1. Cimamuna cika kapostolo Petulu ua hele kuli Vakua Kilistu, kaha omo lia vika cimamuna caco ce ku soloka ngue ka citava ku ci puisamo?

CIPUE nga tua lavelela ku ka yoyela muilu ni ha mavu, tu hasa ku uana vukuasi vua kama ku cimamuna ca hele kapostolo Petulu kuli Vakua Kilistu va ku vuavesa va ku sekulu ya ku livanga. Petulu ua sonekele ngueni: “Vunoni ngue uze ua mi sanene na lele, enu naua puenu vakua ku lela mu vilinga vienu viose; Muomu va na soneka, nguavo, Enu mu ka lela; muomu yange nji na lele.” (1 Pet. 1:15, 16) Aa mezi a tu muesa ngecize tu hasa ku tambuluisa Yehova, uze ua lela ku hiana viuma viose. Tu hasa ku pua va ku lela mu vilinga vietu kaha tua pande vene ku pua va ku lela. Evi vi hasa ku soloka vene ngue ka citava ku vi puisamo, muomu ka tua tantulukile. Petulu ua sonekele mezi aco, neni ua lingile visevuka via kama. Vunoni lungano lueni lua muesa ngecize tu hasa ku “pua va ku lela.”

2. Vihula vika tu hilula mu cilongesa cino?

² Mu cilongesa cino, tu simutuila ha vihula evi: Ku lela ca pua vika? Vika ya tu longesa Mbimbiliya ku tuala ha ku lela ca Yehova? Vati tu hasa ku pua va ku lela mu vilinga vietu? Vati ku lela ca likuata na vusamba vuetu na Yehova?

3. Vati vantu vavengi ve ku singanieka muntu ua ku lela, vunoni kulihi tu hasa ku uana mizimbu ya vusunga?

³ Vavengi ve ku singanieka nguavo, muntu ua ku lela ke ku zola-zola, kaha ntsimbu yose ue ku zala vuzalo vua vulombelo. Vunoni kati vusunga. Muomu Yehova ua pua ua ku lela, kaha va mu tumbula Njambi ua ndzolela. (1 Tim. 1:11) Kaha vakua ku mu lemesa va va tumbula nguavo “va vezika,” ni nguetu vantu va ndzolela. (Visa. 144:15) Yesu ua payele vaze va  zalele vuzalo vua ku lifuila na ku muesa vuoloke vuavo ku meso a vantu. (Mat. 6:1; Mako 12:38) Vunoni etu Vakua Kilistu va vusunga, tu tantekeya vika ca lomboloka ku lela, omo lia viuma vi ya handeka Mbimbiliya. Kaha tuli na vusunga ngecize Njambi yetu ua ku lela na cilemo, na limo litangua liahi a ka tu hana lisiko ka tu hasa ku ononoka. Ngeci mukemuo, mu ku linga Njambi ua tu sika ngueni: “Puenu vakua ku lela” tuli na vusunga ngecize citava vene tu vi puisemo. Vunoni ntsimbu kanda tu pue vakua ku lela, tua pande ku tantekeya vika ca lomboloka ku pua va ku lela.

4. Vika lia lomboloka lizi ku lela?

⁴ Ku lela ca pua vika? Mu Mbimbiliya lizi ku “lela” lia lomboloka ku zeneka mazilo, ku via ku lemesa na mu vilinga. Lizi liaco lia lomboloka naua, muntu ni cuma ci va tepesa ku vikuavo mu ku ci pangesa ku via Njambi. Eci ca lomboloka ngecize muntu ve ku mu tumbula ua ku lela nga ka kele na vilinga via mazilo, ue ku lemesa Yehova mu njila ya tava, kaha ua likuata neni vusamba vua kama. Ngeci mukemuo, ce ku tu komouesa mua kama ku singanieka ngecize vutuhu Yehova ua pua ua ku lela mu viose, ua tonda etu vantu va ku hona ku tantuluka, tu likuate vusamba neni.

5. Vika tu lilongesa ku tuala hali Yehova ku tungelo?

⁵ Yehova ua pua ua ku lela mu vifua viose. Evi tu vi muena ku mezi a va handekele vamo tungelo va va luka nguavo vaselafime, vaze va kala ku mukulo ua citumamo ceni ca vuangana. Va handekele nguavo: “Ua lela, ua lela, ua lela, Yehova ua vivunga.” (Isaya 6:3) Linga ava tungelo vaco va hase ku pangela mu hiehi ngecize na Njambi, ca lomboloka, navo va pua va ku lela. Ngeci mukemuo, ha vihela vi va kele na ku iza tungelo hano ha mavu mu ku neha mizimbu ya Yehova, ha kele na ku himpuka ha ku lela. Evi vikevio via solokele omo Mosesa ua ile mu ku tala ciputa ca kele na ku uema.—Ezu. 3:2-5; Yeho. 5:15.

6-7. (a) Kuliya na Ezundu 15:1, 11, vati Mosesa ua tsindikile ku lela ca Njambi? (b) Vika via vuluisile vaIsaleli ngecize Njambi ua pua ua ku lela? (Talenu cikupulo ca helu lia Vutala.)

⁶ Mu nima ya ku zavuisa vaIsaleli mu Cisali ca ku Tila, Mosesa ua tsindikile ngecize Njambi yavo Yehova ua pua ua ku lela. (Tandenu Ezundu 15:1, 11.) Vakua ku lemesa vanjambi va makuli va ku Ingito, ka va puile va ku lela cipue kamandende. Kaha vakua Kanana, navo ka va puile va ku lela omo lia vanjambi va makuli va vakele na ku lemesa. Ku lemesa caco, ca ambatesele kumo na ku kombeleya vana na mazilo akuavo a ku limona ku mivila. (Levi. 18:3, 4, 21-24; Ndeu. 18:9, 10) Vunoni Yehova, ka fuile ngeci mua vanjambi va makuli. Ngeci mukemuo, na limo litangua liahi a ka tavesa vangamba veni va linge viuma vize vi va puisa vakua mazilo. Muomu ikeye ua lela mu vutuntu. Evi via lisoluele ha toma ha mezi a kele ha ntsala ya olu, ya kele na ku zala sasendote ua kama ku mutue. Ha citasu caco va sonekaho nguavo: “Ku lela ca pandama kuli Yehova.”—Ezu. 28:36-38.

⁷ Mezi aco, a hele vusunga kuli uose ua a muene ngecize cili vene, Yehova ua pua ua ku lela. Kua kele vamo vaIsaleli ka va va tavesele ku suena kuli sasendote ua kama, ngeci mukemuo halumo ka va muene mezi aco. Vutuhu ngoco, muzimbu uaco ka ua va hitile. Omo lia vika? Muomu va kele na ku u vuila ku ku tanda ca mezi a lisiko, aze a va kele na ku tandela vamala, vampuevo na vanike. (Ndeu. 31:9-12) Nga mua keleko, nenu nga mua vuile aa mezi: “Yange Yehova Njambi yenu: lilelesienu ngoco vene, kaha lelenu; muomu ange nja lela.” “Nga muka lela kuli ange: muomu ange, Yehova, nja lela.”—Levi. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Omo lia vika tua pande ku haka seho ku mezi a ku Levitiku 19:2; 1 Petulu 1:14-16?

 ⁸ Tu hilulenu amo mezi a sikile Yehova ngecize va pandele ku a tandela vaIsaleli vose, ku Levitiku 19:2. Yehova ua lekele Mosesa ngueni: “Handeka na lukungulukilo luose lua vana va Isaleli, na ku va leka nguove, Enu mu ka lela; muomu ange Yehova Njambi yenu nja lela.” Halumo aa akeo mezi a tumbuile Petulu, mua kaniamesele Vakua Kilistu ngueni: “Puenu vakua ku lela.” (Tandenu 1 Petulu 1:14-16.) Vutuhu ka tua kele muintsi lia Masiko a Mosesa, vunoni via sonekele Petulu via litombola na mezi a ku Levitiku 19:2. Mezi aco a muesa ngecize Yehova ua pua ua ku lela, kaha vaze va mu lema va pande ku lihakela kapandi ka ku pua va ku lela. Cipue nga va lavelela ku ka yoyela muilu ni mu citungu ha mavu.—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Vati ku hilula Levitiku kapitulu 19, ci hasa ku tu kuasa?

⁹ Mu ku linga tua tonda kuya ku mutima ua Njambi yetu ua ku lela, tua kala na cizango ca kama ca ku lilongesa vati tu hasa ku pua va ku lela. Yehova ua tu muesa vati tu hasa ku lingamo. Lihungu liaco lia kala ku Levitiku 19. Umo mulongisi ua lizina Marcus Kalisch, ua sonekele ngueni: “Citava aka kapitulu, ka ke ko ka seho ya kama kati lika mu livulu lia Levitiku, vunoni na mu mavulu ose atanu a katete a mu Mbimbiliya.” Tu talenu vimo vilongesa via seho mu muono, vi tu hasa ku uana mu vimo vinimbu via kapitulu kaco. Omo tu lingamo, vulukenu ngecize vilongesa viaco via likuata na aa mezi a katete a mu kapitulu kaco. “Enu mu ka lela.”

10-11. Vika Levitiku 19:2, 3, ya tu kaniamesa ku linga, kaha omo lia vika via pua via seho?

¹⁰ Mu nima ya ku leka vaIsaleli ngecize va pandele ku pua va ku lela, Yehova ua vuezeleko ngueni: “Enu vose muntu ku muntu mu ka vuila vanokuenu vuoma, na vaisuenu . . . Yange Yehova Njambi yenu.”—Levi. 19:2, 3.

¹¹ Mua vusunga, ca pua ca seho ku ononoka lisiko lia Njambi lia ku singimika visemi. Mu vuluka mezi a kumbuluile Yesu omo umo yala ua mu huile ngueni: “Cuma cika ca ku viuka ci nji ka linga, linga nji kale na muono ka ue ku hua ua ya-ye?” Umo mutamba ua cikumbululo  ca Yesu, ua muesele ngecize uze yala ua pandele ku singimika ise na naye. (Mat. 19:16-19) Yesu ua payele vaFaliseo na vakua ku soneka, omo lia ku tonda vinjila via ku vianenamo ku muesa kasingimiko kaco ku visemi. Ngueni ku lingamo, ca puile vene ku “zimangana lizi lia Njambi.” (Mat. 15:3-6) “Lizi lia Njambi,” lia ambatesela kumo na lisiko lia mu citanu ha masiko likumi kaha na Levitiku 19:3. (Ezu. 20:12) Kaha vulukenu ngecize citume ca ku Levitiku 19:3, ku tuala ha ku singimika visemi, ca kava mpundu mu nima ya mezi: “Enu mu ka lela; muomu ange Yehova Njambi yenu nja lela.”

12. Kuliya na lisiko lia ku Levitiku 19:3, vika tua pande ku lihula?

¹² Omo tu singanieka ha lisiko lia Yehova lia ku singimika visemi, tua pande ku lihula nguetu, ‘Vuno nje ku singimika visemi vange ngue mu ca pande ni?’ Kaha nga mu nima yaco mu mona ngecize kuli hamo ha mua pandele ku pangela laza, kasi citava mu lingemo mu ntsimbu ino. Ka citava mu alulule viuma via hita laza, vunoni citava mu lingeko mumo mu ku vueza ku vukuasi na ntsimbu i mue ku kala na visemi venu. Ca ku muenako, mu hasa ku tonda ntsimbu ya ku puamo ya ku sikama-sikama navo ni ku va kuasa-kuasa na kamo kambongo, mu lutsilielo na mu visinganieka. Nga mu lingamo, muli na ku ononoka Levitiku 19:3.

13. (a) Lisiko lika likuavo, tu uana ku Levitiku 19:3? (b) Vati tu hasa ku tambuluisa lungano lua Yesu lua ku Luka 4:16-18?

¹³ Levitiku 19:3, ya tu longesa cuma cikuavo naua ku tuala ha ku lela. Cuma cika? Ku niunga Sapalalo. Ka ca tondekele naua Vakua Kilistu ku niunga Masiko a Mosesa. Ngeci ka tue ku niunga Sapalalo nkala simano. Vutuhu ngoco, tu hasa ku lilongesa via vingi ku cifua ci va niungililemo vaIsaleli Sapalalo na vukuasi vu va uanene mu ku lingamo. Sapalalo ya puile ya ku huima ku vipanga via tangua na tangua na ku tuala mana ku viuma via mu lutsilielo. * Ngeci ha litangua liaco, Yesu ua kele na ku ya ku sinangonga ya kuimbo liavo mu ku tanda Lizi lia Njambi. (Ezu. 31:12-15; tandenu Luka 4:16-18.) Ngeci mukemuo, lisiko lia tu hana Njambi ku Levitiku 19:3, ngueni: “Mu ka niunga matangua ange a ku huima,” lia pande ku tu lingisa ku uana ntsimbu ya ku tuala mana ku viuma via mu lutsilielo tangua na tangua. Vuno kuli hamo ha mua pande ku pangela ku tuala ha lisiko liaco ni? Mua vusunga, nga mu pua na ku uana ntsimbu ya ku hilula viuma via mu lutsilielo ku sua kumo, mu ka likuata vusamba vua kama na Yehova, vuze vua tondeka linga mu hase ku pua va ku lela.

14. Vusunga vuka vua seho va tsindika mu kapitulu kose ka Levitiku 19?

¹⁴ Levitiku kapitulu 19, ya hilukila vintsimbu via vingi vumo vusunga vua seho vu hasa ku tu kuasa ku pua va ku lela. Ku ntsongo ya cinimbu 4, kua kala mezi: “Yange Yehova Njambi yenu.” Mezi a cifua eci, va a hilukila vintsimbu via ku pua 16 mu kapitulu kose. Evi vi tu vuluisa eli lisiko lia katete: “Yange Yehova, Njambi yove . . . Kati u ka kale na vanjambi veka ku meso ange.” (Ezu. 20:2, 3) Mukua Kilistu uose ua tonda ku pua ua ku lela, na pande ku lihakela kapandi, linga kati a tavese na umo uahi ni na vimo viahi vi tanganese vusamba vueni na Njambi. Kaha mu ku linga tua pua tu Vakaleho va Yehova, tue ku lihakela kapandi ka ku viana nkala vilinga vi hasa ku  sahula lizina lia ku lela lia Njambi yetu.—Levi. 19:12; Isaya 57:15.

15. Vinimbu via mu Levitiku kapitulu 19, via handeka ha ku hana vikombelo, via pande ku tu vuisa cizango ca ku linga vika?

¹⁵ VaIsaleli va muesele ngecize va tavele Yehova ku pua Njambi yavo, mu ku ononoka masiko eni. Levitiku 18:4 nguayo: “Masiko ange mu ka linga, na vitume viange mu ka niunga, mu ku endelamo: yange Yehova Njambi yenu.” Kaha kapitulu 19, ya tumbula amo “masiko” aco. Ca ku muenako, vinimbu 5-8, 21, 22, via handeka ha ku kombeleya tusitu. Vikombelo viaco, va pandele ku ci linga mu cifua cize ka ci zualesa cize ca ku lela ca Yehova. Ku tanda evi vinimbu, ca pande ku tu vuisa cizango ca kuya Yehova ku mutima na ku mu hana vikombelo via ku sangaziala cetu, ngue mu ya tu mamuna VaHevelu 13:15.

16. Vika vi hasa ku tu vuluisa ku litepa ca kala hali vaze ve ku pangela Njambi na vaze ka ve ku mu pangela?

¹⁶ Linga tu pue va ku lela, ha pande ku kala ku litepa ca kama ha kati ketu na mbunga yose. Vunoni ku lingamo ci hasa ku pua ca cikalu. Vintsimbu vimo, vakuetu ku sikola ni ku vipanga, vavusoko kaha na vantu veka, va hasa ku tu sindiya ku linga viuma vize vi tanganesa ku lemesa cetu. Nga va tu lingamo, tue ku tondeka ku linga cihangula ca seho. Vika vi hasa ku tu kuasa ku linga cihangula ca cili? Tu talenu cimo citume ca ku tovala, ci tu uana ku Levitiku 19:19, mutamba ua cinimbu caco nguao: “Kati ci hete kuli ove cikovelo ca viuma vivali via ku lipandakana.” Lisiko liaco, lia kuasele vaIsaleli ku litepa na vakua vifuti vieka. Mu ku linga ka tua kele muintsi lia lisiko lia Mosesa, ka ce ku tondeka tu zale vizalo via viuma via ku lipandakana, ngeci mua vuanda, vilambu, ni maka. Vunoni tue ku viana ku likata na vantu va kala na vilinga, ni vifua ka via litombuele na vilongesa via Mbimbiliya. Cipue nga vantu vaco va pua vakuetu ku sikola ni ku mingoso, ni vene vavusoko. Eyo, tua lema vavusoko vuetu, kaha naua tua pande ku muesa cilemo ku vantu. Vunoni vihangula vi tue ku linga mu muono, via pande ku muesa ngecize tue ku ononoka Yehova ambe nga ku lingamo ci ka tu tepesa ku vantu. Vulukenu ngecize ku lela, ca lomboloka cuma ca ku tepesa ku vikuavo. Ngeci mukemuo, vintsimbu vimo halumo ci ka tondeka vene tu litepese kuli vakuetu linga tu pue va ku lela.—2 Kol. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. Cilongesa cika ca seho tu uana ku Levitiku 19:23-25?

¹⁷ Mezi “Yange Yehova Njambi yove,” a kuasele vaIsaleli va tuameke vusamba vuavo na Yehova ku lutue. Mu njila ika? Imo njila va i tumbula ku Levitiku 19:23-25. (Tandenu.) Aci  singaniekenu vika vie ku lombolokele aa mezi ku vaIsaleli mu nima ya ku kovela mu Cifuti ca Cikulaheso. Nga muntu na tombeka miti ya vusuka, ka pandele ku lia ku vusuka vuaco mu miaka 3 ya katete. Kaha naua, mu muaka ua mu ciuana, vusuka vuaco va kele na ku vu tuala ku ndzivo ya Njambi. Ivene muti ua kele na ku-lia ku vusuka vuaco, mu muaka ua mu citanu. Eli lisiko lia kuasele vaIsaleli ku ivuisisa ngecize vizango viavo ka via pandele ku tuama ku lutue. Vunoni va pandele ku tuameka ku lemesa Yehova na ku kulahela ngecize a ka va hana viose via va kambela, cipue vene via ku-lia. Kaha ku lingamo, ca kaniamesele vaIsaleli ku pua vihuanga mu ku hana vuana vuavo ku ndzivo ya Njambi.

¹⁸ Lisiko lia ku Levitiku 19:23-25, lia tu vuluisa mezi a handekele Yesu mu Cimpande ca ha Muncinda. Ngueni: “Kati mu ume mutima, nguenu vika mu ka lia cipue vika mu ka nua.” Kaha ua vuezeleko ngueni: “Isuenu ua muilu a tantekeya ngecize viuma evi viose via mi pande.” Njambi a ka tu hana viose via tu kambela ngue mue ku linga na tuzila. (Mat. 6:25, 26, 32) Tua kulahela ngecize Yehova a ka tu hana viose via tu kambela. Kaha naua tue ku hana “vuana mu ku suekesa” mu ku kuasa vaze va na kalekeya. Kaha naua, tua lema ku hana milambu mu cikungulukilo. Ovu vuhuanga vuetu vuose, Yehova ue ku vu mona kaha tangua a ka tu lunguisa. (Mat. 6:2-4) Mu tue ku muesa vuhuanga, tue ku solola ngecize tua ivuisisa vilongesa via ku Levitiku 19:23-25.

19. Vika mua lilongesa ku mutamba ua Levitiku, u tu na hilula mu cilongesa cino?

¹⁹ Tu na hilula vinimbu via vindende via Levitiku 19, kaha tua lilongesa vati tu hasa ku pua va ku lela ngeci mua Njambi yetu. Tua mono ngecize tu vakua ku tambuluisa Njambi, mu ku lihakela kapandi ‘ka ku pua va ku lela mu vilinga vietu viose.’ (1 Pet. 1:15) Cingi ca vaze ka ve ku pangela Yehova, va limuena evi vilinga vietu via cili. Kaha via lingisa vamo ku zumbangeya Yehova. (1 Pet. 2:12) Vunoni kuli naua vikuavo via vingi vi tu hasa ku lilongesa ku Levitiku kapitulu 19. Mu cilongesa ci na hatako, tu ka hilula naua vinimbu vikuavo via kapitulu kaco. Kaha mu ku lingamo, tu ka nongonona mu vinjila vika vikuavo tu hasa “ku pua va ku lela,” ngue mua tu mamuna Petulu.