1. Nkia luludiku Petelo wa ntumwa kavana kwa Akristu? Ekuma tulenda mona vo ke dilendakana ko mu lemvokela lo?

KIAKALA vo vuvu kiazingila kuna zulu tuna kiau yovo ova ntoto, yeto awonso tulenda vua e nluta muna longoka luludiku luna Petelo wa ntumwa kavana kwa Akristu a tandu kiantete. Wasoneka vo: “Wau vo Ndiona wanubokela Wavauka, oyeno mpe nukala nuavauka muna nkal’eno yawonso, kadi diasonama vo: ‘Nufwete kala nuavauka, kadi omono yavauka.’” (1 Pet. 1:15, 16) E mvovo miami mikutulonganga vo tulenda tanginina Yave una vo i mbandu isundidi yakala wavauka. Ozevo, tulenda kweto ye tufwete kala twavauka muna nkal’eto. Tulenda mona vo ke dilendakana ko mu lemvokela luludiku lwalu, kadi tu wantu alembi lunga. Kana una vo Petelo vilwa wayingi kavanga, kansi e mbandu andi isonganga vo tulenda kweto kala ‘twavauka.’

2. Nkia yuvu tubadika mu longi diadi?

² Mu longi diadi, tubadika yuvu ilende: Okala wavauka aweyi disongele? Adieyi Bibila kikutulonganga mu kuma kia vauka kwa Yave? Aweyi tulenda kadila twavauka muna nkal’eto? Nkia ngwizani ina vana vena kala wavauka ye kikundi kieto yo Yave?

3. Aweyi wantu ayingi bebadikilanga muntu avauka? Kansi, akweyi tulenda zayila e nsas’a kala wavauka?

³ Wantu ayingi beyindulanga vo muntu avauka i ndiona ovuatanga e mvuatu mia afidi a mabundu, ke sevanga ko ye ndose andi yakafalala kaka ikalanga. Kansi, o muntu avauka ke wau ko kekalanga. E Bibila kivovanga vo Yave i “Nzambi a kiese” kana una vo wavauka. (1 Tim. 1:11) Awana bekunsambilanga beyikilwanga mpe vo “akwa kiese.” (Nku. 144:15) Yesu watumba awana bavuatanga e mvuela yo vanga mambu mambote kimana bamoneka kwa wantu. (Mat. 6:1; Maku 12:38) Wau vo tu Akristu akieleka tuzeye nsas’a kala wavauka mu kuma kia mana tulongokanga muna Bibila. Tuna ye ziku vo Nzambi eto anzodi ye  wavauka kalendi kutuvana nkanikinu una ke tulenda lemvokela ko. Muna kuma kiaki, vava Yave kekutuvovesanga vo: “Nufwete kala nuavauka,” tukalanga ye ziku vo lenda tulenda. Kansi, muna kala twavauka muna nkal’eto, tufwete toma bakula e nsasa kala wavauka.

4. Okala ‘wavauka’ aweyi disongele?

⁴ Okala ‘wavauka’ aweyi disongele? Muna Bibila, o mvovo “vauka” una ye nsasa vo kala wavelela muna mavangu yo kala wavelela vana meso ma Nzambi. O mvovo wau ulenda mpe yika vambulwa yovo yekolwa mu kuma kia salu kia Nzambi. Muna mvovo miankaka, tubadikilwa vo twavauka, avo twavelela twina muna mavangu ye fu yeto, avo tusambilanga Yave muna mpila ikunyangidikanga ye avo ngwizani ambote tuna yau yo yandi. Vava tufimpanga dina Bibila kilonganga mu kuma kia vauka kwa Yave, diasivi kikilu mu zaya vo, kana una vo Yave wavauka muna mawonso, ozolele vo wantu alembi lunga bakala akundi andi akola.

5. Adieyi mbasi zakwikizi bekutulonganga mu kuma kia Yave?

⁵ Yave wavauka muna mawonso. I diau aserafi yovo ambasi bavova ana besadilanga vana ndambu a kunda kia Yave. Akaka muna yau bavova vo: “Wavauka, wavauka, wavauka o Yave a vu.” (Yes. 6:3) Kansi, e mbasi zazi, muna kala ye ngwizani ambote yo Nzambi au wavauka, oyau mpe bafwete kala bavauka, i diau mpe bevanganga. Muna kuma kiaki, konso fulu kina mbasi a Yave kesamunuina e nsangu, e fulu kiokio kilenda kituka kiavauka. I diau diavangama vava Mose kamona o mvanga wakwamanga e tiya.—Luv. 3:2-5; Yos. 5:15.

6-7. (a) Landila e sono kia Luvaiku 15:1, 11, aweyi Mose katoma kiesesela o vauka kwa Nzambi? (b) Nki kiasadisanga Aneyisaele mu sungamena vo Nzambi wavauka? (Tala e fwaniswa kia fukwa.)

⁶ Vava Aneyisaele basauka Mbu Ambwaki, Mose watoma kubakiesesa vo o Yave wa Nzambi au, wavauka. (Tanga Luvaiku 15:1, 11.) Esi Engipito ana basambilanga nzambi zaluvunu, ke bakala bavauka ko. Esi Kenani mpe ana basambilanga e nzambi zaluvunu, ke bakala bavauka ko. Muna nsambil’au bayokanga wan’au vana tiya se yimenga yo kuyivana muna mavangu ma zumba kondwa kwa nsoni. (Lev. 18:3, 4, 21-24; Nsi. 18:9, 10) Kansi, Yave waswaswana kikilu ye nzambi zazi zaluvunu. Kalendi lomba kwa asambidi andi ko vo bavanga diambu dia usafu dina dikulula o zitu wau. O Yave wavauka kikilu muna mawonso. E diambu diadi diatoma kieseswa muna lukandala lwa wolo kavuatanga o ngang’ambuta, muna mwakala ye masono muna sungamesa Aneyisaele o vauka kwa Yave. Muna lukandala lwalu mwavosonua vo: “O vauka kwa Yave.”—Luv. 28:36-38.

⁷ E mvovo miavosonua muna lukandala lwalu miatoma sungamesanga kwa konso muntu wamonanga mio vo Yave wavauka kikilu. Kansi, adieyi tuvova mu kuma kia Nyisaele ona kalendanga mona ko e mvovo miakala muna lukandala lwalu wau vo kalendi finama ngang’ambuta ko? Nga wakwamanananga sungamena vo Yave wavauka? Ingeta. Aneyisaele awonso bawá e mvovo miami vava o Nsiku watangwa vana ntadisi a akala, akento yo wana. (Nsi. 31:9-12) Kelevo wakala vana fulu kiokio, wadi wá e mvovo emi: “Mono i Yave wa Nzambi eno; nufwete kala . . . nuavauka, kadi omono yavauka.” “Nufwete kala nuavauka kwa mono, kadi omono Yave yavauka.”—Lev. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Adieyi tulongokele muna sono kia Levitiku 19:2 ye 1 Petelo 1:14-16?

⁸ Owau, yambula twasia e sungididi kieto muna mvovo miasonama muna Levitiku 19:2 miatangilwa Aneyisaele awonso. Yave  wavovesa Mose vo: “Vovesa nkangu awonso wa Aneyisaele vo: ‘Nufwete kala nuavauka, kadi omono Yave wa Nzambi eno yavauka.’” Nanga Petelo mvovo miami kasadila vava kakasakesa Akristu vo: “Nufwete kala nuavauka.” (Tanga 1 Petelo 1:14-16.) Dialudi vo o unu ke tuna ku nsi a Nsiku a Mose ko. Kansi, dina Petelo kasoneka disonganga e ziku kia mana mena muna Levitiku 19:2, i sia vo, Yave wavauka ye awana bekunzolanga bafwete sia e ngolo kimana bakala bavauka. I diau divavuanga kwa yeto awonso, kana nkutu vo vuvu kia zingila kuna zulu tuna kiau yovo mu paradiso ova ntoto.—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Nkia nluta tulenda baka muna badika o nkand’a Levitiku kapu kia 19?

⁹ Wau vo tuzolele yangidika Nzambi eto avauka, tuzolele zaya una tulenda kadila twavauka. Yave okutuvananga luludiku mu zaya una tulenda wo vangila. Tulenda wana luludiku lwalu muna nkand’a Levitiku kapu kia 19. Marcus Kalisch wa nkwa ngangu olongokanga oma ma nding’a Kiyibere, wasoneka vo: “Nanga e kapu kiaki i kiau kisundidi o mfunu muna nkand’a Levitiku ye muna nkanda tanu miantete mia Bibila.” Yambula twabadika yaka tini ya kapu kiaki yo zaya malongi mamfunu tulenda longoka mu kuma kia zingu kieto kia lumbu ke lumbu. Ekolo tubadika tini yayi, sungamena vo malongi mama meyantikilanga mu mvovo emi: “Nufwete kala nuavauka.”

10-11. Adieyi e sono kia Levitiku 19:3, kikutukasakesanga mu vanga? Ekuma dinina diamfunu?

¹⁰ Vava kavovesa Aneyisaele vo bafwete kala bavauka, Yave wakudikila vo: “Konso muntu mu yeno kafwete zitisa ngudi andi yo se diandi . . . Mono i Yave wa Nzambi eno.”—Lev. 19:2, 3.

¹¹ Kieleka, diamfunu kikilu mu lemvokela o luludiku lwa Nzambi lwa zitisanga mase meto. Nga osungamene vava muntu mosi kayuvula Yesu vo: “Nkia diambu diambote mfwete vanga muna vua moyo a mvu ya mvu?” Muna mvutu Yesu kavana kwa muntu ndioyo, wayika mpe o mfunu wa zitisa se yo ngudi. (Mat. 19:16-19) Yesu watumba mpe Afarisi ye asoneki ana ke bazolanga lemvokela nkanikinu wau ko. Muna mpila yayi ‘bavezanga e diambu dia Nzambi.’ (Mat. 15:3-6) Kadi, e “diambu dia Nzambi” diyikanga mpe o nkanikinu watanu  muna Nkanikunu Kumi kumosi ye mana masonama muna Levitiku 19:3. (Luv. 20:12) Sungamena diaka vo, e mvovo: “Nufwete kala nuavauka, kadi omono Yave wa Nzambi eno yavauka,” miyikwanga vitila luludiku lwasonama muna Levitiku 19:3, lwa zitisa se yo ngudi.

12. Aweyi tulenda sadila luludiku lwasonama muna Levitiku 19:3?

¹² Vava tuyindulanga luludiku lwa Yave lwa zitisa mase meto, ukiyuvula: ‘Nga izitisanga mase mame?’ Avo mwene vo kutoma zitisanga mase maku ko, vanga e nsobani owau. Dialudi vo, kulendi soba ko mana wavanga kala, kansi owau, kala ye kani diavanga mawonso muna toma kubazitisanga. Nanga olenda viokesanga yau ntangwa yayingi yo kubasadisa una ufwene, nze kubasumbila lekwa bavuidi o mfunu, kubasadisa bakala ye ngwizani ambote yo Yave, kubakasakesa yo kubafiaulwisa. Muna mpila yayi, osonga vo mu sadila wina luludiku lwasonama muna Levitiku 19:3.

13. (a) Nkia luludiku lwankaka luna muna Levitiku 19:3? (b) Landila e sono kia Luka 4:16-18, aweyi tulenda tanginina mbandu a Yesu?

¹³ E sono kia Levitiku 19:3 diambu diankaka mpe kikutulonganga mu kuma kia kala wavauka. E sono kiaki kivovelanga o mfunu wa lunda e Lumbu kia Vundu. Dialudi vo Akristu ke bena diaka ku nsi a Nsiku a Mose ko, muna kuma kiaki, ke dina mfunu ko mu lunda e Lumbu kia Vundu konso lumingu. Kansi, tulenda longoka mayingi muna mpila Aneyisaele balundilanga e Lumbu kia Vundu ye nluta batambulanga muna wo vanga. E Lumbu kia Vundu i lumbu Aneyisaele bavundanga muna salu yau ya lumbu ke lumbu yo kuyivana muna mambu ma mwanda. * Kiaki i kuma Yesu kayendelanga kuna sambilu muna Lumbu kia Vundu, mu tanga e Diambu dia Nzambi. (Luv. 31:12-15; tanga Luka 4:16-18.) O luludiku lwa Nzambi muna Levitiku 19:3 vo “nufwete lundanga e lumbu yame ya vundu,” lufwete kutufila mu yambulanga e salu yeto ya lumbu ke lumbu yo vaulanga e ntangwa muna kuyivana muna mambu ma mwanda. Nga nsobani ofwete vanga muna lemvokela luludiku lwalu? Avo ovaulanga e ntangwa muna sambila Yave, okala ye ngwizani ambote yo yandi, i diau divavuanga muna kala wavauka.

14. Nkia ludi kivutukilwanga muna nkand’a Levitiku kapu kia 19?

¹⁴ Muna nkand’a Levitiku kapu kia 19 muna ye ludi kivutukilwanga kilenda kutusadisa mu kwamanana kala twavauka. E tini kia 4 kifokokelanga mu mvovo emi: “Mono i Yave wa Nzambi eno.” E mvovo miami, nkumbu 16 mivutukilwanga muna kapu kiaki. Ediadi dikutusungamesanga nkanikinu wantete uvovanga vo: “Mono i Yave wa Nzambi aku . . . Kufwete sambila nzambi zankaka ko. Mono kaka ofwete sambila.” (Luv. 20:2, 3) Konso Nkristu ozolele kala wavauka, kafwete yambula ko vo konso diambu yovo lekwa kiasunda o mfunu ke mu ngwizani andi ko yo Nzambi. Wau vo tu Mbangi za Yave, tuna ye kani dia venga konso vangu dilenda funzula e nkumbu avauka a Nzambi.—Lev. 19:12; Yes. 57:15.

15. E tini ya nkand’a Levitiku kapu kia 19 iyikanga oma ma yimenga, nkia diambu ifwete kutufila mu vanga?

¹⁵ Aneyisaele basonganga vo batambulwila Yave se Nzambi au muna lemvokelanga nsiku miandi. Muna Levitiku 18:4, tutanganga vo: “Nufwete zitisa e nzengo zame za mfundisa. Nufwete lunda e nkanikinu miame yo kangadila mo. Mono i Yave wa Nzambi eno.” E kapu kia 19 kiyikanga miaka “nkanikinu” mu  kuma kia Aneyisaele. Kasikil’owu, e tini kia 5-8, 21, 22 iyikanga oma ma yimenga ya bulu. Diavavanga vo Aneyisaele batambika yimenga mu mpila yambote lembi ‘safula e lekwa kiavauka kia Yave.’ Otanga e tini yayi ifwete kutufila mu vanga mawonso muna yangidika Yave yo kuntambika kimenga yovo lukau lwa lusanisinu nze una e sono kia Ayibere 13:15 kikutukasakesanga mu vanga.

16. Nkia nkanikinu ukutusungamesanga e nswaswani ina vana vena awana besadilanga Nzambi ye awana ke bekunsadilanga ko?

¹⁶ Avo tuzolele kala twavauka, tufwete tambulwila kala twaswaswana ye awana ke besambilanga Nzambi ko. Ediadi ke diasazu ko. Ezak’e ntangwa, akweto a sikola, akweto a salu, yitu yeto bena vo ke Mbangi za Yave ko ye wantu akaka balenda kutufila mu vanga mambu ke mena ngwizani ko ye nsambil’eto. Avo diambu dia mpila yayi ditulwakidi, tufwete baka nzengo zambote. Nki kilenda kutusadisa mu bak’e nzengo zambote? Badika nkanikinu wasonama muna Levitiku 19:19, uvovanga vo: “Kufwete vuata mvuatu wavangilwa mu mpila zole ko za nsinga miasangalakana.” O nsiku wau waswaswanesanga Aneyisaele ye zula yabazunganga. Wau vo ke tuna diaka ku nsi a Nsiku a Mose ko, ke diambi ko kwa Nkristu mu vuata e mvuatu miavangilwa mu mpila zole za nsinga miasangalakana nze vusu ye ngoto yovo nilo ye renda. Kansi tuvenganga tanginina awana bena vo malongi ye mavangu mau ke mena ngwizani ko ye nkanikinu mia Bibila, kana nkutu vo wantu awaya i akweto a sikola, akweto a salu yovo yitu yeto. Dialudi vo, tuzolanga yitu yeto ye wantu akaka. Kansi, vava divavanga vo twabaka e nzengo zamfunu muna zingu kieto, tuvanganga wo kana nkutu divava vo twakala twaswaswana ye wantu akaka. Ediadi diamfunu kikilu, kadi avo tuzolele kala twavauka, tufwete vambulwa mu kuma kia salu kia Nzambi.—2 Kor. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. Nkia mambu mamfunu tulongokele muna sono kia Levitiku 19:23-25?

¹⁷ E mvovo “Mono i Yave wa Nzambi eno” miasadisanga Aneyisaele mu sia e ngwizani au yo Yave va fulu kiantete. Aweyi bavangilanga wo? E sono kia Levitiku 19:23-25 kisonganga imosi muna mpila bavangilanga wo. (Tanga.) Yindula e nsasa miakala e mvovo miami vava Aneyisaele bakota muna Nsi a Nsilu. Avo muntu okunini nti uyimanga e bundu ya dia, kafwete viokesa mvu ntatu, lembi vela e bundu yandi. Muna mvu wa nyá, e bundu yavambulwanga kimana yasadilwa muna saba kia Nzambi. Ozevo, muna mvu watanu kaka bakala yo nswa wayantika dia e bundu ya nti wau. O nsiku  wau wasadisanga Aneyisaele mu bakula vo ke balendi sia mambu ma yau kibeni ko va fulu kiantete. Diavavanga vo babunda e vuvu kwa Yave vo okubalunga-lunga yo sia e nsambil’andi va fulu kiantete muna zingu kiau. Yave wadi vanga mawonso kimana balembi kondwa lekwa kia dia. Kiaki i kuma Nzambi kabakasakesela vo bavananga tukau twamvevo muna saba, i sia vo, fulu kina basambidilanga Nzambi.

¹⁸ O nsiku wasonama muna Levitiku 19:23-25 ukutusungamesanga e mvovo mia Yesu muna Longi diandi vana Mongo. Wavova vo: “Nuyambula tokana kwayingi . . . kana nki nudia yovo nki nunua.” Yesu wakudikila vo: “O Se dieno kuna zulu ozeye wo vo lekwa yayi yawonso nuvuidi o mfunu.” Nzambi okutuvana ina tuvuidi o mfunu wauna kevanganga kwa nuni. (Mat. 6:25, 26, 32) Kieleka, tuna ye vuvu vo Yave okutulunga-lunga. Tuzolele vana “lukau lwa nkenda” kuna nsweki kimana twasadisa awana bavuidi lusadisu o mfunu. Tukalanga mpe ye kiese kia vana tukau muna yikama e salu ya nkutakani. Yave omonanga vava tuvananga tukau muna yikama e nsambil’andi ye osianga nsilu vo okutusenda. (Mat. 6:2-4) Vava tuvananga tukau kuna mvevo, tusonganga vo tubakulanga malongi mena muna Levitiku 19:23-25.

19. Adieyi olongokele muna badika e tini yankaka ya nkand’a Levitiku kapu kia 19?

¹⁹ Tini yakete kaka tubadikidi ya nkand’a Levitiku kapu kia 19 ye itusadisi mu bakula una tulenda kadila twavauka nze Nzambi eto avauka. Vava tukuntangininanga, tusonganga vo tuzolele ‘kala twavauka muna nkal’eto yawonso.’ (1 Pet. 1:15) Ndonga muna awana ke besambilanga Yave ko, bemonanga e nkal’eto yambote. Ediadi difilanga akaka mu kembelela Yave. (1 Pet. 2:12) Kansi, mayingi diaka tulenda longoka muna nkand’a Levitiku kapu kia 19. Muna longi dilanda, tubadika tini yankaka ya kapu kiaki yo zaya mpila zankaka tulenda sadila e mvovo mia Petelo, oku vo: “Nukala nuavauka.”