1. Ngimba bulongosi buliku ubu untumiwa Peteri abapele Abakristu abinake kangi nongwa yafiki bukuboneka ukuti tukabaghila ukubukonga?

KALI ulusubilo lwitu lwakubuka kumwanya pamo lwakwisa kwikala pa kisu kyapasi, tubaghile ukukasiwa mwakwinong’onela ubulongosi ubu untumiwa Peteri abapele Abakristu ba nkabalilo kakunyuma. Peteri atile: “Loli bo apa mwikemo uyu ababilikile, nanumwe muyeghe bikemo ndwendo lwinu losa, bunobuno amalemba ghikuti: ‘Mwisakuyagha bikemo, bo papo nanine ndimwikemo.’” (1 Pet. 1:15, 16) Ukufuma pa masyu agha, tukumanyilapo ukuti tubaghile ukunkonga Yehova uyu kifwanikisyo kinunu pa nkhani yakuya mwikemo. Tubaghile ukuya bikemo ndwendo lwitu losa. Isi sibaghile ukuboneka ukuti sikabaghila ukubombiwa panongwa yakuti tuli bandu basita bugholofu. Peteri abombile ubutulanongwa bwingi loli ikifwanikisyo kyake kikunangisya ukuti tubaghile “ukuya bikemo.”

2. Ngimba malalusyo ghaliku agha tukuya pakwamula mu nkhani iyi?

² Mu nkhani iyi, tukuya pakwamula amalalusyo agha: Ngimba ukuya bikemo kukusanusya isyafiki? Ngimba Ibaibolo likutumanyisya isyafiki isyakufwana nu bwikemo bwa Yehova? Ngimba tubaghile ukuya bikemo bulebule ndwendo lwitu? Kangi ngimba kukolelana kuliku uku kulipo pakati pakuya bikemo nu kuya pabumanyani na Yehova?

3. Ngimba abandu bingi bikwinong’ona ukuti umundu umwikemo ikuboneka bulebule pamo ikubomba isyafiki, kangi tubaghile ukuyagha kughu ifundo iyabwanaloli?

³ Linga abandu bikwinong’onela isya mundu umwikemo, bingi bikwinong’onela isya mundu uyu atikuseka na bangi, uyu ikufwala imiselekesye ya balongosi ba matchalichi kangi ikuboneka nkali. Loli isi sikaya sya bwanaloli. Yehova, uyu mwikemo, ikuyobiwa  ukuya yo “Kyala walusekelo.” (1 Tim. 1:11) Kangi bosa aba bikumwiputa bikuya “balusekelo.” (Sal. 144:15) Yesu abasusisye bosa aba bikufwala imiselekesye iya pamwanya nu kubomba ifindu ifinunu ukuti abangi bababone. (Mat. 6:1; Mar. 12:38) Pakuya Bakristu, tukumanya isi ukuya bikemo kukusanusya ukwendela mu isi tukumanyila mu Baibolo. Tusimenye ukuti Kyala atughanile fiyo kangi umwene akabaghila ukutubula ikindu iki tukabaghila ukubomba. Yonongwa yake linga Yehova ikutubula ukuti: “Mwisakuyagha bikemo,” tukuya nulusubilo losa ukuti sibaghile ukubombiwa. Loli bo tukali ukuya bikemo ndwendo lwitu, tukulondiwa ukupilikisya kanunu isi ukuya bikemo kukusanusya.

4. Ngimba amasyu aghakuti “ubwikemo” ghikusanusya isyafiki?

⁴ Ngimba ukuya bikemo kukusanusya isyafiki? Mu Baibolo, amasyu aghakuti “ubwikemo” fiyofiyo ghikusanusya utuyilo utununu kangi nukuya mwelu mwambepo. Amasyu agha ghabaghile ukusanusya kangi ukuya nubwighane ubwakumbombela Kyala. M’masyu aghangi, tubaghile ukuti tuli bikemo linga tuli nutuyilo utununu, linga tukumwiputa Yehova mu njila inunu kangi linga tuli nawe pabumanyani ubununu. Tuli balusekelo fiyo panongwa yakuti nalinga ukuti tuli basitabugholofu loli Yehova ikulonda ukuti tuye nawe pabumanyani.

5. Ngimba tubaghile ukumanyilako isyafiki isya Yehova ku bandumi abasubiliwa?

⁵ Yehova mwikemo mu njila syosa. Isi syo isi Abaserafi pamo abandumi aba bali pipi nikikota kya Yehova bayobagha. Bamo bayobagha ukuti “Mwikemo, mwikemo, mwikemo, Yehova Kyala umwenemaka ghosa yo mwikemo.” (Yes. 6:3) Bwanaloli ukuti linga bikulonda ukuya pabumanyani na Kyala wabo umwikemo, abandumi bope bikulondiwa ukuya bikemo. Yonongwa yake amalo agha abandumi batumagha amasyu pa kisu kyapasi ghayagha mikemo. Isi syo syabombiwe pakabalilo aka Mose ali pa lulapi lwa moto ulu lwafumagha ndusingi.—Kuso. 3:2-5; Yos. 5:15.

6-7. (a) Ukufwana na Ukusoka 15:1, 11, ngimba Mose anangisye bulebule ukuti Kyala mwikemo? (b) Ngimba findu fiki fyabakumbusyagha Abaisraeli ukuti Kyala mwikemo? (Keta ikithuzi kya pakikope.)

⁶ Bo Mose abalongwisye Abaisraeli pa Sumbi Unkesefu, umwene ababulile ukuti Kyala winu, yo Yehova mwikemo. (Belenga Ukusoka 15:1, 11.) Abaegiputi aba biputagha ku bakyala babutungulu bakali bikemo. Kangi Abakanani aba biputagha ku bakyala babutungulu bope bakali bikemo. Abene babikagha abana ukuya makemo kangi babombagha ifyabulowe. (Levi. 18:3, 4, 21-24; Kukumbu. 18:9, 10) Loli Yehova akindene fiyo na bakyala babutungulu aba. Umwene atikwitikisya ukuti abandu babombeghe ifindu ifibibi. Umwene mwikemo fiyo. Ukuti abakumbusye Abaisraeli isi, umputi unkulumba afwalagha ikyela kya golide kuntu. Pa kyela kya golide iki pali amasyu aghakuti: “Ubwikemo bwa Yehova.”—Kuso. 28:36-38.

⁷ Amasyu agha ghali pa kyela iki ghanangisyagha ukuti Yehova mwikemo naloli. Loli lumo Umuisraeli akafwanisyagha ukuketa amasyu agha ghali pa kyela iki panongwa yakuti akabukagha pabupipi ukuti ankete umputi unkulumba yula. Ngimba akindililagha ukumanya ukuti Yehova mwikemo? Ena. Umu Israeli aliwesa apilikagha amasyu agha linga bikubelenga indaghilo ku banyambala, ku bakikulu na ku bana. (Kukumbu. 31:9-12) Linga mwaliko, nanumwe mwayagha pakupilika amasyu aghakuti: “Yo une Yehova Kyala winu, muyeghe . . . bikemo, papo nanine ndi mwikemo.” “Muyeghe bikemo ku myangu, papo une ne Yehova ndi mwikemo.”—Levi. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Ngimba tukumanyilapo isyafiki pa Banyalevi 19:2 na 1 Peteri 1:14-16?

 ⁸ Isagha tukete amasyu agha Yehova ayobile ku ba Israeli agha ghali pa Banyalevi 19:2. Yehova alimbulile Mose ukuti: “Ukibule ikilundilo kyosa kya banya Israeli ukuti, ‘Amuyeghe bikemo, bo papo une ne Yehova Kyala winu ndi mwikemo.’” Peteri yope ayobile amasyu gha pivesi ili bo ikubakasya Abakristu ukuti “bayeghe bikemo.” (Belenga 1 Peteri 1:14-16.) Amasiku agha tukaya pasi pa ndaghilo isi Kyala abapele Abaisraeli ukwendela mwa Mose. Loli isi Peteri alembile sikunangisya ukuti isi tukumanyila pa Banyalevi 19:2, syo syakuti Yehova mwikemo kangi aba bikumwiputa bope bikulondiwa ukuya bikemo. Ifundo iyi yakulondiwa fiyo kali tuli nulusubilo ulwakubuka kumwanya pamo ulwakwisa kwikala pa kisu kyapasi.—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Ngimba tubaghile ukusayiwa bulebule linga tukwinong’onela ichaputala 19 kya Banyalevi?

⁹ Panongwa yakuti tukulonda ukunhobosya Kyala witu umwikemo, tukukasiwa ukuti tumanyileghe muno tubaghile ukuyila bikemo. Yehova ikutupa ubulongosi ukuti tumanye muno tubaghile ukubombela ukuti tuye bikemo. Tubaghile ukubwagha ubulongosi ubu pa Banyalevi chaputala 19. Ummanyili yumo uyu ingamu yake yo Marcus Kalisch alembile ukuti: “Ibuku lya Banyalevi ili lyakutula fiyo pamabuku 5 agha mu Baibolo.” Isagha tukete amavesi ghamo ukufuma mu chaputala iki nukuketa muno ifundo syake sibaghile ukututulila pa bumi bwitu. Linga tukubomba isi, tukumbukeghe ukuti ifundo syake sikwanda na masyu ghakuti “muyeghe bikemo.”

10-11. Ngimba ilemba lya Banyalevi 19:3 likuti tukulondiwa ukubomba isyafiki, kangi nongwa yafiki kwakulondiwa?

¹⁰ Bo ababulile Abaisraeli ukuti bikulondiwa ukuya bikemo, Yehova alyongelile ukuti: “Umundu wesa nkati mmyinu angindikeghe unna nu wise . . . Yo une Yehova Kyala winu.”—Levi. 19:2, 3.

¹¹ Kwakulondiwa fiyo ukupilikila ululaghilo ulwa Kyala ulwakuti tubaghindikeghe abapapi bitu. Kumbukila isi Yesu ayobile bo umundu yumo ikundalusya ukuti: “Ngimba mbombe kanunu kaliku ukuti mbwaghe ubumi bwa bwila?” Ansala yumo uyu Yesu alimwamwile umundu uyu ali wakuti alondiwagha ukungindika tata na  mama wake. (Mat. 19:16-19) Kangi Yesu abasusisye Abafarisai na balembi panongwa yakuti babombagha kilikyosa ukuti baleke ukubapwelelela abapapi babo. Ukubomba bo ulu, abene balipelagha ukuya lya “itolo ilisyu lya Kyala nulwiho lwabo.” (Mat. 15:3-6) “Amasyu gha Kyala” ghayobagha isya lukomelesyo lwa 5 pangomelesyo 10 ukongelelapo ulu tukubelenga pa Banyalevi 19:3. (Kuso. 20:12) Kangi mukumbukeghe ukuti ubulongosi ubu bukwaghiwa pa Banyalevi 19:3, ubwakuti tungindikeghe mama na tata, luyobiwe panyuma pa masyu aghakuti “Muyeghe bikemo, papo une ne Yehova Kyala winu ndi mwikemo.”

12. Mwakukolelana nubulongosi ubu buli pa Banyalevi 19:3, ngimba ilalusyo liliku ili tukulondiwa ukwilalusya?

¹² Mwakukolelana nubulongosi bwa Yehova ubwakuti tubaghindikeghe abapapi bitu, tukulondiwa ukwilalusya ukuti, ‘Ngimba ngubaghindika abapapi bangu?’ Linga mukuketa ukuti mwalondiwagha ukubomba nyingi ku nyuma, mukulondiwa ukubombapo simo lino ukuti mubatule. Mukabaghila ukuchenja ifindu fya kunyuma, loli mubaghile ukughelaghela lino ukuti muyeghe nakabalilo akakwangala na bapapi binu nukubatula. Lumo mubaghile ukupanga imbatiko iyakuti mwangaleghe nabo utubalilo twingi. Pamo ngimba mubaghile ukubomba nyingi ukuti mubatuleghe mwakumbili na mwambepo? Linga mukubomba isi, ko kuti mukupilikila ululaghilo ulu lukwaghiwa pa Banyalevi 19:3.

13. (a) Ngimba bulongosi buliku ubungi ubu tukubwagha pa Banyalevi 19:3? (b) Ngimba amasiku agha tubaghile ukunkonga bulebule Yesu bo muno pikuyobela pa Luka 4:16-18?

¹³ Pa Banyalevi 19:3 pikutumanyisya ifundo yimo iyakuyoba isyakuya bikemo. Ifundo iyi yikuyoba isya kusunga isiku lya Sabata. Abakristu bakaya pasi pa ndaghilo isi, yonongwa yake batikusunga isiku lya Sabata. Loli tubaghile ukumanyilako nyingi ukufuma ku Baisraeli aba basungagha isiku lya Sabata na muno syabatulilagha. Isiku lya Sabata kali kabalilo aka batusyagha ku mbombo ukuti bamwipute Kyala. * Yonongwa yake pisiku lya Sabata, Yesu abukagha ku nyumba iyakwiputilamo nkaya aka ikalagha ukuti akabelengeghe Amasyu gha Kyala. (Kuso. 31:12-15; belenga Luka 4:16-18.) Ululaghilo lwa Kyala ulu luli pa Banyalevi 19:3 ulwakuti “musungeghe isiku [lyangu] ilya sabata” lukutukasya ukuti isiku lililyosa tuyeghe na kabalilo akakumbombela Kyala. Ngimba mukuketa ukuti mubaghile ukubomba nyingi ukuti mupilikileghe ululaghilo ulu? Linga akabalilo kosa mukuya nakabalilo akakumwiputa Yehova, mukuya pakukasya ubumanyani bwinu na Yehova. Isi syakulondiwa fiyo ukuti muye bikemo.

14. Ngimba fundo yiliku iya bwanaloli kangi yakulondiwa fiyo iyi yiyobiwe mwakwandisania mu chaputala 19 kya Banyalevi?

¹⁴ Banyalevi chaputala 19 kikuyoba mwakwandisania ifundo iya bwanaloli kangi yakulondiwa fiyo iyi yibaghile ukututula ukukindilila ukuya bikemo. Ivesi 4 likumalisya na masyu aghakuti: “Yo une Yehova Kyala winu.” Amasyu agha ghikwaghiwa amalo aghakufwana 16 mu chaputala iki. Isi sikutukumbusya isya lulaghilo ulwakwanda ulwakuti: “Yo une Yehova Kyala winu . . . Mungayagha na bakyala abangi mu mbali mmyangu.” (Kuso. 20:2, 3) Unkristu aliwesa uyu ikulonda ukuya mwikemo atikulondiwa ukwitikisya ikindu kilikyosa pamo umundu aliwesa ukuya wakulondiwa fiyo ukukinda ubumanyani bwake na Kyala. Panongwa yakuti tuli Baketi ba Yehova, tutikulondiwa ukubomba kilikyosa iki kibaghile ukunyoza ingamu yake inyikemo.—Levi. 19:12; Yes. 57:15.

15. Ngimba amavesi agha ghikwaghiwa mu Chaputala 19 kya Banyalevi aghakuyoba isya makemo ghikutukasya ukubomba isyafiki?

 ¹⁵ Abaisraeli banangisyagha ukuti bikumwitika Yehova ukuya yo Kyala wabo mwakupilikila indaghilo syake. Pa Banyalevi 18:4 pikuti: “Loli mukasikongeghe isi mbalaghile umwe, mukendeghe mu ndaghilo syangu, kangi nukusibomba. Yo une Yehova Kyala winu.” Ichaputala 19 kikuyoba simo mwa “ndaghilo” isya Baisraeli. Mwakifwanikisyo, amavesi 5-8, 21, 22 ghikuyoba isya makemo gha finyamana. Abaisraeli balondiwagha ukubika amakemo mu njila iyi yikayagha ‘pakunyoza ifindu ifikemo ifya Yehova.’ Ukubelenga amavesi agha, kubaghile ukutupangisya ukuti tunhobosyeghe Yehova nukumpa amakemo agha ghabaghile ukunhobosya bo muno pa Bahiburi 13:15 pikutukasyila.

16. Ngimba fundo yiliku iyi yili mu chaputala 19 kya Banyalevi iyi yikutukumbusya ukukindana pakati pa aba bikumbombela Kyala na aba batikumbombela?

¹⁶ Ukuti tuye bikemo, tukulondiwa ukwiyipa ukuti abandu baketeghe ukuti tukindene na aba batikumbombela Kyala. Ukubomba isi kubaghile ukuya kukafu. Utubalilo tumo aba tukumanyila nabo isukulu, aba tukubomba nabo ibizinesi, aba mu mbumba yitu aba bakaya baketi na bangi babaghile ukututolesya ukuti tumwiputeghe Yehova munjila iyi ikulonda. Linga abene bikubomba isi, tukulondiwa ukusala mwamahala. Ngimba findu fiki fibaghile ukututula ukuti tusale mwamahala? Inong’onela ifundo iyakulondiwa fiyo iyi yikwaghiwa pa Banyalevi 19:19, iyi yikuti: “Mutikulondiwa ukufwala umwenda ughu ghutendekesiwe nubusi bwa luko pabili.” Ululaghilo ulu lwabatulagha Abaisraeli ukuya bakukindana na bafikolo ifi fyabasyungutile. Panongwa yakuti tukaya pasi pandaghilo, kukaya kubibi ku Nkristu ukufwala imyenda iyi yili nubusi bwa luko. Loli tutikubomba ifindu na bandu aba inyiho syabo na isi bikusubila sitikukolelana na isi Ibaibolo likumanyisya nalinga ukuti tukumanyila nabo isukulu, tukubomba nabo ibizinesi pamo ba mu mbumba yitu. Bwanaloli ukuti, tubaghanile fiyo aba mu mbumba yitu kangi tukubanangisya ulughano abandu abangi. Loli isi tukusala pa bumi bwitu, sikunangisya ukuti tukumpilikila Yehova nalinga ukuti ukubomba isi kubaghile ukupangisya ukuya bakukindana na bandu aba batusyungutile. Kwakulondiwa fiyo ukubomba isi panongwa yakuti linga tukulonda ukuya bikemo, tukulondiwa ukuya kulubafu lwa Kyala.”—2 Kor. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. Ngimba fundo siliku isyakulondiwa isi tukumanyilapo pa Banyalevi 19:23-25?

¹⁷ Amasyu aghakuti “Yo une Yehova Kyala winu” ghabakumbusyagha Abaisraeli ukuketa ukuti ubumanyani bwabo na Yehova bo bwali bwakulondiwa fiyo pa bumi bwabo. Ngimba balondiwagha ukubomba bulebule? Pa Banyalevi  19:23-25 pikunangisya muno balondiwagha ukubombela. (Belenga.) Inong’onela isi amasyu agha ghayagha pakusanusya ku Baisraeli linga bayagha pakwingila itolo Nkisu kya Lufingo. Linga umundu abyele umpiki wa fyakulya, akalondiwagha ukulya iseke syake kwa fyinja fitatu. Ikyinja ikya 4, iseke isi basibikagha pambali ukuti basabombeleghe pa malo agha bamwiputagha Kyala. Kyali kyinja kya 5 kyene iki umwenenagho alondiwagha ukulya iseke. Ululaghilo ulu lwabatulagha Abaisraeli ukumanya ukuti bakalondiwagha ukubika ifyakulondiwa fyabo pa malo aghakwanda. Yehova alondagha ukuti basubileghe ukuti ikuya pakubapwelelela kangi ukuti babikeghe ifindu fyamwambepo pa malo aghakwanda pa bumi bwabo. Umwene aketesyagha ukuti bali nifyakulya fingi. Kangi Kyala abakasyagha ukuti babikeghe ifyabupe pa malo agha bamwiputilagha.

¹⁸ Ululaghilo ulu luli pa Banyalevi 19:23-25 lukutukumbusya amasyu agha Yesu ayobile pa bufumusi bwake ubwa pakyamba. Umwene atile: “Komma ukwiyayila . . . ukuti mukulyagha fiki nukuti mukunwagha fiki.” Yesu akindilile ukuti: “Buno Tata winu uwa kumwanya afimenye fyosa ifi mufumbilwe.” Kyala ikuya pakutupa ifindu bo muno ikubombela ninjuni. (Mat. 6:25, 26, 32) Tuli nulusubilo losa ukuti Yehova ikuya pakutupwelelela. Tukwiyipa fiyo “ukubapa ifyabupe” abandu aba bikulondiwa ubutuli. Kangi tukuhoboka ukutulapo linga pakipanga pikulondiwa ubutuli. Yehova ikuketa indumbula yitu iyakupa iyi tukunangisya ukuti tutule pa nkhani yakwiputa. (Mat. 6:2-4) Linga tuli nindumbula yakupa, tukunangisya ukuti tukupilikisya ifundo isi sikwaghiwa pa Banyalevi 19:23-25.

19. Ngimba tukasiwe bulebule panongwa yakwinong’onela ikighaba iki ikya Banyalevi?

¹⁹ Tumanyile ifundo nandi itolo isya mu Chaputala 19 ikya Banyalevi kangi situtulile ukupilikisya muno tubaghile ukunkongela Kyala witu umwikemo. Linga tukunkonga umwene, sikunangisya ukuti tukughelaghela ukuti ‘tuye bikemo ndwendo lwitu losa.’ (1 Pet. 1:15) Bingi aba batikumbombela Yehova biketile bene utuyilo utununu utwa babombi ba Kyala. Isi sipangisye bamo ukuti bampaleghe Yehova. (1 Pet. 2:12) Loli silipo ifundo nyingi isi tubaghile ukumanyila mu Chaputala 19 kya Banyalevi. Mu nkhani iyakukongapo tukwisa pakumanyila amavesi aghangi agha ghisapakututula ukumanya isi tubaghile ukubomba pa bumi bwitu ukuti “tuye bikemo,” bo muno Peteri atukasyile.