1. Wangɔ mɛndó toma Petro hɛ̃ awakristo ti ngoi tɛ lo nɛ, wa nda mɛ elengbi ti hũngɔ ya, adu kpengbani tɔndɔngɔ ni nɛ?

ABƐSE e na nzɔ̃ dangɔ bɛ ti luangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka ka ndozu bere ge sese ko, elengbi nga ti luangɔ nzɔ̃ kpale na mandangɔ wangɔ mɛ toma Petro hɛ̃ awakristo mɛ ahĩni la na kpɔ̃ na siɛklɛ ti uzu. Petro sundó ya: “Nzapa mɛ ndo aili ĩ ya, ĩ du azi tɛ ni ko, lo santo, ko na ya du zu mɛ ĩ ndodu ko, ale ĩ du nga asanto na ya du tɛ ĩ zu. Ta sanga ma, asu kaya Buku tɛ Nzapa ya: ‘Ale ĩ du asanto, ta sanga ma, mbi santo.’” (1 Pet. 1:15, 16) Tɛnɛ niko aha na e ya, elengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yehova Nzapa mɛ lo du se lɛlo ti nzɔ̃ni na omɛ aba dungɔ santo. Ale e du nga asanto na ya du tɛ e zu. Ngoi mɛndɛ̃ elengbi ti hũngɔ ya, ta elengbi ti lingɔ ni ma, na lo mɛ ya, e du azi ti zangangɔ lengbingɔ. Petro nvɛ̃ni ali ngandó ambɛge akpale ti yungɔ ndo, kanda ndakisa tɛ lo ndo fa ya, elengbi nga ti “dungɔ asanto.”

2. Ahũnda mɛ e na hɛ̃ngɔ gbinya ni na ya tɛnɛ mɛ nɛ?

² Na ya tɛnɛ mɛ, e na hɛ̃ngɔ gbinya ti ahũnda mɛ: Dungɔ santo alengbi na nɛ? Aye mɛ Ngbangɔ ndo ha na e, na omɛ aba dungɔ santo tɛ Yehova nɛ? Ngasia la, elengbi ti dungɔ asanto na ya adu tɛ e nɛ? Wa mangbi mɛ ka popo tɛrɛ dungɔ santo ná mangbi tɛ e na Yehova nɛ?

3. Dangɔ bɛ mɛ azi gba ndo du na ni, na ndo dungɔ santo nɛ?

³ Azi gba ndo da bɛ la ya, zo mɛ santo adu zo mɛ ta lo ndo tɛnɛ tɛnɛ bere lo ndo he ngia kiri kiri ma, wa lo ndo yu tɛ lo bo bɔngɔ ti sambela mɛ aɔngbi na tɛ azi mɛndɛ̃, ta lo ndo mu nga kpale na wele ma. Kanda ta ni du bɛtani ma. Ngbangɔ ndo tɛnɛ ya, Yehova du “Nzapa ti dengɔ bɛ.” (1 Tim. 1:11) Ando ili nga azi ko la ndo vɔrɔ lo ya, “azi ti dengɔ bɛ.” (Nz. 144:15) Wa Yezo  belandó azi mɛndó ndo yu bɔngɔ mɛ aɔngbi na tɛ azi mɛndɛ̃, ala ndo li nga aye ti nzɔ̃ni ti nɛngɔ ya azi mɛndɛ̃ ahũ ani. (Mat. 6:1; Mar. 12:38) Mabere awakristo ti mbilimbili, dangɔ bɛ tɛ e na omɛ aba dungɔ santo ando lo na ndo aye mɛ e manda kaya Ngbangɔ na lo tɛ Yehova. E hĩnga ya, Nzapa du santo wa lo ndo ye e, ta lo ndo yɔ ka ti e ya, e li ye mɛ aɔ ngunu tɛ e ma. Na lo ni la, na ngoi mɛ lo pa hɛ̃ e ya: “Ale ĩ du santo” ko, ta kitɛ da ma ya, elengbi ti lingɔ ni. Biani, uzu ti nɛngɔ ya, e ti asanto na ya du tɛ e ko, ayɔ ya, e hĩnga bere dungɔ santo alengbi na nɛ.

4. Tɛnɛ mɛ “santo” na “dungɔ santo” alengbi na nɛ?

⁴ Dungɔ santo alengbi na nɛ? Kaya Ngbangɔ, tɛnɛ mɛ, “santo” ná “dungɔ santo” ando fa uzu uzu zo mɛ na seliye mɛ vuruni, ye kɔi mɛ vuruni na kpale mɛ aba sambela bere ye mɛ alu na Nzapa. Atɛnɛ niko ndo fa nga aye mɛ akpã ni katɛ, ti vɔrɔngɔ bo na Nzapa. Na lo ni la, e na dungɔ asanto se du ya, e du na bingangɔ li ti vuruni, e ndo vɔrɔ Yehova na se mɛ bɛ lo ndo ye, wa se du nga ya, e du na mangbi ti kpengbani na lo. Yehova du nvɛ̃ni santo, wa hĩngangɔ ya, abɛse e du azi ti zangangɔ lengbingɔ, elengbi ti dungɔ na mangbi ti nzɔ̃ni na lo ko, adu kota ndima nvɛ̃ni.

5. Aye mɛ elengbi ti mandangɔ na ndo Yehova na lége tɛ aangelo tɛ lo ti mbilimbili nɛ?

⁵ Yehova du vuruni na ya talége tɛ lo zu. E hĩnga ni na lége ti tɛnɛ mɛ Aseraphin atɛnɛ na lo tɛ lo​—Aseraphin, adu aangelo mɛ ndo du ka gunda kiti ti Lo-lengɔ Gbia tɛ Yehova. Ambɛge ni ndo dɛ kɔngɔ ya: “Santo, santo, santo adu Yehova gbia ti linɔ tɛ asoda.” (Yis. 6:3) Ti nɛngɔ ya, aangelo niko adu na mangbi ti nzɔ̃ni na Nzapa mɛ santo ko, ayɔ ya, ala nvɛ̃ni adu nga asanto​—wa ala du asanto biani. Ni la ndo li ya, ndo ko la aangelo tɛ Yehova ndo zu da so pangɔ tɛnɛ tɛ lo ge lɛ sese ko, ndo niko ndo ti nga santo. Kpale mɛndó asi na Moizɛ na ngoi mɛndó angelo kɔi asi gbɛlɛ lo kaya mɛnga wá la.​—Kob. 3:2-5; Yos. 5:15.

6-7. (a) Na bangɔ Kobima 15:1, 11, ngasia la, Moizɛ tɛnɛndó yangondo ya, Nzapa du santo nɛ? (b) Ngasia la, ta bɛ aya Izraɛlɛ zu alengbi ti lingɔ na ni ma ya, Yehova du Nzapa mɛ santo nɛ? (Ba limɔ ti koko mbeti olo.)

⁶ Na pɛ ngoi mɛndó Moizɛ na aya Izraɛlɛ ako Bengba Tɛ ko, lo pandó hɛ̃ la ya, Yehova Nzapa tɛ la du santo. (Di Kobima 15:1, 11.) Azi ti Ezipito mɛndó ndo vɔrɔ anzapa ti nvɛ̃nɛ ko, ta ala ndó na dungɔ lɛ ngɛ̃́ mɛ santo ma. Ni ngandó ngaso na lo tɛ awa vɔrɔngɔ anzapa ti nvɛ̃nɛ ti kɔdɔrɔ ti Kanana. Ti vɔrɔngɔ anzapa ni ko, ala ndo hɛ̃ndó ayati la mbeka, wa ala ndo li ngandó akpale mɛ aba bombingɔ tɛrɛ tɛ kɔli na wali na ndenge ti bí. (Le. 18:3, 4, 21-24; Mib. 18:9, 10) Kanda Yehova kɛsɛnɛ na anzapa ti nvɛ̃nɛ, ta lo lengbi ti yɔngɔ bɛ fani kɔi ka tɛ awa kwa tɛ lo ya, ala li ye ti siɔni ma. Lo du biani santo. Asundó ni yangondo ka ndo lɛ tirba mɛndó kota nganga nzapa ndo yu ni ka ndo lɛ lo. Ka ndo lɛ tirba nikondó mɛ ali ni na wɔlɔ ko, asundó ya: “Dungɔ santo adu tɛ Yehova.”​—Kob. 28:36-38.

⁷ Tɛnɛ niko mɛndó asu ni yangondo, ando zandó aya Izraɛlɛ zu ti nɛngɔ ya, ta bɛ la ali na ni ma ya, Yehova du santo. Wa aya Izraɛlɛ mɛndó ta ala na likoki ti hũngɔ tɛnɛ niko mɛndó asu ni ka ndo lɛ nganga nzapa ma mɛ? Ta ala lengbindó ti mangɔ tɛnɛ niko ti ngbondoni ma? Ipɔ! Azi ti Izraɛlɛ zu ndo mandó tɛnɛ niko na ngoi mɛndó ando di andia hɛ̃ akɔli, awali nga na ayangambi ti Izraɛlɛ zu. (Mib. 31:9-12) Se mɔ dundó kai ko, mɔ lengbi ngandó ti mangɔ ndia niko mɛ tɛnɛ ya: “Mbi du Yehova Nzapa tɛ ĩ . . . ale ĩ du asanto, ta sanga ma mbi du santo.” “Ale ĩ du asanto na lo tɛ mbi, na lo mɛ ya, mbi Yehova, mbi du santo.”​—Le. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Ye mɛ e manda kaya Balevi 19:2 ná 1 Petro 1:14-16 nɛ?

 ⁸ Zia e ba ndia kɔi mɛ kaya Balevi 19:2 mɛndó ando di ni hɛ̃ azi ti Izraɛlɛ zu. Yehova tɛnɛndó hɛ̃ Moizɛ ya: “Tɛnɛ mɔ hɛ̃ azi ti Izraɛlɛ zu ya, ‘Ale ĩ du asanto, na lo mɛ ya, mbi Yehova Nzapa tɛ ĩ, mbi du santo.’” Ngoi mɛndɛ̃, Petro dirindó ndo tɛnɛ ti vɛrse mɛ na ngoi mɛndó lo hɛ̃ wangɔ hɛ̃ awakristo ya, “ale ĩ du asanto.” (Di 1 Petro 1:14-16.) Ndɛ lo mɛ ko, ta e ndo tɔndɔ ndia tɛ Moizɛ ma. Kanda tɛnɛ mɛndó Petro tɛnɛ, aza e, e ye ya, awangɔ mɛ e lua kaya Balevi 19:2 adu biani, Yehova du santo, wa azi ko la ndo ye lo ko, ale ala li kpengbani adu nga asanto. Ayɔ ya, ala li kpengbani abɛse ala na nzɔ̃ dangɔ bɛ ti luangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka ka ndozu bere ge lɛ sese.​—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Ngasia la, elengbi ti luangɔ nzɔ̃ kpale na mandangɔ tɛnɛ mɛ kaya Balevi 19 nɛ?

⁹ Na lo mɛ ya, e ye lingɔ aye mɛ ndo hɛ̃ Nzapa tɛ e mɛ santo dengɔ bɛ ko, e ye nga mandangɔ se mɛ elengbi ti tingɔ asanto. Yehova ndo hɛ̃ e awangɔ ti yangondo mɛ alengbi ti zangɔ e ya, e li ni. Elengbi ti luangɔ awangɔ ni kaya Balevi shapitrɛ ti 19. Zo kɔi mɛ hĩnga yanga ti hebre nzɔ̃ni mɛ ili lo la, Marcus Kalisch asu ya: “shapitrɛ niko adu ti ngbondoni nvɛ̃ni, ni kambisa atɛnɛ na seni nga na ndenge ti woni, ngoi mɛndɛ̃ ni la aɔ ambanga ashapitrɛ mɛndɛ̃ ti Balevi nga na ti abuku kũ ti uzu ti ya Ngbangɔ (Pentateuque).” Zia e ba ambɛge avɛrse ti shapitrɛ ni mɛ ni na awangɔ ti nzɔ̃ni mɛ aba ambanga kpale ti dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e ti bi kɔi kɔi. Na ngoi mɛ e ndo ba ni ko, ta bɛ mɔ ali na ni ma ya, Balevi shapitrɛ ti 19 abanda na tɛnɛ mɛ, “ale ĩ du asanto.”

10-11. Aye mɛ mbeti ti Balevi 19:3 atɛnɛ ya, e li ni nɛ, wa nda mɛ adu ngbondoni nɛ?

¹⁰ Na pɛ tɛnɛngɔ hɛ̃ aya Izraɛlɛ ya, ale ala du asanto ko, Yehova bakisandó ya: “Ale zo kɔi kɔi so popo tɛrɛ ĩ a tɔndɔ ta lo ná to lo  . . . Mbi du Yehova Nzapa tɛ ĩ.”​—Le. 19:2, 3.

¹¹ Adu ngbondoni ya, e tɔndɔ ndia tɛ Nzapa mɛ aba hɛ̃ngɔ awa dũngɔ e ndima. Da bɛ mɔ na tɛnɛ mɛndó Yezo tɛnɛ hɛ̃ kɔli kɔi na ngoi mɛndó lo hũnda Yezo ya: “Nzɔ̃ ye mɛ mbi lengbi ti lingɔ, wa mbi lua du ti kaka nɛ?” Yezo  gbinyandó hɛ̃ kɔli ko ya, kpɛ to mɔ ná ta mɔ. (Mat. 19:16-19) Yezo kɛ̃ ngandó lo hɛ̃ afarizeo ná awa sungɔ ndia (scribe) na lo mɛ ya, ala ndo lindó zu ti nɛngɔ ya, ala kɛ̃ zangɔ awa dũngɔ ala. Na lingɔ ngaso, ala “ndogbɛ̃ . . . tɛnɛ tɛ Nzapa.” (Mat. 15:3-6) “Tɛnɛ tɛ Nzapa” abombi nga ndia ti kũ mɛ kaya andia sui kɔi mɛ e tã ni kaya Balevi 19:3. (Kob. 20:12) Ta bɛ mɔ li na ni ma ya, ndia mɛ aba tɔndɔngɔ ta ná to mɛ kaya Balevi 19:3 ko, Yehova hɛ̃ ni na pɛ tɛnɛngɔ ya, “Ale ĩ du asanto, na lo mɛ ya, mbi Yehova Nzapa tɛ ĩ, mbi du santo.”

12. Ngasia la elengbi ti kpãngɔ wangɔ mɛ kaya Balevi 19:3 na kwa nɛ?

¹² Na ngoi mɛ e ndo binga li e na ndo ndia tɛ Yehova mɛ aba tɔndɔngɔ awa dungɔ e ko, ale e hũnda tɛrɛ e na ndo mɛ, ‘Mbi ndo tɔndɔ awa dũngɔ mbi?’ Se mɔ hũ ya, ta mɔ lindó aye na ngoi mɛ aɔ so zangɔ awa dũngɔ mɔ ma ko, mɔ lengbi ti mungɔ ekateli na olo ti nɛngɔ ya, mɔ li ni. Ta mɔ lengbi ti gbinyangbingɔ akpale mɛndó aɔ wɛ ma, kanda mɔ lengbi ti lingɔ zu mɛ mɔ lengbi ti lingɔ na olo, ti nɛngɔ ya, mɔ za awa dũngɔ mɔ. Ngoi mɛndɛ̃ mɔ lengbi ti bongisangɔ ngoi tɛ mɔ nzɔ̃ni ti nɛngɔ ya, mɔ lekisa ngoi gba ndoni kɔi na ala. Bere mɔ lengbi ti zangɔ ala na aye ti mi mɛ ala na gwɛ̃ ni, zangɔ ala na ya nyingɔ bere sangɔ ngunu bɛ ala. Se mɔ li ngaso ko, mɔ ndo tɔndɔ ndia mɛ kaya Balevi 19:3.

13. (a) Wangɔ mɛndɛ̃ mɛ elengbi ti luangɔ kaya Balevi 19:3 nɛ? (b) Ngasia la, elengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yezo ndɛ nga ma se ko asu na ni kaya Luka 4:16-18 nɛ?

¹³ Balevi 19:3 adi ha e na aye mɛndɛ̃ mɛ aba dungɔ santo. Ni kambisa tɛnɛ mɛ aba tɔndɔngɔ bi ti Sabata. Ta e awakristo e ka gbɛ ndia tɛ Moizɛ ma, na lo ni la, ta e ndo tɔndɔ ndia ti Sabata ma. Abɛse ngaso ko, elengbi ti mandangɔ akpale gba na ndo se mɛndó aya Izraɛlɛ ndo bandó na kpale ti Sabata, nga na anzɔ̃ kpale mɛndó ala ndo lua na lo ni. Sabata adundó bi mɛ ta aya Izraɛlɛ ndo lendó kwa ma, ala ndo wɛndó tɛrɛ la ti nɛngɔ ya, ala kpã lɛ la na ndo kpale ti nyingɔ. * Na lo ni la, Yezo ndo gwendó ka Sinagoga ti kɔdɔrɔ mɛndó lo ka da na bi ti Sabata wa lo di ngandó tɛnɛ tɛ Nzapa. (Kob. 31:12-15; di Luka 4:16-18.) Ndia tɛ Nzapa mɛ kaya Balevi 19:3 atɛnɛ ya, “ĩ tɔndɔ Sabata tɛ mbi” alengbi ti tongɔ e ya, e vɔ̃ ngoi na ya akpale ti dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e ti bi kɔi kɔi na lo ti kpãngɔ lɛ e na ndo kpale ti nyingɔ. Mɔ hũ ya, mɔ lengbi ti lingɔ aye gba ti nɛngɔ ya, mɔ tɔndɔ na ndia niko? Se du ya, mɔ ndo mu ngoi tɛ mɔ ti nɛngɔ ya, mɔ li na kpale ti nyingɔ ko, mangbi tɛ mɔ na Yehova na tingɔ kpengbani, ni la adu ye mɛ ngbondoni ti nɛngɔ ya, mɔ ti santo.

14. Bɛta tɛnɛ ti ngbondoni mɛ Balevi shapitrɛ ti 19 atɛnɛ ni fãni gba nɛ?

¹⁴ Balevi shapitrɛ ti 19 atɛnɛ tɛnɛ ti ngbondoni fãni gba mɛ alengbi ti zangɔ e ya, e du asanto. Vɛrse ti 4 akɔ ndani na tɛnɛ mɛ: “Mbi du Yehova Nzapa tɛ mɔ.” Elengbi ti luangɔ tɛnɛ niko bere tɛnɛ mɛndɛ̃ mɛ ni mangbi na tɛnɛ niko fãni 16 bo kaya shapitrɛ ti 19. Ni ndo li ya, e da bɛ e na ndia ti uzu mɛ kaya andia Sui kɔi: “Mbi du Yehova Nzapa tɛ mɔ . . . Ta mɔ lengbi ti dungɔ na nzapa mɛndɛ̃ ma, bo mbi.” (Kob. 20:2, 3) Awakristo zu mɛ aye tingɔ asanto ko, ayɔ ya, ala li kpengbani ya, ta zo bere ye kɔi adu ngbondoni ɔngɔ mangbi tɛ la na Nzapa ma. Wa na lo mɛ ya, e du Atɛmwɛ tɛ Yehova ko, e na ekateli ti lingɔ zu mɛ elengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, ta e li aye mɛ alengbi ti gbɛ̃ngɔ ili lo mɛ santo ma.​—Le. 19:12; Yis. 57:15.

15. Avɛrse ti Balevi shapitrɛ ti 19 mɛ atɛnɛ tɛnɛ tɛ asa mɛ alengbi ti zɔngɔ ni na mbeka, alengbi ti tongɔ e ya, e le nɛ?

 ¹⁵ Aya Izraɛlɛ ndo fandó ya, ala ye Yehova mabere Nzapa tɛ la na lége ti tɔndɔngɔ andia tɛ lo. Mbeti ti Balevi 18:4 atɛnɛ ya: “Ĩ na landangɔ fangɔ ngbanga tɛ mbi ti mbilimbili, wa ĩ na tɔndɔngɔ andia tɛ mbi, wa ĩ nɔnɔ na ni. Mbi du Yehova Nzapa tɛ ĩ.” Shapitrɛ ti 19 atɛnɛ nga tɛnɛ ti ambɛge “ndia” mɛndɛ̃. Na ndakisa, vɛrse ti 5-8, 21, 22 atɛnɛ tɛnɛ ti asa mɛ alengbi ti zɔngɔ ni na mbeka. Ayɔndó ya, aya Izraɛlɛ ali ni na landangɔ ndia niko ti nɛngɔ ya, ta ala ‘gbɛ̃ ye tɛ Yehova mɛ santo ma.’ Dingɔ avɛrse niko alengbi ti tongɔ e, e ye lingɔ aye mɛ na hɛ̃ngɔ Yehova dengɔ bɛ, wa ato nga e ya, e hɛ̃ lo mbeka ti gonda na atɛnɛ ti nyɔ e, nga ma se mɛ Aebreo 13:15 asa na ngunu bɛ e ya, e li ni.

16. Ndia mɛ kaya Balevi mɛ alengbi ti zangɔ e, e hĩnga ya, ayɔ ya azi mɛ ndo vɔrɔ Nzapa aɔngbi na azi mɛ ta ala ndo vɔrɔ lo ma nɛ?

¹⁶ Ti nɛngɔ ya, e du asanto ko, ayɔ ya, e ɔngbi na azi mɛndɛ̃ mɛ ta ala ndo vɔrɔ Nzapa ma. Ta lingɔ ni adu ngoi zu woni ma. Ngoi mɛndɛ̃ afɔ̃ mɔ ti kalasi, ti kwa, azi ti ndasewa tɛ mɔ bere azi mɛndɛ̃ alengbi ti tongɔ mɔ ya, mɔ li ye mɛ ta ni na mangbi na andia ti ya Ngbangɔ ma. Na ngoi mɛ e tengbi na kpale ti ngaso ko, ayɔ ya, e mu ekateli mɛ ngbondoni. Ye mɛ na zangɔ e ya, e mu ekateli ti nzɔ̃ni nɛ? Adu ndia mɛ kaya Balevi 19:19. Ni tɛnɛ ya: “Ta mɔ lengbi ti yungɔ bɔngɔ mɛ ali ni na lɛ akamba sɛ mɛ aɔngbi ma.” Ndia niko ndo zandó ti nɛngɔ ya, aya Izraɛlɛ aɔngbi na azi ti kɔdɔrɔ mɛndó so gunda ala. Ndɛ na ngoi tɛ e ko, ta adu siɔni ya, awakristo ayu bɔngɔ mɛ ali ni na coton bere na nilon ma. Abɛse ngaso ko, e ndo kɛ̃ dungɔ mabere azi mɛ loyengɔ tɛ la nga na aye mɛ ala ndo li aɔngbi na aye mɛ Ngbangɔ ndo ha, abɛse ala du afɔ̃ e ti kalasi, ti kwa, bere azi ti ndasewa tɛ e. E ndo du na songo na lo tɛ azi ti ndasewa tɛ e, wa e ndo li nga kpale tɛrɛ azi mɛndɛ̃ na songo. Kanda na ngoi mɛ ando yɔ ya, e mu ekateli mɛ ngbondoni ko, e ndo ba uzu dangɔ bɛ tɛ Yehova, abɛse ni na lingɔ ya, e kɛsɛnɛ na azi mɛndɛ̃ mɛ so gunda e. Ta bɛ mɔ li na ni ma ya, dungɔ santo alengbi nga na kpãngɔ ye kɔi katɛ na lo tɛ Nzapa. Adu ngbondoni ya, e kɛsɛnɛ na azi mɛndɛ̃ ti nɛngɔ ya, e hɛ̃ Nzapa dengɔ bɛ.​—2 Kɔr. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. Wangɔ ti ngbondoni mɛ elengbi ti luangɔ kaya Balevi 19:23-25 nɛ?

¹⁷ Tɛnɛ mɛ “Mbi du Yehova Nzapa tɛ ĩ,” alengbindó ti zanngɔ aya Izraɛlɛ ya, ala kpã mangbi tɛ la na Yehova na ndo ti uzu. Ala lengbindó ti lingɔ ni ngasia? Balevi 19:23-25 afa se  mɛ ala lengbi ti lingɔ na ni. (Di.) Tɛnɛ ti vɛrse niko alengbindó na nɛ na lo tɛ aya Izraɛlɛ mɛ alo ti lingɔ ka kɔdɔrɔ ti kapa nɛ. Se ala lundó lé kɛkɛ ti tɛngɔ ko, ta ala lengbindó ti tɛngɔ lé kɛkɛ ni na ya bulu taa ti uzu mɛndó ni banda hɛ̃ngɔ lé ma. Na bulu ti siɔ, ala ndo gwendó na alé kɛkɛ niko mɛ ala kpã ni katɛ ti nɛngɔ ya, asalela ni ka tempelo tɛ Nzapa. Bondó na bulu ti kũ la, ala alengbindó ti bandangɔ tɛngɔ lé kɛkɛ tɛ la. Ndia niko alengbindó ti zangɔ aya Izraɛlɛ agbɔ̃ nda ni ya, ta ala kpã bo nzɔ̃ kpale tɛ la nvɛ̃ni na ndo ti uzu ma. Yehova yendó ya, ala akpã bɛ la ya ni na hɛ̃ngɔ ala aye mɛ ala na gwɛ̃ ni, wa ala kpã nga kpale ti vɔrɔngɔ ni na ndo ti uzu na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ la. Wa Yehova sangandó ngunu bɛ la ya, ala ndo hɛ̃ na songo zu atisa ka tepelo, ndo ti vɔrɔngɔ na lo.

¹⁸ Ndia mɛ kaya Balevi 19:23-25 ando li ya, e da bɛ e na tɛnɛ tɛ Yezo mɛndó lo tɛnɛ ka ndo lɛ ngomba. Lo tɛnɛndó ya: “Ta bɛ ĩ asɔ na lo ti tɛ, nga na lo ti ye ti nyɔngɔ mɛ ĩ na gwɛ̃ ni ma.” Yezo di tɛnɛ ya: “To ĩ mɛ [ka ndozu] ahĩnga ya, ĩ na gwɛ̃ ti aye ni ko.” Yehova na hɛ̃ngɔ e aye mɛ e na gwɛ̃ ni nga ma se mɛ lo ndo kokisa na gwɛ̃ tɛ ahu. (Mat. 6:25, 26, 32) E kpã bɛ e ka tɛ Yehova ya, lo na kokisangɔ gwɛ̃ tɛ e. Na lo ni la, e ndo hɛ̃ nga ye “hɛ̃ awa yɛlɛ” zangangɔ lingɔ ya, azi mɛndɛ̃ ahĩnga ya, e la hɛ̃ ni. E nga na dengɔ bɛ ti hɛ̃ngɔ atisa mɛ alengbi ti lingɔ akwa ti bombi. Yehova ndo hũ ngoi mɛ e ndo hɛ̃ ye na dengɔ bɛ zu ti lingɔ na kwa tɛ lo, wa lo na futangɔ e. (Mat. 6:2-4) Ngoi mɛ e ndo hɛ̃ aye na dengɔ bɛ zu ko, e ndo fa ya, e gbɔ̃ nda tɛnɛ mɛ kaya Balevi 19:23-25.

19. Awangɔ mɛ mɔ lua na ndo avɛrse ti Balevi mɛ e lo ti mandangɔ nɛ?

¹⁹ E lo ti bangɔ ambɛge averse ti Balevi shapitrɛ ti 19, mɛ aza e ya, e hĩnga se mɛ elengbi ti dungɔ asanto mabere Nzapa tɛ e mɛ santo. Wa e ye nga landangɔ se lɛlo tɛ lo na lingɔ kpengbani ya, e ‘du nga asanto na ya du tɛ e zu.’ (1 Pet. 1:15) Azi gba mɛ ta ala ndo vɔrɔ Yehova ma ko, ala ndo hũ seliye tɛ e ti nzɔ̃ni. Ni la ndo to ambɛge ni ya, ala gonda Yehova. (1 Pet. 2:12) Kanda e na awangɔ mɛndɛ̃ gba mɛ elengbi ti luangɔ kaya Balevi shapitrɛ ti 19. Na pɔsɔ ti gesi, e na bangɔ ambanga avɛrse ti shapitrɛ ni, wa e nga bangɔ aye mɛndɛ̃ mɛ elengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, e “du asanto” nga ma se mɛndó Petro tɛnɛ na ni.