1. Kansi mtumwi Petulo etwala malangizo otyani, ndipo ndaŵa yanji zingaoneke zosakwanishika kukonkha malangizo aŵa?

MOSASAMALA kanthu kuti tili na ciyembekezo cakuyonkhala na moyo wosasila kululu olo pacalo, tonse tingapindule na malangizo yecitwala mtumwi Petulo ku Akhristu ozozewa a m’vyaka 100 voyambilila. Eŵalembela kuti, “Monga Mtuŵa wamene ekuitani, nkhalani atuŵa m’minkhalidwe yanu yonse, cifukwa Malemba olaŵila kuti: ‘Munkhale atuŵa, cifukwa neo n’ne mtuŵa.’” (1 Pet. 1:15, 16) Mau aŵa oonesha kuti n’zokwanishika kunkhala atuŵa m’zocita zasu zonse monga ni mwaalili Yehova. Koma payakine tingokaikila ngati tingakwanishe kucita izi cifukwa tiliye ungwilo. Naye mtumwi Petulo enzeve ungwilo ndipo elakwisapo zinthu zosiyanasiyana, koma ekwanisha ‘kunkhala mtuŵa.’ Cisanzo cake cutionesha kuti nase tingakwanishe.

2. Kansi tilaŵizhyane makonsho otyani m’nkhani ino?

² M’nkhani ino tilaŵizhyane makonsho aŵa: Kansi kunkhala mtuŵa kutanthauzanji? Kansi Baibo yutiyavya tyani kumvwisha kuti Yehova ni mtuŵa? Kansi tufunika kucitanji kuti tinkhale atuŵa m’zocita zasu zonse? Nanga pali kukatizhyana kotyani pakati pa kunkhala mtuŵa na kunkhala pa ushamwali na Yehova?

3. Kansi ŵanthu anyinji ali na maganizo otyani pa nkhani ya kunkhala mtuŵa, nanga tingaziŵe tyani tanthauzo yake?

³ Akamvwa mau akuti “mtuŵa,” ŵanthu anyinji oganiza kuti ni munthu wamene aliye cimwemwe, ovwala vovwala vacipembezo ndipo ooneka wokalipa nthawi zonse. Koma umu niye lini mwaalili ŵanthu atuŵa. Talaŵila teti cifukwa Yehova ni mtuŵa ndipo Baibo yulaŵila kuti ni “Mulungu wacimwemwe.” (1 Tim. 1:11) Baibo yulaŵila soti kuti atumiki a Mulungu ni  “acimwemwe.” (Sal 144:15) Kuyangizhyila apo, Yesu ezuzula ŵanthu a m’nthawi yake amene enzovwala vovwala vapadela nocita vinthu vabwino pofuna kuti ŵanthu aŵaone. (Mat. 6:1; Mko. 12:38) Monga Akhristu, tuziŵa luweme tanthauzo ya kunkhala mtuŵa cifukwa ca zinthu zatuphunzila kufumila m’Baibo. Tuziŵa kuti Mulungu otikonda ngako ndipo angatiuzhye lini kuti ticite vinthu vamene tingakwanishe lini. Tetyo, Yehova pakutiuzhya kuti: “Nkhalani atuŵa,” tukaikila lini kuti tingakwanishe kucita izi. Koma kuti tikwanishe kunkhala atuŵa, coyamba tufunika kuziŵa tanthauzo yake.

4. Kansi mau akuti “mtuŵa” otanthauzanji?

⁴ Kansi kunkhala mtuŵa kutanthauzanji? M’Baibo, mau akuti “mtuŵa” otanthauza kunkhala na minkhalidwe iweme nozipatulila kuti titumikile Yehova. Tetyo, tingalaŵile kuti munthu mtuŵa ni ula wamene ali na minkhalidwe iweme, olambila Yehova m’njila yovomelezhyeka, ndipo ali pa ushamwali wotang’a na yove. Olo kuti Yehova ni wangwilo, n’zolimbikisha ngako kuziŵa kuti ni wofunishisha kunkhala pa ushamwali wotang’a na ŵanthu amene aliye ungwilo.

5. Kansi tingaphunzile cinji zokhuza Yehova kufumila kuli angelo okhulupilika?

⁵ Yehova ni mtuŵa m’zocita zake zonse. Tupeza umboni wa mfundo iyi tikaona zecilaŵila aserafi amene ni angelo onkhala pafupi na mpando wacifumu wa Yehova. Angelo aŵa enzolaŵila mokuwa kuti, “Mtuŵa, mtuŵa, Yehova wa magulu a nkhondo ni mtuŵa.” (Yes. 6:3) Angelo ni atuŵa ndipo niye cifukwa cake ali pa ushamwali wotang’a na Yehova wamene ni mtuŵa. Tetyo, cifukwa cakuti angelo ni atuŵa, pa malo peenzofwikila ngati awela kuzotwala uthenga ku ŵanthu, penzonkhala soti patuŵa. Izi niye zecitika pa citchamba coyaka mulilo ceciona Mose.​—Eks. 3:2-5; Yos. 5:15.

6-7. (a) Molingana na Ekisodo 15:1, 11, kansi Mose egogomezela tyani mfundo yakuti Yehova ni mtuŵa? (b) Kansi Aisiraeli enzokumbushiwa tyani mfundo yakuti Yehova ni mtuŵa? (Onani cithunzithunzi ca pacikuto)

⁶ Pavuli pakuti Mose wasogolela Aisiraeli pa Nyanja Isweta, egogomezela mfundo yakuti Yehova Mulungu wao, ni mtuŵa. (Ŵelengani Ekisodo 15:1, 11.) Koma mosiyana na Aisiraeli, Aiguputo koma soti Akanani enze lini atuŵa cifukwa enzotwala ŵana ŵao monga nsembe, enzocita ciwelewele ndipo enzolambila milungu yawenye. (Lev. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10) Yehova ni wosiyana ngako na milungu yawenye yeenzolambila Aiguputo na Akanani. Yove angacilikize lini atumiki ŵake kuti akocita vinthu viipa cifukwa ni mtuŵa. Mfundo iyi yemvwikishiwa bwino kupitila pa mau yenze pa kansimbi kenzonkhala pasogolo pa duku yeenzovwala mkulu wa ansembe. Penze polemba kuti, “Yehova ni mtuŵa.”​—Eks. 28:36-38.

⁷ Mwisiraeli aliyense akaona mau yolembewa pa kansimbi aka, enzokumbukila kuti Yehova ni mtuŵa. Koma nanga tyani za ŵala amene enzonkhala lini pafupi na mkulu wa ansembe? Kansi ove enzeve mwai wokumbushiwa mfundo iyi? Yai! Pa cikondwelelo ca misasa, Aisiraeli onse enzonkhala na mwai wokumbushiwa mfundo iyi, cifukwa cilamulo ca Yehova cenzoŵelengewa pamenso pa analume, anakazi na ŵana. (Deut. 31:9-12) Kuti mwenzepo pa cikondwelelo ici, sembe mwenkhala na mwai womvwishila peyenzoŵelengewa mau akuti: “Neo n’ne Yehova Mulungu wanu . . . ndipo munkhale atuŵa, cifukwa neo n’ne mtuŵa.” “Mukonkhala atuŵa, cifukwa neo n’ne mtuŵa.”​—Lev. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Kansi tuphunzilapo cinji pa Levitiko 19:2 na 1 Petulo 1:14-16?

 ⁸ Lomba, tiyeni tilaŵizhyane mau opezeka pa Levitiko 19:2 yamene yeŵelengewa pamenso pa Aisiraeli onse. Yehova euzhya Mose kuti: “Uzhya gulu yonse ya ŵana Aisiraeli kuti, ‘Munkhale atuŵa, cifukwa neo Yehova Mulungu wanu n’ne mtuŵa.’” Cuoneka kuti mtumwi Petulo ekata mau a pa vesi iyi peenzolimbikisha Akhristu kuti ofunika ‘kunkhala atuŵa.’ (Ŵelengani 1 Petulo 1:14-16.) N’cendi kuti tili lini pansi pa Cilamulo ca Mose. Koma zecilaŵila Petulo zutionesha mfundo yofunika ngako yatingaphunzile pa lemba ya Levitiko 19:2. Mfundo iyi ni yakuti Yehova ni mtuŵa ndipo atumiki ŵake ofunika kuyesayesa kunkhala atuŵa, mosasamala kanthu kuti ali na ciyembekezo cakuyonkhala na moyo wosasila kululu olo pacalo.​—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Kansi tingapindule tyani na mfundo zupezeka m’caputa 19 ca buku ya Levitiko?

⁹ Monga Akhristu, tunkhala ofunishisha kuziŵa zatingacite kuti tinkhale atuŵa, cifukwa tufuna kukondwelesha Yehova wamene ni mtuŵa. Yove watipasa malangizo osapita m’mbali okhuza mwatingacitile zamene izi. Malangizo aŵa opezeka m’caputa 19 ca buku ya Levitiko. Kaswili wa Ciheberi wa zina yakuti Marcus Kalisch elaŵila kuti: “Nuona kuti mu Levitiko caputa 19 niye muli mfundo zofunika ngako, kupambana macaputa ayakine a m’buku iyi koma soti mabuku 4 oyambilila a m’Baibo.” Lomba, tiyeni tilaŵizhyane ziyakine mwa mfundo zupezeka m’caputa ici noona mwatingaziseŵenzeshele mu umoyo wasu wa siku na siku. Patuphunzila mfundo izi, mukokumbukila kuti caputa ici cuyamba na mau akuti: “Munkhale atuŵa.”

10-11. Kansi lemba ya Levitiko 19:3 yutiuzhya kuti tufunika kucitanji, ndipo ndaŵa yanji kucita izi n’kofunika?

¹⁰ Pavuli poŵauzhya kuti “Munkhale atuŵa,” Yehova euzhya soti Aisiraeli kuti: “Aliyense akolemekeza amai ŵake na ausuwake . . . n’ne Yehova Mulungu wanu.”​—Lev. 19:2, 3.

¹¹ Tonse tufunika kumvwila lamulo ya Mulungu yakuti tikolemekeza makolo ŵasu. Kumbukilani zeciyankha Yesu pavuli pakuti munalume muyakine wamukonsha kuti, “Kansi  ningacitenji kuti nikapeze moyo wosasila?” Cimozi mwa zinthu zecimuuzhya n’cakuti enzofunika kulemekeza ausuwake na amai ŵake. (Mat. 19:16-19) Yesu efwika mpaka na pozuzula alembi na Afarisi amene “ecitisha mau a Mulungu kunkhala atyalatyala” cifukwa enzolemekeza lini makolo ŵao. (Mat. 15:3-6) “Mau a Mulungu” aŵa enzoyangizhyilapo lamulo ya namba 5 pa malamulo 10 na lamulo yupezeka pa Levitiko 19:3. (Eks. 20:12) Kumbukilani soti kuti Yehova epeleka lamulo yupezeka pa Levitiko 19:3 yakuti tufunika kulemekeza makolo ŵasu pavuli pakuti walaŵila kuti “Munkhale atuŵa, cifukwa neo Yehova Mulungu wanu n’ne mtuŵa.”

12. Kansi tingaoneshe tyani kuti tukonkha lamulo yupezeka pa Levitiko 19:3?

¹² Tikaganizila lamulo yecitipasa Yehova yakuti tufunika kulemekeza makolo ŵasu, tingacite bwino kuzikonsha kuti, ‘Kansi nucita tyani pa mbali iyi?’ Ngati muona kuti muonesha lini ulemu ku makolo ŵanu, mungacite bwino ngako ngati mungaongolele pali lomba. Kansi mungaoneshe tyani kuti muŵakonda noŵalemekeza? Mungacite izi mwa kupatula nthawi yotandala nao, kuŵalimbikisha, noŵagulilako zofunikila za pa umoyo. Ngati mucita izi, muonesha kuti mulemekeza makolo ŵanu monga ni mwayulaŵilila Levitiko 19:3.

13. (a) Kansi ni lamulo iyakine yotyani yupezeka pa Levitiko 19:3? (b) Nanga tingatolele tyani cisanzo ca Yesu cupezeka pa Luka 4:16-18?

¹³ Kansi ni cinthu ciyakine cotyani catufunika kucita kuti tinkhale atuŵa? Lemba ya Levitiko 19:3, yulaŵila kuti ni kusunga Sabata. Koma seo Akhristu tili lini pansi pa Cilamulo ca Mose. Tetyo, tusunga lini Sabata. Olo n’tetyo, tingaphunzile zinyinji tikaona mwamene Aisiraeli enzosungila Sabata na mweenzopindulila cifukwa cocita izi. Sabata yenze siku pamene Aisiraeli enzopumula ku zinchito zao kuti alambile Mulungu. * Baibo yulaŵila kuti Sabata iliyonse, Yesu enzoluta ku sunagoge wenze mumzinda mwao kuti akaŵelenge Mau a Mulungu. (Eks. 31:12-15; ŵelengani Luka 4:16-18.) Lamulo ya Mulungu yopezeka pa Levitiko 19:3 yakuti tikosunga Sabata, yutiphunzisa kuti olo tingankhale otangwanika tyani, tufunika kupatula nthawi yocita zinthu zauzimu. Ngati muona kuti pali mbali zamufunika kucinja kuti mukwanishe kumvwila lamulo iyi, tukulimbikishani kuti mucitepo kanthu pali lomba. Ngati mungacite izi, munkhale pa ushamwali wotang’a na Yehova ndipo zikuyavyeni kuti munkhale atuŵa.

14. Kansi ni mfundo yotyani yamene yulaŵiliwa mowelezhyawelezhya mu caputa 19 ca buku ya Levitiko?

¹⁴ Mu caputa 19 ca buku ya Levitiko muli soti mfundo iyakine yamene yetomolewa mowelezhyawelezhya ndipo ingatiyavye kuti tipitilizhye kunkhala atuŵa. Vesi 4 ya m’caputa ici yusila na mau akuti: “N’ne Yehova Mulungu wanu.” Mau aŵa opezeka maulwendo 16 m’caputa ici. Ndipo yotikumbusha lamulo yoyamba pa malamulo 10 yamene ikuti: “Usankhale na milungu iliyonse kupatulapo neo . . . n’ne Yehova Mulungu wako.” (Eks. 20:2, 3) Tetyo, kuti tinkhale atuŵa, tufunika lini kuona cinthu ciliconse olo munthu aliyense kunkhala ofunika ngako kupambana ushamwali wasu na Mulungu. Ndipo ponkhala Mboni za Yehova, tufunika kupewa kucita cinthu ciliconse camene cingaipishe zina yake.​—Lev. 19:12; Yes. 57:15.

15. Kansi malamulo yopezeka mu Levitiko 19 yokhuza mwamene Aisiraeli enzofunikila kupelekela nsembe, yofunika kutisonkhezela kucita cinji?

 ¹⁵ Aisiraeli enzoonesha kuti ovomelezhya kuti Yehova ni Mulungu wao mwa kumvwila malamulo ŵake. Mwacisanzo, pa Levitiko 18:4, eŵauzhya kuti: “Mukosunga zigamulo zangu nokonkha malamulo ŵangu. N’ne Yehova Mulungu wanu.” Caputa 19 cufotokoza ayakine mwa malamulo yamene Aisiraeli enzofunikila kukonkha. Mwacisanzo, mavesi 5-8, 21 na 22 yofotokoza mweenzofunikila kutwalila nsembe za nyama. Euzhyiwa kuti enzofunika kupeleka nsembe izi m’njila yakuti ‘zisaipishe cinthu copatulika ca Yehova.’ Mfundo zopezeka m’mavesi aŵa zufunika kutisonkhezela kuti tikolambila Yehova m’njila yovomelezhyeka. Kucita izi kuli monga ni kum’pasa “nsembe zovomelezhyeka,” monga ni mwayulaŵilila Aheberi 13:15.

16. Kansi ni mfundo yotyani yamene yutikumbusha kuti tufunika kunkhala osiyana na ŵanthu amene olambila lini Mulungu?

¹⁶ Kuti tinkhale atuŵa, tufunika kunkhala osiyana na ŵanthu amene olambila lini Mulungu. Koma kucita izi n’cinthu lini cipepu. Nthawi ziyakine, ayasu a ku sukulu, ku nchito, abanja amene ni osakhulupilila olo ŵanthu ayakine, angatikakamizhye kuti ticite zinthu zamene ni zosemphana na malamulo a Mulungu. Ngati takumana na zoteti, tufunika kupanga cosankha mwanzelu. Kansi n’cinji cingatiyavye kucita izi? Ganizilani mfundo yupezeka pa Levitiko 19:19, yamene ikuti: “Osati mukovwala covwala copangiwa na kotoni wa mitundu iŵili yoyavikizhyana.” Lamulo iyi yenzoyavya kuti Aisiraeli akooneka osiyana na ŵanthu a mitundu iyakine. Koma masiku ŵano tili lini pansi pa Cilamulo ca Mose. Tetyo, n’kulakwa lini kuvwala covwala copangiwa na kotoni ya mitundu iŵili yoyavikizhyana. Mfundo ni yakuti, n’cendi kuti tuŵakonda ngako ayasu koma soti abanja ŵasu, koma tufunika lini kugonja ngati otikakamizhya kuti tiphwanye malamulo a Mulungu. Tufunika soti kupewa kutolela zocita zao ziipa. Kucita izi n’kofunika, cifukwa ngati tufuna kunkhala atuŵa, tufunika kunkhala osiyana na ŵanthu amene olambila lini Yehova.​—2 Akor. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. Kansi ni mfundo yofunika yotyani yatingaphunzile pa Levitiko 19:23-25?

¹⁷ Mau akuti “N’ne Yehova Mulungu wanu” yenzokumbusha Aisiraeli kuti enzofunika kuona ushamwali wao na Yehova kunkhala cinthu cofunika ngako mu umoyo wao. Nanga enzoonesha tyani zamene izi? Lemba ya Levitiko 19:23-25 yutionesha njila imozi mwenzooneshela. (Ŵelengani.) Pavuli pakuti aloŵa m’calo colonjezewa, Aisiraeli epasiwa lamulo yakuti akakomola cimuti, enzofunika lini kulya vitwalo vake kwa vyaka vitatu. M’caka ca namba 4, enzofunika kupeleka vitwalo vake ku kacisi kuti vikaseŵenzeshewe. M’caka ca namba 5 niye peenzoyamba kulya vitwalo va m’cimuti ici. Kuyangizhyila apo, Yehova eŵalimbikisha kuti enzofunika kupanga zopeleka ngati aluta kuyomulambila ku cihema. Malamulo aya yenzokumbusha Aisiraeli kuti enzofunika lini kuika zofuna zao pa malo oyamba. M’malo mwake, enzofunika kunkhala na cidalilo cakuti Yehova akoŵapasa zofunikila za pa umoyo malinga ngati oika Ufumu wake pa malo oyamba.

 ¹⁸ Lamulo yupezeka pa Levitiko 19:23-25 yutikumbusha zecilaŵila Yesu pa ulaliki wake wa palupili. Yove elaŵila kuti, “Lekani kudela nkhaŵa . . . kuti mulye cinji olo mumwe cinji. Ausuwanu akululu oziŵa kuti mufunikila zinthu izi.” Ngati Yehova okwanisha kusamalila tunyoni, kansi angakangiwe kusamalila atumiki ŵake? Yai. (Mat. 6:25, 26, 32) Monga Akhristu, tukhulupilila kuti akotipasa zonse zatufunikila ndipo tupeleka “mphaso zacifundo” kuli ŵanthu amene ofunikila thandizo. Kuyangizhyila apo, tupanga zopeleka kuti zikoyavya pa zofunikila za pa mpingo. Yehova oona mzimu wawanzi watuonesha ndipo akatizhyoshele. (Mat. 6:2-4) Ngati tucita izi, tuonesha kuti tumvwila malamulo opezeka pa Levitiko 19:23-25.

19. Kansi mwapindula tyani na mfundo zatakambilana za m’buku ya Levitiko?

¹⁹ M’nkhani ino, talaŵizhyana tyala mavesi atontho a m’caputa 19 ca buku ya Levitiko. Ndipo taona mwamene mfundo zupezeka m’mavesi aŵa zingatiyavyile ‘kunkhala atuŵa m’zocita zasu zonse.’ (1 Pet. 1:15) Ŵanthu anyinji amene otumikila lini Mulungu, ocita cidwi akaona minkhalidwe yabwino yakuonesha atumiki ŵake. Izi zacitisha kuti anyinji amene ali na maganizo oyenelela ayambe kutumikila Yehova. (1 Pet. 2:12) Koma pali soti mfundo ziyakine zatingaphunzile kufumila mu Levitiko caputa 19. M’nkhani yokonkhapo, tikalaŵizhyane mfundo ziyakine za m’caputa ici noona mwazingatiyavyile ‘kunkhala atuŵa,’ monga ni mwecitilimbikishila Petulo.