyo, ntani nasi ka tu vatera tu ka dimburure nonkedi dimwe omu natu kara tuna pongoka ngwendi moomu tupu ga yi uyungire Peturusa asi: “Kareni munapongoka.”