1. Le mutumibwa Petelo wādingile banababo mu lwitabijo madingi’ka, ne mwanda waka madingi andi amweka bu makomo kulonda?

 EKALE tudi na lukulupilo lwa kwenda mūlu nansha lwa kushala pano pa ntanda, kulangulukila pa madingi a mutumibwa Petelo aādingile bashingwe māni ba mu myaka katwa kabajinji, kubwanya kwitukwasha. Mutumibwa Petelo wālembele amba: “Ikalai bajila mu mwikadilo wenu onso pamo bwa yewa Mwine Ujila wemwityile, mwanda i kilembwe amba: ‘Mufwaninwe kwikala bajila, mwanda amiwa ne ujila.’” (1 Pe. 1:15, 16) Mungya bino binenwa tubamone amba tubwanya kwiula Yehova, kimfwa kikatampe kya buujila. Tubwanya kadi tufwaninwe kwikala bajila mu mwikadilo wetu. Inoko bibwanya kumweka bu kebibwanikapo mwanda twi bantu bampikwa kubwaninina. Petelo aye mwine wālongele bilubo bivule, inoko kimfwa kyandi kilombola’mba tubwanya ‘kwikala bajila.’

2. Le i bipangujo’ka byotusa kulondolola mu kino kishinte?

² Mu kino kishinte, tusa kulondolola bino bipangujo: Le buujila i bika? Le Bible witufundija bika pa buujila bwa Yehova? I muswelo’ka otukokeja kwikala bajila mu mwikadilo wetu? Ne le kwikala bajila kukwatañene namani na kipwano kyotupwene na Yehova?

3. Le i mumweno’ka udi na bantu bavule pa buujila, ino i kwepi kotubwanya kutana myanda ya bine?

³ Bantu bavule balañanga’mba muntu ujila i muntu wampikwa nsangaji, uvwalanga bivwalwa bya kipwilo kadi utalala bininge. Inoko muntu ujila kekalangapo namino. Yehova, mwine ujila, i mutelwe bu “Leza wa nsangaji.” (1 Tm. 1:11) Ne boba bamutōta nabo betwanga bu “ba nsangaji.” (Ñim. 144:15) Yesu wātopekele boba bādi bavwala bivwalwa bya kwishiyañanya na bakwabo ne kulombola boloke bwabo ku meso a bantu.  (Mat. 6:1; Mako 12:38) Batwe bene Kidishitu twayukile mushintulwila buujila kupityila ku byobya byotwefundile mu Bible. Tukulupile amba Leza wetu ujila kadi wa buswe, kabwanyapo kwitulomba bintu byoketubwanyapo kulonga. Nanshi Yehova paetulombola’mba: “Mufwaninwe kwikala bajila,” twitabije na bubine’mba bikokejika. Inoko, kumeso kwa kwikala bajila mu mwikadilo wetu, tufwaninwe bidi kwivwanija mushintulwila buujila.

4. Le bishima ujila ne buujila bishintulula bika?

⁴ Le buujila i bika? Mu Bible bishima “ujila” ne “buujila,” bifunkilanga pa butōki nansha kukola kwa mu mwiendelejo ne kwa kipwilo. Bino bishima bibwanya kwikala ne na mulangwe wa kutūlwa pafula mwanda wa kwingidila Leza. Mu muneneno mukwabo, tubwanya kumonwa bu bajila shi tudi na mwiendelejo utōka, tutōta Yehova mwasakila, kadi tupwene nandi kipwano kya mpwaninine. Tutulumukanga bininge pa kuyuka’mba nansha Leza byadi ujila, inoko usakanga kupwana netu batwe bantu bampikwa kubwaninina.

5. Le i ngikadila’ka ya Yehova yotwefunda kupityila ku bamwikeulu ba kikōkeji?

⁵ Yehova i utōka kadi wampikwa disubi mu bintu byonso. Tubayuka kino kupityila ku byobya byānenene baselafimi​—bamwikeulu bekalanga kubwipi na lupona lwa Yehova. Baselafimi bamo bānenene amba: “Ujila, ujila, ujila i Yehova wa bibumbo.” (Isa. 6:3) Na bubine, pa kunena’mba bano bamwikeulu bapwane na Leza ujila, nabo bafwaninwe kwikala bajila, ne kadi i bajila. O mwanda’nka ne kifuko kyādi kityimpa’po mwikeulu wa Yehova pano pa ntanda nakyo kyādi kikala ke kijila. Bino ye byālongekele kitatyi kyādi kīsamba mwikeulu na Mosesa mu kimuna kya miba kyādi kyaka mudilo.​—Div. 3:2-5; Yos. 5:15.

6-7. (a) Mungya Divilu 15:1, 11, le Mosesa wākomeneje namani buujila bwa Leza? (b) Le i bika byādi bivuluja bene Isalela amba Leza i ujila? (Tala kifwatulo pa kibalu.)

⁶ Mosesa pa kupwa kwabula bene Isalela pa Dijiba Dityila, wēbakomene amba Leza wabo, Yehova, i ujila. (Tanga Divilu 15:1, 11.) Inoko, mwikadilo wa batōtyi ba baleza ba mu Edipito kewādipo ujila. Ne mwiendelejo wa batōtyi ba baleza ba bene Kenani nao kewādipo ujila. Bādi bela babo bana bu bitapwa ne kulonga busekese bwa munyanji mu butōtyi bwabo. (Levi 18:3, 4, 21-24; Kup. 18:9, 10) Inoko, Yehova kabwanyapo nansha dimo kunena batōtyi bandi balonge bintu bibwanya kwibasubija. Aye ye nsulo ya buujila. Kino kyādi kimweke patōka kupityila ku byobya byādi bilembelwe pa kipāpo kya olo kyādi ku kivwalwa kya ku mutwe kya kitobo mukatampe. Pa kino kipāpo pādi palembelwe amba: “Buujila i bwa Yehova.”​—Div. 28:36-38.

⁷ Uno musapu wādi ulembelwe pa kino kipāpo, wādi ubwanya kukulupija muntu ense wādi wiumona’mba Yehova i ujila binebine. Ino le byādi bya kwikala namani ku mwine Isalela kādipo ubwanya kumona kino kipāpo mwanda kādipo ukokeja kufwena kitobo mukatampe? Le kādipo wa kwivwana uno musapu wa kamweno? Aa! Mwine Isalela ense wādi wivwana uno musapu pādi patangwa Mukanda wa Bijila ku meso a bana-balume, bana-bakaji ne bana. (Kup. 31:9-12) Shi nobe wādi’po, wādi wa kwivwana bino binenwa bya amba: “Amiwa ne Yehova Leza wenu kadi mufwaninwe . . . kwikala bajila mwanda amiwa ne ujila.” “Mufwaninwe kwikala bajila kondi, mwanda amiwa Yehova ne ujila.”​—Levi 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Le i bika byotwefunda mu Bene Levi 19:2 ne mu 1 Petelo 1:14-16?

⁸ Twisambilei’ko pa binenwa bidi mu Bene Levi 19:2 byādi bitangilwa bantu bonso. Yehova wāsapwidile Mosesa amba: “Wisambe na  kitango kyonso kya bene Isalela wibalombole amba, ‘mufwaninwe kwikala bajila mwanda amiwa, Yehova Leza wenu, ne ujila.’” Bimweka bu Petelo wāpitulukile mu uno vese paāsoñenye bene Kidishitu amba, “ikalai bajila.” (Tanga 1 Petelo 1:14-16.) Shako, ketukidipo munshi mwa Bijila bya Mosesa. Inoko bino bilembele Petelo bibingija byobya byotwifunda ku Bene Levi 19:2, bya amba Yehova i ujila kadi boba bamusenswe bafwaninwe kulonga bukomo bwa kwikala bajila. Tufwaninwe kwikala bajila ekale tudi na lukulupilo lwa kwenda mūlu nansha lwa kukekala mu paladisa pano pa ntanda.​—1 Pe. 1:4; 2 Pe. 3:13.

9. Lelo kulangulukila pa Bene Levi shapita wa 19 kuketukwasha namani?

⁹ Byotusaka kusangaja Leza wetu ujila, tusakanga kuyuka muswelo wa kwikala bajila. Yehova i mwitupe madingi mayampe a mwa kwikadila bajila. Ano madingi atanwa mu mukanda wa Bene Levi shapita wa 19. Marcus Kalisch, mwifundi umo Muhebelu walembele amba: “Padi uno shapita i shapita wa kamweno bininge mu mukanda wa Bene Levi, ne mu mikanda mibajinji itano ya mu Bible. Tubandaulei’ko mavese amoamo a mu uno shapita adi na bufundiji bwa kamweno mu myanda imoimo ya mu būmi bwetu bwa difuku ne difuku. Potulangulukila’po, tuvulukei amba buno bufundiji i bebulete kupwa kwa binenwa bya ku ngalwilo bya amba: “Mufwaninwe kwikala bajila.”

10-11. Le Bene Levi shapita wa 19 unena’mba tufwaninwe kulonga bika pa kwilala bajila, ne mwanda waka bidi na mvubu?

¹⁰ Yehova pa kupwa kunena bene Isalela amba bafwaninwe kwikala bajila, wābwejeje’ko amba: “Muntu ne muntu mu bukata mwenu ufwaninwe kulēmeka inandi ne shandi . . . Amiwa ne Yehova Leza wenu.”​—Levi 19:2, 3.

¹¹ Na bubine, tufwaninwe kukōkela buno bulombodi bwa Leza bwa kulēmeka bambutwile. Tuvulukei difuku dimo pobāipangwile Yesu kudi muntu umo amba: “A Mufundiji, i kiyampe’ka kyomfwaninwe kulonga pa kukamona būmi bwa nyeke?” Mu malondololo a Yesu wānenene uno muntu amba ufwaninwe kulēmeka shandi ne inandi. (Mat. 19:16-19) Yesu  wātopekele enka ne Bafadiseo ne basonekeji pa bukomo bobādi balonga mwanda wa baleke kukwatakanya bambutwile babo. Mu uno muswelo, bādi ‘bālamuna kinenwa kya Leza ke kya bitupu.’ (Mat. 15:3-6) Mu kino “Kinenwa kya Leza” mubadilwa mbila ya butano ya mu Mbila Dikumi, pamo ne binenwa byotutanga mu Bene Levi 19:3. (Div. 20:12) Pano napo kadi vuluka’mba bulombodi butanwa mu Bene Levi 19:3, bwa kulēmeka shobe ne inombe, i buletwe kupwa’tu kwa binenwa bya amba: “Mufwaninwe kwikala bajila, mwanda amiwa Yehova Leza wenu, ne ujila.”

12. Kukwatañana na madingi aletelwe mu Bene Levi 19:3, le i kipangujo’ka kyotubwanya padi kwiipangula?

¹² Kukwatañana na madingi a Yehova a kulēmeka bambutwile betu, tubwanya padi kwiipangula’mba, ‘le ndēmekele bambutwile bami?’ Shi ubamone amba kwadipo wibalēmekele pa kala, nabya ubwanya kukwata butyibi bwa kwilumbulula tamba’nka pano. Kubwanyapo kushinta byowalongele pa kala, ino ubwanya kusumininwa kulonga bukomo tamba’nka pano bwa kulēmeka bambutwile bobe. Padi ubwanya kwitūdila’ko kitatyi kivule kya kupityija nabo pamo. Nansha le ubulwepo kwibakwatakanya ku ngitu, ku mushipiditu ne mu ñeni? Shi ulonge namino, nabya ubalonda madingi adi mu Bene Levi 19:3.

13. (a) Le i madingi’ka makwabo otutana mu Bene Levi 19:3? (b) Le i muswelo’ka otubwanya kwiula kimfwa kya Yesu dyalelo na mokisonekelwe mu Luka 4:16-18?

¹³ Bene Levi 19:3 witufundija kintu kikwabo pa mwa kwikadila bajila. Wisambilanga pa kulama Sabato. Bene Kidishitu kebadipo munshi mwa bijila bya Mosesa, o mwanda ketunenenwepo kulama Sabato wa yenga ne yenga. Inoko tubwanya kuboila ñeni mivule ku muswelo wādi ulama bene Isalela Sabato ne byobādi bamwena mu kwiilama. Sabato kyādi i kitatyi kya kukōkolokwa ku mingilo yabo ne kuta mutyima ku mingilo ya ku mushipiditu. * O mwanda mu difuku dya Sabato Yesu wādi wenda mu shinankonka mu yabo ntanda ne kutanga Kinenwa kya Leza. (Div. 31:12-15; tanga Luka 4:16-18.) Musoñanya ulembelwe mu Bene Levi 19:3 wa amba ‘lamai sabato yami,’ ufwaninwe kwitulengeja tutyepeje’ko mingilo yetu ya difuku ne difuku mwanda wa kuta mutyima bininge ku myanda ya ku mushipiditu. Le umona’mba ufwaninwe kwilemununa mu uno mwanda? Shi wilamija’ko kyaba ne kyaba kitatyi kya kuta mutyima ku myanda ya ku mushipiditu, ukapwana bininge na Yehova kipwano kine kikakukwasha wikale ujila.

14. Le Bene Levi shapita wa 19 upituluka bininge mu bubine’ka bwa kamweno?

¹⁴ Mukanda wa Bene Levi shapita wa 19 i mupituluke bininge mu bubine bwa kamweno, bubwanya kwitukwasha twikale nyeke bajila. Vese wa 4 ufula na binenwa bya amba: “Amiwa ne Yehova Leza wenu.” Uno musemwa nansha mulangwe wiifwene na uno, utanwa misunsa 16 mu uno shapita. Kino kituvuluja mbila mibajinji ya amba: “Amiwa ne Yehova Leza obe . . . Kufwaninwepo kwikala na baleza bakwabo poso’nka ami.” (Div. 20:2, 3) Mwine Kidishitu ense usaka kwikala ujila, ufwaninwe kutadija kutyina’mba, muntu nansha kintu kyakekala na mvubu kwadi kupita kipwano kyandi na Leza. Kadi byobetwita bu Batumoni ba Yehova, twi basumininwe kuleka kilongwa kyo-kyonso kibwanya kufutulwija dijina dyandi dijila.​—Levi 19:12; Isa. 57:15.

15. Le mavese a shapita wa 19 wa Bene Levi esambila pa bitapwa, afwaninwe kwitulengeja tulonge bika?

 ¹⁵ Bene Isalela bādi balama bijila bivule pa kulombola’mba bādi betabije Yehova Leza wabo. Bene Levi 18:4 unena’mba: “Mukalonga mwendele mutyibilo wami wa mambo, kadi mufwaninwe kulama bitungo byami ne kunangila monka. Amiwa ne Yehova Leza wenu.” Mu shapita wa 19 mudi bino “bitungo” bimobimo byobāpele bene Isalela kulama. Kimfwa mu vese wa 5-8, 21, 22 i batele’mo bitapwa bya banyema. Bino bitapwa byādi bifwaninwe kulambulwa mu muswelo okebyādipo bya ‘kukobakanya kintu kijila kya Yehova.’ Kutanga ano mavese kufwaninwe kwitulengeja tusake kusangaja Yehova, ne kumulambula bitapwa bitabijibwe bya mitendelo na mobetusoñaninye’kyo mu Bahebelu 13:15.

16. Le i musoñanya’ka udi mu Bene Levi shapita 19, wituvuluja kwishila kwishidile boba bengidila Leza ne boba kebamwingidilapo?

¹⁶ Pa kwikala bajila tufwaninwe kwitabija kwishila na bantu bakwabo. Inoko bibwanya kwikala bikomo. Kyaba kimo bakwetu ba ku masomo, ba ku kaji, babutule bampikwa kwitabija ne bantu bakwabo, babwanya kwituningila tulonge bintu bibwanya kwitulengeja tukomenwe kutōta Yehova mwasakila. Kitatyi kyobetuningila, twikalanga na butyibi bukatampe bwa kukwata. Le i bika biketukwasha tukwate butyibi buyampe? Tulangulukilei bidi pa musoñanya muyampe udi mu Bene Levi 19:19 unena’mba: “Kufwaninwepo kuvwala bivwalwa bilongwe na nyushi ya miswelo ibidi misobakanye.” Kino kijila kyādi kishiyañanya bene Isalela na mizo mikwabo. Dyalelo ketupelengapo kuvwala bisandi bipungwe na bintu bisobakane, kimfwa bukonge, myoya ne bintu bikwabokwabo. Inoko tupelanga kwiifwana na bantu badi na bilongwa ne nkulupilo keikwatañenepo na bufundiji bwa mu Bible, nansha shi bantu’ba i bakwetu ba ku masomo, ba ku kaji ne babutule. Shako tusenswe balondakani netu ne babutule, inoko mu myanda ya kamweno mu būmi, batwe bantu ba Yehova twitabijanga kwishila na bakwetu. Vuluka’mba pa kwikala ujila bilomba kutūlwa pafula mwanda wa kwingidila Leza. I kintu kya kamweno shi tukimba kulonga bukomo bwa kwikala bajila.​—2 Ko. 6:14-16; 1 Pe. 4:3, 4.

17-18. Le Bene Levi 19:23-25, witufundija bufundiji’ka bwa kamweno?

¹⁷ Musemwa wa amba “amiwa ne Yehova Leza obe,” kewābudilwepo kukwasha bene Isalela batangidije kumeso kipwano kyobādi bapwene na Yehova. Muswelo’ka? Bene Levi 19:23-25 uleta malondololo. (Tanga.) Tulangulukilei pa kamweno kādi ka kwikala na  bino binenwa ku bene Isalela, kitatyi kyobādi ba kutwela mu Ntanda ya Mulao. Shi muntu wakune mityi ya bipa bidibwa, kādipo ufwaninwe kudya bipa bya ku ino mityi mu bula bwa myaka isatu. Mu mwaka wa buná, bino bipa byādi bifwaninwe kutūlwa pafula mwanda wa kwingidijibwa ku kipandulwe kya Leza. Uno muntu wādi udya ku bipa bya ku ino mityi enka mu mwaka wa butano. Kino kijila kyādi kikwasha bene Isalela bevwanije amba kebafwaninwepo kutangidija tumweno twabo kumeso. Bādi bafwaninwe kukulupila’mba Yehova ukebapa byobasakilwa, ne amba usakanga batangidije butōtyi bwandi kumeso. Yehova wādi utele mutyima ku kwibapa byakudya byobasakilwa. Kadi Leza wēbakankamikile batūle byabuntu bivule ku kipandulwe, kwine kobādi bamutōtela.

¹⁸ Kijila kidi mu Bene Levi 19:23-25 kituvuluja binenwa byānenene Yesu mu Busapudi bwa ku Lūlu. Wānenene amba: “Lekai kuzumbija mityima . . . amba tukadya bika nansha’mba tukatoma bika.” Kadi Yesu wābwejeje’ko amba: “Shenu wa mūlu uyukile amba musakilwa bino bintu byonso.” Leza ukavuija bisakibwa byetu na mwavuijijanga bya toni. (Mat. 6:25, 26, 32) Tukulupile amba Yehova ukavuija bisakibwa byetu. Kadi tupānanga kufula “byabuntu bya ku lusa” mwanda wa kukwasha boba basakilwa bukwashi. Ne kadi tujokejanga na nsangaji lupeto lulupula kipwilo. Yehova umonanga bino byabuntu kadi uketupala mpalo. (Mat. 6:2-4) Kitatyi kyotulonga bino bintu, tulombolanga’mba twivwanije bufundiji budi mu Bene Levi 19:23-25.

19. Le kulangulukila pa ano mavese a Bene Levi kubakukwasha namani?

¹⁹ Tubesambila’tu pa mavese matyetye a Bene Levi shapita wa 19, mene etukwasha tuyuke bya kulonga pa kwikala bajila pamo bwa Leza wetu ujila. Shi tumwiula, tulombolanga’mba tuloñanga bukomo bwa ‘kwikala bajila mu mwikadilo wetu onso.’ (1 Pe. 1:15) Bantu bavule kebengidilapo Yehova bemwenanga ino ngikadila miyampe. O mwanda bamo bafulanga ne ku kutumbija Yehova. (1 Pe. 2:12) Inoko, kudi bintu bikwabo bivule byotubwanya kwifunda mu Bene Levi shapita wa 19. Kishinte kilonda’ko kikesambila pa mavese makwabo a uno shapita, kadi kiketukwasha tuyuke miswelo mikwabo yotubwanya ‘kwikala bajila’ na mwāsoñaninye’kyo Petelo.