1. Omukwenda Petero mwabwira aBakristo ati bakwame erihano lyahi, kandi busanaki kyanganalangirika nga sikyangatokekana erikolesya lyo?

NOMO twangabya n’amaha w’erisyaya elubula kutse w’erisyasighala oko kihugho, itwe bosi twanganabana endundi omwitsopolya erihano eryo Petero aha aBakristo abahirirwe kw’amaghuta b’oko karne k’erimbere. Petero mwahandika ati: “Nikwa mubye babuyirire omo migendere yenyu, ng’oMungu oyo wababirikira abuyirire. Kusangwa amasako ati, mwasyabya babuyirire ngoko nage nyibuyirire.” (1 Pet. 1:15, 16) Ebinywa ebyo bikatukanganaya ngoko netu twanganigha Yehova, eky’erileberyako kikulu ky’obubuyirire. Twanganatoka eribya babuyirire kandi tusabirwe eribya tutya. Kundi situhika-hikene, eribya babuyirire kyanganalangirika nga sikyangatokekana. Petero iyuwene-wene mwakola amakosa malebe, aliwe eky’erileberyako kiwe kikakanganaya ngoko ‘twanganabya babuyirire nomo tutahika-hikene.’

2. Omo mwatsi ono tukendisubirya oko mabulyo wahi?

² Omo mwatsi ono tukendisubirya oko mabulyo ano: Eribya oyubuyirire ni bughambuki? EBiblia yibughire yitiki oko bubuyirire bwa Yehova? Twangabya tuti ababuyirire omo mighendere yetu? Itwe eribya babuyirire kihambene kiti n’obwira bwetu haghuma na Yehova?

3. Abandu bangyi bakalengekanaya bati omundu oyubuyirire y’omundu oyuly’ati, aliwe twangabana emyatsi y’ekwenene yo hayi?

³ Abandu bakalengekanaya bati omundu oyubuyirire, y’omundu oyutyanza olutseghe-tseghe, oyukayisika-sikaya kandi oyukambala esyongyimba esikamukanganaya m’omundu w’ekisomo. Aliwe ko bite bitya. EBiblia ikakanganaya ngoko Yehova, oyubuyirire, ni “Mungu w’obutseme.” (1 Tim. 1:11) Abakamuramaya bakahulawamo abandu ‘b’obutseme.’ (Esy. 144:15) Yesu mwatsweba abandu ababya bakambala esyongyimba esiyisosire n’erikola ebibuya embere sy’abandu batoke erilangirwa. (Mat. 6:1; Mar. 12:38) Emyatsi eyo eBiblia ikakangiriraya yikawatikaya  aBakristo b’ekwenene eriminya eribya mubuyirire nga ni bughambuki. Twikirirye ngoko oMungu atwanzire kandi syangatusaba n’ahake erikola omwatsi owo tutetwangatoka erikola. Neryo Yehova akabya atubwira ati: “Litolere imwabya babuyirire,” situlitika-tika ngoko kyanganatokekana. Kwenene embere sy’eribya babuyirire omo mighendere yetu, tutolere itwatsuka eriminya eribya babuyirire nga ni bughambuki.

4. Ekinywa “omubuyirire” n’ekinywa “obubuyirire” bikamanyisayaki?

⁴ Eribya mubuyirire ni bughambuki? Omo Biblia, ekinywa “omubuyirire” n’ekinywa “obubuyirire” kangyi-kangyi bikakolesibawa erimanyisya eribya aberire omo myatsi y’ekisomo n’omo mighendere. Kandi ekinywa ekyo kikamanyisaya eriheghulwa busana n’erikolera oMungu. Omo bindi binywa tukabya babuyirire twamabya aberire omo mighendere, twamabikolera Yehova ngoko asondire, kandi twamabya n’obwira obuwene haghuma naye. Erilangira ngoko Yehova oyubuyirire kutsibu, akanza itwe bandu tutahika-hikene eribya n’obwira obuwene haghuma naye, kikatuswekaya kutsibu. Eribya mubuyirire ni bughambuki?

5. Twanganighaki oko Yehova erilabira abamalaika bataleghula?

⁵ Yehova ni mubuyirire kandi erire omo myatsi yosi. Ekyo kyo Abaserafimu, ni bughambu abamalaika abakabya hakuhi n’etumbi ky’obwami ky’oMungu babugha. Abaghuma ba kubo mubabugha bati: “Abuyirire, Abuyirire, Abuyirire yo Yehova w’emilondo.” (Isa. 6:3) Eritoka eribya n’obwira obuwene haghuma n’oMungu wabo oyubuyirire, abamalaika nabo batolere ibabya babuyirire, kandi kwenene babuyirire. Kyo kyaleka ahosi aho abamalaika babya bakahika eritula esyongulu oko kihugho, mohabya hakabya habuyirire. Ekyo kyo kyahika omughulu Musa abya ahali ekisaka ekyabya kikaka m’omuliro.​—Eri. 3:2-5; Yos. 5:15.

6-7. (a) Ngoko kihandikirwe omo Eriluayo 15:1, 11, Musa mwakangania ati ndeke-ndeke ngoko Yehova abuyirire? (b) Ni kyahi kyo kyabya kikibukya Abaisraeli ngoko oMungu abuyirire? (Lebaya epitsa eyiri oko kijalada.)

⁶ Musa abere abisondola Abaisraeli erisoka engetse y’engula, mwabakangania ndeke-ndeke ngoko Yehova oMungu wabo abuyirire. (Soma Eriluayo 15:1, 11.) Oko kwenene, Abamisiri ababya bakaramya emiungu mingyi sibabya babuyirire. Kutya n’Abakanana ababya bakaramya emyungu y’amabehi nabo kutya sibabya babuyirire. Eriramya lyabo lyabyamo eriherera abana babo n’erikola emyatsi mibi y’obusingiri. (Law. 18:3, 4, 21-24; Ebi. 18:9, 10) Aliwe Yehova iye syali ng’emiungu y’amabehi eyo, syangasaba abaramya biwe erikola omwatsi wosi-wosi owaterire kutse owatabuyirire. Abuyirire omo myatsi yosi. Eryibukya Abaisraeli b’omwatsi oyo, engohe y’omuhereri mukulu iyikabyako akatswe k’esyamaghetse. Akatswe k’esyamaghetse ako, ikakahandikawako ebinywa “Eribuyirire oko Yehova.”​—Eri. 28:36-38.

⁷ Omulaghe owabya oko katswe kake k’esyamaghetse ako, iniakawatikaya obuli mundu erilangira ngoko kwenene Yehova abuyirire. Neryo ibikabya biti oko Muisraeli oyo wabya isyangatoka erilangira akatswe kake ako, kundi isyangahika ahali omuhereri mukulu? Anganaminyire ngoko Yehova abuyirire kwehi? Inga! Obuli Muisraeli iniakowa omulaghe oyo omughulu emighambo yabya yikasomwa embere sy’abalume, abakali n’abana. (Ebi. 31:9-12) Nga wabyaho, wangabere ukowa ebinywa bino: “Indi Yehova oMungu wenyu, neryo mubye . . . Babuyirire; kusangwa indi mubuyirire.”​—Law. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Twamighaki omo Abalawi 19:2 n’omo 1 Petero 1:14-16?

⁸ Tukanaye oko mwatsi mughuma owo Yehova  abugha ati atolere iniasomerwa abandu bosi, owakabanika omo Abalawi 19:2. Yehova mwabwira Musa ati: “Ubuge n’endeko yosi y’abana ba Israeli, ubwire bo uti, Mwasyabya babuyirire; kusangwa ingye Yehova Mungu wenyu nyibuyirire.” Petero anganabya imwasubirira omo binywa ebiri omo mulondo oyo omughulu ahana Abakristo ati “mubye babuyirire.” (Soma 1 Petero 1:14-16.) Kwenene munabwire situkisabirwe erisikya emighambo ya Musa. Aliwe ebyo Petero ahandika bikakanganaya ngoko ebyo tukasoma omo Abalawi 19:2, ni by’ekwenene, n’abamwanzire nabo litolere ibayikasa eribya babuyirire. Ekyo ni kwenene nomo twangabya n’amaha w’erisyaya elubula kutse w’erisyasighala oko kihugho Paradiso.​—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Abalawi esura 19 yikendituwatikya yiti?

⁹ Kundi twanzire eritsemesya oMungu wetu oyubuyirire, tukanza erigha nga twangabya tuti babuyirire. Yehova akatuha obusondoli obwangatuwatikya erikola tutya. Twanganabana obusondoli obuwene kundu obo omo Abalawi 19. Omuyahudi mughuma oyukayiteghereraya emyatsi oyukahulawamo Marcus Kalisch mwahandika ati: “Alinga eki kyo kitsweka ky’omughaso munene ky’ekitabu ky’Abalawi n’eky’omo bitabu bitano by’erimbere by’eBiblia.” Wibuke ngoko Abalawi esura 19 yitsukire n’ebinywa bino “Mwasyabya babuyirire.” Tukanaye oko milondo milebe eyiri omo sura eyo eyikakanaya oko nzira nyilebe esikakanganaya ngoko twangabya babuyirire omo ngebe yetu. Tukakania oko milondo eyo, twibuke ngoko emilondo eyo yikakwama ebinywa “mubye babuyirire.”

10-11. Erisako ry’ Abalawi 19:3 likabugha liti litolere itwakolaki, kandi busanaki ni ky’omughaso?

¹⁰ Abere abibugha ati Abaisraeli batolere ibabya babuyirire, Yehova mwatomekako ati: “Obuli mundu asyakenga nyinya wiwe n’ise wuwe . . . Ingye indi Yehova oMungu wenu.”​—Law. 19:2, 3.

¹¹ Kwenene, litolere itwasikya ekyalayiro ky’oMungu ky’erikenga ababuti betu. Wibuke ekyo Yesu abugha omughulu omulume mughuma amubulaya ati: “Mukangirirya nangakola mubiri wahi mubuya inabana engebe y’erikota kwehi?” Omo ebyo Yesu amusubiraya, mwabya ebinywa by’eribugha biti asikaye tata wiwe na koyo wiwe. (Mat. 19:16-19) Nibya Yesu mwatsweba  abafarisayo n’abakangirirya b’emighambo kundi mobakola ekyosi bangatoka eriyihighula oko mughambo oyo. Omwikola batya, ‘mobayira eKinywa ky’oMungu mo buyira.’ (Mat. 15:3-6; NTN62) “Ekinywa ky’oMungu” kyabya kihiriremo omughambo w’akatano n’owerikumi ngoko kihandikirwe omo Abalawi 19:3. (Eri. 20:12) Kandi wibuke ngoko omughambo owali omo Abalawi 19:3 ow’omundu erikenga tata wiwe na nyinya wiwe, asubukire ekinywa “Mwasyabya babuyirire kusangwa ingye Yehova Mungu wenyu nyibuyirire.”

12. Erikwamana n’erihano erikabanika omo Abalawi 19:3, ni ribulyo lyahi eryo twangayibulya?

¹² Omughulu tukalengekanaya oko mughambo owo Yehova atuha ow’erisikya ababuti betu, obuli mughuma w’okwitwe anganayibulya ati, ‘Ninasikirye ababuti baghe?’ Wamayowa uti moghutayikasa embere erisikya ababuti baghu, wanganayisogha eryuwania emyatsi lino. Siwangabindula ebyabirilaba, aliwe lino wanganayikasa erilabya endambi haghuma n’ababuti baghu n’eribawatikya. Kutse wanganabawatikya erighula ebyo balaghireko, eribya n’obwira obuwene haghuma na Yehova n’erilola embere erimukolera. Kutse wanganabahiramo omuhwa n’eribasikya omutima. Wamabikola utya, aho iwukasikaya omughambo owali omo Abalawi 19:3.

13. (a) Ni rindi rihano lyahi eryo tukabana omo Abalawi 19:3? (b) Ngoko kiri omo Luka 4:16-18 twangigha tuti eky’erileberyako kya Yesu munabwire?

¹³ Erisako ry’ Abalawi 19:3 likatukangiriraya owundi mwatsi owalebirye eribya babuyirire. Ni mwatsi owakakanaya okwiteya esabato. Itwe Bakristo situkisondolawa n’emighambo ya Musa, kyo kikaleka itutasikya esabato y’obuli yenga. Aliwe ngoko Abaisraeli babya bakasikya esabato n’endundi eyo babya bakabana omwikola batya, byanganatwighisya ebingyi. Esabato kabya kanya k’eriluhukira emibírí y’ekinya-mubiri n’erihira amalengekania w’okwiramya Yehova. * Kyo kyabya kikaleka omo kiro ky’esabato, Yesu iniakaya omo Sinagogi y’omo muyi wabo n’eriyasoma ekinywa ky’oMungu. (Eri. 31:12-15; soma Luka 4:16-18.) Omughambo wa Yehova owali omo Abalawi 19:3 owabughire ati “wasyateya esyosabato syaghe” anganatukuna eriyihiriraho endambi y’eriramya Yehova obuli kiro. Ukanalangira iwanganatasyakola emyatsi milebe utoke erisikya omughambo oyo? Wamabya ukayihiriraho obuli kiro endambi y’eriramya Yehova, iwukendibya n’obwira obuwene haghuma naye, n’oyo ni mwatsi w’omughaso eritoka eribya mubuyirire.

14. Ni kwenene yahi y’omughaso eyikakanibawako ngendo nyingyi omo Abalawi esura 19

¹⁴ Ekitabu ky’ Abalawi 19 kikakanaya ngendo nyingyi oko mwatsi mukulu owangatuwatikya erisighala ababuyirire. Ebinywa bino byo bikabuyirira omulondo wa 4: “Ingye indi Yehova oMungu wenyu.” Ebinywa ebyo bikabanika ngendo 16 omo sura eyo. Kino kikatwibukaya omughambo w’erimbere owabughire ati: “Ingye indi Yehova oMungu wawe . . . Susyeya n’eyindi miungu nina ngye.” (Eri. 20:2, 3) Obuli Mukristo oyo anzire eribya mubuyirire syatolere inialeka ekindu kyosi-kyosi kutse omundu wosi-wosi eribya w’omughaso munene kulenga obwira bwiwe haghuma n’oMungu. Kandi, kundi tukahulawamo Abimiri ba Yehova, tuyisoghire kundu eriyihighula oko mikolere yosi-yosi eyangatsandya erina rya Yehova.​—Law. 19:12; Isa. 57:15.

15. Emilondo eyiri omo Abalawi esura 19 eyilebirye obuhere bw’esyonyama yanganatukuna erikolaki?

¹⁵ Abaisraeli mubakangania ngoko balighire Yehova m’oMungu wabo, omwisikya emighambo yiwe. Omulondo w’ Abalawi 18:4 akabugha ati: “Erihamula lyage lyo mwasyakola,  n’emighambo yage yo mwasyateya, erigenderara mubyo; Ingye indi Yehova oMungu wenyu.” Esura ye 19 yirimo “emigambo” milebe eyilebirye Abaisraeli. Eky’erileberyako, emilondo 5-8, 21, 22 ikakanaya oko buhere bw’esyonyama. Abaisraeli babya batolere erikola amahere ayo omo nzira eyiteyangatsandya ‘ekindu kyosi-kyosi ekibuyirire kya Yehova.’ Erisoma emilondo eyo, kikatukuna erianza eritsemesya Yehova n’erimuha eripipa lyetu ng’obuhere ngoko erisako ry’ Abaebrania 13:15 likatusaba erikola.

16. Ni kanuni kahi akali omo Abalawi esura 19 akakatwibukaya eritendisosana eriri omo kati-kati k’abandu abakakolera oMungu n’abatemukolera?

¹⁶ Eribya babuyirire, litolere itwaligha eritendisosana n’abandu abatekolera oMungu. Ekyo kyanganakala. Hanganabya endambi abo tukasoma nabo, abo tukakola nabo, n’abatunga abate Bimiri ba Yehova ibatukuna arikola haghuma nabo emyatsi eyangatukakirya eriramya Yehova ngoko asondire. Bamabikola batya, kikatolera itwasombola ndeke. Niki kyo kyangatuwatikya eriyisogha ndeke? Lebaya akanuni akuwene akakabanika omo Abalawi 19:19, akakabugha kati: ‘Susyambalya omubírí wawe olukimba olulukire omo mihanda ibiri y’engohe.’ Omughambo oyo mwawatikya eriminyerera Abaisraeli omo kati-kati k’ebihanda ebyabya bibatimbireko. Munabwire, kundi situkisondolawa n’emighambo ya Musa, si kibi oko Mukristo eryambala olukimba olukokotibwe omo bindu mbiriri-mbiriri ng’engobi kutse obweya. Aliwe tukaghana erisosa abandu abo emyatsi eyo b’ikirirye n’emighendere yabo sibihambene n’ebyo eBiblia ingakangiriraya. Nomo bangabya abo tukasoma nabo, abo tukakola nabo kutse abatunga. Kwenene, twanzire abatunga betu, kandi tukakanganaya olwanzo oko bahimbani betu. Aliwe emyatsi eyo tukayisogha erikola omwibyaho lyetu yikakanganaya ngoko twanzire eryowa Yehova nomo ekyo kyanganaleka itutasosana n’abandu abatutimbireko. Ekyo ni ky’omughaso munene, kundi twamanza eribya babuyirire, litolere itwabya abandu ababiriheghulwa busana n’erikolera oMungu.​—2 Kor. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. Erisako ry’ Abalawi 19:23-25 lirimo mwatsi wahi w’omughaso owo twangigha?

¹⁷ Alinga ekinywa “Indi Yehova oMungu waghu” mokyibukya Abaisraeli ngoko litolere ibayira obwira bwabo haghuma na Yehova mo kindu ky’omughaso munene omo ngebe yabo. Kiti? Erisako ry’ Abalawi 19:23-25 likakanganaya enzira nguma eyangabawatikirye. (Soma.) Tulebaye ebinywa ebyo nga byanganamanisiryeki oko Abaisraeli, babingira omo kihugho ekyalaghawa. Omundu iniakabya amahera emiti  y’amatunda, syabya atolere erirya amatunda w’oko miti eyo emyaka isatu yiteyahwa. Omo mwaka w’akani, amatunda wayo iniakayirawa mo abuyirire busana n’emibírí y’omo hema y’erihindanamo. Omwenye emiti, iniakasala alya oko matunda wa kuyo omo mwaka w’akatano. Alinga omughambo oyo, mwibukya Abaisraeli ngoko sibatolere erihira ebyo balaghireko by’embere. Yehova abya anzire ibayiketera ngoko yukendibaha ebyo balaghireko, kandi abya anzire ibahira eriramya liwe ly’embere omo ngebe yabo. Angakolire kyosi-kyosi atoke eribaha eby’erirya. Kandi oMungu mwababwira ati babye bakateka ebihembo oko hema y’erihindanamo, ni bughambu aho babya bakamuramirya.

¹⁸ Omughambo owali omo Abalawi 19:23-25 akatwibukaya ebinywa bya Yesu ebiri omo makangirirya wiwe w’oko kitwa. Yesu mwabugha ati: “Simuyiluhaye n’amaganiryo busana n’engebe yenyu, muti, mwasyalyaki.” Mwatomekako ati: “Tata wenyu w’elubula anasi ebyosi ebibali bwaga.” OMungu akendituha ebyosi ebyo tulaghireko ngoko akanakolera esyonyunyu. (Mat. 6:25, 26, 32) Tuyiketere ngoko Yehova akendituha ebyo tulaghireko. Kandi ‘tukahitaya butsira eriyikangania’ tutoke eriwatikya abali omo bwagha. Kandi tukatsema eriwatikya endeko erighula kutse eriliha ebyo yangalaghako. Yehova akalangira omughulu tukateka ebihembo omwanza lyetu busana n’eriwatikya eriramya liwe kandi asyatuhemba. (Mat. 6:2-4) Omughulu tukahitaya omwanza lyetu, tukabya itwamakolesya omughambo owali omo Abalawi 19:23-25.

19. Wamabana endundi yahi omwigha emilondo milebe omo kitabu ky’Abalawi?

¹⁹ Twamabikania oko milondo milebe y’omo Abalawi esura 19, kandi yamatuwatikya eriminya ngoko twangabya ng’oMungu wetu oyubuyirire. Omughulu tukigha emibere yiwe, tukakanganaya ngoko tunemuyikasa ‘eribya babuyirire omo mighendere yetu.’ (1 Pet. 1:15) Abandu bangyi abatekolera oMungu babiriyilangirira emibere eyuwene y’abandu b’oMungu. Ekyo kyabirileka abandu balebe ibapipa Yehova. (1 Pet. 2:12) Aliwe hane emyatsi mingyi eyo twangigha erilua omo Abalawi esura 19. Omwatsi owakwamire akendikania oko yindi milondo y’esura eyo kandi akendituwatikya eriminya esindi nzira esyo ‘twangabyamo babuyirire’ ngoko Petero abugha.