1. I vyani vino umutumwa Petulo wanenyile aina Klistu ukucita, nupya uzye vino wayanenyile vingaloleka uli ukuti vitange vicitike?

ASI mulandu tulaya ukwi yulu nanti tulikala manda pe pano nsi, ivintu vilatuzipila nga tukulondela vino umutumwa Petulo wanenyile aapakwe umu nsita ya aina Klistu ya kutandikilako. Petulo walemvile ati: “Wakwe vino uwamwamile waya u wa muzilo, avino namwe kwene muye amuzilo muli vyonsi vino mukucita, pano calembwa ukuti: ‘Mulinzile ukuya amuzilo, pano nene wa muzilo.’” (1 Pet. 1:15, 16) Uku mazwi yaa tukusambililako ukuti tulinzile ukukolanya vino Yeova waya uwa muzilo. Tungakwanisya nupya tulinzile ukuya amuzilo muli vino tukacita. Cingaloleka ukuti citange cicitike pa mulandu wakuti tutamalilika. Petulo waluvyanyanga insita zimwi, nomba vino wacisile vyalangilile ukuti tungaya “amuzilo.”

2. A mauzyo ci yano tumasambilila umu cipande cii?

² Umu cipande cii, tumasambilila pa mauzyo yaa: Uzye cikapiliula cani ukuya amuzilo? I vyani vino Baibo ikatusambilizya pali vino Yeova waya uwa muzilo? Tungacita uli pakuti tuye amuzilo muli vino tukacita? Uzye nupya ukuya amuzilo kwalemana uli na ucuza witu na Yeova?

3. Uzye antu aingi yakaelenganya ukuti umuntu wa muzilo waya uli, nomba aekwi kuno tungazana ivyeo vya cumi ivikalanda pa yantu ya muzilo?

³ Antu aingi nga yelenganya pa muntu wa muzilo yakaelenganya pa muntu aasiseka nupya aakazwala ivya kuzwala vya usimapepo. Nomba vivyo asi vino antu ya muzilo yaya. Yeova uwa muzilo, walondololwa ukuti a “Leza wa nsansa.” (1 Tim. 1:11) Ya kapepa yakwe yakaamwa ukuti aansansa. (Masa. 144:15) Yesu wanenyile antu yano wasimikilanga ukuti yalinzile ukucenjela na antu azwalanga ivyakuzwa iviiyele nu  kucita ivisuma pa kuti antu yayalole. (Mate. 6:1; Mako 12:38) Aina Klistu ya cumi yamanya vino cikapiliula ukuya amuzilo pa mulandu na vino yasambilila muli Baibo. Twasininkizya ukuti Leza watutemwa nupya atange atunene ukucita icintu cino tutange tukwanisye. Fwandi ndi cakuti Yeova watunena ukuti: “Mulinzile ukuya amuzilo,” tusitwisika ukuti tungakwanisya ukucita vivyo. Kwene, lino tutatala twaya amuzilo muli vino tukacita, tulinzile ukumanya vino cikapiliula ukuya amuzilo.

4. Uzye izwi lyakuti “muzilo” likapiliula cani?

⁴ Uzye cikapiliula cani ukuya amuzilo? Muli Baibo izwi lyakuti “muzilo” likapiliula ukuya umusanguluke umu miyele na muli ukapepa. Lingapiliula nu kuti ukusoololwa ukuombela Leza. Fwandi tungati, tungaya amuzilo ndi cakuti tuli ni miyele isuma, tukupepa Yeova ukulingana na vino akalonda nupya tuli na ucuza usuma na aliwe. Tukazunguka ukuti Yeova akalonda ukuya cuza witu umupalamisye nanti icakuti swemo tutamalilika nupya wene uwa muzilo sana.

5. I vyani vino tungasambilila pali Yeova kuli ya malaika aya na ucisinka?

⁵ Yeova wasanguluka nupya u wa usaka muli vyonsi vino akacita. Vii avino ya Selafi nanti ya malaika aakaimilila umupipi ni cilimba ca wene cakwe Yeova yalanzile. Yamwi yapunzile iyati: “Wamuzilo, wamuzilo, wamuzilo Yawe [nanti Yeova] Wamaka yonsi.” (Eza. 6:3) Ya malaika yaa yangaya sile na ucuza usuma na Leza uwa muzilo pa mulandu wakuti nayo kwene aamuzilo. Ali mulandu uno incende pano ya malaika yalandilanga amazwi ukufuma kuli Leza pano nsi zyayelanga izya muzilo. Vikwene i vyacitike lino Mose wali pa cimpuza icakanga umoto.—Kufu. 3:2-5; Yoswa 5:15.

6-7. (a) Ukulingana na Kufuma 15:1, 11, uzye Mose walangilile uli ukuti Leza u wa muzilo? (b) I cani calenganga aina Izlaeli yaiusya ukuti Leza u wa muzilo? (Lolini icikope icili pa nkupo.)

⁶ Pa cisila cakuti Mose watungulula aina izlaeli pali Yemba Muyenzu, wayanenyile ukuti Leza wao Yeova, u wa muzilo. (Belengini Kufuma 15:1, 11.) Aina Ejipti aapepanga ya leza yaufi yataali aamuzilo. Na ina Kenani kwene aapepanga ya leza yaufi yataali aamuzilo. Umu mipepele yao mwali nu kupeela ana malambo nu kucita uzelele uwipisye. (Levi 18:3, 4, 21-24; Malan. 18:9, 10) Nomba Yeova wapusanako na ya leza yaufi, atange anene ya kapepa yakwe ukucita ivintu vya winyi. Waya uwa muzilo sana. Icisinka cii calemvilwe pa kayembelo kwakwe goldi akayanga pali tulibani (citambala) wakwe simapepo mukalamba pakuti aina Izlaeli yaiusya. Pa kayembelo kaa pali amazwi akuti: “Yeova u wa muzilo.”—Kufu. 28:36-38, NWT.

⁷ Mazwi yaa yazwanga umuntu wensi uwayalola ukusininkizya ukuti mu cumi Yeova u wa muzilo. Nomba aina Izlaeli yamwi yataali nu kulola amazwi yayo pa mulandu wakuti yatayanga umupiipi na simapepo mukalamba. Uzye cico cali nu kuyalesya ukumanya ukuti Yeova u wa muzilo? Awe. Umwina Izlaeli wensi uvwile amazwi yaa lino Masunde yabelengwanga uku yonsi, anaci na ana. (Malan. 31:9-12) Ndi cakuti apano mwali pano Masunde yabelengwanga nga muvwile amazwi yakuti: “Mulinzile ukuya amuzilo pano nene wamuzilo.” “Mulinzile ukuya amuzilo pa manso yane, . . . pa mulandu wakuti ne Yeova nene wamuzilo.”—Levi 11:44, 45; 20:7, 26.

8. I vyani vino tukusambilila pa Aina Levi 19:2 na pali 1 Petulo 1:14-16?

⁸ Lekini tulande pa mazwi yamwi aalembwa pa Aina Levi 19:2 yano yabelengiile antu. Yeova wanenyile Mose ukunena antu ati: “Muye  amuzilo pamulandu wakuti Ne Yawe [nanti Yeova] Leza winu Nene wamuzilo.” Petulo waomvizye amazwi yaa lino wakomelezyanga aina Klistu ukuti: “Mulinzile ukuya amuzilo.” (Belengini 1 Petulo 1:14-16.) Ndakai tusitungululwa na Masunde Yakwe Mose. Nomba mazwi yano Petulo walemvile yakalangilila vino tukasambilila ukwi lembo lya Aina Levi 19:2 ukuti Yeova u wa muzilo nupya yonsi amutemwa yalinzile ukwezya na maka ukuya amuzilo. Swensi kwene tulinzile ukucita vii asi mulandu tulikala ukwi yulu nanti mu paladaise pano nsi.—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Uzye icipande 19 umwi buku lyakwe Levi cingatwazwa uli?

⁹ Pa mulandu wakuti tukalonda ukuzanzya Leza witu uwa muzilo, tukalondesya ukusambilila vino tungaya amuzilo. Yeova akatunena vino tungacita pakuti tuye amuzilo. Vimwi vino akatunena tukavizana mu Ina Levi cipande 19. Marcus Kalisch uwasambilila Ciebele watiile: “Cii ali cipande icicindame sana pa vipande vyonsi ivyaya umwi buku lyakwe Levi na pa vipande vyonsi ivya umu mabuku 5 aakutandikilapo.” Iusyini ukuti icapande 19 umwi buku lyakwe Levi catandikila na mazwi yakuti “Muye amuzilo.” Lekini lyene tulande pa vikomo vimwi ivyaya umu cipande cii ivikalanda pa nzila izipusanepusane izingatwazwa ukuya amuzilo ndakai.

10-11. I vyani vino ilembo lya Aina Levi 19:3 likalanda ukuti avino tulinzile ukucita, nupya u mulandu ci uno ukucita vivyo kwacindamila?

¹⁰ Pa cisila ca kunena aina izlaeli ukuti yalinzile ukuya a muzilo, Yeova wayanenyile nu kuti: “Cila muntu alinzile kucindika isi na nyina . . . Nene Yeova Leza winu.”—Levi 19:2, 3, NWT.

¹¹ Fwandi icicindama ukuvwila vino Leza watunena ukuti tulinzile ukucindika avyazi itu. Iusyini vino Yesu waswike lino umonsi umwi wamuzizye ukuti: “I vintu ci visuma vino ndinzile ukucita pakuti nkaye nu umi wa pe?” Vimwi vino Yesu wamunenyile ukucita, u kucindika ya isi na ya nyina. (Mate. 19:16-19) Yesu nupya wacelwile na antu ukucenjela pali vino Afaliseo na ya kalemba yacitanga pakuti  sile yatacindika avyazi. Fwandi vino yacitanga, vyalenzile “izwi lyakwe Leza ukuya ilya sile sile.” (Mate. 15:3-6) Umwi izwi lyakwe Leza mwali isunde lyalenga 5 pa masunde 10 alino na mazwi yano tukabelenga pa Aina Levi 19:3. (Kufu. 20:12) Nupya mwaiusya ukuti amazwi aaya pa Aina Levi 19:3, aakuti cila muntu alinzile ukucinda isi na nyina, aalondelela pa mazwi yakuti “Muye amuzilo pamulandu wakuti Ne Yawe [nanti Yeova] Leza winu nene wamuzilo.”

12. Uzye tungalanga uli ukuti tukuvwila isunde ilyaya pa Ina Levi 19:3?

¹² Nga twelanganya api sunde lino Yeova watupeela ilya kucindika avyazi, tungayuzya ukuti: ‘Uzye nkacitindika avyazi?’ Ndi cakuti mwalola ukuti muli mumwi muno mutaombanga ningo mpiti, mungapingulapo ukutandika ukuombesya pakuti muzifye umukulondekwa ukuombelapo. Mutange muzifye vino mwaluvyanyizye mpiti, nomba mungapingulapo ukulaezya na maka ukulazanwa na avyazi inu insita izingi nu kuyazwa sana muno yakulondekwa uwazwilizyo. Nanti limwi mungayazwako sana muli vino yakulondekwa ivili wakuyakalilako ivintu ivikulondekwa, ukuyazwa ukutwalilila ukuya ya cuza yakwe Yeova nu kumuombela alino nu kuyateekezya nu kuyakomelezya sana ukucila vino cali mpiti. Nga mwacita vivyo ala mukuvwila vino ilembo lya Ina Levi 19:3 likalanda.

13. (a) I vyani na vyuze vino tukasambilila pa Ina Levi 19:3? (b) Ukulingana na Luka 4:16-18, tungakolanya uli Yesu ndakai?

¹³ Ilembo lya Ina Levi 19:3 likatusambilizyako na cuze pa kuya amuzilo. Likalanda pa kusunga Isabata. Aina Klistu yasilondela Isunde lii, fwandi tusilondekwa ukulondela Isabata lya cila mulungu. Nomba nanti ciye vivyo, tungasambililako ivingi kuli vino Aina Izlaeli yasunganga Isabata na vino cingatwazwa nga tukucita vivyo. Wanda wi Sabata wali uwanda wa kupuuza uku milimo yonsi nu kwika mano uku kupepa Leza. * Ali mulandu uno pa wanda wi Sabata Yesu wayanga ukwi Sunagogi ilyayelile umu musumba uno wavyalilwemo umu kubelenga Izwi Lyakwe Leza. (Kufu. 31:12-15; belengini Luka 4:16-18.) Isunde lyakwe Leza ilyaya pa Ina Levi 19:3 ilya kusunga Isabata lilinzile ukutuleenga ukupaatulako insita cila wanda iya kucita ivintu ivingakomya ucuza witu na Leza. Uzye mukulola ukuti kuli na vyuze vino mulinzile ukucita pakuti mwauvwila isunde lilyo? Ndi cakuti lyonsi mukupaatulako insita iya kupepa Yeova, mulaya na ucuza ukome na aliwe na cico cilalenga muye amuzilo.

14. Amazwi ci acindame aalandwapo sana umu Ina Levi icipande 19?

¹⁴ Aina Levi icipande 19 calanda pa mazwi yamwi acindame sana angatwazwa ukutwalilila ukuya amuzilo. Cikomo 4 casyalikizya na mazwi yakuti: “Nene Yawe [nanti Yeova] Leza winu.” Mazwi yaa nanti aakolineko yakazanwa imiku 16 umu cipande cii. Mazwi yaa yakatwiusyako isunde lya kutandikilako ilyakuti: “Nene indi Yawe [nanti Yeova] Leza winu . . . Mutapepa tuleza tuze suka nene nenga.” (Kufu. 20:2, 3) Umwina Klistu wensi alinzile ukusininkizya ukuti kusi icintu nanti umuntu aaliwensi aalinzile ukucindama sana ukucila ucuza wakwe na Leza. Nupya pa mulandu wakuti sweswe ya Nte Yakwe Yeova, tukaezya na maka ukukanacita icili consi icingalenga izina lyakwe Leza ilya muzilo ukuzewana.—Levi 19:12; Eza. 57:15.

15. Uzye ivikomo ivyaya umu Ina Levi icipande 19 vilinzile ukutulenga ukucita cani?

 ¹⁵ Aina Izlaeli yalangilile ukuti yazumile ukuti Yeova aali Leza wao lino yuvwilanga masunde yakwe. Pa Ina Levi 18:4 pakalanda ukuti: “Mwayela amasunde yane nu kucita kulingana na malamulo yano namupeela. Nene indi Yawe, Leza winu.” Mu cipande 19 mwaya masunde yamwi yano wapeezile aina Izlaeli. Wakwe ivikomo 5-8, 21, 22 vikalanda pa kupeela malambo ya nyama. Malambo yaa yapeelwanga umu nzila iitali nu kulenga ica muzilo cakwe Yeova ukuya icasile sile. Ivikomo vii vilinzile ukutulenga twalondesya ivintu ivikazanzya Yeova nu kumupeela malambo ya kumulumbanya aasuma wakwe vino ilembo lya Aebele 13:15 likatunena ukucita.

16. I cani cingatwiusyako upusano uwaya pali yano yakaombela Leza na asimuombela?

¹⁶ Pakuti tuye amuzilo, tulinzile ukuipeelesya ukuleka antu yalole ukuti twapusanako na antu aasiombela Leza. Cingatala ukucita vivyo. Insita zimwi yano tukasambilila nayo, yano tukaomba nayo, ya lupwa itu nanti antu yauze sile yangaatupatikizya ukucita vintu ivingatulesya ukupepa Yeova umu nzila ino akalonda twamupepelamo. Nga caya vivyo, tulinzile ukupingulapo ukucita icintu icicindame. I cani cingatwazwa ukupingulapo ningo? Uvwini icisinte cimwi icisuma icaya pa Ina Levi 19:19, pakati: “Utazwala insalu iyapangwa ni nsalu ziili zipusane.” Isunde lilyo lyalenganga aina Izlaeli ukupusanako ni nko izitaombelanga Leza. Pa mulandu wakuti tusilondela Masunde, citaipa aina Klistu ukuzwala ivyakuzwala ivyapangilwa ni nsalu ziili izipusane wakwe, telela na kotoni nanti kilimpulini ni mpapa. Nomba tukakana ukuya wa antu yano ivizumilo vyao ni vicitwa vyao visiuvwana na vino Baibo ikasambilizya nanti icakuti antu yayo tukasambilila nayo, kuomba nayo nanti aalupwa itu. I cacumi twika mano kuli ya lupwa itu nupya twatemwa ainamupalamano itu. Nomba vino tukapingulapo ukucita umu umi vikalangilila ukuti tukalonda ukuvwila Yeova nanti cakuti ukucita vivyo kukalenga tuye apusane na antu aasiombela Yeova. Iusyini ukuti pakuti tuye amuzilo tulinzile ukupusanako na antu yauze. Fwandi icicindama ukuti twaezya na maka ukucita vivyo.—2 Kol. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. A masambililo ci aacindame yano tukusambililako apilembo lya Ina Levi 19:23-25?

¹⁷ Amazwi yakuti ‘Nene Yeova Leza winu’ yazwanga aina Izlaeli ukwiusya ukuti yalondekwanga ukukoleezya ucuza wao na Yeova umu umi wao. U mu nzila ci? Ilembo lya Ina Levi 19:23-25 likalanda pa nzila yonga.  (Belengini.) Elenganyini vino mazwi yaa yali nu kwazwa aina Izlaeli pa cisila ca kwingila umu Mpanga ya Ulayo. Ndi cakuti umuntu walema umuti wa vizao, ataali nu kulya ivizao vya kumuti uwo pa myaka itatu. Umu mwaka uwalenga 4 ivizao vyonsi ivya muti uwo vyali nu kupaatwilwa kuli Leza nu kuya ivya muzilo. Umwineco wali nu kulya ivizao vya muti uwo umu mwaka uwalenga 5. Isunde lii lifwile lyazwanga aina Izlaeli ukumanya ukuti yataali nu kulakolezya ivintu vya pa lwao. Yeova walondanga ukuti yamutaila ukuti wali nu kulayasakamala nu kulaika sana mano uku kumupepa. Wasininkizyanga ukuti lyonsi yakukwata ivyakulya ivikumanile. Nupya Leza wayakomelezyanga ukulapeela mawila pa cifulo cino yamupepelangapo.

¹⁸ Isunde ilyaya pa Ina Levi 19:23-25 likatwiusyako amazwi yano Yesu walanzile Umwi Lyasi Lya pa Mwamba. Watiile: “Tiini ukusakamala . . . pali vino mumalya nanti vino mumamwa.” Yesu watwalilile nu kulanda ukuti: “Tata winu uwa kwi yulu wamanya ukuti mukalondekwa ivintu vii vyonsi.” Yeova alatupeela vyonsi vino tukulondekwa wakwe vino akacita uku vyunyi. (Mate. 6:25, 26, 32) Twataila ukuti Yeova alatwalilila ukutusakamala. Nupya tukapeela “ivya upe” pakuti twazwe aakulondekwa uwazwilizyo. Nupya tukasangwilako zuwa uku misangulo ikulondekwa mu cilongano. Yeova akalola nga tukusangwilako pakuti tutungilile ukupepa kwakwe nupya alatulambula. (Mate. 6:2-4) Nga tuli na ukapekape, tukalanga ukuti tuvwikisya vino ilembo lya Ina Levi 19:23-25 likalanda.

19. Uzye ibuku lya Ina Levi lyamwazwa uli?

¹⁹ Twasambilila sile pa vikomo ivinono umwi buku lya Ina Levi icipande 19 nupya lyatwazwa ukumanya vino tungacita pakuti tuye amuzilo wakwe vino Leza witu waya uwa muzilo. Ndi cakuti tukumukolanya, tulalanga ukuti tukwezya na maka ‘ukuya amuzilo muli vyonsi vino tukucita.’ (1 Pet. 1:15) Aingi aasiombela Yeova yalola imiyele isuma ino antu yakwe Leza yakwata. Nupya cii, calenga yamwi ukulalumbanya Yeova. (1 Pet. 2:12) Nomba kuliko na vyuze vino tulasambilila umwi buku lya Ina Levi icipande 19. Icipande icilondelilepo cilalanda pa vikomo na vyuze umu cipande kwene cii nupya cilatwazwa ukumanya inzila na zyuze izingatwazwa ‘ukuya amuzilo’ wakwe vino Petulo watukomelizye.