MURU OFUNJEDHA 48
“Mukale ochena”
“Nyo thitho mukale ochena m’makalelwinyu othene.”—1 PE. 1:15.
NYUMBO 34 Kuyenda ndi Mtima Wosagawanika
VINOFUNA I-YO FUNJEDHA *
1. N’nga mbamalangi-o avi enao Pedru avelenle liye wa Makristau afwee, n’nga Mwasiwa ngwani anooneya kala orucha a-arela?
AKALA ninodedi-edhela dhadhowa dhulu venango dhakala vailambo yavathi, ninooda ona malangi-o enao rumiwi Pedru avelenle liye wamakristau ozoziwa ahoree. Pedru atoolemba ira: “Mukale mosazi-edha ochena auwitaneni. Nyo thitho kalani ochena makalelwinyu othene, mwasiwa malemba anoonga ira: ‘Mukale ochena namwasa oi miyo ndili ochena.’” (1 Pe. 1:15, 16) Madhu enala anooni-a ira ninooda sazi-edha Yohova ule uli wa ifwanafwani-o yapama vinjinji vamwasa okala ochena. Ninooda thitho kala ochena muvyoira vi-u. Vyevi vinooda onea kala vyo-oodeya mwasawi kanili ochena. Angalive ira Pedru anodawi-a vyongo vinango, mbwenye ifwanafwani-o yee inooni-a ira ninooda “kala ochena.”
2. N’nga nafuna nitapanyen’ni mumwasula?
2 Mumwasula ninotapanya vyofuka vyo-arelavi: N’nga kala ochena kuira a-vi? N’nga Bibilya linonifunji-ani vya Yohova vamwasa okala ochena? N’nga ninaire nikale ochena muvyoira vi-u? N’nga vali vwelana oi a-vi vavari va kala ochena na uxamwali-u na Yohova?
N’NGA KALA OCHENA KUIRA A-VI?
3. N’nga atu anjinji tanothuulela ira kala ochena kuiran’ni, nga imbarimbari ninaifwanye wani?
3 Atu anjinji tathuulela vya mutu ochena, tanoona ira ngumutu ule unowara vyowara vyairelijiau thitho hora dothene kovee kinatheelela. Mbwenye vyevi kai vyaimbarimbari. Bibilya linoonga ira Yohova ngu “Nlungu waimwerumweru.” (1 Timo. 1:11) Thitho mutu anolambela anoromoliwa ira “ngoraili-iwa” venango ira osangalala. (Sal. 144:15) Mbwenye Yesu atosumulula atu tawara vyowara vyavadhulu nodhioneeli-edha wa atu ira mbolongomana. (Mat. 6:1; Marku 12:38) Ninga Makristau, moda unoonela i-yo mwasa okala ochena, vinovwelana na vile vinofunjedha i-yo Bibilyani vyokuza Yohova. Nili osikimizela ira Nlungwi-u waudhivela thitho ochena, kananiva-a malangi-o o-odeya ira nia-arelele. Ee-no Yohova aniwandelanga ira: “Nikale ochena,” ninororomela ira pyoodeya a-rela lamuloli. Mbwenye na-anakale ochena muvyoira vi-u, ninofwanela vwechecha ira n’nga kala ochena kuiran’ni.
4. N’nga madhu oi “kala ochena” venango “chena” anathapulelan’ni?
4 N’nga kala ochena kuiran’ni? Bibilya madhu oi “kala ochena” venango “chena,” hora dhinjinji anoonga vya kala o-othakali-iwa venango wavakundu makalelo thitho vamyasa yamarelijiau. Madhu enala anoonga thitho vavyongo venango mutu ule upambuliwile ira alabele Nlungu. Ninooniwa ira nili ochena akala nitokaana makalelo apama, ninomlambela Yohova morumeleya akala nili vauxamwali wapama na liye. Ninorambulela yoonga nathuulelanga likundo loi ninooda kala vauxamwali wapama na Yohova ule uli ochena thitho nathuulelanga vinoonga Bibilya vyoonga chenawee.
“OCHENA, OCHENA, OCHENA NGU YOHOVA”
5. N’nga ninofunjedhani vwa Yohova kumela wa angelo ororomeleya?
5 Yohova ngochena va iliyothene. Ninoidhiwa mwasa wa vile vwaongile aserafi ale ali angelwee anokala vakwikwi na pandwee waumwene. Vohora inango aserafi talaleela ira: “Ochena, ochena, ochena ngu Yohova wa maziza.” (Esaya 6:3) Mbwenye ira takale vauxamwali wapama na Nlungwiwa wenuo uli ochena, angelo anofuneya ira naaliwene takalenga ochena thitho pumwemo muli aliwa. Ngumwasiwa valimburoni vale vafwanyeya ngelo wa Yohova ira avelele milanyu vailamboi vakala vochena. Vyevi pyaireile Mose angaimele vakwikwi na thakuru laminga lo-inda mulo.—Ekis. 3:2-5; Yoswa 5:15.
Madhu oi “Chena wa Yohova” anoolembiwecha va iximomba ya golidi yakalecha vadumku va ndimuwa wasembe (Onani yofunjedha 48, ndima 6 na 7)
6-7. a) Movwelana na lemba la Ekisodo 15:1, 11, n’nga Mose agogomedhile a-vi ira Nlungu ngochena? b) N’nga chini yathuucha Aisaraeli ira Nlungu ndi ochena? (Onani iruthiruthi yavakapani.)
6 Angasogolele Aisraeli vandela i-nje ofila, Mose atowasimikezela ira Nlungwiwa Yohova ngochena. (Muleri Ekisodo 15:1, 11.) Makalelo aatu talambela milungu yau Iguputu yaoni-a ira aliwa katali ochena. pumwemo thitho mwakalele atu talabela milungu yau Kanani. Lambelawiwa tanothangani-avo velela a-imiwa sembe thitho gonana othakala. (Lev. 18:3, 4, 21-24; Dotor. 18:9, 10) Moi-yana na vyevi, Yohova karumeli-a ira atu tonomlambela, taire vyongo vyevyo vingaathakali-ide. Liye ngochena vinjinji. Vyevi vyatooneela pama va vyalembiwile va iximomba ya golidi enio ndimuwa wasembe jawara liye vakoveni. Vaiximomba anoolembavo moira gova ira, “chena wa Yohova.”—Ekis. 28:36-38.
7 Madhu alembiwele va ixiferonivo tanosikimizeli-edha uli wethene owaona ira Yohova ngochenadi. N’nga wa aisaraeli enao ta-aoda ona ixiferoji namwasa oi kataoda ngumanana na ndimuwa wa asembe? Kuonga ira milanyuyo kataivwa? E-i. Wu Israeli uli wethene anoivwa milanyuyo muilamulo yaleriwanga vari va alombwana ai-yana na a-ima. (Dotor. 31:9-12) Mwaakalewo va hora yeniyo mungavwide mudhu oi: “Miyo ndili Yohova Nlunguinyu. . . . Mukalenga ochena, neri-a miyo ndili ochena.” “Mukale ochena wa miyo, neri-a miyo Yohova ndili ochena.”—Lev. 11:44, 45; 20:7, 26.
8. N’nga ninofunjedha n’ni va Levitiku 19:2 na 1 Pedru 1:14-16?
8 Dhoweni nioneni vyevyo vyalembiwile va Levitiku 19:2, vile vyaleriwa wa othene. Yohova atomwandela Mose ira: “Wandela mwinji wethene wa anaisaraeli ira, ‘Mukale ochena neri-a miyo Yohova Nlunguinyu ndili ochena.’” Vinooneya ira Pedru atoonga madhu avalembali aalimbi-edhena liye akristu ira “mukale ochena.” (Muleri 1 Pedru 1:14-16.) Pyaimbarimbari ira malamboano kanino-arela ilamulo. Mbwenye vyeyvo Pedru vyalembile liye vinosikimizeli-a vile vinofunjedha i-yo va Levitiko 19:2, ira Yohova ngochena thitho othene ale anofuna mdhiveliwana tanofwanela vilimbi-edha kala ochena. Nothenene ninofuneela irana vyevyo, akala ninodedi-edha dhakala dhulu venango paradaizo vailambo yavathi.—1 Pe. 1:4; 2 Pe. 3:13.
“MUKALE OCHENA MAKALELWINYU OTHENE”
9. N’nga tapanya makundo amu kapitulo 19 la Levitiko unonikami-a a-vi?
9 Voi ninofuna dhiveliwi-a Nlungu wenuo uli ochena, ninofunechecha idhiwa vyevyo vinaire i-yo ira nikale ochena. Yohova unoniva-a malangi-o enao anonikami-a. Enango mwamalangi-o apama vinjinji ninoafwanya mu Levitiko kapitulo 19. Sietista mwinango dhinalee Marcus Kalisch atolemba ira: “Kapitulu yena inooda kala lofuneya mu bukhu la Levitiko thitho mumabukhu mathanu oroma a Bibilyani.” Dhoweni nione maverusu enango a kapitiluli enao ana makundo afuneya vinjinji nanofuna nikami-a va ingumi yi-u. Tuulelani ira makundo amu kapitulu 19 anoromana madhu oi “mukale ochena.”
N’nga lamulo loonga anamabala lelo lili va Levitiku 19:3, linofwanela limbi-a Makristau thuulanga n’ni? (Onani ndima 10 fiedha 12) *
10-11. N’nga madhu oroma ava lemba la Levitiko 19, anoonga ira ninofwanela ira ni, n’nga mwasiwa ngwani irana vyevyo kofuneya?
10 Vanduli voonga ira Aisraeli takale ochena, Yohova atoawenjeli-a ira: “Uliwethene wanyo alemezenga m’mee na babee . . . Miyo ndili Yohova Nlungwinyu.”—Lev. 19:2, 3.
11 Pyoneelatu ira vyofuneya vinjinji ku-arela malangi-o a Nlungu okuza lemeza anamabali-u. Thuulelaani Yesu vyawakunle liye mutu mwinango angamfukile ira: “Yapama chivi inaire miyo ndidhakaena ingumi yo-omala?” Vinango vile Yesu vyawakunle liye vyali vyowi mutuo anoofuneela lemeza babee na m’mee. (Mat. 19:16-19)Thitho Yesu atoosumulula anamalemba na Afwarisi mwasa oimwanana lemeza anamabaliwa. Ee-no aliwa tatooiri-a “madhu a Nlungu kala o-okaana basa.” (Mat. 15:3-6) Madhu a Nlungu enao tatangani-avo lamulo la numero 5 va malamulo kumi thitho na vyevyo vinoleri i-yo va Levitiku 19:3. (Ekis. 20:12) Veva muthuulele ira malangi-o anofwanyea va Levitiko 19:3—anoonga ira mutu alemezenga m’mee na babee, anodha vanduli va madhu oonga ira—“Mukale ochena, neri-a miyo Yohova Nlungwinyu ndili ochena.”
12. Movwelana na malangi-o ava Levitiku 19:3, n’nga pyapama dhifuka yofuka iivi?
12 Movwelana na malangi-o a Yohova oi nilemezenga anamabali-u, vinokala pama dhifuka ira, ‘N’nga miyo ndinoira a-vi vamwasa wen’na?’ Kala munoona ira mwanoofwanela ira vinjinji ndulimu, munooda sakula irana vyapama va ee-ni. Kamunooda chinja vyongo vyanduli,mbwenye munooda kala osikimiza romela malamboano munongo ira vinjnji vokami-a anamabalinyu. Mwasakula ira mukaengana hora injinji yowaredhana aliya. Venango munooda agulela vyongo, noakami-a ira takale vauxamwali wapama na Yohova thitho alimbi-a. Ira vyevi kovwelana na vyevyo vinoonga lemba la Levitiku 19:3.
13. a) N’nga ninofwanya malangi-o avi enango va Levitiko 19:3? b) N’nga malambo-ano ninathonyi-edhe a-vi Yesu movwelana na vyevyo vili va Luka 4:16-18?
13 Lemba la Levitiku 19:3, linonifunji-a yongo inango vamwasa okala ochena. Linoonga vyolokota sabudu. Makristau katino-arelave ilamulo, ee-no kaninolokota sabudu. Mbwenye ninaoda funjedha vinjinji va vile Aisraeli vyaira aliwa volokota sabudu thitho irana vyevi mwakami-ela aliwa. Dambo la sabudu lali hora lavuma aliwa vamabasa alabeche aliwa thitho lanoava-a ngari yolambela Yohova. * Ngumwasiwa vadamboli, Yesu anoodhowecha wu sinagogini sidade la waniwa maleri madhu a Nlungu. (Ekis. 31:12-15; muleri Luka 4:16-18.) Ilamulo ya Nlungu yofwanyeya va Levitiku 19:3 yoonga ira, “Mulokotenga [masabudwee],” linonifunji-a ira dambo nlilothene ninofwanelela fwanya hora yoira vyongo vyokuza lambela. N’nga nyo munoona ira vatokala vyongo vinango vinofunanyo chinja vamwasa wen’na? Akala hora dothene yoira vyongo vyokuza lambela, munoda kala vauxamwali wapama na Yohova vile vili vyofuneya vinjinji ira mukale ochena.
MULIMBI-ENGA UXAMWALINYU NA YOHOVA
14. N’nga tilikundo liivi laimbarimabri lofuneya liongiwile moweli-edha weli-edha va Levitiku 19?
14 Kapitulu 19 la bukhu la Levitiko linoonga moweli-edha weli-edha likundo laimbarimbari vinanikami-e dhowanave kala ochena. Verusu la 4 linomari-a na madhu oonga ira: “Miyo ndili Yohova Nlungwao . . . Kukaena milungu inango kumi-avo miyo.” (Ekis. 20:2, 3) Kristau uli wethene wene unofuna kala wochena, unofwanela onechecha ira kavali ili yothene venango uli wethene uli ofuneya va ingumiyee kwaranya uxamwalee na Nlungu. Voi ninoidhiweya na Mboni dha Yohova, ninofwanela kala osikimiza rambela iliyothene inairi-e ir dhinalee lochena lithakali-iwe.—Lev. 19:12; Esaya 57:15.
15. N’nga maversu amulemba la Levitiko 19 oonga yva sembe anonilimbi-a irana n’ni?
15 Aisaraeli tanooni-a ira tanorumela Yohova ninga Nlungwiwa tavwelanga malamulo ava-iwa aliwa. Lemba la Levitiku 18:4 linoonga ira: “Mulokotenga malangwi-o anga no-arela makundwanga. Miyo ndili Yohova Nlungwinyu.” Kapitulu 19 litokana enango “mwamakundo” ava-iwile aisaraeli. Mofwanafwani-a maverusu 5-8, 21, 22 anoonga vyasembe dhanyama. Sembedho dhanofwanela veleliwa mundhila yoi ‘dha-athakali-e vyongo vyopambuleya vya Yohova .’ Leri maversu enala unonilimbi-a ira nisangalali-e Yohova thitho nomva-a sembe dhosimba ninga mwemo lemba la Aebere 13:15 monoongela aliwa.
16. N’nga tilikundo liivi linofwanyeya va Levitiku 19, lelo linanithuucha ira vatokala i-yana vari va atu anolabela nlungu na a-anolabela?
16 Ira nikale ochena nonifwanela kala ochena naatu ta-analabela Nlungu. Mbwenye irana vyevi kai wokweya. Hora dhinango afwi-u axikolani, abasani, abali-u na atu enango anooda nilimbi-a irana vyongo vyo-ivwelana nolambela wi-u. Vyakala eeno ninofwanela sakula vamwasa ofuneyula. N’nga chini inanikami-e sakula vyongo mwazelu? Kathuulelani likundo losangalali-a lili va Levitiku 19:19, elo ikondu inango linoonga ira: “Kamuware yowara ya usalu wothangani-a wa mitundu minli.” Lamulolo lanokami-a ira Aisaraeli taone mo-iyana naatu amitundu yowandamanana. Voi malamboano kanino-arela ilamulo, kai vyodaweya kritau wara vyowara yosaka-edhiwa na mitundu yo-iyana i-yana ya usalu. Mbwenye vyodaweya pyoi naira vyongo ninga atu enao oi viroromelo viwa thitho vyoira viwa pyo-ovwelana na vinofunji-a Bibilya, kaya baafwi-u a xikola, abasani, venanga abali-u. Pyaimbarimbari ira ninoadhiveliwana abali-u vambo-i na atu enango mbwenye va mwasa ofuneya ukuza ingumi, ninga arumiwi a Yohova ninofunechecha kala o-iyana na atu enango. Thuulelani ira irana vyevi kofuneya mwasa oi kala ochena unothangani-avo pambuliwa ira nilabele Nlungu.—2 Akor. 6:14-16; 1 Pe. 4:3, 4.
N’nga ndilikundo liivi atu a Nlungu lafunjedhevo aliwa va Levitiku 19:23-25, n’nga iyo ninofunjedhavo n’ni? (Onani ndima 17 fiedha 18) *
17-18. N’nga chofunjedha iivi yofuneya inofwanya iyo va Levitiku 19:23-25?
17 Madhu oi, “Miyo ndili Yohova Nlungwinyu,” anokami-a Aisaraeli ira taonenga uxamwaliwa na Yohova ngofuneya vinjinji. N’nga taviire a-vi vyevi? Lemba la Levitiku 19:23-25 linooni-a mwafunela aliwa irela. (Muleri.) Kathuulelani vyathapulela madwala wa Aisaraeli vanduli vovolowa ilambo yolanyedhiwa. Mutu adhala imwiri wa vyova-a kaafwanela udya vyova-a vyee uvyawa viraru. Yawa ya 4, vyova-a vya mwiriwo vyafwanela veleliwa wa Nlungu valimburo lopambuleya. Yawa ya 5, pavale mwinyaa mwiruo afwanela liye udya vyova-a vyee. Lamulolo lanokami-a Aisaraeli idhiwa ira katafwanela ela vyofuna viwa valimburo loroma. Yohova afuna ira atwao tanyindelenga ira liye ngwafuna asamalila thitho ira ta-elenga lambela valimburo loroma. Liye anoonechecha ira aliwa tatokaana yodya yokwakwanela. Nlungu anoalimbi-a ira tavelelenga vyotuva viwa mo-oumeleliwa modhala mandha ulimburo lopambuleya walambelecha aliwa.
18 Ilamulo inofwanyeya va Levitiku 19:23-25, linonithuucha madhu a Yesu aulaliki wa vamwangoni. Liye atoonga ira: “Kamukumbanyenga . . . ira monodyani, venango munodha mwan’ni.” Atowenjedhela onga ira: “Babinyu wadhulu unoidhiwa ira nyo munofuneela vyongo vyotheneevyevi.” Eeno Nlungu unodha nisamalela ninga munosamalela liye mbalame. (Mat. 6:25, 26, 32) Ninororomela ira liye unodha niva-a vyofuneya vyaingumi. Mbwenye mo-odhioneli-edha ninovelela “vyotuva mwatangaranga” waatu ale anofuneela kami-o. Ninovilimbi-edha velela kobiri inokami-a gulana vyongo vyofuneya vapingoni. Yohova unoona navelela modhala mandha thitho unodha niraeli-a. (Mat. 6:2-4) Nairangana vyevi ninooni-a ira ninovwechecha makundo anofunjedha iyo va Levitiku 19:23-25.
19. N’nga thuulela makundu enango bukhu la Levitiku uukami-idheni a-vi?
19 Nitapanyileni maverso oyeva baa-i va Levitiko kapitulo 19, thitho nitoona ndhila dhinango dinasazi-edhe i-yo Nlungwi-u ochena. Nasazi-edhanga, ninovilimbi-edha kala ochena makalelwi-u othene. (1 Pe. 1:15) Atu enango ta-anolabela Yohova takali taonanga makalelwi-u apama. Thitho atu enengo atofiya vomlemeza Yohova namwasa wa vyevi. (1 Pe. 2:12) Mbwenye vatokala vyongo vinjinji vinafunjedhedhe i-yo va Levitiku kapitulo 19. Yofunjedha yo-arela inodha onga maverso enango a kapitulo leli thitho inoda nikami-a ona vikundu vinango vyaingumi yi-u vinofuneela ‘kala ochena,’ ninga mwaongile Pedru.
NYUMBO 80 “Talawani Ndipo Muona Kuti Yehova Ndi Wabwino”
^ ndima 5 Ninomdhiveliwana vinjinji Yohova thitho ninofuna ira nimsangalali-enga. Liye ngochena thitho unodedhi-edhela ira atu ale tanomlabela takale ochena. N’nga vyevi pyoodeyadi wa i-yo atu adawa? Ee pyoodea. Funjedha mopwasedha malangi-o ale rumiwi Pedru avelenle liye wa Makristau afwee na thitho malangi-o ale Yohova avelenle liye wa Aisraeli, unonikami-a idhiwa vinaire i-yo ira nikale ochena m’makalelo othene.
^ ndima 13 Ira muidhiwe vinjinji va mwasa wa Sabudu thihto vyeyvo vinafunjedhevo i-yo, onani mwasa oi, “Pali Nthawi Yogwira Ntchito ndi Nthawi Yopuma”, va Nsanja ya Olonda ya December 2019.
^ ndima 57 VIRUTHIRUTHI VYA THAKURU: Lombwana mbo-i na i-yanee na mwaniwa tadhe maona anamabalee thitho anodhilimbi-edha gumananga naaliwa vakwikwi navakwikwi.
^ ndima 59 VIRUTHIRUTHI VYA THAKURU:Namalima wa Israeli unoing’ana vyova-a vyamwiri udhanle liye.
