Pular para conteúdo

Pular para sumário

MWAHA WOOSOMIYA 48

“Nkhale owaarya”

“Nkhale owaarya”

“Nthoonyere ukhala owaarya nhina meettelweenyu otheene.”—1 PET. 1:15.

NCIPO 34 Vou Andar em Integridade

NINHALA WIITTHUCANI? *

1. Ikanoni apostolu Peturu yaavahilyaawe makristau, ni kontha isiyani iyo ikanweeyo pooti unirika hiiva weettela?

HATAA niwehereraka urwaa ukhala wiirimu awula watuninyani wahoolo, otheene cihu pooti uphwanyera ifayita ikano apostolu Peturu yaavahilyaawe makristau oothanliya khalayi. Peturu antikhale co: “Khampa Nluku owaarya wiihanneni, nthoonyere ukhala owaarya nhina meettelweenyu otheene, kontha uhantikhiya: ‘nkhale owaarya, kontha miiva ki Nluku owaarya.’” (1 Pet. 1:15, 16) Ala moolumwaala anthoonyera wiira hiiva pooti ukhitiri untakihera Nluku. Uyo khanle ntthu notepa uthoonyera waarya. Hiiva pooti ukhala ni ninlamuliya ukhala atthu owaarya mmakheleloni wihu otheene. Iyo itthwiiyo pooti hi unirika nlattu wookhala atthu oopahuwa. Apostolu Peturu ciicammo ahovonyaniha cinene, masi ntakihero nawe pooti unikavihera woona wiira hi ciicammo pooti ukhitiri ukhala atthu owaarya.

2. Makohoni anhaleehu waakhula nhina ula mwahoola?

2 Nhina ula mwahoola, ninaahala waakhula ala makohwaala: Ukhala ntthu owaarya isiyani? Ibiiblya inttonkaca cani waarya wa Yehova? Ninhala uthoonyera cani ukhala atthu owaarya nhina makhalelweehu? Ukhala ntthu owaarya ni umpatthanana Yehova unaataana cani?

UKHALA NTTHU OWAARYA ISIYANI?

3. Isiyani atthu enci inoopuwelaaya wiira ntthu owaarya phinkhalaawe, masi isiyani inhala unithoonyera ntthu owaarya tipani?

3 Atthu enci anoopuwela wiira ntthu owaarya nokhala ntthu notthuka iyuuci, hinthya ni noncivela uwarakaca ikuwo cinthoonyera unattiinnyaawe. Masi kahi nnyo citthunnyo phinthoonyera ntthu owaarya tipani. Ibiiblya immuuluma Yehova, Nluku owaarya, khampa “Nluku ootteeliya.” (1 Tim. 1:11) Apoovu anonswalela ciicammo ankhala atthu “ootteeliya.” (Isaa. 144:15) Yesu Kristu ahaahukhumu atthu yeewarihaca ikuwo ceenattiini ni waacivela waathoonyera akhunanaya unasariya waya wiira attottopeliye. (Mat. 6:1; Mark. 12:38) Vano hiiva nikhanle makristau eekhweeli itthu inhala uthoonyera wiira nimakristau owaarya ikhanle phi ile Yehova ineetthucihaawe mbiiblyani. Hi ninaacuwela wiira Yehova, Nlukwiihu owaarya, khaahala uniruma upanka itthu yahaahaleehu ukhitiri wiirannyeeha. Phimaana, Yehova aniirelaka “Nkhale owaarya,” iyo ikhanle itthu inhaleehu ukhitiri upanka. Masi nihinaaya uthoonyera ukhala atthu owaarya, nttwee nipacere ucuwela ukhala ntthu owaarya isiyani.

4. Moolumo “waarya” ni “ukhala ntthu owaarya” maanaaya isiyani?

4 Ukhala ntthu owaarya isiyani? Mbiiblyani, nuulumo “waarya,” ninaaca itthu yoohinanaraca ni yoominepani. Nno nuulumonno ciicammo nimmwaaca ntthu neeciinanela wiira avare nteko wa Nluku paahi. Nimoolumacero makhwaawe, hiiva ninhala ukhala atthu owaarya mmiithoni wa Yehova, wakhalaka wiira hiiva atthu omeettelo omaana, nanswalelaka Yehova toko cimpheelaawe ni nakhalanaka upatthani woolipa nuuyova. Nuupuwelo ninhimya wiira hiiva pooti ukhalana upatthani woolipa ni Nlukwiihu inkhala itthu innitikhiniha cinene, utepa noopuwelaka mananna Ibiiblya cinoolumaaya makhalelo owaarya a Yehova.

“OWAARYA, OWAARYA, OWAARYA KHANLE YEHOVA”

5. Malayikha ookhuluvelya manannani annikaviheraaya ucuwela waarya wa Yehova?

5 Yehova khanle owaarya nhina makhalelo otheene arinaawe. Hiiva pooti woona nnyo citthunnyo nhina moolumo yaahimyale maserafim, malayikha ootepa waattamela ihice ya Yehova. Ayo yenre co: “Owaarya, owaarya, owaarya khanle Yehova, nhooleli aanatoropa.” (Isai. 6:3) Wiira ayo malayikhaayo akhalane upatthani ni Nluku owaarya, ayova ciicammo ahaana yakhalaka owaarya, ni ayo phiryaaya commo. Ni khweeliini, nlayikha nipuro ninkhalaaya pooti nno nipuronno ukhala nowaarya ciicammo. Phi itthu yiirannyeele ukati Moceesi wonnyaawe mwiri waapharela masi woohivya.—Nkw. 3:2-5; Jos. 5:15.

Moolumo “Waarya ikhalelo ya Yehova” yantikhiye wanikhenkereni nowooru neesiye uhoolo nleeso naawaraawe nankuttho muuupale (Nwehe iparaagarafu 6-7)

6-7. a) Moceesi ttonkacile cani makhalelo owaarya a Nluku nhina Nkwaha 15:1, 11? b) Isiyani yaakavihera asarayeli wuupuwela wiira Yehova khanle Nluku owaarya? (Nwehe ilatarato yo wakaapani.)

6 Umaliha waya asarayeli ulapuwa u Mar Vermelho, Moceesi ahottonkaca wiira Yehova Nlukwaaya khanle owaarya. (Nsome Nkwaha 15:1, 11. *) Atthu yaaswalela anluku oohikhweeli Wiciipitu khayaarina waarya hataa vakaani. Ciicammo khayaarina waarya ale yaaswalela anluku olapo yo Kanaa. Uswali waapankaaya waanaatakanihera uwiivakaca asaana ni urupihaniya woohiirya. (Lev. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10) Masi Yehova khaalepela aswalyaawe citthu caahala waapankiha ayova uthanyiya. Yehova khanle nthoonyero nuulupale no waarya. Wiira aakavihere aswalyaawe uhiliyala iyo itthwiiyo, uyo ahorumiha wantikhiya nikhenkere nowooru naaphwanyannya munleesoni naawaraawe nankuttho. Moolumo yantikhaciye wanikhenkereni yeera co: “Waarya ikhalelo ya Yehova.”—Nkw. 28:36-38.

7 Khula nsarayeli aahala woona nikhenkere nantikhiye, khaahala uliyala wuupuwela wiira Yehova khanle Nluku owaarya. Vano wakhalaka wiira nsarayeli khaahala woona iyo itthwiiyo nlattu woohimwaattamela nankuttho, niireke khaahala ukhitiri wuupuwela wiira Yehova khanle Nluku owaarya? Anhala ukhitiri wuupuwela. Apoovu otheene o Isarayeli yaheewa iyo ihapariiyo waasomiyaaya nlamulo na Yehova iriyari yaalopwana, athiyana ni asinamwane. (Deut. 31:9-12) Nyuuva ciicammo unari wiira mwahaavo nno nihukunno, mwanhala wiiwa usomiyaka mphatte uneera: “Mi ki Yehova, Nlukwiinyu . . . nkhale atthu owaarya, kontha mi ki Nluku owaarya.” “Nkhale atthu owaarya nlattu wawaka, kontha mi ki Nluku owaarya.”—Lev. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Kontha isiyani unaareera cinene hiiva usoma itthu inhimyaaya ilivuru yo Levitiku 19:2 ni 1 Peturu 1:14-16?

8 Vano nttwee nuupuwelacere itthu yaarumihilyaawe Yehova wiira asomeliye asarayeli otheene. Akhanle moolumo amphwanyannya nlivuruni yo Levitiku 19:2. Mmo Yehova aamwiirenle co Moceesi: “Waahimyeere asarayeli otheene: ‘Nhaana nkhalaka atthu owaarya, kontha mi, Yehova, Nlukwiinyu, kikhanle owaarya.’” Pooti ukhalaka wiira apostolu Peturu oopenle mwaha yaala moolumwaala ukati waakurumicilyaawe makristau ukhala atthu owaarya. (Nsome 1 Peturu 1:14-16. *) Hi ninaacuwela wiira khanintthara-tho malamulo a Moceesi. Masi hataa ukhalaka commo, itthu yoolumale apostolu Peturu inaarumeleliha itthu yaahimiye khalayi nlivuruni yo Levitiku 19:2. Yehova khanle Nluku owaarya, ni ale anonswalela ahaana yakhalaka atthu owaarya. Nno nrumonno otheene nihaana neettelaka, hataa ukhalaka wiira ninweherera urwaa ukhala wiirimu awula watuninyani.—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

“NKHALE OWAARYA . . . NHINA MEETTELWEENYU OTHEENE”

9. Woopela mwaha ilivuru yo Levitiku ikapiitulu 19 unhala unikavihera cani?

9 Itthu impheeleehu cinene hiiva ukhanle unciveliha Yehova. Phimaana nimpheeleehu ucuwela mananna ookhala atthu owaarya. Yehova naanivaha ikano cinnikavihera ukhala atthu owaarya. Nnyo ikanonnyo hiiva pooti uphwanya nhina ilivuru yo Levitiku ikapiitulu 19. Namasoma mmoca oluuka iheperewu, Marcus Kalisch, hantikha: “Ila ikapiitulu yo Levitikwiila atthunaka phiikapiitulu yootepa woonannya, inhimya citthu cinci ni phiikapiitulu itepile ukhalana ifayita nhina citthu cotheene cuulumiye nlivuruni yo Levitiku awula pentateuco.” Nttwee noopele mwaha iveerusu co iyo ikapiitulwiiyo cinniitthuciha citthu cofayita cooreera weettela khula nihuku. Ukati wo woopela mwaha nnyo citthunnyo, muupuwele wiira ikano cinhaleehu wiitthuca cinttharanaca nimoolumo aneera: “Nhaana nkhalaka owaarya.”

Nlamulo ninonruma ntthu waattitthimiha asipaapaawe nimphwanyannya nhina Levitiku 19:3, nihaana naakurumicaka makristau upanka isiyani? (Nwehe iparaagarafu 10-12) *

10-11. Isiyani ilivuru yo Levitiku 19:3 innirumaaya upanka, ni nlattuni nno nrumonno nikhanlyaaya nofayita cinene?

10 Umaliha wawe wuuluma wiira asarayeli yaalamuliya ukhala atthu owaarya, Yehova aheera-tho: “Khula ntthu haana aahisimaka anumwaane ni athumwaane . . . Mi ki Yehova, Nlukwiinyu.”—Lev. 19:2, 3.

11 Khweeliini, nihaana neettelaka nlamulo na Nluku ninhimya wiira nihaana waahisimu asipaapeehu. Nnawuupuwela ukati nlopwana mmoca wankohilyaawe Yesu co: “Isiyani inlamuliyaaka upanka wiira kakhalane ukumi woohimala?” Woomwaakhula, Yesu ahomwiirela uyo nlopwanooyo wiira ahaana aahisimaka anumwaane ni athumwaane. (Mat. 19:16-19) Ni Yesu ahaahukhumu mafarisewu ni ahooleli ottiini kontha ayo yaanaapanka yotheene yaakhitiryaaya wiira ahiye waawacera asithumwaanaya. Nlattu wo iyo itthwiiyo, Yesu ahowiirela wiira ayo ‘khayaalemeliha nuulumo na Nluku.’ (Mat. 15:3-6) “Nuulumo na Nluku” naanaahela nhina nlamulo noneethanu ni moolumo amphwanyannya nhina Levitiku 19:3. Nhiliyale wiira nrumo nimphwanyannya nhina Levitiku 19:3 (Nkw. 20:12) naaruma asarayeli waafenta asithumwanaya ni asinumwanaya, ninttharanaca nimoolumo aneera: “Nhaana nkhalaka atthu owaarya, kontha miiva Yehova, Nlukwiinyu, ki Nluku owaarya.”

12. Ninhala weettela cani nrumo nimphwanyannya nhina Levitiku 19:3?

12 Muupuwelaka nrumo na Yehova ninniruma waahisimu apaapeehu ni anumwanihu, mwiikohe co: ‘Kinneettela nno nlamulonno?’ Wakhala wiira nhoona wiira khanneettela saana nno nlamulonno, nhaana ukati woorehererya makhalelweenyu wiira mweettele. Nyuuva khannohala ukhitiri urehererya citthu cihipankileenyu saana khalayi. Masi ukhuma ilelo mpaka uhoolo unkeleehu, nyuuva pooti ulakela waawacera ni waahisimu mayapaapeenyu. Pooti waneekurumiceenyu uviriha ukati naayova awula pooti wuupuwelaca mananna owaakavihera, mwaavahaka iyoolya awula citthu cikhwaawe ni mwaakaviheraka mminepani. Mwapankaka commo, nyuuva nnaahala weettela itthu inhimyaaya Levitiku 19:3.

13. a) Ikanoni ikhwaawe imphwanyeehu nhina Levitiku 19:3? b) Ninhala untakiha cani Yesu khampa cinhimiyaaya nhina Luka 4:16-18?

13 Levitiku 19:3 inaaniitthuciha itthu ikhwaawe innikavihera ukhala atthu owaarya. Iyo iveeruswiiyo inawuuluma nihuku no Isaapatu. Makristau khantthara-tho nlamulo na Moceesi. Phimaana, khaninlamuliya weettela nihuku no Isaapatu khula isumana. Hataa ukhalaka commo, hiiva pooti wiitthuca ikano cofayita noopuwelaka mananna asarayeli ceettelaaya nihuku no Isaapatu ni nlattuni weettelaaya nno nihukunno. Isaapatu naari nihuku asarayeli naalamuliyaaya umumulela uvara miteko caya ni uwacera miteko ca Nluku. * Phimaana naphiyaka nihuku no Isaapatu, Yesu anrwaaka wasinakooka ni usoma Nuulumo na Nluku. (Nkw. 31:12-15; nsome Luka 4:16-18. *) Nrumo na Nluku nantikhiye nhina Levitiku 19:3 nineera co: “Nhaana nttharaka isaapatu caka.” Nno nrumonno nihaana ninikurumicaka useelela ukati woohala weemesera miteko cihu wiira niwacera miteko ca Nluku. Nnaakhitiri woona wiira nyuuva nnolamuliya urukunusa makhalelweenyu wiira mpanke iyo itthwiiyo? Mwakumihaka ukati khula nihuku wiira nwacere citthu coominepani, nnaahala ukhitiri ukhalana upatthani woolipa ni Yehova. Ni iyo ikhanle itthu yuulupale inhala wuukaviherani ukhala ntthu owaarya.

NLIPIHACE UPATTHANIINYU NI YEHOVA

14. Ikhweeliini yuulupale ineetthucihiya nlivuruni yo Levitiku ikapiitulu 19?

14 Ikapiitulu 19 yo nlivuruni yo Levitiku inaahimyaca ikhweeli yuulupale inhala unikavihera uhihiya ukhala atthu owaarya. Iveerusu 4 immalela yiiraka co: “Mi ki Yehova, Nlukwaa.” Ala moolumwaala anawaakuleliya ikwaha 16 nhina iyo ikapiitulwiiyo. Iyo itthwiiyo inaanuupusera nlamulo noopacera, neera: “Mi ki Yehova, Nlukwaa. Uhaakhalane anluku akhwaawe.” (Nkw. 20:2, 3) Khula nkristau mpheela ukhala ntthu owaarya haana eekurumicaka wiira hikhale hataa ntthu awula itthu inhala unhiiha ukhalana upatthani womaana ni Nluku. Ukhala wiira hiiva nineehaniya Masaahiti a Yehova, nimpheela ulakela uhipanka hataa itthu inhala unanariha ncina nowaarya na Yehova.—Lev. 19:12; Isai. 57:15.

15. Iveerusu co Levitiku ikapiitulu 19 cinooluma uvahereriya Nluku itthuvo, cinnikurumica upanka isiyani?

15 Asarayeli yaathoonyera wiira yammwaamini Yehova khampa Nlukwaaya yeewelelaka malamulwaawe. Levitiku 18:4 ineera: “Nhaana mweettelaka malamulwaaka, ni nhaana mwiiwelelaka marumwaaka otheene ni utthara inhimyaaya. Mi ki Yehova, Nlukwiinyu.” Ikapiitulu 19 inaahimya ayo malamulwaayo, toko iveerusu 5-8, 21, 22 cinawuuluma itthuvo conama caavahereriyaawe Nluku. Nnyo itthuvonnyo caalamuliya uvahereriya nimananna yahaahala ‘unanariha itthu yowaarya ya Yehova.’ Usoma nnyo iveerusunnyo uhaana unikurumicaka upheela untteeliha nrima Yehova ni unvaha itthuvo coottottopela comaana khampa cinkurumiciyeehu nhina Maberewu 13:15.

16. Ikanoni imphwanyannya nhina Levitiku 19 innikavihera ucuwela mananna cinvirikanaaya atthu anonswalela Nluku naale ahinonswalela?

16 Wiira nikhale atthu owaarya, nihaana nikupaliki ukhala atthu oovirikana naatthu akiina. Iyo itthwiiyo pooti unirika kontha ukati nkiina, atthu anaasomaneehu, anaavaraneehu nteko, asimuciinyu ahinonswalela Yehova ni atthu akhwaawe pooti unikurumica upanka itthu yoohinamaana. Yaniirannyeelaka iyo itthwiiyo, isiyani inhala unikavihera ulakela upanka itthu yomaana? Muupuwele ikano yomaana imphwanyannya nhina Levitiku 19:19. Iyo ineera: “Nhiware ikuwo coottotthiya nimatthoce okoore piili coovirikana.” Nno nlamulonno naanaakavihera asarayeli ukhala oovirikana naatthu olapo cikhwaawe. Ilelo khaninoona ukhala itthu yoonanara uwara ikuwo cokoore coovirikanaca, toko contthoce. Masi ninoona ukhala itthu yoonanara ukhalana meettelo oolikanaca ni meettelo arinaaya atthu ahinkupali ni ahineettela citthu cinhimyaaya Ibiiblya, hataa ayo atthwaayo yakhalaka anaasomaneehu, anaavaraneehu nteko awula amuciihu. Hi ninawaafenta asimuciihu ni ninawiikurumica wiira naafente akhwiihu. Hataa ukhalaka commo, napheelaka ulakela upanka citthu cuulupale muukumini wihu, hiiva apoovu a Yehova nimpheela uvirikana naatthu akhwaawe. Nihaana nipankaka iyo itthwiiyo kontha napheelaka ukhala atthu owaarya, ninlamuliya ukhala atthu owiivaherera unvarela nteko Nluku.—2 Akor. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

Isiyani apoovu o Isarayeli yiitthucilyaaya ninlamulo nimphwanyannya nhina Levitiku 19:23-25, ni isiyani nyuuva yiitthucileenyu nhina nnyo iveerusunnyo? (Nwehe iparaagarafu 17-18) *

17-18. Isiyani Levitiku 19:23-25 inniitthucihaaya?

17 Nuulumo nineera “Mi ki Yehova, Nlukwaa” atthunaka nahaakavihera asarayeli uhoolelihera ulipihaca upatthannyaaya ni Yehova. Manannani? Ilivuru yo Levitiku 19:23-25 * inawaakhula. (Nsome.) Muupuwele itthu imoca asarayeli yaapankaaya uwakati waakenlyaaya ilapo yaakhuluvelihiyaaya. Ntthu aalaka miri co wiima mihokorokho, uyo khaalamuliya uhepha nnyo mihokorokhonnyo mpaka waahalaaya uvira myaakha miraru. Mwaakha woneecese, nnyo mihokorokhonnyo cahaana civahereriyaka khampa itthuvo ntempulu ya Nluku. Mwaakha woneethanu, asarayeli phaalamuliyaaya upacera ulya mihokorokho caalalyaaya. Nno nlamulonno nahaakavihera asarayeli woona wiira ayo khayaalamuliya uhoolelihera citthu caya. Ayo yahaana yahooleliheraka uvara nteko wa Yehova ni ukhuluvela wiira uyo anhala waavaha iyoolya. Ni Nluku ahaakurumica uvaha micanko ntempulu, nipuro naaswaleliyaawe.

18 Nlamulo nantikhiye nlivuruni yo Levitiku 19:23-25 ninaanuupusera moolumo a Yesu Kristu, wenryaawe: “Nhiye utepa ukhala nimasukhuli muukumini winyu, mwapheelaka iyoolya awula yoowurya.” Ni ahaakulela eeraka: “Athumwaninyu o wiirimu anaacuwela wiira nyuuva nnaapheela citthu cotheenennyo.” Nluku naahala unikavihera ukhalana ile ihirineehu khampa cinaakaviheraawe asinuni. (Mat. 6:25, 26, 32) Hi ninaakhuluvela wiira Yehova naahala uniphwanyiha. Ni hiiva ciicammo ninawaamela ale ahirina hataa nikhalanaka vakaani. Ciicammo, unaanitteela nrima nacankaka wiira nikavihere miteko cinvariya wanlokoni. Yehova unancivela anoonaka nikhalaka anamavaha ni nlattu wo iyo, uyo naahala urwaa unitthuvela. (Mat. 6:2-4) Naakaviheraka akhwiihu ukhalana citthu cihirinaaya, ninthoonyera wiira niheeweeha ikano iri nhina Levitiku 19:23-25.

19. Isiyani yiiwaleenyu nlivuruni yo Levitiku itepale wuucivelani?

19 Hiiva noopenle mwaha citthu vakaani co Levitiku ikapiitulu 19. Masi nnyo citthu vakaaninnyo cihoniitthuciha mananna ontakiha Nluku ni ukhala atthu owaarya. Nantakihaka Nlukwiihu, hi ninthoonyera wiira nimpheela ukhala atthu owaarya mmeetteloni wihu otheene. (1 Pet. 1:15) Atthu ahinonswalela Yehova yanoonaka neettelaka malamulwaawe, aanaapheelaka unttitthimiha Nluku. (1 Pet. 2:12) Masi cihaavo ikano cikhwaawe hiiva cineetthuceehu nhina Levitiku ikapiitulu 19. Mmwahani unhaleehu wiitthuca isumana inwa, ninaahala woopela mwaha iveerusu cikhwaawe co Levitiku ikapiitulu 19. Nnyo cinaahala unikavihera ucuwela mananna makhwaawe hiiva oohala uthoonyera ukhala atthu owaarya muukumini wihu.

NCIPO 80 “Provem e Vejam Que Jeová É Bom”

^ par. 5 Hi ninanfenta venci Yehova ni nimpheela untteeliha nrima. Yehova khanle Nluku owaarya ni noweherera wiira atthu anonswalela ciicammo akhale atthu owaarya. Niireke unaakhitirya atthu oopahuwa ukhala atthu owaarya? Iyee wanaakhitirya. Usoma ikano apostolu Peturu caavahilyaawe makristau ni mattharelelo Yehova yaavahilyaawe asarayeli khalayi unaahala unithoonyera mananna cinlamuliyeehu ukhala atthu owaarya nhina meettelweehu otheene.

^ par. 6 Nkwaha 15:1 Ule ukatyuule, Moceesi ni asarayeli yahomwiipela Yehova ila icipweela: “Kinaamwiipela Yehova, kontha uyo khamala uttitthimihiya. Hottitthiha mpahari ikhavalu nkhayi ni anameettiha ikhavalu. 11 Nlukuni iriyari ya nluku otheene noolikanana, oo Yehova? Tipani, toko weeva khanle ootepa waarya? Thi weeva unoophwanela uttottopeliya niicipo, nlattu wookhala ule nopanka citthu cootikhiniha.”

^ par. 8 1 Peturu 1:14 Khampa asaana owiiwanannya, nhiye ukhala ntheperiyaka ni citthu coocivelani wanrimani khalayi mwaariinyu nhinacuwela ikhweeli, 15 masi, khampa Nluku owaarya wiihanneni, nthoonyere ukhala owaarya nhina meettelweenyu otheene, 16 kontha uhantikhiya: “nkhale owaarya, kontha miiva ki Nluku owaarya.”

^ par. 13 Mwapheela ucuweleeha mwaha wo Isaapatu ni citthu cinniitthucihaaya, nwehe mwaha uneera: “‘Uhaavo ukati woovara citthu cotheene’, ukati woovara nteko ni ukati woomumula” nrevistani Ukhalenla yo Dezembro yo 2019.

^ par. 13 Luka 4:16 Wahoolo, uyo ahorwaa uNasaree, woonuwihiyaawe, ni toko caapankesaawe naphiyaka nihuku no Isaapatu, ahokela nsinakoka ni aheemela wiira asome. 17 Coo, Yesu ahovahiya iroolu ya porofeeta Isaiya, ni uyo ahotaphula ni ahophwanya nipuro nantikhiye: 18 “Nnepa wa Yehova uri ni miiva, kontha Uyo hokithanla wiira kaalalyeere ihapari comaana amasikhini. Hokiveleeliha wiira kilalyeere utaphuliya waatthu atthukiye ni utthukuliya meetho atthu ahinoona, wiira kiwoopole atthu anhuvihiya.”

^ par. 17 Levitiku 19:23 Mwakelaka iyo ilapweeyo ni mwaalaka mwiri wo wiima mihokorokho, nwehere uyo mwiryuuyo khampa woohiirya ni wookhottihiya. Nhina myaakha miraru, nnyo mihokorokhonnyo cinhala ukhala cookhottihiya ni khannolamuliya ulya. 24 Masi mwaakha wonecese, mihokorokho cotheene cinaahala ukhala cowaarya, wiira nkhale ootteeliya nrima uhoolo wa Yehova. 25 Vano, mwaakha woneethanu, nyuuva pooti ulya nnyo mihokorokhonnyo, ni nnaahala uhepha nkhayi niiyoolya cikhwaawe cinhaleenyu uhepha. Mi ki Yehova, Nlukwiinyu.

^ par. 61 ILATARATO: Mwaana o muulupale naaviriha ukati naasipaapaawe, nawaacisa amwaarawe ni mwanawe wiira yaathotole asithumwanawe ni nawiikurumica uviriha ukati naayova.

^ par. 63 ILATARATO: Namalima mmoca nsarayeli awehaka mihokorokho cittokotthale mmattani wawe.