1. ¿Imatataq punta cristiänukunata apostol Pëdru consejarqan, y imanirtan tsëta rurëqa difïcilnö kanman?

 CIËLUCHÖ o Patsachö kawanantsik kaptimpis, ciëlupaq akrashqa punta cristiänukunata apostol Pëdru consejanqampitaqa, llapantsikmi yachakuyta puëdintsik. Pëmi kënö qellqarqan: “Qayayäshoqniki Santu Diosnö, llapan portakïnikikunachö santu nunakuna kayë, porqui kënö nirmi qellqarëkan: ‘Santu nunakunam kayänëki, porqui noqaqa santum kä’” (1 Pëd. 1:15, 16). ¿Imatataq tsëchö ninqampita yachakuntsik? Jehovänö santu y limpiu këta puëdinqantsiktam. Pantareq karnimpis, kawënintsikchö santu y limpiu këtaqa puëdintsikmi, y tsënö kanapaqmi kallpachakunantsik. Apostol Pëdrupis mëtsika kutim pantarqan, tsënö kaptimpis, kawëninchö limpiu nuna kanqampitaqa yachakuyta puëdintsikmi.

2. ¿Ima tapukuykunapitataq këchö yachakushun?

² Këchöqa, kë tapukuykunapitam yachakushun: ¿ima ninantan santu këqa?, Jehovä santu kanqampaq Bibliachö ninqampitaqa, ¿imatataq yachakuntsik?, ¿imanötan noqantsikpis llapan rurënintsikkunachö santu kashwan? y santu kanqantsikqa, ¿imanötan Jehoväwan amïgu kanapaq yanapamantsik?

3. ¿Imamantan nunakuna pensayan santu nunapaq parlar, peru santu kë ima ninan kanqantaqa mëchötan tarishwan?

³ Santu nunapaq parlarqa, mëtsikaqmi yarpachakushqa y llakishqa këkaq nunaman pensayan, dibüjukunachö yurimunqan nunakunapaqnö. Peru manam tsënötsu. Jehovä santu y limpiu kaptimpis, Bibliachöqa ‘kushishqa Dios’ kanqantam nin (1 Tim. 1:11). Jina Pëta adoraqkunapis kushishqa kayanqantam nin (Sal. 144:15). Jesusqa, shumaq largu röpakunayoq y wakinkuna rikäyänanllapaq alli kaqta ruraq nunakunatam condenarqan  (Mat. 6:1; Mar. 12:38). Diosta sirweqkunaqa, santu o limpiu kë ima ninan kanqantaqa, Bibliachö ninqampitam musyantsik. Y musyantsikmi, santu y kuyakoq Diosnintsikqa, rurëta mana puëdinqantsikkunata mana mañamänapaq kaqta. Tsëmi, ‘santu nunakunam kayänëki’ nir Jehovä mandëkämashqaqa, santu këta puëdintsik. Peru portakuynintsikchö santu kanapaqqa, santu kë ima ninan kanqantam alli musyanantsik.

4. ¿Ima ninantan santu palabraqa?

⁴ ¿Ima ninantan santu këqa? Bibliachö santu këpaq parlarqa, portakuychö y Diosta adorëchö limpiu o sagrädu këpaqmi parlan. Jina tsë palabraqa, Diosllatana sirweq nunapaqpis parlanmanmi. Juk parlakuychöqa, kawënintsikchö limpiu kar, Pë munanqannö adorarnin y Jehoväwan alli amïgu karninmi, pënö santu kashun. Imachöpis pantareq këkarnin llapanchö santu kaq Jehoväpa amïgun këta puëdinqantsikqa mana creipaqnömi.

5. ¿Imatataq Jehoväta sirweq angelkunapita yachakuntsik?

⁵ Jehoväqa, llapanchömi santu y limpiu. Gobernar täkunampa lädunchö këkaq serafin angelkunam, kënö niyarqan: “¡Santu, santu, santu! ¡Llapanta mandaq TEYTA DIOSQA santum këkan!” (Is. 6:3). Jehoväpa alli amïgunkunaqa kayan y lädunkunachöqa këkäyan, santu karninmi. Tsëmi Jehoväpa juk angelnin Patsaman shamuptinqa, shëkanqan sitiu santu tikrareq. Tsënömi tikrarirqan, Moises witinqan rawrëkaq shiraka kasha sitiu (Ex. 3:2-5; Jos. 5:15).

6, 7. (1) Exodu 15:1 y 11 ninqannö, ¿imanötan Dios santu kanqanta Moises rikätsikurqan? (2) ¿Imatan israelïtakunata Dios santu kanqanta yarpätseq? (Jana qaranchö dibüjuta rikäri).

⁶ Puka lamarta israelïtakunata tsimparatsirmi, Moisesqa, Jehovä Diosnin santu kanqanta nirqan (leyi Exodu 15:1, 11). Egiptuchö santukunata adoraqkunaqa, manam ichikllachöpis santutsu o limpiutsu kayarqan. Jina Canaanchö santukunata adoraqkunapis, tsënöllam kayarqan. Pëkunaqa santunkunata adorarmi, wamrakunata kayayaq y jukwan jukwan pununakuyaq (Lev. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10). Peru Jehoväqa manam tsë mana rasumpa dioskunanötsu. Pëqa manam imapis penqakatsimänapaq kaqtaqa mañamantsiktsu. Llapanchö santu o limpiu Diosmi. Y tsëqa, mandakoq kaq sacerdötipa peqan wankuränanchö churayanqan örupita vinchachömi cläru qellqarëkarqan. Tsëchömi kënö neq: “Jehoväqa imëkachöpis limpiu Diosmi” (Ex. 28:36-38, TNM).

⁷ Tsënö qellqarëkaqta pipis rikarqa, pipitapis Jehovä mas santu kanqantam yarpaq. Peru sacerdötikunapa mandaqnin kaqman witita mana puëdirnin, ¿urkunchö këkaqta leyita mana puëdeq israelïtaqa? ¿Jehovä santu kanqanta musyëta puëdirqanku? Awmi. Ollqukunapa, warmikunapa y wamrakunapa nöpanchö Diospa Leyninta leyiyaptinmi, tsëta musyëta puëdeq (Deut. 31:9-12). Tsëchö këkarninqa, kënö leyiyämoqtachi wiyashwan karqan: “Noqam TEYTA DIOSNIKIKUNA kä. Noqaqa santum kä. [...] Tsëmi qamkunapis santu kayänëki”. “Noqa TEYTA DIOSNIKI santum kä. Tsëmi qamkunapis santu kayänëki” (Lev. 11:44, 45; 20:7, 26).

8. ¿Imatataq yachakuntsik Levïticu 19:2 y 1 Pëdru 1:14 a 16 ninqampita?

⁸ Llapan israelïtakunapaq Levïticu 19:2 ninqanta leyiyanqanman pensarishun. Tsëchömi, Moises kënö parlanampaq Jehovä nirqan: “Noqa TEYTA DIOSNIKIM santu kä. Qamkunapis santu kayë”. Itsa apostol Pëdrupis tsë palabrakuna ninqannölla, creikoq  mayinkunata parlaparnin kënö nirqan: “Santu nunakunam kayänëki” (leyi 1 Pëdru 1:14-16). Kanan witsanqa, manam Moises Qellqanqan Leyta wiyakuntsiknatsu. Tsënö kaptimpis, Pëdru qellqanqan Levïticu 19:2 ninqampita imata yachakunqantsiktam rikätsimantsik, y tsëqa: Jehovä santu kanqanta y pëta kuyaqkuna santu kayänampaq kallpachakuyänampaq kaqmi. Ciëluchö kawanantsik kaptin o Patsachö kawanantsik kaptimpis, tsënö kanapaqqa llapantsikmi kallpachakunantsik (1 Pëd. 1:4; 2 Pëd. 3:13).

9. ¿Imanirtan Levïticu librupa 19 kaq capïtulumpita yachakushwan?

⁹ Diosnintsik kushishqa kananta munarmi, pënö santu kanapaq imata ruranapaq kaqta musyëta munantsik. Y tsëpaqqa, Palabran Bibliachömi alli consëjukunata tarintsik. Wakintaqa, Levïticu librupa 19 kaq capïtulunchömi tarintsik. Hebreu idiömata yachaq Marcus Kalisch nunam kënö qellqarqan: “Kë capïtuluqa, Levïticu librupa y Bibliachö qallanan pitsqa librukunapa mas precisaq kaq capïtulunmi”. Tsë capïtulupa wakin versïculunkunapita yachakunqantsik, cada junaq imanö yanapamanqantsikta rikärishun. Tsë versïculukunapita manaraq yachakurnin, 19 kaq capïtulu “qamkunapis santu kayë” nir qallanqanta yarpäshun.

10, 11. Levïticu 19:3 ninqanchöqa, ¿imatataq santu këpaq nin y imanötan tsë mandamientuta rikashwan?

¹⁰ Israelïtakunata santu kayänampaq nirirmi, Jehoväqa kënö nirqan: “Tëtëkitawan mamëkita respetayanki. [...] Noqaqa TEYTA DIOSNIKIKUNAM kä” (Lev. 19:2, 3).

¹¹ Clärum këkan, Diosnintsik mandamanqantsiknömi teytantsikkunata respetanantsik. Juk kutichö Jesusta juk nuna kënö tapunqanta yarpärishun: “Maestru, ¿ima allitataq ruranä imëyaqpis kawakïta chaskinäpaq?”. Jesusmi, teytanta y mamanta respetanampaq tsë nunata nirqan (Mat. 19:16-19). Jesusqa tsë leyta mana wiyakuyänanrëkur imëkata rurayanqampitam, fariseukunatawan Ley qellqaqkunata piñaparqan. Tsënö rurayanqanwan ‘Diospa palabranta mana kaqpaq churayanqantam’ nirqan (Mat. 15:3-6). ‘Diospa palabranchöqa’, chunka mandamientukunapita  pitsqa kaqmi karqan y Levïticu 19:3 ninqanchöpis qellqarëkanmi (Ex. 20:12). Yarpäshun, Levïticu 19:3 ninqampa puntanchö, “Noqa TEYTA DIOSNIKIM santu kä. Qamkunapis santu kayë” nirirmi, teytantsikta y mamantsikta respetanapaq mandamientu qellqarëkan.

12. Levïticu 19:3 ninqanchö mandamientuta leyirqa, ¿imatataq itsapis tapukushwan?

¹² Cada ünum kënö tapukunantsik: “¿Teytäta y mamäta respetanäpaq mandamientuta cäsukuykäku?”. Pasaq watakunachö tsëta mana rurashqa karqa, kanampita pëkunawan imatapis mas ruranapaq y yanapanapaq kallpachakushun. ¿Manatsuraq pëkunawan mas tiempu kanapaq imallatapis patsätsishwan? ¿Manatsuraq wanayanqanchö yanapanapaq, Diospita mas yachatsinapaq y pëkunata shumaq wiyanapaq tiempuntsikta patsätsishwan? Tsëta rurarqa, Levïticu 19:3 ninqanchö mandamientutam cäsukuykäshun.

13. (1) ¿Ima mastataq Levïticu 19:3 ninqampita yachakuntsik? (2) Lücas 4:16 a 18 Jesuspaq willakunqantaqa, ¿imanötan noqantsikpis rurashwan?

¹³ Levïticu 19:3 ninqampitaqa, santu këpaq mastaran yachakuntsik. Tsëchöqa, säbadu junaqta guardayänampaqmi nirqan. Moises Qellqanqan Leyta Diosta kanan witsan sirweqkuna manana wiyakunantsik kaptinmi, ni ima junaqta guardantsiktsu. Peru tsë junaqchö israelïtakuna imata rurayanqampita y imëkata chaskiyanqampitaqa imëkatam yachakuyta puëdintsik. Säbadu junaqchöqa, imëka rurëninkunapitam jamayänan karqan y Jehoväta adorayänan karqan. * Tsëmi Jesuspis, tsë junaqchö Diospita yachatsikuyänan wayiman ëwaq y Diospa Palabranta leyeq (Ex. 31:12-15; leyi Lücas 4:16-18). Säbadu junaqkunata guardayänampaq Levïticu 19:3 ninqanchö mandamientuqa, imëka rurëyoq këkarpis Diospita yachakunantsikpaq tiemputa patsätsinapaqmi yanapamashwan. ¿Këta rurëchö alliyänantsik pishinqantaku rikantsik? Diospita yachakunapaq tiempuntsikta mas patsätsishqaqa, Jehoväwanmi mas alli amïgu këman chäshun. Tsëta ruranqantsikmi santu kanapaq yanapamäshun.

14. Levïticu librupa 19 kaq capïtulunqa, ¿imata mana ruranapaqtan kutin kutin yarpätsimantsik?

¹⁴ Levïticu librupa 19 kaq capïtulunchömi, santu o limpiu karnin sïguinapaq ima yanapamänapaq kaqta kutin kutin nin. Chusku kaq versïculum kënö nir usharin: “Noqaqa TEYTA DIOSNIKIKUNAM kä”. Tsë palabrakuna o tsënö neq palabrakunaqa, 16 kutim tsë capïtuluchö yurin. Tsë palabrakuna, chunka mandamientukunapita qallanan kaqtam yarpätsimantsik. Tsëchömi, “Noqam TEYTA DIOSNIKI kä. [...] Ama juk dioskunamanqa creinkitsu” nin (Ex. 20:2, 3). Diosta sirweqkunaqa, manam Dioswan amïgu këninkunapita imapis mas puntachö kananta permitiyanmantsu. Jehoväpa testïgunkuna jutintsik kaptinmi, santu jutinta mana allichö quedatseqta imatapis mana ruranapaq churapakarquntsik (Lev. 19:12; Is. 57:15).

15. Levïticu librupa 19 kaq capïtulunchö ofrendakunapaq parlaq versïculukunaqa, ¿imata ruranapaqtan yanapamashwan?

¹⁵ Leyninkunata cäsukurmi, israelïtakunaqa Jehoväta Diosninkunatanö rikäyaq. Bibliachömi Levïticu 18:4 kënö nin: “Noqa ninqaqkunata cäsukuyë. Leynïkunata cumpliyë. Tsë leykuna ninqannölla kawayë. Noqaqa TEYTA DIOSNIKIKUNAM kä”. 19 kaq capïtuluchömi,  israelïtakuna wiyakuyänampaq kaq wakin mandamientukuna këkan. Këllata rikärishun: 5 a 8, 21 y 22 kaq versïculukunachömi, ofrendapaq apayanqan animalkunapita parlan. Israelïtakunaqa tsë ofrendakunata rurayänan karqan, Jehoväpaq sagrädu kaqkunata respetarninmi. Tsë versïculukunata leyinqantsikqa, Jehovä kushikunampaq y pë munanqannö imatapis ruranapaqmi yanapamashwan, jukqa Hebrëus 13:15 ninqanmi.

16. Levïticu librupa 19 kaq capïtulunchö, ¿ima consëjutan yarpätsimantsik Diosta sirweqkunaqa wakin nunakunapita jukläya kanantsikpaq?

¹⁶ Santu o limpiu kanapaqqa, manam wakin nunakuna jukläya rikämänata mantsashwantsu. Tsëta rurëqa manam fäciltsu kanman. Höraqa estudiaq mayintsikkuna, trabajaq mayintsikkuna, mana Testïgu kaq familiantsikkuna o wakin nunakunam, Jehoväta sirwinapaq michämaqnintsik rurëkunata ruranapaq nimashwan. Tsënö pasakuptinqa, ¿imatataq rurashwan mas alli kaqta akranapaq? Levïticu 19:19 ninqanchö ushanan kaqta rikärishun, kënömi nin: “Ratashtapis ama yakakuyankitsu ishkë casta jïluwan awashqataqa”. Tsë leyqa, wakin nacionkunapita israelïtakuna jukläya kayanqantam cläru rikätsikoq. Kanan witsanqa, jukläya jukläya hïluwan awashqa röpata vestikuyta puëdintsikllam. Peru Bibliachö këkaq yachatsikuykunapa contran o lluta kawakoq estudiaq mayintsikkunanö, trabajaq mayintsiknö o familiantsiknö vestikuyqa mana allichi kanman. Rasumpa kaqchöqa, familiantsikta y wakin nunakunatapis kuyantsikmi. Peru imatapis decidinantsik kaptinqa, Jehoväta sirweqkuna jukläya kanqantsiktam cläru rikätsikuntsik. Yarpäshun, santu o limpiu këta munarqa, manam wakin nunakunanöqa ni ichikllapis kashwantsu (2 Cor. 6:14-16; 1 Pëd. 4:3, 4).

17, 18. ¿Imatataq Levïticu 19:23 a 25 ninqampita yachakuntsik?

¹⁷ “Noqaqa TEYTA DIOSNIKIKUNAM kä” ninqanqa, israelïtakunatachi yanaparqan, Jehoväwan amïgu këninkunapita imatapis mas puntaman churayänampaq. Levïticu 19:23 a 25 (leyi) ninqanchö tsëta imanö rurayänampaq kaqta jukllëllata rikärishun. Dios Äninqan Patsaman yëkuriyaptin, tsë palabrakunata imanö wiyakuyänampaq kaqman pensarishun. Früta plantakunata pipis muroqqa, manam kima watapa wayunqanta mikoqtsu. Chusku kaq watachö wayunqantaqa, Jehoväpa templunmanmi apayaq. Pitsqa kaq watachö wayunqantaran, tsë frütata plantaqqa mikoq. Tsë leyqa, wanayanqampitapis Jehovä mas puntachö kanqantam israelïtakunata yarpätseq.  Wanayanqankunata procuranampaq kaqman confiakurmi, Jehoväta sirwita mas puntaman churayänan karqan. Pëqa, manam imankunapis faltatsinantsu karqan. Y Diosqa, pëta adorayanqan templunman atska atskata ofrendakunata apayänampaqmi nirqan.

¹⁸ Levïticu 19:23 a 25 ninqanqa, jirkapita yachatsikuykar Jesus kënö ninqantam yarpätsimantsik: “Amana [...] imata mikuyänëkipaq kaqman o imata upuyänëkipaq kaqman” yarpachakuyënatsu. Jina kënöpis nirqanmi: “Ciëluchö këkaq Teytëkikunaqa musyanmi tsë llapanta wanayanqëkita”. Diosnintsikqa, pishqukunapaqnömi llapan wananqantsikta procuramunqa (Mat. 6:25, 26, 32). Jehovä cuidamänapaq kaqmanmi confiakuntsik. Jina mana willakushllapam wanëkaqkunata yanapantsik y congregacionchö gastukunapaqpis qellënintsikta churakurmi yanapakuntsik. Jehoväqa qarakoq kanqantsikta rikëkanmi y tsënö ruranqantsikpitam bendicimäshun (Mat. 6:2-4). Qarakoq kashqaqa, Levïticu 19:23 a 25 ninqanchö yachakunqantsiktam rikätsikushun.

19. Levïticu librupita yachakunqantsikqa, ¿imanötan yanapashurqunki?

¹⁹ Levïticu librupa 19 kaq capïtulunchö wakin versïculukunapita yachakunqantsikqa, Jehovänö santu kanapaqmi yanapamantsik. Pënö kanapaq kallpachakushqaqa, llapan kawënintsikchö santu këta munanqantsiktam rikätsikuntsik (1 Pëd. 1:15). Jehoväta mana sirweq nunakunaqa, alli portakunqantsiktam rikäyashqa, tsëmi wakinqa Jehoväta alabayashqa (1 Pëd. 2:12). Peru Levïticu librupa 19 kaq capïtulumpitaqa, mastaran yachakuyta puëdintsik. Qateqnin kaqchömi, kë capïtulupa wakin kaq versïculunkunapita yachakushun y apostol Pëdru ninqannöpis, ima maskunachö santu kanapaqmi yanapamäshun.